BIBLIA W RENESANSIE

Reformacja wpływa na większe zainteresowanie psalmami, choć od średniowiecza już są one pieśniami liturgicznymi. W renesansie mnożą się więc poetyckie przekłady „Psałterza Dawidowego” na język polski: Mikołaja Reja (1545), Jakuba Lubelczyka (1558), Jana Kochanowskiego (1579), Jakuba Wujka (1594), Macieja Rybińskiego (1605). Pierwsze przekłady psalmów to „Psałterz floriański” (koniec XIV w.), „Psałterz puławski” (XV w.) i tłumaczenie Walentego Wróbla (1539).

Ze wszystkich przekładów psalmów najsławniejszy jest „Psałterz Dawidów” Kochanowskiego, nad którym poeta pracował prawie 10 lat. „Treść `Psałterza' ujął w kunsztowną formę strof horacjańskich, zastępującą niejednokrotnie zwroty i wyrażenia oryginału hebrajskiego analogicznymi frazami i obrazami liryka rzymskiego. Tego rodzaju synteza dwu koncepcyj, biblijnej i antycznej, całkowicie odpowiadała ideałom estetycznym Kochanowskiego(...) W rezultacie (...) udało się Kochanowskiemu osiągnąć w „Psałterzu” mistrzostwo, polegające na wyrażeniu ogromnego bogactwa treści religijnej w wierszach i zwrotkach niezwykle urozmaiconych, i dać dzieło o wybitnej wartości poetyckiej, które z tekstem muzycznym wybitnego kompozytora Mikołaja Gomółki - dla całych pokoleń następnych stać się miało praktycznym podręcznikiem poetyki, zbiorem wspaniałych obrazów i gotowych formuł językowo-stylowych (...) Zbiór Kochanowskiego utrzymał się przez wieki i oddźwięki jego rozeznać nietrudno czy to w oktawach „Beniowskiego”, czy w organowych akordach „Mojej pieśni wieczornej” (kompozytora Stanisława Kazury)”. Tak pisze o „Psałterzu” Kochanowskiego Julian Krzyżanowski („Historia literatury polskiej”, 1964).

Religijną i rozrywkową funkcję nadal pełniły rozpowszechnione w XVI w. Misteria, z najsławniejszą „Historyją o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim” (1580) paulina Mikołaja z Wilkowiecka. Słabości ustroju i upadek moralności społeczeństwa stają się okazją do łączenia problematyki narodowej z biblijną, a napominający pisarze czy kaznodzieje porównują siebie do biblijnych proroków (ks. Piotr Skarga, Stanisław Orzechowski, w mniejszym stopniu Mikołaj Rej czy Sebastian Klonowic).

W renesansie większym zainteresowaniem cieszy się „Stary Testament”, jakby odkryty na nowo, nie bez wpływu reformacji. „Ewangelie” bardziej wiążą się z liturgią i katechezą. Oprócz katolików walnie przyczynili się do polszczenia „Biblii” luteranie, kalwini i arianie.

POLSKIE PRZEKŁADY „BIBLII” DO 1632 R.
LATA	TŁUMACZ/NAZWA PRZEKŁADU	WYZNANIE (POZA KATOLIKAMI)
XIV/XV w.	Cytaty w „Kazaniach świętokrzyskich” i „gnieźnieńskich”.
XIV/XV w.	Modlitwy, np. Ojcze nasz (np. w „Modlitwach Wacława” ok. 1480).
XV w.	„Biblia królowej Zofii” zw. „szaroszpatacką”, sporządzona na życzenie czwartej żony Władysława Jagiełły, dokonana z „Wulgaty” i wzorów staroczeskich (z 470 kart zachowało się tylko 185).
1551	„NT” Stanisława Murzynowskiego, pierwszy drukowany przekład polski; zdania jędrne, krótkie, zrozumiałe.	Luteranie
1556	„NT” Marcina Bielskiego, pod względem językowym nieco gorszy od Murzynowskiego; obaj znali średniowieczny przekład polski, który zaginął. Wznawiany: 1564, 1566, 1568.
1561,1575	„Biblia Leopolity” ks. Jana Nicza ze Lwowa, wierna „Wulgacie”, literacko lepsza od poprzednich.
1563	„Biblia brzeska”, więcej dba o oddanie sensu niż o dosłowność. Język zwięzły, potoczysty, bogaty. Kilka wydań w XVI w.	Kalwini
1572	„Biblia nieświeska” Szymona Budnego, z jego licznymi przypisami i objaśnieniami w duchu ariańskim (odrzucenie Bóstwa Chrystusa).	Arianie
1577	„NT” Marcina Czechowica, uznaje Bóstwo Chrystusa, nie kwestionuje autentyczności wielu miejsc w „Piśmie św.” - jak Budny - ale w wielu sprawach jest wierny braciom polskim.	Arianie
1593	„NT” ks. Jakuba Wujka, do XX w. - ok. 20 wznowień.
1599	„Biblia” ks. Jakuba Wujka, do XX w. Włącznie ponad 20 wydań. Z wiernością filologiczną połączyła piękno polskiego języka. Stylem Wujka zachwycali się Mickiewicz, Słowacki, Sienkiewicz. Została nieco zmodyfikowana przez komisję jezuicką po śmierci autora (1597). Uwspółcześnioną wersję wyd. w 1935 i 1956.
1632	„Biblia gdańska”, dla protestantów ma takie znaczenie jak dla katolików przekład Wujka; ponad 20 wydań do XX w. Włącznie.	Luteranie

BIBLIJNA TRADYCJA PSALMICZNA W LITERATURZE STAROPOLSKIEJ

PSAŁTERZ - zbiór psalmów, powstał X-III w. p.n.e. Nazwa od słowa „psalterion” - instrument muz. W j. hebr. „psalm” tzn. „hymn”.

PODZIAŁ PSALMÓW

1. BŁAGALNE -śpiewane przy zagrożeniach jednostki lub grupy.

2. POCHWALNE - charakter KOMEMORACYJNY, upamiętniały ważne wydarzenia narodowe.

3. DZIĘKCZYNNE - śpiewane przy okazji składania ofiar Jahwe.

4. KRÓLEWSKIE - prośby o realizowanie planów dynastii i narodów, król - pomazaniec Boży, charakter utworów - mesjanistyczny.

5. SYJOŃSKIE -nazwa od stolicy (Syjon).

6. SAPIENCJALNE tj. MĄDROŚCIOWE (łac. „sapientia”) - rozważania o charakterze moralnym (o sensie cierpienia i nagrody).

7. DEUTERONOMICZNE - nawiązujące do tematyki „Ks. Wyjścia”.

INNY PODZIAŁ

1. HISTORYCZNE.

2. DYDAKTYCZNE.

3. POCHWALNE

WERSET - miara wierszowa.

PARARELIZM BIBLIJNY wyznacza werset biblijny.

---