Koncepcja behawiorystyczna człowieka zwana w skrócie behawioryzmem powstała na przełomie dziewiętnastego i dwudziestego wieku. Na początku XX wieku pojawiły się kierunki, krytykujące to, że głównym przedmiotem badań psychologii są zjawiska świadomości. „ Rozwijały się badania w zakresie psychologii zwierząt, psychologii dziecka, psychopatologii. Okazało się, że istnieją znacznie większe możliwości poznawania życia psychicznego bez pomocy introspekcji.”(introspekcja- analiza własnych stanów psychicznych, myśli i przemyśleń) Te „ początkowo marginesowe połączenie badań, czyniły szybsze postępy niż podstawowa psychologia ogólna, oparta na metodzie introspekcyjnej. Wybitni psychologowie tego okresu jak: P. Janet, H. Pieron, W. McDougall głosili konieczność stosowania w psychologii oprócz introspekcji, także metod bardziej obiektywnych. Postulat ten wysunęli już wcześniej rosyjscy fizjologowie m. In. Pawłow, którzy rozpoczęli badania nad wyższymi czynnościami mózgu.”Najbardziej radykalna krytyka psychologii introspekcyjnej przyszła z kontynentu amerykańskiego od psychologów prowadzących badania nad zwierzętami. Za „ główny cel wysunięto przewidywanie i kontrolowanie zdarzeń, przy czym przez kontrolowanie rozumiano możliwość czynnego wpływania na ich przebieg.” Jeden z pierwszych przedstawicieli tego kierunku, John Watson, ”wystąpił z tezą, że świadomość w ogóle nie istnieje, że psychologia stworzyła sobie jakiś przedmiot fikcyjny. W Ameryce przyjęło się powszechne przekonanie, że ważne jest to, co człowiek naprawdę robi, a nie to, co przeżywa wewnętrznie. Mówiąc ogólnie, właściwym przedmiotem psychologii powinno być zachowanie się zewnętrzne ludzi i zwierząt. Stąd też pochodzi nazwa tego kierunku behawioryzm (z angielskiego behavior- zachowanie się).”
Przewidywanie i kontrolowanie ludzkiego zachowania zależy od sytuacji zewnętrznej. Charakterystyczną cechą behawioryzmu jest badanie zależności zachowania się bezpośrednio od sytuacji zewnętrznej, bez uwzględnienia procesów psychicznych czy fizycznych. Stanowisko to sformułował Skinner- współczesny behawiorysta.” Uważał on człowieka za organizm odczuwający i myślący, ale to, że postulowanie jakichkolwiek stanów psychicznych, jako kategorii wyjaśniających zachowanie człowieka, czyli jako jego przyczyn jest niepotrzebne. Zatem badanie stanów psychicznych takich jak emocje czy myślenie niczym się nie różni od badania obserwowalnego zachowania.”
Gdy kształtował się behawioryzm, w psychologii bardzo rozpowszechnione było przekonanie, że wszystkie zjawiska psychiczne są wynikiem funkcjonowania wrodzonych mechanizmów. Bodźce zewnętrzne jedynie uruchamiają wrodzone mechanizmy, które zaczynają zgodnie ze swoją strukturą bez względu na to, jaki bodziec je uruchomił( reakcje organizmu podobne jak przy strzale,
pociągnięcie, za spust jest czynnikiem wyzwalającym proces, który w swej istocie jest wyznaczony strukturą chemiczną pocisku i kształtu strzelby).
Behawioryści twierdzili, że sytuacje zewnętrzne i doświadczanie to podstawowy czynnik determinujący zachowanie się człowieka i jego rozwój.” Ze względu na taką koncepcję zasadniczą, behawioryzm zaczęto nazywać teorią uczenia się. Stał się kierunkiem eksperymentalnym. Behawioryści swoje eksperymenty przeprowadzali na zwierzętach, gdyż zależność między bodźcami a reakcjami, której szukali, występuje najwyraźniej w prostszych formach zachowania się. Technikę badania zachowania się zwierząt zapożyczyli oni od Pawłowa, przyjęli od niego pojęcie odruchu warunkowego i technikę wytwarzania odruchów warunkowych przez ich wzmacnianie, tzn. Łączenie z odruchami bezwarunkowymi.” „ Odruch warunkowy, podobnie jak bezwarunkowy, stanowi stereotypową reakcję na bodziec, w odróżnieniu zaś od niego nie jest wrodzony, ale wyuczony w drodze indywidualnego doświadczania jednostki ( przykładem odruchów warunkowych wytwarzanych w warunkach naturalnych może być reakcja ssania na ułożenie niemowlęcia do karmienia, cofanie kończyny w przypadku zbliżania się bodźców uszkadzających je, choć jeszcze zetknięcie ich z powierzchnią ciała nie nastąpiło). Dzięki omawianemu mechanizmowi następuje zaspokojenie podstawowych potrzeb( wdech)”. „ Odruch bezwarunkowy to wrodzona stereotypowa reakcja na bodziec. Przykładem może być odruch ssania- ruch warg przy dotknięciu, obronny odruch mrugania, chroniący przed uszkodzeniem.” Inny rodzaj warunkowania to warunkowanie instrumentalne. „ Różnica pomiędzy warunkowaniem instrumentalnym, a klasycznym, to, że warunkowanie klasyczne tworzy skojarzenia pomiędzy bodźcami, wywołując zachowanie reaktywne, czyli pojawiające się automatycznie, jako reakcja na określony bodziec. Warunkowanie instrumentalne powoduje zachowanie sprawcze, które polega na oddziaływaniu na środowisko, wywołujące bodziec nagradzający lub karzący.”
W Behawioryzmie zarysowały się dwie linie rozwojowe. Pierwsza z nich prowadziła w kierunku zastępowania praw przyczynowych. Twierdzono, że zależności między bodźcami, a reakcjami mogą być prawdopodobieństwem. Behawioryzm przyczynił się, więc do rozwoju w psychologii metod statystycznych, które jako pierwsi zaczęli stosować psychologowie angielscy, m. In. Spearman.
„Druga linia behawioryzmu zarysowała się pod wpływem wyraźniejszych uproszczeń schematu S- R (bodziec-reakcja), prowadziła do deterministycznego sposobu w psychologii. Zasadniczego zwrotu w tym kierunku dokonał Edward C. Tolman, przeciwstawił się on przede wszystkim tradycyjnej tezie behawioryzmu, że zachowanie się istot żywych jest układem reakcji” Tolman sformułował koncepcję, którą nazwał zmienną pośredniczącą, „ czyli pojęcia, którego znaczenie jest całkowicie określone przez zależność między zmiennymi poprzedzającymi i reakcją organizmu. Natomiast takie pojęcia, jak Freudowskie superego, są jedynie konstruktami teoretycznymi.” Tolman twierdził, że chcąc przewidzieć, jak zwierzę zachowa się w określonych sytuacjach trzeba uwzględnić również i czynniki wewnętrzne.
„Próbę przebudowy całej psychologii behawiorystycznej uwzględniającą owe hipotetyczne czynniki wewnętrzne podjął Clark L. Hull. Autor ten postawił sobie za cel przekształcenie psychologii w system dedukcyjny, na wzór geometrii.” Hull chciał zbudować w ten sposób ogólną teorię zachowania, opartej na zbiorze postulatów, na wzór Newtonowskich.
„Behawioryzm w swej postaci klasycznej należy dziś do przeszłości, podobnie jak i zwalczana przez niego psychologia introspekcyjna. Ale tendencje ogólne, na tle, których powstał i które wyrażał w sposób skrajnie uproszczony okazały się bardzo żywotne. Stało się jasne, że psychologia nie może być nauką ograniczoną do subiektywnych zjawisk świadomości, a metoda introspekcyjna nie może być uważana za naukę o obiektywnych ludzkich czynnościach, w których świadomość może odgrywać rolę bardzo ważną, ale na pewno nie wyłączną.”
BIBLIOGRAFIA :
Tadeusz Tomaszewski „ Wstęp do psychologii” wydanie V, PWN Warszawa 1971
Jan Strelau” Psychologia. Podręcznik Akademicki. Podstawy psychologii” tom 1, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2002
Ziemowit Włodarski, Anna Matczak „ Wprowadzenie do psychologii” Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1987
David G. Myers „ Psychologia” Wydawnictwo Zysk i S- ka, Poznań 2003
T. Tomaszewski „ Wstęp do psychologii”, roz.II, str. 68
Tamże, str. 69
Tamże, str. 70
Tamże, str. 70-71
J. Strelau „ Psychologia”, tom 1,roz I, str.47-48
T. Tomaszewski „ Wstęp do psychologii”, roz.II, str.72
Tamże, str. 74
Z. Włodarski, A. Matczak „ Wprowadzenie do psychologii”, roz.2, str. 57
Z. Włodarski, A. Matczak „ Wprowadzenie do psychologii”, roz.2, str. 56
D.G. Myers „Psychologia”, roz. 8, str. 315
T. Tomaszewski „ Wstęp do psychologii”, roz.II, str. 75
J. Strelau „ Psychologia”, tom 1,roz I, str. 49-50
T. Tomaszewski „ Wstęp do psychologii”, roz.II, str. 76
Tamże, str.80
PSYCHOLOGIA OGÓLNA
KONCEPCJE BEHAWIORYSTYCZNE
31 marca 2011
str. 1