Sucha masa: znajomość zawartości suchej masy pozwala na wyrażenie wyników oznaczeń ilościowych poszczególnych składników danej paszy w przeliczeniu na je suchą masę. Praktycznie umożliwia to porównanie ze sobą poszczególnych wyników analizy materiału różnego pochodzenia. Oznaczenie suchej masy polega na wysuszeniu pobranej do analizy próbki paszy w temp. 105ºC do stałej masy. Są to związki organiczne i mineralne zawarte w paszy które zostają po odparowaniu wody w temp. 105°C. Popiół surowy: stanowi część nieorganiczną paszy która pozostaje poi spaleniu próbki substancji organicznej. Do popiołu zalicza się zawarte w paszy składniki mineralne i zanieczyszczenia organiczne(piasek, SiO2). Białko ogólne: stanowią wszystkie związki znajdujące się w paszy które zawierają azot. Białko ogólne składa się z białka właściwego i związków azotowych niebiałkowych. Zawartość białka ogólnego w paszy oznacza się na podstawie ilości azotu ogólnego oznaczonego metodą Kjeldahla. Oznaczoną za pomocą analizy chemicznej zawartość procentową N ogólnego paszy mnoży się przez współczynnik 6,25 i otrzymuje w ten sposób zawartość procentową tzw. białka ogólnego tej paszy. Włókno surowe: jest jednym ze składników mających istotny wpływ na wartość pokarmową paszy. Przez to pojęcie rozumie się składniki ściany komórek roślinnych zarówno pierwotne powstałe w okresie wzrostu komórek i zbudowane głównie z celulozy jak i wtórne wytworzone w okresie późniejszym w wyniku nakładania się na warstwę celulozy kolejnych związków lub substancji bez typowych połączeń chemicznych. Do związków tych zalicza się hemicelulozy. Przestrzenie międzykomórkowe roślin wypełniają substancje pektynowe obok protopektyny tworzą w nich typowe pektyny substancje i kwasy pektynowe. Tłuszcz surowy: frakcja substancji i związków chemicznych rozpuszczalnych w rozpuszczalnikach organicznych takich jak eter dwuetylowy, naftowy, chloroform, benzen, heksan a nie rozpuszczalnych w wodzie. Bez azotowe związki wyciągowe: w skład wchodzą skrobia, cukry proste, część pentozanów i niektóre pektyny BAW%=s.m%-(pop.sur%+b.sur%+tł.sur%+włók.sur%). Czynniki wpływające na strawność składników pokarmowych: współczynniki strawności obliczane dla danej paszy i dla danego gatunków zwierząt nie są wartościami stałymi. Na strawność wpływa wiele czynników które ogólnie można podzielić na dwie grupy. Czynniki wpływające na strawność od strony zwierzęcia i czynniki wpływające na strawność od strony samej paszy. Do tych pierwszych zalicza się budowę przewodu pokarmowego i procesy fizjologiczne jakie w nim zachodzą. Największe różnice obserwuje się między zwierzętami przeżuwającymi a monogastrycznymi. W obrębie tego samego gatunku można zaobserwować pewne różnice między rasami lub typem użytkowym zwierząt. Inną nieco strawność można zaobserwować u ras szlachetnych a inną u ras prymitywnych. Na strawność wpływa również wiek zwierząt, stan ich zdrowia oraz ich ruch i rodzaj wykonywanej pracy. Drugie natomiast np. duży udział włókna surowego w dawkach obniża strawność zarówno u bydła jak i u świń. U przeżuwaczy nadmiar skrobi wywołuje często depresję strawności. Można to złagodzić lub usunąć przez podanie większych ilości pasz białkowych. Dodatek białka ogólnego wpływa korzystnie na strawność składników paszy u wszystkich gatunków. Duży udział tłuszczu w dawce może spowodować pogorszenie strawności bo tłuszcz przyspiesza przechodzenie paszy przez przewód pokarmowy. Dużą rolę ma wzajemny stosunek składników pokarmowych. Witaminy, składniki mineralne, preparaty enzymatyczne mogą poprawić strawność. Na strawność składników pokarmowych ma też wpływ sposób konserwowania paszy częstotliwość jej pobierania ilość wypijanej wody, smak, diety, regularność w zadawaniu paszy, stopień rozdrobnienia. Podział pasz: najpowszechniej jest przyjęty podział na cztery grupy: objętościowe soczyste, objętościowe suche, treściwe, mineralne i syntetyczne. Do pasz objętościowych soczystych zalicza się zielonki, kiszonki, okopowe wilgotne, produkty uboczne przetwórstwa rolno- spożywczego; do pasz objętościowych suchych zalicza się siano, słoma, plewy. Pasze treściwe stanowią ziarna nasion, produkty uboczne przemysłu oraz większość pasz pochodzenia zwierzęcego. W skład pasz mineralnych wchodzą związki wapniowe, wapniowo- fosforowe, sól kuchenna i wieloskładnikowe mieszanki związków mineralnych(prefiksy) złożone z makro- i mikroelementów. Do pasz tych wprowadza się witaminy a także syntetyczne aminokwasy, stymulatory wzrostu i inne związki. Zasada konserwowania pasz metodą kiszenia: kiszenie jest jedną z metod konserwowania pasz objętościowych soczystych polegającą na zakwaszaniu materiału zakiszanego kwasem mlekowym wytwarzanym w wyniku bakteryjnej fermentacji cukrów. W czasie kiszenia wszystkie składniki odżywcze podlegają fermentacji. Rozwijają się więc w materiale zakiszanym różne szczepy drobnoustrojów- pożądane i niepożądane. Najbardziej pożądane są bakterie kwasu mlekowego tworzące z cukrów łatwostrawnych kwas mlekowy i tylko ślady innych produktów. Do niepożądanych należą bakterie pałeczki okrężnicy, kwasu masłowego, gnilne, drożdże, drożdżaki oraz pleśnie. Do czynników branych pod uwagę przy fermentacji kiszonki należą: skład chemiczny, warunki beztlenowe, czystość zakwaszanego surowca, temperatura 25-35°C, pH4,2- dotyczy roślin o naturalnej wilgotności ok. 80%. Skład chemiczny surowca musi być odpowiednia ilość cukrów w roślinach określa się minimum cukrowe teoretycznie i jest to najmniejsza zawartość cukrów aby bakterie kwasu mlekowego wytworzyły taką ilość kwasu która obniży pH do 4,2 w roślinach o naturalnej wilgotności. Jeżeli minimum cukrowe jest dużo niższe od faktycznego stanu cukrów w danej roślinie należy ona do roślin łatwo kiszących się(zielonka z kukurydzy, wysłodki). Rośliny trudno kiszące się to rośliny w których faktyczna zawartość cukrów jest równa lub niewiele większa od minimum cukrowego(zielonki z bobiku, koniczyny czerwonej, trawy łąkowej). Rośliny nie kiszące się to te w których minimum cukrowe jest wyższe od faktycznej zawartości cukrów(zielonka z lucerny). Czynniki wpływające na przydatność surowca do zakiszania: skład paszy- obecność cukrów łatwostrawnych decyduje o minimum cukrowym. Minimum cukrowe jest to taka zawartość cukru w roślinach zakiszanych która zapewnia powstanie kwasu mlekowego w takiej ilości aby pH mogło się obniżyć do 4,2. przy takim pH giną bakterie pałeczki okrężnicy, kwasu masłowego oraz bakterie gnilne. Zawartość łatwo strawnych cukrów zależy od: gatunku rośliny, fazy wegetacji, od pory dnia. Wraz ze wzrostem włókna surowego w roślinach maleje zawartość łatwo strawnych cukrów. Duża zawartość białka powoduje że rośliny trudno się zakiszają. Ponadto białko zwiększa pojemność buforową kiszonki. Kwasy organiczne i ich sole w największym stopniu oddziaływają na pojemność buforową. Sole mineralne o charakterze zasadowym wpływają na pojemność buforową w niewielkim stopniu. Najłatwiej zakiszają się rośliny mające zawartość suchej masy 25-35%. Warunki beztlenowe- jest to jeden z podstawowych warunków uzyskania dobrej kiszonki. Obecność tlenu powoduje rozwój niepożądanych bakterii kwasu mlekowego drożdży drożdżaków i pleśni. Powoduje też utlenianie związków organicznych w materiale zakiszanym. Temperatura- optymalna temperatura dla rozwoju bakterii kwasu mlekowego to 25-35ºC. czystość zakiszanego materiału- zielonki zakiszane nie mogą być zanieczyszczone ziemią i obornikiem ponieważ wprowadza się wówczas bakterie wywołujące szkodliwą fermentację oraz obniża wartość odżywczą kiszonki. Rodzaje dodatków stosowanych w produkcji kiszonek: bogate w cukry proste- melasa, susz buraczany; bogate w skrobię- ziemniaki; preparaty mikrobiologiczne np. szczepy bakterii kwasu mlekowego; preparaty chemiczne z udziałem kwasów organicznych: tropinowego, mrówkowego, benzoesowego, a także ich sole. Metody suszenia zielonek na siano: suszenie naturalne- na ziemi jest najprymitywniejszym ale najbardziej rozpowszechnionym sposobem suszenia zielonek. Daje dobre wyniki ale tylko wówczas gdy jest dobra pogoda. Proces suszenia przebiega tu w dwóch etapach. W pierwszym od skoszenia do obumarcia rośliny czyli utraty wody poniżej 40% straty składników pokarmowych głównie węglowodanów spowodowane są przemianami głodowymi i tym są większe im dłużej trwa ten etap. Drugi tzw dosuszanie trwa do pełnego wysuszenia na siano woda mniej niż 18%. Mogą powstawać straty mechaniczne spowodowane obłamywaniem się liści kwiatostanów drobnych łodyg w czasie roztrząsania, odwracania, grabienia i składania. Lub też straty związane z wypłukaniem cukrów witamin związków mineralnych i wolnych aminokwasów. Suszenie naturalne na różnego rodzaju przyrządach daje lepsze efekty niż na ziemi ma wyższą wartość pokarmową. Dosusznie zimnym lub podgrzanym powietrzem: pozwala na uniezależnienie się od warunków atmosferycznych w czasie suszenia i ogranicza straty składników pokarmowych. Zostawienie zielonki na pokosach potem się zwozi dosusza gorącym lub zimnym powietrzem za pomocą wentylatorów. Suszenie mechaniczne gorącymi gazami- odbywa się w specjalnych suszarniach i polega na szybkim odwodnieniu suszonej masy przez działanie gorących gazów. Jet to droga metoda konserwowania dlatego opłaca się tylko suszyć młode zielonki. Główne czynniki wpływające na wartość pokarmową kiszonek i siana: siano- wartość pokarmowa siana łąkowego przede wszystkim zależy od składu botanicznego zielonki, z której siano pochodzi. Poszczególne grupy roślin łąkowych charakteryzują się różną wartością pastewną. Pożądane są w zielonkach trawy wysokiej wartości rośliny motylkowate które wzbogacają w białko i składniki mineralne, oraz zioła które poprawiają walory smakowe i dietetyczne. Innym czynnikiem wpływającym na wartość siana jest stadium rozwoju roślin w czasie koszenia. Optymalną fazą wegetacji jest początek kwitnienia kiedy uzyskuje się najwyższą wydajność strawnych składników pokarmowych i strawnej energii a jednocześnie wysoki plon z ha. W dalszych etapach rozwoju zwiększa się włókno surowe a zmniejsza się białko ogólne. Ważnym czynnikiem jest też odpowiedni dobór metody suszenia zielonki ważne jest aby było jak najmniej strat. Kiszonka- czynniki wpływające na przydatność surowca do zakiszania. Charakterystyka wartości odżywczej poszczególnych grup pasz: Pasze wysokobiałkowe: należą tu pasze pochodzenia zwierzęcego(niestosowane), śruty poekstrakcyjne, nasiona niektórych roślin strączkowych. - nasiona roślin strączkowych(bobik, groch, peluszka, łubiny; 1,2 j.o. 20-40% białka ogólnego); - produkty uboczne przemysłu olejarskiego(śruty poekstrakcyjne, makuchy, ekspellatory 1-1,2 j.o 30-45% białka ogólnego); - drożdże pastewne(1 j.o. 40% białka ogólnego); - drożdże piwne suszone(1,1 j.o. 45% białka ogólnego); - kiełki słodowe suszone(0,7 j.o. 25%białka ogólnego); - susz z zielonką(0,7-0,8 j.o. 15-20% białka ogólnego). Nasiona roślin strączkowych- dużo energii i białka zawierają dużo lizyny to dobrze a aminokwasami ograniczającymi są metionina i cystyna. Trzeba śrutować. Dużo substancji anty żywieniowych: w łubinie alkaloidy, w bobiku taniny i inhibitory trypsyny i hymotrypsyny. Pasze niskobiałkowe: -ziarna zbóż(1,1-1,3 j.o., 9-12% białka ogólnego); - otręby(0,8-1 j.o., 12-14% białka ogólnego); - susze z okopowych: ziemniaczany(1,2 j.o., 7% białka ogólnego), buraczany(1 j.o., 5%białka ogólnego); - wysłodki buraczane suszone(0,88 j.o., 8% białka ogólnego); - melasa(0,8 j.o., 9% białka ogólnego). Głównie zawartość energii, białko ziarna zbóż jest ubogie w lizynę która jest pierwszym aminokwasem obniżającym jakość biologiczną pasz. Śruty zbożowe- rozdrabniane ziarno zboża. Otręby- produkt uboczny przemysłu młynarskiego więcej białka ale i więcej włókna. Susze z okopowych- niskie znaczenie ze względu na wysoki koszt suszenia. Wysłodki suszone buraczane i melasa- produkt uboczny przy produkcji cukru- pasze energetyczne dla przeżuwaczy. Dodatki do pasz: Azotowe związki niebiałkowe są grupą dodatków stosowanych w żywieniu zwierząt przeżuwających. Wykorzystywana jest tu zdolność bakterii żwacza do syntezy aminokwasów (a z nich własnego białka) z różnych związków azotowych dostających się do żwacza - zarówno z białka paszowego jak i ze związków azotowych niebiałkowych. Związki te mogą być dodawane do pasz objętościowych i treściwych. Aminokwasy syntetyczne Są to dodatki stosowane w żywieniu zwierząt monogastrycznych. Są to związki azotowe, stanowiące składniki strukturalne białek, otrzymywane na drodze fermentacji lub syntezy chemicznej. Ich stosowanie ma na celu poprawę wartości biologicznej białek pasz naturalnych. Antybiotyki Są to produkty przemiany materii mikroorganizmów (bakterii, grzybów i roślin wyższych). Mają one działanie bakteriobójcze i grzybobójcze, poprzez zakłócenia przemiany materii lub transportu składników pokarmowych innych komórek. Spośród 130 rodzajów antybiotyków zastosowanie w żywieniu zwierząt - jako antybiotyki paszowe - znalazło około 20. W Polsce zarejestrowanych jest tylko kilka. Probiotyki: Są to bakterie jelitowe, głownie bakterie kwasu mlekowego, które po dodaniu doustnym mogą rozwijać się w przewodzie pokarmowym zwierzęcia, uniemożliwiając przez to rozwój bakterii chorobotwórczych. Dzięki swej obecności poprawiają wykorzystanie składników pokarmowych pasz. Ponieważ są to bakterie jelitowe, skład preparatów probiotykowych dla różnych gatunków zwierząt powinien być różny. Podawanie bakterii niespecyficznych dla przewodu pokarmowego świni czy kury powoduje, że nie znajdują one tam warunków do szybkiego rozwoju i trwałego występowania - w takich sytuacjach stają się mało skuteczne, a ich podawanie musi mieć charakter ciągły. Prebiotyki: stymulują rozwój przyjaznych bakterii w jelicie grubym (np. szczególne węglowodany występujące w żywności) i przewodzie pokarmowym. Połączenie probiotyków i prebiotyków, jest nazywane połączeniem symbiotycznym. Dowiedzione zostało, że prebiotyki i probiotyki dodane do diety zwierząt mogą znacznie zredukować rozwój raka. Zostało również zaobserwowane, że połączenia symbiotyczne przynoszą znacznie lepsze efekty niż składające się na nie prebiotyki i probiotyki oddzielnie. Enzymy paszowe. Przeciwutleniacze- Mają one za zadanie zahamowanie procesu utleniania tłuszczów oraz witamin lipofilnych (rozpuszczalnych w tłuszczach). Mogą to być przeciwutleniacze naturalne lub syntetyczne. Do przeciwutleniaczy naturalnych należą przede wszystkim tokoferole (wśród nich witamina E). Spośród innych wymienić można: pochodne izoflawonu, pochodne fenolowe, gossypol, kwas nodwuhydrogwajaretowy (NDGA). Jednak jako dodatki o charakterze przeciwutleniającym nie znajdują one zastosowania. Stosowane są syntetyczne: BHT, BHA, otoxyquin, estry kwasu galuksowego. Konserwanty- Zadaniem konserwantów jest ograniczenie lub zahamowanie rozwoju grzybów lub/i bakterii w paszach. Należą do nich kwasy organiczne o krótkich łańcuchach lub ich sole, stosowane pojedynczo lub w mieszaninach. Najczęściej stosowanymi kwasami są: propionowy, mrówkowy, cytrynowy, fumarowy i sorbowy. Spośród kwasów nieorganicznych może występować kwas fosforowy. Detoksykanty- Głównymi ich składnikami są glinokrzemiany. Najskuteczniejszym z nich jest jednozasadowy glinokrzemian sodowo-wapniowy. Ich działanie polega na związaniu mykotoksyn, dzięki czemu przechodzą one przez przewód pokarmowy w postaci niezmienionej i są wydalane bez szkodliwego wpływu na organizm zwierzęcia. Przy szczególnym zagrożeniu obecnością pleśni i mykotoksyn można stosować preparaty łączące w sobie różnie działające związki np. konserwanty i detoksykanty. Dodatki smakowo- zapachowe: Coraz większego znaczenia nabiera zwiększenie pobrania paszy przez zwierzęta. Dotyczy to zarówno zwierząt dorosłych jak i młodych. Szczególnie prosięta, przy skróconym do 6 (a nawet 4) tygodni okresie karmienia przez maciorę, musiały wcześnie i szybko uczyć się pobierania pasz stałych. Sposobem, który to umożliwiał było wprowadzenie do pasz dla maciory substancji smakowo-zapachowej, która była następnie wydzielana z mlekiem. Podanie tego samego związku z paszą stałą dla prosiąt sprzyjało szybszemu ich przyzwyczajeniu do innej formy pokarmu. Preparaty barwiące- To specyficzna grupa preparatów stosowanych jako dodatki paszowe dla drobiu oraz ryb łososiowatych. Ich wprowadzenie do diet podyktowane jest określonymi upodobaniami konsumentów. Dotyczy to przede wszystkim barwy żółtek jaj. W naszych warunkach o wiele chętniej kupowane są jaja o intensywnym żółtym lub nawet pomarańczowym zabarwieniu. Również żółto zabarwione tuszki brojlerów łatwiej znajdują nabywców. Lepiszcze- Granulowanie stanowi dla wielu mieszanek zasadniczą część procesu technologicznego. Niektóre komponenty mieszanek utrudniają proces granulowania, zmniejszając trwałość granul, wydajność granulatora, powodując poślizg rolek. Do pasz niekorzystnie wpływających na proces granulacji należą m.in.: mleko w proszku, fosforany, kreda pastewna. Duży dodatek tłuszczu do niektórych pasz zmniejsza trwałość granul. Aby proces ten przebiegał prawidłowo stosowane są różne dodatki pełniące funkcję lepiszczy. Jednym z najstarszych dodatków o tym charakterze była melasa. Zioła- Stosowanie ziół w żywieniu zwierząt wynika nie tylko z preferencji smakowych zwierząt, ale również z ich wpływu na organizmy zwierząt - najczęściej leczniczego. Dokładniejsza znajomość składu chemicznego i działania poszczególnych substancji na organizm zwierzęcia umożliwia bardziej racjonalne stosowanie ziół. Często wykorzystywane są pozostałości z przerobu ziół na preparaty lecznicze. Rośliny lub ich części zwierają wiele różnych substancji aktywnie odziaływujących na organizmy zwierząt. Hormony- Preparaty o charakterze hormonalnym mogą zmieniać metabolizm zwierzęcia prowadząc do pozytywnych efektów produkcyjnych. Zjawiska takie obserwowano stosując hormony sterydowe (testosteron, estradiol), syntetyczne (trenbolone, zeronal) oraz związki stilbenu (dietylstibaestrol, hexoestrol, dienostrol) - zakazane od początku lat 80.