48. RODZAJE DYKTAND
Z książki E. Polańskiego „Dydaktyka ortografii”:
Dyktando (Pisanie ze słuchu) jest to ćwiczenie, które polega na usłyszeniu słowa mówionego przez nauczyciela, rozłożeniu go na dźwięki i przyporządkowaniu odpowiedniego znaku graficznego, a następnie zapisanie go.
Ze względu na cel ćwiczenia wyróżniamy:
dyktando wprowadzające - zaznajamia uczniów z nowym materiałem, wprowadzając nowe zagadnienia ortograficzne. Nauczyciel powinien tak dobierać tekst, by zawierał wyrazy z jedną tylko trudnością, pisownia pozostałych wyrazów nie powinna budzić żadnych wątpliwości. Przed przystąpieniem do dyktowania tekstu, nauczyciel powinien wyjaśnić pisownię nowo wprowadzonych wyrazów i zapoznać z nową regułą ortograficzną. Dyktando to powinno wypełnić jedynie część lekcji, łącznie ze wszystkimi czynnościami sprawdzającymi i poprawą błędów. Dyktand wprowadzających nie należy oceniać stopniem.
dyktando utrwalające:
dyktando z objaśnieniem - jego zadaniem jest zapobieganie błędom przez objaśnienie pisowni. Wyróżnia się:
* dyktanda wzrokowe,
* słuchowe.
W klasach młodszych przeważają dyktanda wzrokowe. Dyktanda słuchowe można wprowadzać w klasach starszych, ale czynić to należy bardzo ostrożnie, ponieważ ciągle istnieje możliwość popełnienia błędu i utrwalenia się go w pamięci ucznia. Przy dyktandzie wzrokowym najpierw czytamy tekst, następnie omawiamy z uczniami treść i dokonujemy analizy ortograficznej, po czym wolno dyktujemy zdania. Napisany tekst uczniowie sprawdzają sami, porównując go z tekstem znajdującym się na tablicy lub w książce. Dyktanda słuchowe wyrabiają słuch u dziecka, uczą rozumienia treści danego tekstu i na podstawie spostrzeżeń słuchowych utrwalają poprawne zapisy. W pierwszych latach nauki stosuje się przeważnie dyktando słuchowe, w którym materiał wyrazowy ogranicza się do wyrazów, których pisownia opiera się na zasadzie fonetycznej. Nauczyciel czyta przygotowany i uprzednio wyjaśniony tekst w całości i po sprawdzeniu stopnia zrozumienia go, czyta powtórnie zdanie po zdaniu. Uczniowie powtarzają zdania i ustalają pisownię trudnych wyrazów. Po takim wyjaśnieniu zapisują tekst, a następnie odbywa się sprawdzenie przez napisanie zdań na tablicy. W klasach starszych stosuje się dyktanda słuchowe, które obejmują materiał wyrazowy oparty na różnych zasadach.
dyktando swobodne - różni się od innych tym, że uczeń nie musi dokładnie zapisywać usłyszanego tekstu. Sposób przeprowadzenia dyktanda swobodnego może być następujący: nauczyciel czyta tekst w całości, dzieli go na części i omawia jego treść. Po wyjaśnieniu wszystkich trudności ponownie czyta tekst częściami. Rola ucznia polega na zapisaniu tego, co zapamiętał.
dyktando wybranych reguł i form - może być stosowane wówczas, gdy określone zagadnienia ortograficzne zostały przez uczniów dobrze przyswojone i utrwalone. Polega ono na zapisaniu przez uczniów tej części dyktowanego tekstu, w której ma zastosowanie wskazana przez nauczyciela reguła. Omawiany rodzaj dyktanda zmusza uczniów do koncentracji uwagi, stosowania posiadanych wiadomości oraz do czynnego stosunku do zapisywanego tekstu.
autodyktando - ćwiczenie pośrednie między przepisywaniem, a pisaniem na podstawie pamięci wzrokowej. Przy tym ćwiczeniu uczniowie piszą z pamięci napisane na tablicy zdania, które opanowali już wcześniej. W odróżnieniu od pisania z pamięci, mają oni możliwość spojrzenia do tekstu, gdy wystąpi jakaś wątpliwość w zapisie.
dyktando twórcze - polega na tym, że uczniowie układają tekst do zapisania sami, indywidualnie lub zespołowo, a następnie najlepszy tekst nauczyciel dyktuje wszystkim w klasie,
dyktando częściowe z lukami,
dyktando obrazkowe;
dyktando graficzne;
dyktando sprawdzające:
dyktando zapobiegawczo-sprawdzające;
dyktando z komentowaniem;
typowe dyktando sprawdzające.