ZABYTKI SUCHA BESKIDZKA
ZESPÓŁ ZAMKOWO-PARKOWY
Początki historii zamku związane są z osobą Gaspare Castiglione który w latach 1554-1558 wzniósł drewniano-kamienny dwór obronny. Pozostałością pierwotnej budowli jest wieża PN- wsch. z charakterystycznymi kamiennymi przyporami od strony dziedzińca. Zamek na przestrzeni czasu pozostawał we władaniu wielu wybitnych przedstawicieli polskich rodów: Komorowscy, Wielopolscy, Braniccy i Tarnowscy a dziś zamek pozostaje w rękach gminy.
Jednak swój dzisiejszy wygląd zawdzięcza głównie osobie Piotra Komorowskiego, który w latach 1608-1614 rozbudował ówczesny dwór obronny w późnorenesansową rezydencją magnacką wzorowaną na zamku królewskim w Krakowie (stąd też dość powszechnie stosowana nazwa „ Mały Wawel” w odniesieniu do zamku w Suchej). Z tego okresu pochodzi piętrowe skrzydła zachodnie i południowe, wieża zegarowa oraz część parterowa skrzydła północnego. Kolejnej przebudowy dokonała Anna Konstancja z Lubomirskich Wielopolska na początku XVIII w. Wówczas południowe skrzydło ozdobiły dwie kolejne wieże narożne.
Najpiękniejszym spośród pomieszczeń jest Sala Rycerska, zwana także Marszałkowską. Kiedyś odbywały się tu wystawne bale i uczty wydawane przez właścicieli na cześć zjeżdżających się gości, dziś to miejsce w którym odbywają się kameralne koncerty oraz konferencje. Na południowej ścianie zwraca uwagę cenny piaskowcowy kominek późnorenesansowy, bogato zdobiony i zwieńczony kartuszami z herbami Korczak ( Piotra Komorowskiego) oraz Nowina ( żony Piotra, Katarzyny z Przerębskich).
Na uwagę zasługuje również kaplica zamkowa pw. Św. Piotra Apostoła, mieszcząca się wewnątrz wieży zegarowej. Na ścianach kaplicy odsłonięto renesansową polichromię z początku XVII w. przedstawiającą tajemnice msz św. Wg Żywotu Pana Jezusa ozdobione kwaterami pokrytymi ornamentem kandelabrowym i roślinnym.
W zamku dziś swoją siedzibę mają Muzeum Miejskie Suchej Beskidzkiej (czynne od wtorku do niedzieli), Miejski Ośrodek Kultury, Wyższa Szkoła Turystyki i Ekologii oraz hotel i restauracji „Kasper Susuki”.
Po stronie południowej zamku rozciąga się piękny park, przekształcany na przestrzeni lat kilkakrotnie. Obecny kształt tzw. „ parku angielskiego” z malowniczym stawem i mostkami uzyskał w XIX w. W północno- zachodniej części parku, u stóp dominującej nad zamkiem góry Jasień wznosi się neogotycki budynek dawnej oranżerii, wzniesiony z cegły w 2 poł. XIX w. Warto dodać, że owoce cytrusowe uprawiane tu przed laty, sprzedawane były m.in. na Rynku Kleparskim w Krakowie.
Na skarpie tejże góry Jasień w pobliżu zamku od strony północnej znajduje się wykopana w ziemi i obłożona kamieniami piwica- lodownia. Tu przez cały rok trzymano bryły lodu i produkty spożywcze na potrzeby zamku. Lodownia ma wyjście ozdobione wczesnobarokowym kamiennym nadprożem przeniesionym z innego miejsca podczas remontu w zamku. Nadproże dekorują dwie duże wykute w kamieniach oraz dwie małe krążki na siebie nakładane oraz krople koliste i wypukłe tarcze.
Na zachodnim skraju parku zamkowego znajduje się nakryty gontowym dachem siodłowym parterowy budynek tzw. „Domek Ogrodnika”; powstały wskutek połączenia dwóch odrębnych zabudowań pochodzących z XVIII/XIX w. Dziś mieści się tam Izba Regionalna Towarzystwa Miłośników Ziemi Suskiej, w której znajduje się interesująca ekspozycja etnograficzna poświęcona życiu codziennemu i kulturze materialnej Górali Babiogórskich i Żywieckich.
ZESPÓŁ KOŚCIELNO-KLASZTORNY
Kolejnym cennym skupiskiem zabytków jest zespół kościelno- klasztorny znajdujący się powyżej rynku. Powstanie suskiej świątyni związana jest z osobą Piotra Komorowskiego, który obok kościoła ufundował również klasztor. W 1624 r. sprowadziłam kanoników regularnych luterańskich laterańskich kościoła Bożego Ciała na Kazimierzu (dzielnicy Krakowa). Najcenniejszy obiekt zespołu to stary kościół pod wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny, wzniesiony w latach 1613-1614. Bryła kościoła utrzymana jest w stylu późnogotyckim, czego przykładem są szkarpy opinające budowlę z zewnątrz, urozmaicają ją jednak liczne renesansowe elementy architektoniczno-zdobnicze. Świątynia jest budowlą jednonawową, z niewielkim prezbiterium zamkniętym ścianą prostą i boczną kaplicą Matki Bożej Bolesnej z połowy XVIIw. Wyposażenie wnętrza utrzymane jest w sytlu baroku i rokoko. W krypcie pod prezbiterium spoczywa Piotr Komorowskich oraz członkowie jego rodziny.
Kościół połączony jest z sąsiednim budynkiem (dawnym klasztorem, obecnie pełniącym funkcję plebani) przejściem arkadowym. Warto zwrócić uwagę na przednią ścianę, na której umieszczona jest scena ukrzyżowania oraz herb Piotra Komorowskiego. Ten sam herb jest również zamieszczony na kartuszu, który zdobi szkarpę opinającą zachodnią ścianę kościoła, tuż obok arkad. We wnętrzu arkady umieszczony jest natomiast posąg Chrystusa upadającego pod krzyżem z końca XVII w.
Z tego samego okresu co kościół klasztor pochodzą trzy zachowane kaplice przykościelne (pierwotnie było ich siedem), które położone są na terenie dawnego cmentarza. Najwyższa z kaplic posiada górną drewnianą kondygnację dobudowaną w 1818 r, (pełni obecnie funkcję dzwonnicy). W kondygnacji dolnej mieści się krypta grobowa, miejsce pochówku właścicieli dóbr suskich- Wielopolskich i Branickich.
W latach 1897-1908 wzniesiono nowy kościół, którego strzelista 54 m wieża jest dziś dominująca punktem w panoramie Suchej. Świątynia została ufundowana przez Annę Branicki i jej syna Władysława Michała przy udziale suskich kolejarzy oraz mieszkańców miasteczka. Nowy kościół podobnie jak stary nie wykazuje jednego konkretnego stylu, posiada elementy neogotyckie jak i neoromańskie. Jest budowlą ceglaną, wzniesioną na palnie krzyża, jednonawową z transeptem i wieloboczną absydą, zamykającą obejście prezbiterium. Powyżej portalu głównego, na fasadzie, znajduje się potężna 4 metrowa figura Chrystusa na krzyżu, poniżej której umieszczono naturalnej wielkości kamienne posągi Matki Bożej, św. Jan Ewangelistę, św. Annę i św. Józefa. Wnętrze kościoła pokrywa polichromia Mariana Konarskiego i Tadeusza Kurka z 1975r. Ołtarz główny został zaprojektowany przez Zygmunta Mendla w 1912 r, w późniejszym okresie zmodernizowany i zmniejszony. W kościele warto zwrócić uwagę na tabernakulum (pochodzący ze starego kościoła) oraz posągi świętych: św. Stanisława biskupa, Jana Kantego, Stanisława Kostki i Kazimierza Jagiellończyka- na ścianach. Przed kościołem znajdują się: krzyż misyjny z 1979 roku oraz symboliczna mogiła konfederatów barskich, poległych na terenie Suchej podczas potyczki z Moskalami Moskalami 1771 roku.
KARCZMA „RZYM”
Karczma Rzym jest najbardziej charakterystycznym elementem suskiego rynku. Została wzniesiona w połowie XVIII w. za przyzwoleniem Wielopolskich - kiedy to Sucha zdobyła prawo do organizowania jarmarków. Karczma ta jest cennym zabytkiem architektury drewnianej. Zrębowa, pokryta potężnym czterospadowym gontowym dachem, od strony frontowej ozdobiona arkadowymi podcieniami, wspartymi na profilowanych słupach, zamkniętych od dołu balustradą. Wejście do karczmy zdobi koń metalowy (podstawowy element herbu miasta a także herbu Wielopolskich. Wejście prowadzi do centralnie usytuowanej sieni, skąd można przejść dalej, do jednej z dwóch sal: restauracyjnej oraz kawiarnianej. W salach zachowały się stare belkowane stropy, jednak sam obecny układ pomieszczeń jest wynikiem gruntownej renowacji, prowadzonej w latach 60-tych XX wieku. Karczma „Rzym” jest jednym z punktów Szlaku Architektury Drewnianej w Małopolsce.
Dziś karczma otwarta jest dla podróżnych, kiedyś przesiadywali tutaj najwięksi kupcy przybywający na suskie targi. Wieść niesie że bywali tu również zbójnicy, którzy pokrzepiwszy się jadałem i napitkiem dokonywali podziału łupów. Do karczmy zawitał też kiedyś Mefistofeles i zastawiał sidła na Twardowskiego o czym pisał Mickiewicz w swojej balladzie.
INNE
Niewątpliwie zespół pałacowo- parkowy oraz kościelno-klasztorny oraz karczma Rzym to najcenniejsze zabytki Suchej, lecz nie jedyne. Kilka ciekawych budynków mieści się wzdłuż głównej osi komunikacyjne miasta, jaką tworzą ulice: Piłsudskiego, Mickiewicza oraz Role. Warto wymienić m.in. ceglany gmach dawnego magistratu przy ul. Piłsudskiego 23 (obecnie siedziba biblioteki) i podobny do niego gmach Sądu Powiatowego oraz zabudowę Rynku pochodzącą z XIX/XX w. Idąc dalej ul. Mickiewicza w kierunku zachodnim koniecznie trzeba zwrócić uwagę na trzy ciekawe drewniane budynki wzniesione w charakterystycznym „szwajcarskim” stylu. Wybudowane dla urzędników dóbr suskich. Są to parterowe budowle z wysokimi dachami dwuspadowymi i ciekawą ornamentyką, wypełniającą werandy, szczyty i obramienia okienne. Po drugiej stronie ulicy możemy oglądać nowoczesne zabudowania, zaprojektowane przez Marka Kołodziejczyka pełniące rolę pasaża handlowego.
Ciekawy również jest budynek dworca kolejowego, wzniesiony w stylu charakterystycznym dla rozwiązań stosowanych przez projektantów budynków stacji kolejowych przy linii transwersalnej w latach 80-tych Xix.