Realizm i “fantastyka” Wesela

Dzieło Wyspiańskiego jest szczególne pod tym względem, że przeplatają się w nim sceny i postaci realistyczne z fantastycznymi. Pierwsi widzowie "Wesela", oglądający sztukę w Teatrze Miejskim w Krakowie, oczekiwali, że zobaczą tam postaci znane w środowisku krakowskim odmalowane "jak żywe". Mogli się tego spodziewać już po samym afiszu, na którym Wyspiański dość perfidnie umieścił imiona i nazwiska prawdziwych postaci, które były pierwowzorami bohaterów sztuki.... Za realistyczny uchodzi cały akt I, pokazujący zabawę gości na weselu w Bronowicach, aż do momentu wezwania Chochoła przez Pana Młodego. To za sprawą Chochoła do dramatu wkraczają postaci fanstastyczne. Od tego momentu sceny fantastyczne przeplatają się z realistycznymi - sceny widzeń ze scenami dialogów uczestników imprezy.

Sceny realistyczne są kunsztownie zbudowane. Najbardziej rzucającą się w oczy cechą jest krótkość, zdawkowość dialogów, szybkie przeplatanie się kwestii poszczególnych postaci. Dialogi są krótkie często dlatego, że dochodzi w nich do zderzenia przeciwieństw - osób o różnych charakterach i temperamentach, wywodzących się z różnych warstw społecznych. Te konfrontacje są często humorystyczne, błyskotliwe, ironiczne, cięte. Niemałą rolę odgrywa w nich ukształtowanie językowe. Z jednej strony widać wyraźny podział w ukształtowaniu językowym wypowiedzi dwóch postawowych grup społecznych, przedstawionych w dramacie - chłopów i inteligencji. Z drugiej strony jednak istotny jest język idiolektalny, osobniczy - każda postać dramatu mówi charakterystycznym tylko dla siebie językiem. Ciekawe jest to, że mimo tego tak silnego zindywidualizowania językowego wiele sformułowań z "Wesela" przeszło do ogólnej świadomości w formie aforyzmów czy powiedzeń. Do najbardziej znanych należą: "Cóż tam, panie, w polityce?", "A oto Polska właśnie", "Wyście sobie, a my sobie. Każden sobie rzepkę skrobie", "Polska to jest wielka rzecz", "a tu pospolitość skrzeczy, a tu pospolitość tłoczy, włazi w usta, w uszy, w oczy".

Plan fantastyczny "Wesela" jest niejako odrębny. Postaci fantastyczne nazywa Wyspiański "postaciami dramatu", oznacza to, że tworzą one niejako "teatr w teatrze". Są to po kolei:

1. Chochoł, ukazujący się Isi, córce gospodarzy. 2. Widmo, ukazujące się Marysi.
Pierwsze dwie zjawy wywodzą się ze sfery baśniowo-balladowej, przypominają duchy i upiory z II części Dziadów.
Reszta zjaw odgrywa już inną rolę w dramacie. Są one dobrane parami z postaciami realistycznymi dramatu, którym się ukazują. Ich zadaniem jest obnażenie wad i zaniedbań poszczególnych postaci realistycznych, które reprezentują pewne typy społeczne: 3. Stańczyk, ukazujący się Dziennikarzowi
Postaci te są ostro skontrastowane, a ich dialog dotyczy spraw narodowych. Stańczyk zarzuca Dziennikarzowi bierność, nieprzejmowanie się sprawami narodowymi. Jest on dla niego rodzajem głosu sumienia. Daje mu kaduceusz, który jest symbolem władzy, jaką ma dziennikarz nad ludem.

4. Rycerz, ukazujący się Poecie
Poeta jest postacią pesymistyczną, przekonaną o własnej pustce. Skontrastowany jest z nim Rycerz - symbol działania, mocy i siły, wartości, które trudno jest osiągnąć Poecie i za którymi skrycie bardzo tęskni. W tej scenie pokazane jest, że Poeta nie jest tylko salonowym bawidamkiem, że w głębi duszy tęskni za wartościami, które uosabia Rycerz.

5. Hetman Braniecki, ukazujący się Panu Młodemu
Pojawienie się tej zjawy przywołuje cienie chmurnych dni zdrady targowiczan i zaprzepaszczenia ostatniej szansy dla Rzeczypospolitej szlacheckiej.

6. Upiór, ukazujący się Dziadowi
Upiór to Jakub Szela, organizator rabacji, która miała miejsce w 1846 r. Dziad dobrze pamięta tamte wydarzenia, sam był ich uczestnikiem. Upiór przestrzega Dziada przed potwórzeniem wydarzeń, które miały miejsce podczas rabacji, przestrzega przed narodową hańbą.

7. Wernyhora, ukazujący się Gospodarzowi
Wernyhora to historyczna postać - wędrowny starzec, lirnik kozacki z XVIII wieku, który przepowiadał losy Polski. W "Weselu" schodzi z obrazu Jana Matejki. Zostawia po sobie dwa przedmioty - złotą podkowę i złoty róg. Złota podkowa zostaje schowana przez Gospodynię w malowanej skrzyni, co symbolizuje zaprzepaszczenie szans narodowych. Złoty róg Gospodarz oddaje Jaśkowi, który go gubi, sięgając po symboliczną "czapkę z piór".

Symbole w “Weselu”

Po koniec aktu I młoda para zaprasza na wesele chochoła, który przybywa. Jest on twórcą urojeń. W utworze tym występują trzy rodzaje symboli:

• rzeczy

• postaci

• sceny

Chochoł rzuca czar na zebranych, budzą się w nich ukryte uczucia. Uosobienia utajnionych pragnień.

Widmo - symbol miłości romantycznej
Narzeczony Marysi, który zmarł na suchoty. Malarz francuski. Jego duch przybył na wesele. Rozpamiętuje chwile gdy byli razem, gdy istniała między nimi jakaś więź.
Jest to upostaciowanie wnętrza Marysi. Z jednej strony cieszy się ona z jego przybycia, a z drugiej obawia. Pogodziła się z jego śmiercią. Jest to symbol utraconej miłości. Marysia przypomina sobie te chwile i boi się stabilizacji z mężem. Nie wie czy ma zostać z Wojtkiem,. Wesele sprowokowało ją do tych rozważań. Raz się cieszy z przybycia ukochanego, a raz nie.

Stańczyk (ostatni błazen Jagiellonów,
uważany za symbol mądrości)
Dziennikarz “Czasu” należy do organizacji “Stańczyków”. Stańczyk to symbol mądrości. Głos wewnętrzny dziennikarza. Wie on, że dziennikarz jako inteligent powinien przewodzić narodowi. Jest też symbolem postawy patriotycznej. Ukazanie niebezpieczeństwa zaniku walki. Zarzuca dziennikarzowi słowne deklaracje. Przyznaje się do bezczynności, obwinia za sytuację przeszłość. Jawi się jako dekadent, pragnie śmierci i to jest jego słowna deklaracja. Stańczyk przypomina czasy Jagiellonów. Nie wierzy w deklaracje społeczne. Dziennikarz pragnie katastrofy by wstrząsnąć społeczeństwem, by wyrwać ich z marazmu. Cena jest świętość tradycji. Nie widzi przyszłości dla Polski widzi, że złą obrał drogę. Stańczyk wręcza mu kaduceusz Polski. Dziennikarz wyraża pogardę dla bratania się z ludem. Widzi fałsz solidaryzmu. Stańczyk to jego sumienie i dla tego z ironią wręcza mu kaduceusz. Dziennikarz jako przywódca narodu.

Rycerz (Zawisza Czarny)
Symbol honoru i patriotyzmu. Jest uosobieniem pragnień poety. Poeta ma odczucie siły. Dekadentyzm, a poeta tęskni do mocy i siły. Rycerz jako symbol mocy, odwagi i zwycięstwa. Zwiastun odrodzenia. Nazywa poetę nędzarzem. Poeta cierpi bo to co tworzy jest odzwierciedleniem ducha czasu. Rycerz przypomina czasy Jagiełły. Poeta ma szansę prowadzenia ludu do walki. Osądzona jest zdegenerowana poezja młodo polska. Poeta nie chce napisać wielkiego dzieła. Poeta nie jest w stanie podołać przywództwu narodu. Rycerz to symbol siły poezji oddziałującej na społeczeństwo.

Upiór (Jakub Szela- przywódca rabacji chłopskiej, czyli ruchu mającego na celu wymordowaniu, zrabowaniu polskiej szlachty.)
Jakub Szela stanął na czele powstania chłopskiego. Jest cały we krwi, gdyż wielu zabił. Chce się obmyć wodą. Dziad stara się go odpędzić. Upiór jako zimny trup. Dla Szeli ważne są dobra materialne. Przypomina, że bratanie się chłopów i szlachty jest niedorzeczne. Jest symbolem krwawej zemsty na panach.

Wernyhora (legendarny wieszcz ukraiński)
Ofiarowuje złoty róg gospodarzowi. Zszedł on z obrazu Matejki. Przewiduje przyszłość. Zwiastun czynu i niepodległości.

- Złoty róg to symbol walki, znak czynu, ma ruszyć społeczeństwo. Do walki nie dochodzi bo gospodarz oddał róg Jaśkowi, który go gubi. Wernyhora atakuje inne powstania gdzie oczekiwano cudu. Utracona szansa . Braterstwo i solidaryzm chłopstwa. Nie spełni się to.
- Czapka z piór to symbol przywiązania do rzeczy błahych i materialnych. Ostrzeżenie by nie przekładać wartości prywatnych nad państwowe.
- Sznur to symbol niewoli
- Dzwon Zygmunta symbol wielkości Polski
- Kosy nasadzone na sztorc to mit racławicki, gotowość walki

Jesteśmy świadkami prawdziwego symbolicznego teatru gestów i rekwizytów. Gdybyśmy odrzucili całą warstwę ukrytych znaczeń, otrzymalibyśmy dość prostą, może nieco bajkową historię o zagubieniu złotego rogu i letargicznym śnie bohaterów. Ale wymowa poszczególnych zdarzeń jest dużo głębsza i bardziej skomplikowana.
Oto pierwszy symboliczny gest, któremu towarzyszy pierwszy rekwizyt - symbol: Wemyhora wręcza złoty róg Gospodarzowi, powołując go do misji politycznej.
Złoty róg to symbol walki narodowowyzwoleńczej, on bowiem miał dać sygnał wzywający do powstania, gdy przyjdzie na to właściwy czas. Ale Gospodarz zapomina o odwiedzinach tajemniczego gościa i oddaje róg Jaśkowi, lekceważąc w ten sposób zadanie, jakie miał wypełnić. Jednocześnie Wernyhora gubi złotą podkowę, a w powszechnej świadomości podkowa jest znakiem szczęścia i jej strata źle wróży powodzeniu sprawy narodowej, z góry przesądzając o klęsce. Podkowę jednak znajduje Gospodyni i chowa ją na "zaś". Ten gest można odczytać w sposób niejednoznaczny albo jako znak chwiejności chłopskiej, pazerności albo jako zapowiedź szczęśliwego finału sprawy narodowej, który nadejdzie we właściwym czasie.

Taniec chocholi symbol zniewolenia, marazmu i niemocy narodowej
Ponownie pojawia się chochoł, który jest symbolem całego narodu. Scena najbardziej smutna. Goście weselni symbolizują naród, chata to Polska w której krzyżują się wszystkie problemy. Osoby dramatu to symbole tradycji i przeszłości. “Wesele” to diagnoza polskiego społeczeństwa. Końcowy taniec chochoła to kwintesencja myśli zawartej w utworze. Krzak bez życia otulony słomą na zimę. Oznacza uśpione wartości narodu. Na wiosnę się obudzi i latem rozkwitnie, jest to nadzieja na odzyskanie niepodległości.

---