DZIAŁALNOŚĆ KOMISJI EDUKACJI NARODOWEJ
Komisja Edukacji Narodowej (KEN, pełna nazwa: Komisja nad Edukacją Młodzi Szlacheckiej Dozór Mająca)powołana 14 października 1773 roku na wniosek Stanisława Augusta Poniatowskiego przez Sejm Rozbiorowy. KEN była centralnym organem władzy oświatowej, zależnym od króla. Głównym inicjatorem i architektem powstania Komisji był ksiądz Hugo Kołłątaj, który jednak odgrywał w jej działaniu rolę "szarej eminencji". Komisji Edukacji Narodowej podlegały dwie prowincje szkolne: koronna i litewska, na czele których postawiono zreformowane uniwersytety w Krakowie i Wilnie (Przy obu szkołach głównych KEN utworzyła 4-letnie seminaria nauczycielskie).
Do głównych osiągnięć KEN należało m.in.:
Reforma szkół wyższych (głównie uniwersytet Krakowski i Wileński)
Reforma szkół średnich (Język łaciński stracił swoje uprzywilejowane stanowiska, zaś język polski nauczany obok łaciny stał się językiem wykładowym. Na pierwszy plan wysunięto przedmioty matematyczno-przyrodnicze. W nowym przedmiocie "historia naturalna" wyodrębnione zostały: nauka o ogrodnictwie, rolnictwie, botanika i mineralogia. Poważne miejsce zajęła nauka fizyki. Pionierskim pomysłem było wprowadzenie do planu szkoły średniej takich przedmiotów jak higiena i historia kunsztów i rzemiosł. Wprowadzono także przedmioty takie jak: historia narodowa, nauka moralna i prawo).
Zerwanie z kościelnym monopolem na kształcenie i położenie nacisku na wychowanie obywatelskie i państwowe.
Ujednolicenie programu nauczania szkół wszystkich szczebli
Podział na wydziały szkolne (Na czele każdego wydziału stała jedna szkoła wydziałowa i rektor. Szkoły wydziałowe miały 6 klas z rocznym kursem nauki z wyjątkiem klasy VI, która była dwuletnia. Szkoły podwydziałowe składały się z 3 dwuletnich klas).
Podniesienie rangi społecznej nauczyciela i jego kwalifikacji (KEN organizowała seminaria nauczycielskie w celu podniesienia społecznej rangi zawodu nauczyciela).
Utworzenie Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych (Złożone było ono z pedagogów i uczonych. Towarzystwo przygotowało i opracowało wiele podręczników- w sumie wydano 27 podręczników, z których część po raz pierwszy stworzyło polską terminologię naukową takich dziedzin jak fizyka, matematyka, chemia, logika, gramatyka).
Wywalczenie majątku po jezuitach (Dało to dużą niezależność finansową).
Dopuszczenie do nauki dziewcząt na równych prawach z chłopcami.
Działalność Komisji Edukacji Narodowej przyniosła wiele dobrego. Dzięki niej w latach 1781-1790 w 74 szkołach średnich (wydziałowych i podwydziałowych) naukę mogło pobierać około 17 tysięcy uczniów rocznie. Wykształcono w tym czasie bowiem wielu nauczycieli, którzy mieli dość rozległą wiedzę w różnych dziedzinach. W okresie jej działalności pojawiła się pierwsza polska biblioteka publiczna. Oczywiście wiele rzeczy się nie udało co było spowodowane m.in. czasami w jakich działała KEN oraz nieprzychylnością osób, które wcześniej sprawowały władzę nad szkolnictwem.
Ciężko jest stwierdzić co tak naprawdę nie wyszło Komisji Edukacji Narodowej. Miała ona w trakcie swojego działania małe „potknięcia” takie jak nieudana próba wprowadzenia szeregu przepisów i programów dla szkół podstawowych i średnich. Były one ignorowane lub bojkotowane przez nauczycieli tych szkół (najczęściej dawnych jezuitów). Ostateczną porażką była utrata władzy nad szkołami zakonnymi w skutek konfederacji targowickiej.
Z dzisiejszego punktu widzenia Komisja Edukacji Narodowej dopięła swego. Korzystamy bowiem z podziału szkolnictwa na trzy poziomy (szkoła podstawowa, średnia i wyższa), głównym językiem nauczania jest nasz język ojczysty (polski), na poziomie szkoły średniej mamy przedmioty zróżnicowane m.in. matematyczno-przyrodnicze. W szkołach uczą się zarówno chłopcy jak i dziewczynki (na równych prawach). Zapewnia się możliwość kształcenia nauczycieli. Władzę nad szkolnictwem objęli ludzie świeccy (sejm z prezydentem na czele). Oczywiście nie można mówić tu o tym, że dzisiejszy stan naszego szkolnictwa jest wynikiem reform jakie wprowadziła Komisja Edukacji Narodowej. Należy jednak zwrócić uwagę na to, że to ona dała wzór szkolnictwa jaki powinien funkcjonować.
Bibliografia:
1.T. Cegielski, K. Zielińska: Historia Dzieje Nowożytne, Warszawa, 1994, str.312-315
2. http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,4401
3. http://portalwiedzy.onet.pl/57155,,,,komisja_edukacji_narodowej,haslo.html