„Zabezpieczenia na rzecz ochrony środowiska przy realizacji budowy autostrady”
Informacje ogólne
Wpływ autostrady na środowisko naturalne badany jest na każdym etapie realizacji inwestycji. Zarówno dla Projektu Wstępnego (decyzje lokalizacyjne), jak i później dla Projektu Budowlanego (pozwolenia na budowę), sporządzany jest raport oddziaływania autostrad na środowisko. Raporty te poprzedzone są konsultacjami społecznymi i zawierają ocenę jak budowa autostrady wpłynie na:
1. wody (powierzchniowe i podziemne)
2. powietrze
3. glebę i tereny rolnicze
4. dobra kultury
5. ludzi i zwierzęta
Głównym celem raportu jest przedstawienie wymaganych zabezpieczeń, które należy wykonać w trakcie budowy autostrady, aby skutecznie chronić środowisko.
Projekty budowlane w oparciu, o które składane są wnioski o pozwolenia na budowę Odcinka autostrady A2 Świecko - Nowy Tomyśl opracowywane są na bazie obowiązujących w Polsce przepisów, w tym przepisów z zakresu ochrony środowiska zgodnymi z przepisami Unii Europejskiej. Integralną częścią projektu budowlanego jest Raport o oddziaływaniu inwestycji na środowisko, który służy powtórnej ocenie oddziaływania na środowisko planowanego przedsięwzięcia. Dokumentacja ta (Raport jak i cały projekt budowlany) opracowywana jest na podstawie ostatecznych decyzji o uwarunkowaniach środowiskowych wydanych w 2007r. dla tej inwestycji, które to decyzje określają wymagania z zakresu ochrony środowiska konieczne do spełnienia na etapie realizacji inwestycji. Dotyczy to między innymi ilości, parametrów i lokalizacji przejść dla zwierząt, warunków prowadzenia robót, zakresu działań minimalizujących oddziaływanie autostrady na środowisko jak i działań kompensacyjnych będących konsekwencją kolizji autostrady z obszarami Natura 2000.
Należy podkreślić, że na obecnym etapie opracowania dokumentacji zdecydowano się przeanalizować oddziaływanie autostrady na nowe dopiero przewidziane do ustalenia obszary Natura 2000. Dodatkowe działania będące wynikiem tejże analizy będą objęte zakresem inwestycji.
Zdecydowana większość kwestii z zakresu ochrony środowiska, w tym dotycząca przejść dla zwierząt, została przeanalizowana na etapie decyzji środowiskowych. Odbyło się to przy czynnym udziale organizacji ekologicznych, dotyczy to szczególnie województwa lubuskiego gdzie przeprowadzono rozprawę administracyjną z udziałem organizacji ekologicznej. Na obecnym etapie ze strony organizacji ekologicznych zgłaszane są uwagi, co do ilości przejść dla zwierząt jedynie na terenie województwa wielkopolskiego. Oczekujemy, że w tym zakresie wypracowane zostanie porozumienie.
Zakres raportów o oddziaływaniu na środowisko
Ustawa - Prawo ochrony środowiska w art. 52 określiła zakres raportu o oddziaływaniu na
środowisko, nie różnicując go w zależności od rodzaju inwestycji (budowa / przebudowa).
Skutkuje to wymaganiem przez organy ochrony środowiska przedstawiania i analizowania
alternatywnych wariantów przebiegu danej inwestycji również w przypadku przebudów7.
W związku z faktem, że decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach powinna zawierać wskazania
dla projektu budowlanego (a jest uzyskiwana na bardzo wczesnym etapie projektowania, kiedy
nie ma szczegółów technicznych), Minister Środowiska żąda uzupełniania raportów o oddziaływaniu
na środowisko o bardzo szczegółowe zalecenia w zakresie środków zabezpieczających środowisko
- na przykład lokalizację (z podaniem dokładnego kilometraża) ekranów akustycznych.
Na podawanie tak szczegółowych zaleceń jest na tym etapie za wcześnie, a w projekcie budowlanym
takie zapisy mogą się okazać niewykonalne. Jednocześnie decyzja o środowiskowych
uwarunkowaniach jest z mocy prawa wiążąca dla organu wydającego pozwolenie na budowę.
Problem ten nie może być rozwiązany w drodze zmian ustawy - szczegółowość dokumentacji będzie
zależała od wymagań organów ochrony środowiska, które Minister Środowiska mógłby określić
w formie np. wytycznych, określając szczegółowość raportu o oddziaływaniu na środowisko adekwat-ną do istniejącej na etapie wydawania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach dokumentacji
projektowej (w ustawie Prawo ochrony środowiska brak delegacji do wydania rozporządzenia).
Dodatkowo niektóre punkty wymienione w art. 52 Prawa ochrony środowiska (określające
zakres raportu o oddziaływaniu na środowisko bardzo trudno odnieść do inwestycji drogowych:
np. ocena oddziaływania na środowisko fazy likwidacji przedsięwzięcia. Podobne problemy inwestor
napotyka przy przygotowywaniu informacji o planowanym przedsięwzięciu (zgodnie z
art. 49 ust. 3 ustawy Prawo ochrony środowiska). Wymagany zakres informacji o przedsięwzięciu
w ujęciu ustawowym w znacznej części nie odpowiada charakterowi obiektów liniowych, jakimi
są drogi. Problematyczne do wypełnienia są również zapisy wymagające określenia ilości wykorzystywanej
wody i innych wykorzystywanych surowców, materiałów, paliw oraz energii, gdyż na
tym etapie procedury i projektowania takie dane są niemożliwe do pozyskania (lub też błąd oszacowanych
wartości może być tak duży, że podawanie tych danych nie znajduje uzasadnienia).
5. Brak danych na temat obszarów chronionych Natura 2000
Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880 ze zm.), a następnie
ustawa - Prawo ochrony środowiska nałożyły na inwestora nowe obowiązki dotyczące
ocen oddziaływania na obszary Natura 2000.
W związku z faktem, że organy ochrony środowiska nie posiadają informacji na temat tych
obszarów (obecnie dostępne są mapy w skali 1:50 000), nie ma również żadnych ogólnie dostępnych
danych na ich temat, a dane dostępne są nieaktualne, inwestor zobowiązany jest do
wykonania inwentaryzacji przyrodniczej gatunków i siedlisk, dla których ochrony został wyznaczony
dany obszar. Zadania inwestorowi nie ułatwia brak informacji na temat przebiegu granic
obszarów Natura 2000.
Dodatkowym utrudnieniem jest nałożenie obowiązku chronienia obszarów Natura 2000 z
tzw. Shadow List8, o których częściowo brak jest jakichkolwiek informacji (poza nazwami).
Ochrona potencjalnych obszarów Natura 2000
Zgodnie z zapisami ustawy o ochronie przyrody na obszarach Natura 2000 zabrania się podejmowania
działań mogących w istotny sposób pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk roślin
i zwierząt, a także w istotny sposób wpłynąć negatywnie na gatunki, dla których ochrony został wyznaczonych
ten obszar (art. 33). Jednak, jeżeli przemawiają za tym konieczne wymogi nadrzędnego
interesu publicznego, w tym wymogi o charakterze społecznym lub gospodarczym, i wobec braku rozwiązań
alternatywnych, wojewoda może zezwolić na realizację planu lub przedsięwzięcia, które mogą
mieć negatywny wpływ na ten obszar, zapewniając wykonanie kompensacji przyrodniczej niezbędnej
do zapewnienia spójności i właściwego funkcjonowania sieci Natura 2000 (art. 34).
Przytoczone powyżej zapisy dotyczą jednak tylko obszarów ofi cjalnie wyznaczonych oraz potencjalnych
tzw. obszarów „siedliskowych” (wyznaczonych na podstawie Dyrektywy Rady 92/43/
EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i fl ory),
gdyż zapis art. 34 ustawy o ochronie przyrody jest odzwierciedleniem zapisów tej dyrektywy.
Natomiast w przypadku potencjalnych tzw. obszarów „ptasich” (wyznaczonych na podstawie
Dyrektywy Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa) przepisów
tych stosować nie można, gdyż obszary te, zgodnie z zaleceniami przywołanej dyrektywy,
podlegają bezwzględnej ochronie - przez co należy rozumieć całkowity zakaz ingerencji w obszar.
Kolizja z potencjalnym obszarem „ptasim” oznacza zatem brak możliwości realizacji inwestycji. Problem
ten jest nierozwiązywalny w przypadku przebudów lub inwestycji bardzo zaawansowanych.
5. PODSUMOWANIE
W powyższym referacie przedstawiono jedynie, niektóre zagadnienia związane z budową
dróg w aspekcie prawa ochrony środowiska. Należy pamiętać jednak, że z uwagi na specyfi kę
inwestycji liniowych oraz stopień rozbudowania i skomplikowania prawa ochrony środowiska,
tematyka ta jest bardzo obszerna.
W dniu 26 kwietnia 2007r. Sejm uchwalił ustawę o zmianie ustawy - Prawo ochrony środowiska
oraz niektórych innych ustaw. Ustawa ta wnosi kilka ważnych elementów do procesu
przygotowania inwestycji drogowych, w tym między innymi:
• stanowi, że w przypadku przebudów oraz inwestycji posiadających decyzje o ustaleniu
lokalizacji drogi krajowej lub lokalizacji autostrady w raportach nie jest wymagane wariantowanie
lokalizacyjne,
• określa terminy wydawania opinii oraz postanowień w toku wydawania decyzji o środowiskowych
uwarunkowaniach,
• wydłuża ważność decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach do 4 lat,
• znosi wymóg nanoszenia na mapach ewidencyjnych granic terenu inwestycji oraz obszaru
oddziaływań,
• likwiduje wymóg sporządzania analiz porealizacyjnych dla przebudowywanych dróg w
ciągu 14 dni (wydłuża ten okres do roku).
Pomimo faktu, że część zapisów zmienionej ustawy, powinna usprawnić proces przygotowania
inwestycji to należy również pamiętać, że zawiera ona również zapisy, powodujące
nowe problemy, których skalę w chwili obecnej trudno ocenić. Taka sytuacja dotyczyć będzie
między innymi zamiany art. 46, w zakresie nałożenia na inwestorów obowiązków występowania
z wnioskiem o decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach w przypadku wyznaczenia
nowego obszaru Natura 2000 na terenie przedsięwzięcia, dla którego wydano decyzję o
ustaleniu lokalizacji drogi lub pozwolenie na budowę.
Będzie się to przyczyniać do opóźniania procesu przygotowania inwestycji poprzez wymuszanie
ponownego rozpatrywania lokalizacji i rozwiązań technicznych w przypadku takich
przedsięwzięć. W przypadku, gdy okaże się, że przedsięwzięcie będzie mogło znacząco oddziaływać
na obszar Natura 2000 konieczne będzie dokonywanie zmian wcześniej wydanych decyzji
- nie wiadomo również, co to będzie oznaczać dla inwestycji znajdujących się już w realizacji.
1