UPRAWA ROLI I ROŚLIN

ROŚLINY PRZEMYSŁOWE OLEISTE:

- W swoich częściach (owocach, nasionach, pędach) zawierają więcej niż 15% tłuszczu, który da się z nich wydobyć np. rzepak, rzepik, gorczyca, mak, słonecznik, len, konopie, w owocach - Oliwka europejska, Palma olejowa, w bulwach pochodzenia pędowego - orzeszki arachaidowe.

Znaczenie gospodarcze roślin oleistych:

1 - Służą do otrzymywania tłuszczy jadalnych bądź technicznych.

- jadalne - do spożycia - wszystkie oprócz lnu, bo szybko się psuje

- techniczne - przemysł motoryzacyjny, przemysł chemiczny do produkcji lakierów, farb, środków ochrony roślin

- przemysł farmaceutyczny - olejek rycynowy, siemię lniane.

2 - Makuchy i śruty poekstrakcyjne - białko

3 - Produkty odpadowe - słoma, papier, płyty izolacyjne, budowlane, kompost

4 - Poplony ozime i ścierniskowe: gatunki ozime - rzepak, rzepik działają na glebę ochronnie, wzbogacają glebę w składniki odżywcze

5 - Uprawiane na nasiona - plon główny

6 - Gatunki jare - poplony letnie - gorczyca biała

7 - Dobre stanowisko dla roślin następczych - działają melioracyjnie na glebę

8 - Nasiona roślin wykorzystuje się do produkcji musztardy, przypraw, konserwacji, do produkcji wina i piwa.

Skład chemiczny nasion roślin oleistych:

- Tłuszcze - od 20 - 50. Najwięcej jest u rzepaka i rzepika, najmniej u gorczycy białej.

- Białko - jako pasza treściwa - ok. 30%

mak, słonecznik - 23 - 30%

- Związki niekorzystne występujące w roślinach:

glukozynolady - działają szkodliwie na układ rozrodczy zwierząt

alkanoidy - w soku mlecznym, wykorzystuje się do produkcji leków uśmierzających ból

Podział tłuszczów ze względu na wartość lb. jonowej:

- 1 - Nieschnące - lb. jonowa <85

- 2 - Półschnące - lb. jonowa 85 -130

- 3 - Schnące - lb. jonowa >130

Ze względu na produktywność tłuszczu rośliny oleiste dzielimy na 5 grup:

1 - o najwyższej produktywności - słonecznik

2 - o wysokiej produktywności -

3 - o średniej produktywności - rzepak, rzepik, len

4 - o niskiej produktywności - gorczyca, mak

5 - o bardzo niskiej produktywności - soja

Gatunki ozime plonują lepiej niż jare.

Wzrost i rozwój roślin oleistych:

I - kiełkowanie i wschody

II - formowanie rozety (skrócony pęd)

III - formowanie pędu

IV - kwitnienie - kwiaty obcopylne

V - dojrzewanie

Budowa morfologiczna:

- System korzeniowy - palowy, rozłogowy, najgłębiej sięga u rzepaka

- Łodyga - rozgałęziona pod szerokim kątem

- Liście - jasnozielone u rzepaka

Znaczenie gospodarcze:

Największe znaczenie gospodarcze ma rzepak.

Rzepak zawiera związki niekorzystne - kwas erukowy:

„O” - obniżona zawartość kwasu erukowego o 1 - 2%

„OO” - podwójne ulepszenie - zawartość kwasu i związków siarkowych obniżona o 10%

„OOO” - potrójne ulepszenie

SŁONECZNIK ZWYCZAJNY

Podział ze względu na sposób użytkowania:

1 - jadalny - duże koszyczki o średnicy ok. Ø50 cm, a owoce (niełupki) duże i nie zawsze wypełnione nasieniem

2 - oleisty - koszyczki o średnicy Ø20 -30 cm występujące licznie na roślinie, zawiera 20 -30% tłuszczu, niełupki małe wypełnione nasieniem.

3 - pastewny - koszyczki o średnicy Ø20 cm, zawiera 40 -63% tłuszczu w nasionach.

MAK UPRAWNY

Roślina jednoroczna jara.

- opiumowy

- bezopiumowy

Budowa morfologiczna:

- korzeń - palowy 150 cm

- łodyga - 100 - 150 cm, sztywna, rozgałęziona

- liście - dolne są okrągło-owalne, krótkoogonkowe, górne są siedzące ząbkowano-piłkowane

- kwiaty - pojedyncze, barwne, samopylne

- owoc - torebka

- nasiona - bardzo drobne, bielmowe

ROŚLINY OLEISTE I WLUKNOWE

LEN UPRAWNY

Ze względu na cechy morfologiczne i sposób użytkowania len dzielimy na:

1 - Drobnonasienny i lny włókniste

2 - Oleisto-włókniste (przejściowe)

3 - Grubonasienne lny oleiste

Budowa morfologiczna:

- korzeń - palowy system korzeniowy - dl. 65 cm

- łodyga - zależna od typu

- liście - lancetowate, małe, naprzemianległe

- kwiatostan - baldachogrono, kwiaty samopylne

- owoc - trzykomorowa torebka

- nasiona - zwane siemieniem lnianym

KONOPIE

Typ geograficzny konopi:

1 - północny

2 - południowy

3 - pośredni

Konopie dzielimy na:

- zwyczajne

- dzikie

- indyjskie

Budowa morfologiczna:

- korzeń - palowy system korzeniowy dł. 2 m

- łodyga - sztywna, prosta, nierozgałęziona

- kwiatostan - wiecha, roślina 2-pienna (lub 1-pienna), rozdzielnopłciowa - plaskanie(męskie) i głowacze (żeńskie)

- owoc - orzeszek

RÓZNICE MIĘDZY WŁÓKNAMI:

Konopie	Len
Nitki są cienkie Lewoskrętne Krótsze 20 cm Wydobywa się na sucho Odporne na wilgoć Łodygi są wyższe Mają przyrost wtórny	Nitki są grubsze Prawoskrętne Dłuższe niż 20 cm Wydobywa się na mokro Łodygi niższe Brak przyrostu wtórnego

Wymagania klimatyczno-glebowe roślin oleistych i włóknistych:

Gatunek	Temp. kiełkowania	Odporność na niskie temp.	Wymagania wodne
Rzepak ozimy Rzepik ozimy Krzyżowe jare	1^0C 3^0C 1^0C (8^0C)	-15^0C (-25^0C) -4^0C - -6^0C	Duże - faza tworzenia pąków, kwitnienia, dojrzewania. Jare - bardziej odporne na suszę
Mak Słonecznik Len Konopie	2^0C 4 - 6^0C 4^0C 1^0C	-5^0C średnia -4^0C duża -3 - -8^0C mała -5^0C duża	Nadmiar wody szkodzi Dość odporne na suszę Duże Dość duże

Zimotrwałość: rzepak ozimy < rzepik ozimy

Glebowe:

Gatunek	Wymagania	Gleby odpowiednie	Gleby nieodpowiednie
Rzepak ozimy Rzepik Rzepak jary Gorczyca biała Gorczyca	Duże Duże Duże Duże Średnie	Czarnoziemy, lessy, czarne ziemie Jw. Cięższe Jak rzepak ozimy + torfy niskie Jak rzepak jary	Piaszczyste, żwirowate, kwaśne Torfowe, murszowe, suche Jak wyżej bez torfowych
Mak Konopie Len Słonecznik	Duże Duże Średnie Małe	Czarnoziemy, lessy, czarne ziemie + brunatne, torfy, bielice Mniej żyzne różne gleby	Ciężkie, podmokłe, suche piaski Kwaśne Za żyzne, organiczne, podmokłe Suche, ciężkie, nieprzewiewne.

- 5 -

---