M. Bachtin: O metodologii literaturoznawstwa

• autor - jest obecny tylko w całym utworze, nie ma go w poszczególnych elementach całości ani w treści oderwanej od całości. Można go wskazać tu, gdzie forma i treść się łączą;

• s. 89 twórcę widać tylko w tym, co stworzył, nigdy poza tym;

• idealny słuchacz jest odbiciem autora. Nie może wnieść niczego własnego do utworu idealnego i zamysłu autora.

Poznanie rzeczy a poznanie jednostki:

• rzecz - naga, martwa, posiada tylko zewnętrzność, istnieje dla innego - poznającego. Pozbawiona wnętrza. Może być tylko przedmiotem zainteresowania praktycznego;

• myślenie o jednostce - pytanie, dialog. Konieczne jest samoodkrywanie się osobowości. Pytanie zadaje pytający poznawanemu. Kryterium to nie ścisłość poznania a głębokość przenikania. Poznanie kieruje się ku temu, co indywidualne.

Ścisłość, jej znaczenie i granice:

• zakłada zgodność rzeczy samej z sobą, potrzebna do opanowania praktyki;

• granicą ścisłości w naukach ścisłych jest identyczność. W badaniach literackich ścisłość - przezwyciężenie obcości obcego bez przekształcania go w coś, co byłoby całkiem moje (podstawienia i unowocześnianie). Ważna głębia - konieczność dotarcia do twórczego jądra osobowości;

• podmiot nie może być badany jak rzecz, bo poznać go można tylko dialogowo;

• poznanie dialogowe - to spotkanie;

• dialog zakłada istnienie odrębnych chronotopów pytającego i odpowiadającego. Jak z odpowiedzi nie rodzi się nowe pytanie, to wypada ona z dialogu i wchodzi w skład poznania systemowego, bezosobowego.

Granice tekstu i kontekstu:

• rozumienie w literaturze i nauce o literaturze jest zawsze historyczne i upersonifikowane;

• rzecz, by wpłynąć na osobowość, musi ujawnić swój potencjał sensu, stać się słowem;

• rzecz i osobowość - to nie absolutne substancje a granice;

• kontekst jest zawsze personalistyczny, to dialog bez końca;

• myśl i praktyka - między 2 skrajnościami - ustosunkowaniem się do rzeczy i ustosunkowaniem się do osobowości;

• obrazy - symbole - wielka rola w literaturze. W odróżnieniu od mitu - tu jest świadomość niepokrywania się z własnym sensem;

• interpretacja symbolu pozostaje symbolem. Określenie senu - przewidywanie rozrastania się kontekstu;

• ujawnienie sensu - 1) względna racjonalizacja sensu (analiza naukowa), 2) pogłębianie go za pomocą innych sensów (interpretacja filozoficzno-artystyczna);

• forma - pomost ku nowej treści. Kiedyś była implicytną treścią. Treść poprzedzała utwór;

• znaczenie elementów utworu - dostępne wszystkim. Ale już aspekt wartościująco-emocjonalny jest znaczący dla ludzi powiązanych warunkami życia na przykład. Wyrażanie stosunków emocjonalno-wartościujących - może być w intonacji;

• „mały czas” - współczesność, bliska przeszłość i bliska przyszłość. Tu obowiązuje przeciwstawienie tego, co nowe i tego, co przestarzałe;

• nie ma granic kontekstu dialogowego, nawet sensy przeszłe nie mogą być ustabilizowane.

---