DŹWIGNIA OPERACYJNA

PRZYKŁAD

Rozważmy przykład dwóch firm: ALFA i BETA, które działają w tej samej branży i sprzedają te same produkty, osiągają jednakowe przychody ze sprzedaży (ta sama cena i ilość sprzedana) oraz jednakowy zysk (ściśle: wynik na działalności operacyjnej). Różnią się jedynie strukturą kosztów. Firma ALFA ma wysokie koszty zmienne (2/3, czyli 66,7% wszystkich kosztów operacyjnych) oraz niskie koszty stałe (1/3 całkowitych kosztów operacyjnych). Odpowiada to sytuacji, w której brak jest zautomatyzowanych, a więc kosztownych, maszyn i urządzeń, a większość operacji technologicznych wykonywana jest manualnie (wysoki koszt robocizny bezpośredniej). Firma BETA ma przeciwną strukturę kosztów: wysoki udział kosztów stałych (66,7%) oraz niski udział kosztów zmiennych (33,3%). Taką strukturą kosztów charakteryzują się np. firmy o zautomatyzowanym procesie produkcyjnym. W poniższej tabeli przedstawiono obliczenie wyniku operacyjnego przedsiębiorstw ALFA i BETA:

Wyszczególnienie	ALFA	BETA
Przychody ze sprzedaży	100 000	100 000
minus Koszty zmienne	60 000	30 000
= Całkowita marża brutto	40 000	70 000
minus Koszty stałe	30 000	60 000
= Zysk (strata)	10 000	10 000

Załóżmy, że w kolejnym miesiącu w obu firmach sprzedaż wzrosła o 10%. Kolejna tabelka przedstawia obliczenie zysku w następnym miesiącu:

Wyszczególnienie	ALFA	BETA
Przychody ze sprzedaży	110 000	110 000
minus Koszty zmienne	66 000	33 000
= Całkowita marża brutto	34 000	77 000
minus Koszty stałe	30 000	60 000
= Zysk (strata)	14 000	17 000

Zatem w firmie ALFA nastąpił wzrost zysku o 4 000zł, czyli o 40% w stosunku do okresu poprzedniego, natomiast w firmie BETA, o 7 000 zł, a więc o 70% w stosunku do poprzedniego miesiąca. Różnica we wzroście zysku wynika jedynie z różnicy w strukturze kosztów obu firm, bowiem całkowity koszt zmienny, z definicji, rośnie wraz ze wzrostem sprzedaży, zaś calkowity koszt stały pozostaje niezmienny. Przedstawiony efekt nazywamy dźwignią operacyjną. W tym wypadku, jej działanie było korzystne dla firmy BETA. Czy tak będzie zawsze? Każda dźwignia ma dwa końce! Gdyby sprzedaż spadła o 10%, wówczas wynik operacyjny (zysk) firmy BETA zmniejszyłby się o 70%, zaś zysk firmy ALFA, tylko o 40% (w stosunku do zysku z pierwszego miesiąca):

Wyszczególnienie	ALFA	BETA
Przychody ze sprzedaży	90 000	90 000
minus Koszty zmienne	54 000	27 000
= Całkowita marża brutto	36 000	63 000
minus Koszty stałe	30 000	60 000
= Zysk (strata)	6 000	3 000

Dźwignia operacyjna powoduje, że wynik operacyjny (zysk lub strata) silniej reaguje na zmiany wielkości sprzedaży w firmach o dużym udziale kosztów stałych kosztów stałych w ogólnej strukturze kosztów firmy, natomiast słabiej, w firmch o mniejszym udziale tych kosztów.

Stopień dźwigni operacyjnej (DOL od Degree of Operating Leverage) określa siłę działania dźwigni operacyjnej. Mówi, o ile procent zmieni się wynik (zysk) - w stosunku do aktualnie osiąganego zysku - jeśli przychód ze sprzedaży zmieni się o 1%. Współczynnik ten oblicza się według następujących wzorów:

całkowita marża brutto CP - CKZ

DOL = ------------------------------ = ---------------------------

całkowity zysk CP - KC

lub:

procentowa zmiana zysku Z₁- Z CP

DOL = ----------------------------------------- = -------------- x --------------

procentowa zmiana przychodu Z CP₁ - CP

Zatem dla firmy ALFA : DOL = 40 000/10 000 = 4

dla firmy BETA: DOL = 70 000/10 000 = 7

Przy tej samej wartości całkowitego kosztu stałego i jednostkowego kosztu zmiennego stopień dźwigni operacyjnej zmienia się wraz ze zmianą wielkości sprzedaży. Prześledźmy to na przykładzie firmy BETA:

Przychody ze sprzedaży	200 000	150 000	100 000	86 000
minus Koszty Zmienne	60 000	45 000	30 000	25 800
= Całkowita Marża Brutto	140 000	105 000	70 000	60 200
minus Koszty Stałe	60 000	60 000	60 000	60 000
= Zysk (strata)	80 000	45 000	10 000	200
DOL= CMB/Z	1,75	2,33	7,00	301,00

Należy zauważyć, że DOL rośnie, przy sprzedaży bliskiej progu rentowności.

Stopień dźwigni operacyjnej jest miarą ryzyka operacyjnego. Im większy współczynnik DOL, tym większy procentowy spadek zysku zagraża firmie w przypadku zmniejszenia się sprzedaży o 1%, jednakże wzrost sprzedaży o 1% spowodowałby tym większy procentowy wzrost zysku. Ogólnie, im większy stopień dźwigni operacyjnej, tym silniej zyski firmy uzależnione są od wielkości sprzedaży.

---