Mowa zależna i niezależna

Scenariusz lekcji z wykorzystaniem metody sztafety

45 min

■ Cel główny:

- posługiwanie się we własnych wypowiedziach różnymi sposobami przytaczania czyichś słów.

■ Cele operacyjne:

Uczeń:

- wyjaśnia znaczenie pojęć: mowa zależna, mowa niezależna,

- rozróżnia zdania złożone z podrzędnym dopełnieniowym, które są mową zależną,

- streszcza utwór literacki zawierający rozmowę,

- przekształca wypowiedzi Marty i Nemroda w mowę zależną.

■ Metody:

- metoda aktywizująca: metoda sztafety,

- rozmowa kierowana,

- ćwiczenia słownikowe,

- ćwiczenia redakcyjne,

- praca z tekstem.

■ Środki dydaktyczne:

- Adam Mickiewicz Rękawiczka (podręcznik do kształcenia literackiego i kulturowego Swoimi słowami 2, s. 54-55),

- Zdanie złożone z podrzędnym dopełnieniowym (podręcznik do kształcenia językowego z ćwiczeniami Swoimi słowami 2, cz. 1, s. 37-38),

- Mowa zależna i niezależna (podręcznik do kształcenia językowego z ćwiczeniami Swoimi słowami 2, cz. 1, s. 65, 69),

- karta pracy O mówieniu.

■ Przebieg lekcji:

Omawiane zagadnienia i czynności uczniów

1. Zdanie podrzędne dopełnieniowe jako sposób przytaczania czyichś wypowiedzi.

- Przypomnienie definicji zdania złożonego z podrzędnym dopełnieniowym oraz omówienie cech tego typu zdania (podręcznik do kształcenia językowego, s. 37).

- Dopisanie przez uczniów zdań nadrzędnych, które wskazują na sytuację mówienia. Uzupełnianie fragmentów zdań zapisanych na tablicy:

• ……………………, że nie pojedzie z nami.

• ……………………, czy zrozumiałeś tę definicję.

• …………………...., że autobus się spóźnił.

Uczniowie mogą na przykład dopisać wyrazy: powiedział, odrzekł, zapytał, oznajmił, tłumaczył.

- Wykonanie ćwiczenia 3. ze s. 38 podręcznika oraz wskazanie przez uczniów, które

z przekształconych zdań przytaczają czyjeś lub własne wypowiedzi (rozwiązanie zostało umieszczone w Materiałach dla nauczyciela).

2. Wprowadzenie pojęć: mowa zależna i mowa niezależna.

- Zapoznanie się z definicjami mowy zależnej i niezależnej (podręcznik, s. 65).

- Podanie przez uczniów przykładów mowy zależnej i niezależnej.

- Powrót do ćwiczenia 3. ze s. 38 podręcznika do kształcenia językowego - uzasadnienie, że w niektórych z przekształconych zdań występuje mowa zależna.

3. Ćwiczenia w stosowaniu mowy zależnej i niezależnej.

- Przekształcanie mowy zależnej w mowę niezależną lub odwrotnie - zadanie 1. w karcie pracy (przykładowe rozwiązanie zamieszczono w Materiałach dla nauczyciela).

- Tworzenie banku słów nazywających czynność mówienia - zadanie 2. w karcie pracy (przykładowe rozwiązanie znajduje się w Materiałach dla nauczyciela).

- Zbieranie wyrażeń przydatnych w posługiwaniu się konstrukcją mowy niezależnej - zadanie 3. w karcie pracy (przykładowe rozwiązanie zamieszczono w Materiałach dla nauczyciela).

- Uzupełnianie dialogów - zadanie 4. w karcie pracy (przykładowe rozwiązanie znajduje się w Materiałach dla nauczyciela).

4. Streszczenie Rękawiczki Adama Mickiewicza.

- Przeczytanie Rękawiczki Adama Mickiewicza (podręcznik do kształcenia literackiego,

s. 55).

- Wskazanie przez uczniów fragmentów, w których narrator przytacza czyjeś wypowiedzi,

i nazwanie sposobu przytaczania.

- Przypomnienie zasad rządzących dobrym streszczeniem (zwięzłość, wybór najważniejszych informacji, stosowanie mowy zależnej).

- Rozmowa na temat: „Czy w streszczeniu Rękawiczki lepiej zastosować czas przeszły, czy czas teraźniejszy?” (np. Utwór Adama Mickiewicza opowiada o wydarzeniach, które działy się w przeszłości, jednak autor zastosował czas teraźniejszy. Tego samego czasu lepiej użyć w streszczeniu tekstu).

- Zwrócenie uwagi na konieczność zmiany zaimków przy przekształcaniu mowy niezależnej w zależną (np. ją zamiast mię).

- Dokonanie streszczenia Rękawiczki metodą sztafety. Tekst powinien składać się ze zdań złożonych. Wybrany uczeń podaje pierwsze zadanie, a następnie wskazuje osobę, która ma wymyślić kolejne itd. Wyznaczony uczeń zapisuje na tablicy propozycje.

- Analiza zebranego materiału i ewentualna korekta nauczyciela.

- Przepisanie zredagowanego streszczenia do zeszytów (przykładowe rozwiązanie zostało zamieszczone w Materiałach dla nauczyciela).

- Podkreślenie w zapisanym tekście zdań dopełnieniowych.

■ Praca domowa:

Zredaguj krótkie opowiadanie na podstawie fragmentu scenariusza filmu Shrek. W swojej pracy umieść opis sytuacji, w której znajdują się bohaterowie. Wypowiedzi postaci zapisz w formie dialogu (ćwiczenie 8. ze s. 69 podręcznika).

Autorka scenariusza: Agata Gładykowska

Materiały dla nauczyciela

Rozwiązanie ćwiczenia 3. ze s. 38 podręcznika

Przecież uprzedziłem cię, że się spóźnię.

Niestety nie usłyszałem, co pan odpowiedział.

Stewardesa poprosiła pasażerów, żeby zapięli pasy.

Długo się zastanawiałem, jak rozwiązać to zadanie.

Uczniowie powinni wskazać zdanie 1. oraz 3. - są to zdania, w których przytoczono własne lub czyjeś wypowiedzi.

Przykładowe streszczenie Rękawiczki Adama Mickiewicza

Król w otoczeniu dworu zasiada na widowni, ponieważ pragnie obejrzeć igrzyska. Daje znak, by wypuszczono na arenę dzikie zwierzęta. Jako pierwszy pojawia się lew, później wybiega tygrys z lampartami. Wśród oglądających widowisko jest piękna Marta, która rzuca między warczące i szczerzące kły zwierzęta rękawiczkę. Prosi rycerza Emroda, żeby poszedł po nią i w ten sposób udowodnił swoją miłość. Emrod bez namysłu wskakuje na arenę i podnosi rękawiczkę. Powraca do Marty i rzuca jej rękawiczkę. Mówi do damy, że nie potrzebuje jej względów. Potem odchodzi i więcej nie wraca.

Przykładowe rozwiązania zadań z karty pracy

1.

Mowa zależna	Mowa niezależna
Pani na przystanku spytała mnie, czy nie powinienem być o tej porze w szkole.	Pani na przystanku spytała mnie: „Chłopcze, czy o tej porze nie powinieneś być w szkole?”.
Podczas lekcji chemii Tomek powiedział, iż wie, że nic nie wie.	- Wiem, że nic nie wiem - powiedział Tomek podczas lekcji z chemii.
Dziewczynka prosiła mamę o cukierka.	Mamo, daj mi cukierka - poprosiła mamę dziewczynka.
Ktoś krzyknął, żebyśmy uważali i nie wchodzili na tę kładkę.	Ktoś krzyknął: „Uważajcie! Nie wchodźcie na kładkę”.
Trener zapytał, skąd jestem.	- Skąd jesteś? - zapytał mnie trener.

2.

powiedział, stwierdziła, oznajmił, poinformował, oświadczył, dodała, krzyknął, wrzasnął, zawołał, poprosił, zaprosiła, odpowiedział, odrzekła, zapytała, mruknął, burknął, wydukał, wykrztusiła, wymamrotał, szepnęła

3.

niewyraźnie odburknęła, krzyknęła z przerażenia, odpowiedział ze zdziwieniem, radośnie oznajmił, nieśmiało poprosiła, ledwo wydukał, odrzekła ze złością, wesoło opowiedział, śmiało zapytała, uroczyście poinformował

4.

- Cześć! - wesoło odezwała się Magda.

- Cześć, dawno cię nie widziałam - odrzekła z lekkim zaskoczeniem Julka.

- Nic dziwnego, od miesięcy nie byłam w tych stronach - dodała Magda, ciągle się uśmiechając.

- Musimy nadrobić stracony czas - zaproponowała z entuzjazmem Julka.

- Cześć! - powiedziała Iza.

- Cześć, dawno cię nie widziałam - powściągliwie przywitała się Łucja.

- Nic dziwnego, od miesięcy nie byłam w tych stronach - niewyraźnie burknęła Iza.

- Musimy nadrobić stracony czas - z wymuszonym uśmiechem zakończyła rozmowę Łucja.

Karta pracy

O mówieniu

1. Przekształć mowę zależną w mowę niezależną lub odwrotnie.

Mowa zależna	Mowa niezależna
…………………………………………….. …………………………………………….. …………………………………………….. ……………………………………………..	Pani na przystanku spytała mnie: „Chłopcze, czy o tej porze nie powinieneś być w szkole?”
…………………………………………….. …………………………………………….. …………………………………………….. ……………………………………………..	- Wiem, że nic nie wiem - powiedział Tomek podczas lekcji z chemii.
Dziewczynka prosiła mamę o cukierka.	…………………………………………….. …………………………………………….. …………………………………………….. ……………………………………………..
Ktoś krzyknął, żebyśmy uważali i nie wchodzili na tę kładkę.	…………………………………………….. …………………………………………….. …………………………………………….. ……………………………………………..
…………………………………………….. …………………………………………….. …………………………………………….. ……………………………………………..	- Skąd jesteś? - zapytał mnie trener.

2. Zapisz jak najwięcej czasowników nazywających czynność mówienia.

rzekł, ………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………

3. Do czasowników nazywających czynność mówienia dopisz określenia.

Przykład: odpowiedziała z uśmiechem

……………………... odburknęła

krzyknęła ………………………..

odpowiedział ……………………

……………………….... oznajmił

………………………... poprosiła

…………………………. wydukał

odrzekła ………………………...

…………………….. opowiedział

…………………………. zapytała

……………………. poinformował

4. Uzupełnij podane dialogi, dobierając słowa z poprzednich ćwiczeń. Każda rozmowa ma mieć inny wydźwięk (np. radosny, serdeczny, chłodny, smutny). Nadaj imiona uczestnikom scenki.

- Cześć! - ……………………………………………..………………………………………...

- Cześć, dawno cię nie widziałam - ………………..………………………………………….

- Nic dziwnego, od miesięcy nie byłam w tych stronach - ……………………………………

- Musimy nadrobić stracony czas - ……………………………………………………………

- Cześć - ……………………………………………..………………………………………...

- Cześć, dawno cię nie widziałam - ………………..………………………………………….

- Nic dziwnego, od miesięcy nie byłam w tych stronach - ……………………………………

- Musimy nadrobić stracony czas - …………………………………………………………….

……………………………….……

imię i nazwisko ucznia

………..………………. ....................

data klasa

---