GŁÓWNE GRUPY ORGANIZMÓW ŻYJĄCYCH W EKOSYSTEMACH MORSKICH
Jednym z podstawowych pojęć w ekologii jest ekosystem. Koncepcja ekosystemu jest głęboko zakorzeniona w ekologii. Jej źródła można znaleźć już w pracach Forbesa i Mobiusa z roku 1877. Autorzy ci twierdzili, że przedmiotem badań ekologii powinny być rośliny i zwierzęta, a także związki między nimi. Opierając się właśnie na tych twierdzeniach Tansley wprowadził do ekologii w roku 1935 termin „ekosystem”.
Ekosystem to układ ekologiczny, obejmujący wszystkie zwierzęta i rośliny występujące na określonym obszarze wraz ze środowiskiem fizycznym i chemicznym, w którym organizmy te żyją i z którym pozostają we wzajemnych zależnościach.
Współcześnie za ekosystem uważa się zespół wielogatunkowy, czyli zespół wielu populacji wspólnie zamieszkujących jeden teren, czy też ściśle jedno siedlisko.
W skład ekosystemu wchodzi: biotop, czyli część nieożywiona przyrody (np. energia słoneczna, atmosfera, czynniki klimatyczne, ukształtowanie terenu, rodzaj podłoża). Każdy biotop ma odmienne warunki klimatyczne, inaczej ukształtowany teren, inne położenie i różne źródła związków organicznych i nieorganicznych. Odrębne ekosystemy „pracują” według najkorzystniejszego dla każdego z nich porządku, tak aby zachować swoją samowystarczalność. Ekosystem jest samowystarczalny, jeśli wytwarza substancję organiczną ze swoich składników mineralnych i nie potrzebuje dopływu pokarmu spoza swoich granic. Może to zapewnić sprawnie funkcjonująca biocenoza.
Największa odmienność warunków życia na naszej planecie występuje między środowiskiem lądowym a wodnym. Wynika ona z innych właściwości tych środowisk. Dlatego populacje roślin i zwierząt rozwijające się w środowisku wodnym lub lądowym muszą posiadać odpowiednie przystosowania. Z powodu tych różnic wyodrębnia się systemy wodne i lądowe. Systemy wodne dzielimy na:
morskie,
słodkowodne (wody płynące i stojące).
W środowiskach wodnych wyróżniamy kilka grup organizmów w zależności od miejsca ich występowania. Główne z nich to: plankton, nekton, bentos.
Plankton to zespół drobnych organizmów unoszonych przez wodę, które nie są zdolne przeciwstawić się silniejszym jej prądom. Organizmami planktonowymi są między innymi: drobne glony (okrzemki, zielenice), pierwotniaki, drobne skorupiaki, larwy wielu zwierząt bezkręgowych.
Nekton tworzą organizmy samodzielnie pływające w wodzie, należą do nich duże owady, ryby, płazy, gady i ssaki wodne.
Bentos to organizmy żyjące na dnie, np. glony, pierwotniaki, denne skorupiaki, larwy wielu owadów, pierścienice (pijawki), mięczaki.
W każdym środowisku występuje strefowe rozmieszczenie gatunków roślin i zwierząt, tworzących biocenozę. W ekosystemach morskich wyróżnia się strefowość poziomą - od brzegu do środka zbiornika wodnego i strefowość pionową - od powierzchni do dna, wiąże się to więc z głębokością akwenu, a tym samym ze zmieniającymi się wraz z nią warunkami środowiskowymi (z temperaturą, ilością przenikającego światła i dostępnością pokarmu). Od brzegu morza, średnio na odległości 20 km, rozciąga się stosunkowo płytka - do głębokości 200 m - platforma kontynentalna (szelf). Dalej dno morskie gwałtownie opada w głębinę, tworząc baseny oceaniczne. Głębie oceaniczne są pooddzielane od siebie grzbietami oceanicznymi. Szczególnie głębokie otchłanie to rowy oceaniczne.
W morzu wyróżniamy następujące strefy:
litoralną - obejmuje strefę płytkiej wody w szelfie kontynentalnym,
pelagiczną - środowisko otwartej toni wodnej,
bentoniczną - obszar dna.
W litoralu występuje wielkie bogactwo i zróżnicowanie, głównie fauny. W zależności od rodzaju dna znaleźć tu można inne zespoły organizmów. Na twardym, skalistym rozwijają się bujne łany przytwierdzonych do dna zielenic, krasnorostów, a także brunatnic, których plechy osiągają rozmiary sięgające kilkunastu metrów. Spotyka się tu całe ławice małżów (omułków, ostryg). W rejonach tropikalnych tworzą się rafy koralowe o dużej różnorodności gatunkowej. Powstają przede wszystkim ze szkieletów korali madreporowych oraz z pewnych gatunków krasnorostów, których ściany komórkowe wysycone są węglanem wapnia. Glony te, poza tym że biorą udział w tworzeniu „szkieletu” rafy, przyczyniają się do jej wzrostu i uczestniczą w jej produkcji pierwotnej. Dzięki temu rafy są energetycznie samowystarczalne. Rafa koralowa jest rafą koralowo - glonową. Kolonie rafotwórcze to najczęściej kolonie krzaczaste, które dają schronienie różnym zwierzętom wodnym. Bytują tam krewetki, kraby, ślimaki, małże, jeżowce, rozgwiazdy oraz ryby. Na ubogim, piaszczystym lub mulistym dnie rosną tylko trawy morskie, tworzące łąki podwodne. Wśród nich żyją różne gatunki ryb morskich i wiele innych zwierząt.
Strefa otwartej toni wodnej (pelagial) jest rozległym środowiskiem życia o dużej różnorodności gatunkowej. W powierzchniowej warstwie tej strefy (do ok. 50 m głębokości), przez którą przenika światło słoneczne, aktywność fotosyntetyczna jest znaczna. Głównymi producentami są tu liczne organizmy wchodzą w skład planktonu roślinnego. Do konsumentów I rzędu należą przede wszystkim roślinożerne ślimaki oraz skorupiaki morskie - kryle. W wodach pelagialu nekton reprezentują m.in. duże głowonogi - kałamarnice, których przedstawicielem jest kalmar pospolity, liczne gatunki ryb: makrele, tuńczyki, śledzie, marliny, sardynki, rekiny; z gadów: żółwie morskie oraz ssaki: wieloryby i delfiny. W głębszej warstwie tej strefy spotykamy zwierzęta wytwarzające światło za pomocą organów świetlnych. Występujące tu ryby mają zazwyczaj ogromne oczy, a także olbrzymi otwór gębowy, umożliwiający połykanie na raz dużej ofiary.
Strefę bentoniczną, czyli denną, na szelfie kontynentalnym zamieszkuje wiele grup zwierząt, m.in. parzydełkowce, skorupiaki, mięczaki oraz przydenne ryby. Natomiast na dużych głębokościach, gdzie nie dociera światło i nie ma roślin fotosyntetyzujących, fauna denna jest uboższa. Główną masę zwierząt wielkich głębin stanowią wieloszczety, skorupiaki podobne do stonóg i ośliczek, małże i strzykwy. Na dnie głębokim, zwierzęta są małe i zagęszczenie ich jest też bardzo niewielkie. Łączna biomasa wszystkiego co żyje na metrze kwadratowym dna, mieści się z reguły w granicach 0,1 - 10 gramów świeżej masy. Dlatego właśnie głębokie dno oceaniczne jest pokryte żywymi istotami tak rzadko, że bywa porównywane z pustynią.