ZESTAWY NA EGZAMIN Z HYDROLOGII

ZESTAW NR 1

1. Pływy- są to długookresowe oscylacje swobodnej przestrzeni morza pobudzane oddziaływaniem sił przyciągania Księżyca i Słońca. Są to największe i najregularniejsze okresowe wahania poziomu wód. Składają się na nie pionowe oscylacje powierzchni i poziome przesunięcia mas wodnych. Rytmiczność pływów przebiega dwuetapowo:

• przejście od stanu najniższego do stanu maksymalnego (wysoka woda) -> przypływ

• stopniowe obniżanie się poziomu do minimum (niska woda)->odpływ

Czas między dwoma kolejnymi występowaniami wód niskich bądź wysokich to okres pływu. Wysokość pływu sięga 15 m, a długość tysięcy km.

Pływy mają znaczenie dla żeglugi przybrzeżnej, rybołówstwa , ochrony brzegów, budownictwa morskiego.

Wielkość przypływów: Zatoka Gdańska 0,03 m

Dunkierka 6,0 m

Zatoka Kalifornijska 10,0 m

Zatoka Fundy 20,0 m

2. Gejzery źródło wrzącej wody, okresowo wypływające, wybuchające fontanną do wysokości od kilku do 65 m. Wypływ wody z gejzerów ma charakter przerywany. Erupcja trwa każdorazowo 5-6 min. W przewodzie gejzeru temp. Wody między kolejnymi erupcjami wzrasta. Wrzenie rozpoczyna się w środkowej części słupa wody i przemieszcza się w głąb w czasie wybuchu. Wrząca woda wytwarza bańki pary wodnej , które wnoszą nadległy słup wody, doprowadzając do przelania się części wody na zewnątrz krateru. Powoduje to skrócenie słupa wody i zmniejszenie ciśnienia. W efekcie część wody ma temp. Wyższą od temp. Wrzenia, czyli jest przegrzana. Następuje gwałtowne przejście większej ilości wody w parę, która wyrzuca nadległy słup wody na określoną wysokość.

Gejzery występują zazwyczaj grupami ( Islandia, Kalifornia) ale każdy z nich ma własny przewód kominowy i inny system zasilania oraz nagrzewania.

Wody gejzerów mają na ogół wysoką mineralizację. Wokół nich tworzą się różne formy: misy, kaskady.

3. Właściwości wody

• zdolność jonizująca

• napięcie powierzchniowe ( może utrzymać przedmioty cięższe od niej)

• lepkość (od niej zależy prędkość)

• przewodnictwo cieplne

• przewodnictwo elektryczne (słodka0 gorsze)

• wzrost gęstości w przedziale 0-4 C

• spadek gęstości > 4 C

• wraz ze spadkiem temp. Gęstość maleje, rośnie, maleje

1

4. Transpiracja i jej rodzaje

Jest to wydalanie wody przez rośliny w postaci pary wodnej. Jest to proces fizjologiczny. Ubytek wody z powierzchni roślin jest przez nie uzupełniany za pomocą korzeni, które pobierają wodę glebową. Transport dokonuje się poprzez aparaty szparkowe umieszczone na liściach. Przy upalnej pogodzie aparaty szparkowe otwierają się szerzej, co sprzyja nasileniu procesu. Transport w nocy jest 20-30 razy mniejszy niż w dzień. Wyróżniamy transpirację szparkową i kutykularną.

5. Rozwój hydrologii jako nauki

Nauką o wodzie zajmowali się już starożytni. I tak np. Tales z Miletu uważał, że wszystko pochodzi z wody. Arystoteles twierdził, że głównymi zbiornikami wody są oceany, z których woda paruje tworząc chmury. Te natomiast przenoszone nad ląd , dają deszcze. Arystoteles w ten sposób jest twórcą teorii KONDENSACJI.

Marek Virtuvius (architekt rzymski) stwierdził, że wody gruntowe zasilane są przez wody opadowe.

W średniowieczu nie przejawiano zainteresowania naukami o wodzie. Rozwój nastąpił dopiero w XVI w. Bernard Palissy bronił hipotezy o morskim pochodzeniu wód rzecznych i pochodzeniu wody gruntowej z opadów.

P. Perrault prowadził pomiary wody w Sekwanie, E. Halley badał ilość wody parującej z M. Śródziemnego- badania te były punktem wyjścia do prac nad poziomem bilansu wodnego Ziemi.

W XIX w.Ponck i Bruckner sformułowali równanie bilansu wodnego.

Wraz z rozwojem cywilizacji i handlu zaczęto coraz częściej badać morza i oceany. Powstawały pierwsze mapy hydrologiczne.

Obecnie sieć hydrologiczną analizuje się m.in. za pomocą zdjęć lotniczych i zatem coraz częściej bada się dna oceanów, cyrkulację wód oceanicznych, obszary polarne itp.

6. Czynniki wpływające na rozmieszczenie opadów

• ukształtowanie terenu

• kierunek przesuwania się mas powietrza

• para wodna napływająca znad oceanów (odległość od mórz)

• prądy oceaniczne (ciepłe- opady)

7. Świat roślinny w morzach i oceanach

Roślinność morska jest mniej urozmaicona niż lądowa. W morzach znamy tylko kilkanaście typów gatunków. Jednak odgrywają one zasadniczą rolę w ogólnej przemianie materii gdyż tworzą podstawowy pokarm dla wszystkich zwierząt. Flora morska różni się od lądowej prymitywnością. Dominują tu glony, ponadto występują tu także trawy morskie, itp.

8. Czynniki wpływające na zasolenie

Zasolenie- masa substancji nieorganicznych rozpuszczonych w 1 kg wody morskiej, zasolenie oznacza się symbolem „S” i podaje w % Zasolenie zależy od:

• czynnika hydrometeorologicznego- opad, parowanie

• czynnika fizycznogeograficznego- dopływ wód rzecznych, topnienie lodowców, położenie mórz;

• czynnika oceanograficznego- poziomie mórz i pionowe mieszanie się wód;

2

9. Formy dna oceanicznego

Dno morskie składa się z małych i dużych form.

• formy duże:

• szelf (platforma kontynentalna)- średni zasięg 200 m; bardzo małe nachylenie

W zależności od typów wybrzeży występują szelfy pochodzenia lodowcowego a także przy ujściach rzek, w obrębie raf koralowych

• stok kontynentalny- strefa przejścia dna z płytkiego szelfu do basenów oceanicznych, górna granica skłonu to 200 m a dolna 3000 m. Max nachylenie występuje w pobliżu wysp koralowych i wulkanicznych.

Min. Przy wybrzeżach z deltami i przy dużej akumulacji rzeki

• baseny oceaniczne- rozciągają się od podstawy podnóży kontynentów i zalegają na głębokości 3000- 6000 m

• grzbiety oceaniczne- wyniesienia o dużych spadkach stoków

• rowy oceaniczne- wąskie obniżenia ze stromymi ścianami

• formy małe

• rafy koralowe- są tworzone przez korale, glony, wapienie. Na Pacyfiku granice występowania raf pokrywają się ze zwrotnikami

temperatura wody > 18 c, ale <35 C

• progi - oddzielają obniżenia

• ławice

• mielizny

• płycizny

10. Składowe odpływu rzecznego

Odpływ to ilość wody, która odpływa przez przekrój poprzeczny koryta cieku w określonej zlewni i w ciągu określonego czasu np. miesiąca lub roku

W odpływie rzecznym biorą udział wody zarówno z odpływu podziemnego i wody pochodzące ze spływu powierzchniowego. Wszystko to zmienia się w czasie i przestrzeni. Zasilanie podziemne jest regularne i trwałe, dzięki niemu rzeki charakteryzują się stałością płynięcia w okresie bezdeszczowym.

Zasilanie deszczem jest i roztopami jest nierównomierne, krótkotrwałe, ale za to intensywne.

Odpływ zależy od:

• warunków meteorologicznych

• przepuszczalności podłoża zlewni

• rzeźby zlewni, kolistości

• gęstości sieci drenażu powierzchniowego

• parametrów morfometrycznych zlewni

Inną miarą odpływu jest natężenie przepływu- objętość wody przepływającej przez określony przekrój poprzeczny koryta w jednostce czasu.

11. Cechy warstw wodonośnych

Warstwa wodonośna to taka, która zawiera wodę wolną. Wchodzi w skład strefy saturacji. Górną granicę warstwy stanowi zwierciadło wody podziemnej. Miąższość tej strefy saturacji zmienia się w czasie i przestrzeni i zależy od ciągłości zasilania.

CECHY WARSTWY WODONOŚNEJ:

• poziomy wodonośne często mają układ piętrowy

• woda porusza się w kierunku zgodnym z nachyleniem zwierciadła

• w niektórych strukturach ruch wody odbywa się pod wpływem różnicy ciśnień hydrostatycznych

W utworach wodonośnych możemy wyróżnić trzy strefy:

1. zasilania

2. spływu

3. drenażu

ZESTAW 2

1. Osady dna morskiego

Osady morskie są to zespoły cząstek materiału osadowego o różnej genezie, tworzące się na dnie mórz i oceanów w wyniku transportu, dyferencjacji i odkładania się. Osady morskie ze względu na odległość od brzegu kontynentu dzieli się na kontynentalne i pelagiczne.

Ze względu na głębokość morza na litoralne ( osadzanie się w strefie pływów)

I płytkowodne (między linią odpływu a krawędzią szelfu) i głębokowodne ( poniżej krawędzi szelfu).

Osady kontynentalne- (terygeniczne) występują głównie w zasięgu podwodnego obiektu kontynentalnego i są produktami niszczenia lądu. Do oceanów dostają się w wyniku niszczenia brzegów morskich, erozji eolicznej, topnienia pływających lodów. Najbardziej rozpowszechnionym osadem terygenicznym jest muł błękitny.

Osady pelagiczne wyściełają dna otwartych mórz. Powstają głównie z nagromadzenia na dnie obumarłych organizmów żyjących w wodzie. Są to minerały i skały pochodzenia terygenicznego lub wulkanicznego oraz szczątki kosmiczne.

Głównym i typowym osadem pelagicznym jest mur wapienny i mur krzemiankowy.

2. Świat zwierzęcy w morzach i oceanach

W przeciwieństwie do świata roślinnego świat zwierzęcy morza jest bardzo urozmaicony. Spośród około 200 000 gatunków zwierzęcych bytujących w środowisku wodnym około 150 000 stanowią gatunki morskie. Na 63 gromady świata zwierząt brak w morzach zaledwie 5 wyłącznie lądowych i 3 wyłącznie słodkowodne.

W morzach mamy przedstawicieli wszystkich typów świata zwierząt np. pierwotniaki, gąbki, jamochłony, robaki, pierścienice, skorupiaki, mięczaki, szkarłupnie i kręgowce.

Świat zwierząt morskich podobnie jak morska flora nie wzniósł się jednak na wyższe szczeble ewolucji.

4

3 Właściwości fizyczne wód oceanicznych

• gęstość- zależy od temperatury wody ( ze spadkiem temperatury do 4 C gęstość wzrasta, poniżej 4 maleje), zasolenie i ciśnienie wody

pionowy rozkład gęstości jest bardzo zróżnicowany w strefie równikowej i zwrotnikowej. Przy powierzchni występuje cienka warstwa wody o małej gęstości, pod nią gęstość jest większa

• napięcie powierzchniowe- siła napięcia zależy od temperatury i wielkości zasolenia

• pojemność cieplna- maleje ze wzrostem zasolenia

• przewodnictwo cieplne wody- polega na samorzutnym wyrównywaniu temperatury w całej masie bez udziału makroskopowych ruchów cząstek. Przewodnictwo wody morskiej jest słabe

• utajone ciepło parowania i zamarzania- ilość ciepła jaką trzeba dostarczyć lub odebrać wodzie w temperaturze przemiany fazowej na jednostkę masy, by doprowadzić do całkowitego przejścia z jednej fazy w drugą bez zmiany temperatury;

• zjawisko adiabatyczne w wodzie

• elektryczne przewodnictwo właściwe

• lepkość- stosunek siły stycznej, która pokona tarcie wewnętrzne do powierzchni warstwy. Lepkość maleje ze wzrostem temperatury. Zwiększenie zasolenia powoduje nieznaczny wzrost lepkości

• właściwości optyczne- mają duży wpływ na barwę wody, jej temp i życie biologiczne

• barwa- uzależniona jest od selektywnego padania i rozpraszania promieni świetlnych, od warunków oświetlenia, głębokości, stanu powierzchni wody oraz odległości od lądu

• ciśnienie osmotyczne- osmoza polega na dyfuzji substancji przez porowatą przegrodę, która selektywnie przepuszcza cząsteczki różnych składników roztworu. Ciśnienie osmotyczne zwiększa się tym bardziej im niższy jest punkt zamarzania roztworu

• bioluminescencja (świecenie)- powodowana przez organizmy morskie wytwarzające energię świetlną;

5

4. Wody krasowe

Jest to rodzaj wód szczelinowych na obszarze zbudowanym ze skał wapiennych. Woda wzbogacona w CO 2 pobrana z powierzchni może rozpuszczać wapień. Małe szczeliny znajdują się na powierzchni i się stopniowo powiększają. Dalszy proces powoduje pęcznienie szczelin i kanalików, powstają leje, kominy, studnie. Zasilanie wód krasowych jest bardzo intensywne, bo prawie wszystkie wody opadowe wlewają się przez te lejki, kominy i studnie. Każde zjawisko krasowe stwarza się z szeregu niezależnych od siebie indywidualnych systemów hydraulicznych, uwarunkowanych budową geologiczną, tektoniką, klimatem.

Stopień zmineralizowania wód krasowych jest na ogół niewielki, co wiąże się z szybkim krążeniem wód. Jedynie wody leżące poniżej drenażu mogą być silnie zmineralizowane. W krasie wapiennym dominują wody wodorowęglanowe, w krasie gipsowym siarczanowo- wapienne.

5. Typy bilansów

• bilans cieplny mórz -stosunek między ilością ciepła pobranego i oddawanego przez wodę który jest efektem cech różnych procentowo cieplnych i dynamicznych. Gdy wypadkowa jest dodatnia, wtedy temperatura wody wzrasta, gdy ujemna- spada, gdy wynosi 0 - utrzymuje się na stałym poziomie. Bilans dodatni maleje w miarę oddalania się od równika.

• Bilans wodny kontynentów- najbogatsze zasoby w wodę na jednostkę powierzchni, mierzone warstwą odpływu rzecznego występują w Ameryce Południowej. Najmniejszy odpływ rzeczny występuje w Afryce i Australii. Objętość odpływu zależy od powierzchni danego kontynentu, dlatego najbogatsze zasoby wodne ma Azja i Ameryka Południowa.

• Bilans wodny oceanów- maksymalny przychód wód oceanicznych pochodzi z opadów-458 tys. km 3/ rok Ze średniej opadowej odpływa 47 000 km 3/rok. Bilans równoważy znaczne parowanie- 505 000 km 3/ rok. Bilans ten wygląda różnie na różnych szerokościach geograficznych: równik- opady > parowania

Zwrotniki- opady < parowania

Wysokie szr. Geo opady > parowania

6. Definicje parowania i ich rodzaje

Rodzaje parowania:

• ze swobodnej powierzchni wody

• z gleby

• transpiracja- wydalanie wody przez rośliny, z liści w postaci pary wodnej

• ewapotranspiracja- parowanie z gleby oraz z powierzchni roślin

• sublimacja lodu- procentowe przejście bezpośrednio ze stanu stałego w gazowy

Każde z tych parowań może być potencjalne ( ilość jaka mogłaby wyparować w

danych warunkach) lub aktualne (rzeczywiste).

6

7. Zasoby wodne hydrosfery

Dolna granica hydrosfery to powierzchnia nieciągłości Moho, górna to zewnętrzna warstwa troposfery.

W górnej litosferze dominują wody wolne i kapilarne, w warstwach dolnych wody są związane.

Zasoby wodne hydrosfery to ok. 100 mln km 3. Największe ilości wody znajdują się w Oceanie Światowym (94 t). Woda w atmosferze jest głównie w postaci gazowej (0,001 t) i występuje głównie w obrębie troposfery.

Objętość pary wodnej w atmosferze w przeliczeniu na wodę sięga 12 900 km 3. Jest ona źródłem opadów atmosferycznych.

Do wód powierzchniowych zaliczamy oceany, morza, jeziora i inne zbiorniki wodne oraz strumienie, potoki i rzeki. Wody oceanów i mórz stanowią ciekłą otoczkę, która pokrywa 70,09 % powierzchni globu ziemskiego.

Woda zawarta jest też w śniegu, lodowcach, na obszarach wieloletniej zmarzliny. Wody podziemne występują w postaci lodu, którego objętość wynosi około 200- 500 tys. km 2

W glebie zasoby wodne wahają się od kilku mm na obszarach pustynnych do kilku m na obszarach podmokłych.

8. Ustroje rzeczne

Jest to zmiana jaka może zachodzić w rzece (np. przypływy, stany wody) w czasie.

Reżim rzeczny jest odzwierciedleniem wpływu całego środowiska jakie ono wywiera na obieg wody w zlewni. O ilości wody jaka dostarczana jest rzece decydują warunki klimatyczne, wielkość, kształt zlewni, szata roślinna, budowa geologiczna.

Typy ustrojów rzecznych:

• rzeki strefy równikowej: 2 max stany wody, pomiędzy którymi występują krótkotrwałe niżówki. Obszar ten charakteryzuje się stosunkowo równomiernymi opadami oraz niewielkimi wahaniami stanów wody

• rzeki pasa tropikalnego: w zależności od położenia danego obszaru, okres trwania niskich stanów wód wydłuża się od 3- 10 miesięcy. Maksima opadowe- pora monsunowa. Na stepach i półpustyniach krótkotrwałe wezbrania występują 1 lub dwa razy w roku

• rzeki subtropikalne: 3 typy:

• śródziemnomorski- rzeki zasilane są opadami w półroczu zimowym

• wschodnio nadoceaniczny- obszar Azji i Ameryki Północnej- maksymalny dopływ latem związany z deszczami monsunowymi

• pustynny- niewielki odpływ zwykle o charakterze epizodycznym

• rzeki strefy umiarkowanej- większy dopływ zaznacza się wiosną, gdyż woda pochodzi z opadów i topniejącego śniegu- 2 typy:

• kontynentalny- max wiosną

• oceaniczny- zasilanie deszczami w okresie zimowym

• rzeki subarktyczne-dopływ rzek niski jedno max latem

• rzeki arktyczne- stale występują pokrywy lodowe, odpływy latem krótkotrwałe, lecz bardzo wysokie

7

9. Cyrkulacja wód jeziornych

Podstawowym czynnikiem wywołującym ruch wody w jeziorze jest wiatr.

Efektem jego oddziaływania jest falowanie wiatrowe. Rodzaj fali i siła jego falowania zależy od:

• prędkości wiatru

• długości odkrytej powierzchni, na którą działa wiatr

• czasu działania wiatru

• ukształtowania dna

• głębokości wody

Wiatr powoduje w jeziorach prądy cyrkulacyjne. W zależności od siły wiatru i głębokości zbiornika masy wody mogą mieszać się szybko lub powoli częściowo lub pełnie.

Innym ruchem wody jeziornej są sejsze , czyli zjawisko kołysania zwierciadła wody.

Ruch wody wykonują takie prądy, są to najczęściej prądy przepływowe, wiatrowe igęstościowe.

9. Fale długie

Fale długie powstają, gdy głębokość morza jest mniejsza od połowy długości fali.

Wyróżniamy następujące fale długie

• fale wiatrowe- powstają w wyniku oddziaływania wiatru na powierzchnię oceanu:

*fale kapilarne- drobne zmarszczki

*fale sztormowe- olbrzymie fale

*fale grawitacyjne- o długości > 1,47 m o profilu sinosuidalnym

• fale pływowe- wywołane przyciąganiem Księżyca i Słońca

• fale baryczne- powstają w wyniku oddziaływania układów barycznych przemieszczających się nad powierzchnią oceanów

• fale sejsmiczne

10. Zasilanie rzek

Rzeki zasilane są przez wody pochodzące z:

• spływu powierzchniowego- wody z opadów atmosferycznych spływają do rzek po powierzchni terenu. Zasilanie takie jest krótkotrwałe

• śniegu- w wyniku podwyższonej temperatury pokrywa śnieżna ulega topnieniu, część wody wsiąka , część spływa do rzek i zbiorników wodnych

• lodowców- z bramy lodowcowej znajdującej się na końcu jeziora lód wypływa. Woda pochodząca z topnienia dając początek rzece.

• Wód podziemnych

Udział rzek 4 rodzajów źródeł zasilania może być zmienny w czasie i przestrzeni.

8

12. Czynniki wpływające na krążenie wód w atmosferze

• temperatura powietrza

• ciśnienie atmosferyczne

• nasycenie parą wodną

• wilgotność powietrza

• aktualne warunki klimatyczne- pogoda

• szata roślinna

• ukształtowanie terenu

• rodzaj podłoża

ZESTAW 3

1. Bałtyk jako przykład morza śródziemnego

Bałtyk prawie całkowicie otoczony jest lądami, jest to więc morze śródziemne.

Powierzchnia zlewiska wynosi 1 721 238 km 2, co stanowi ok. 17 % kontynentu europejskiego. Bałtyk posiada połączenie z Morzem Północnym przez Cieśninę Duńską. Wody są słabo zasolone, gdyż istnieje mała wymiana wód z wodami oceanicznymi 9 7- 8 % ).

Bałtyk jest morzem szelfowym.

Przyjęto 7 podstawowych regionów Morza Bałtyckiego:

1. Zatoka Botnicka

2. Zatoka Fińska

3. Zatoka Ryska

4. Bałtyk Właściwy

5. Cieśnina Duńska tzw. region przejściowy

6. Mattegaut

Na morzu przeważają wiatry zachodnie i południowo- zachodnie, zwykle silne.

Średnia temperatura styczni 0-8 C, lipca 15-17 C. Opady 550- 680 mm/ rok

Główne dopływy Bałtyku to Wisła, Odra, Niemen.

2. Wody mineralne i ich rodzaje

Mineralizacja to całkowita zawartość rozpuszczonych w wodzie substancji chemicznych. Wzrasta ona wraz z głębokością. Mineralizacja wód podziemnych wzrasta w miarę zmniejszana się ilości opadów. Wody powierzchniowe są z reguły słodkie. Niska mineralizacja zależna jest od zasilania słabo zmineralizowanymi wodami opadowymi. Wody mineralne mają na ogół właściwości lecznicze. W Polsce dzieli się je na 3 grupy:

• szczawy

• solanki

• wody siarczanowe

9

3. Cyrkulacja powierzchniowa w oceanach

Cyrkulacja powierzchniowa obejmuje ruchy wody w powierzchniowej warstwie oceanu. Wzbudzają ją przewlekłe wiatry zachodnie i pasaty. Przebieg prądów powierzchniowych związany jest z cyrkulacją atmosferyczną, z lokalizacją układów barycznych i siłą Coriolisa. Cyrkulacja ta stanowi system następujących po sobie strefowo układów obiegu wód w przeciwnych kierunkach krążenia. Zmiany dobowe cyrkulacji są mało widoczne.

4. Różnice między wodami kontynentalnymi, a oceanicznymi

Wody kontynentalne różnią się od oceanicznych bogactwem życia biologicznego , mniejszym zasoleniem, większą wymianą wód, głębokością, lepszym oświetleniem, innym światem roślinnym i zwierzęcym, temperaturą wody, osadami, gęstością, budową dna, cyrkulacją wód, parowanie, mniejszym wpływem na klimat, pływami (brak), falowaniem.

5. Obszary podmokłe

Obszar podmokły to taki, który jest trwale nasycony wodą. Obejmują bagna,

Mokradła, moczary, błota, trzęsawiska, torfowiska, łąki i lasy łęgowe.

Cechą charakterystyczną występowania obszarów podmokłych jest płaskość

Terenu. Rzadko słabo zaznaczają się tu strefy erozyjne. Obszary te występują

licznie na krańcach wiecznej zmarzliny. Tworzą się także na obszarach

krasowych. Największe obszary podmokłe znajdują się w Ugandzie, na Florydzie.

6. Niżówki

Niżówki to okresy niskich stanów wód w rzekach. Ich przyczynami są małe opady lub ich brak, niska temperatura, posucha w zimie i słabe topnienie lodowców.

Wyróżniamy niżówki:

• płytkie, gdy mamy wody utrzymujące się przez co najmniej kilkanaście dni na poziomie miedzy dolną granicą stanów średnich, a środkiem niskich stanów wody

• głębokie- poniżej średnich niskich stanów wody

W polskich rzekach przepływy niżówkowe występują w dwóch okresach: letnim i zimowym.

7. Typy lodowców i sposoby zasilania przez nie rzek:

* Lodowce górskie posiadają pole firnowe, z którego wypływa jęzor.

*Lodowce kontynentalne to ogromnie czapy lodowe, które wewnątrz zatrzymują śnieg, a na brzegach topnieją.

*Lodowce dolinne poruszają się wzdłuż dolin górskich.

Lodowiec piedmontowy powstaje w wyniku połączenia się kilku lodowców, przy dużym nasłonecznieniu dochodzi do wytapiania olbrzymich mas lodu. Gdy ilość tej wody narasta, dochodzi do jej koncentracji i tworzą się

• rzeki supraglacjalne- płyną po powierzchni

• rzeki inglacjalne- płyną w lodowcu

• rzeki subglacjalne- wypływają z lodowca

Rzeki te charakteryzują się systemem odpływu wyższym, uzależnionym od ablacji. 10

8. Substancje organiczne w oceanach

Są to substancje, które warunkują rozwój życia w wodach morskich. Duży

stopień nasilenia wód warunkuje intensywność ich żywotności.

Wyróżniamy:

• makroelementy- pierwiastki o największym udziale O, H, NO, K, Ca, S, P, C

• mikroelementy- Bor, Cu, Ci, jod

• ultraelementy- Mg, Pb, Ag, An

Organizmy żywe charakteryzują się zdolnością oddawania tych substancji.

9. Opady i osady dna:

Opady:

• deszcz

• śnieg

• mzawka

• krupy śnieżne (lodowe)

• śnieg ziarnisty

• grad

Osady:

• rosa

• szron

• szadź

10. Aktywność wymiany wody w różnych częściach hydrosfery

Zasoby wodne Ziemi są stałe, nie ulegają zmianie i wynoszą 1,4 mld m3.

teoretycznie woda w hydrosferze ulega wymianie. Najaktywniejsze w tym procesie są wody zasilające rzeki. Okres ich wymiany szacuje się na kilka lat. W glebie wymiana wód trwa 1 rok i są najaktywniejsze wody związane sciśle z litosferą. W rzekach wymiana wody odbywa się co 12- 25 dni, w jeziorach trwa 3 lata. W atmosferze woda ulega wymianie max co 9 dni.

11

ZESTAW 4

1. Typy źródeł

Istnieje wiele klasyfikacji źródeł.

W zależności od rodzaju siły produkującej wypływ wody wyróżniamy:

• źródła spływowe

• podpływowe

• lewarowe

Ze względu na warunki geologiczne, w jakich występują źródła, a ściślej ze

względu na rodzaj przewodów wyprowadzających wodę na powierzchnię terenu,

wydziela się źródła:

• warstwowe

• szczelinowe

• uskokowe

• krasowe

Ze względu na położenie i stosunek do morfologii terenu wyróżnia się źródła:

• zboczowe

• krawędziowe

• tarasowe

• przykorytowe

• korytowe

• grzbietowe

Ze względu na przyczynę powodującą podziemne pęknięcie wody i wypływ na

powierzchnię terenu wyróżniamy źródła:

• zaporowe

• przelewowe

Ze względu na charakter litologiczny utworów w których występują źródła

• skalne

• rumoszowe

• zwietrzelinowe

• morenowe

• sandrowe

• osuwiskowe

Ze względu na cechy fizyczno- chemiczne wody;

• zwykłe

• termalne

Ze względu na mineralizację:

• ultrasłodkie

• słodkie

• mineralne

Ze względu na trwałość wypływu:

• stałe

• okresowe 12

2. Mały i duży obieg w przyrodzie

Wody na ziemi krążą nieustannie. Jest to cykl hydrologiczny, który obejmuje

atmosferę, Ziemię i oceany. Z powierzchni oceanów, mórz, rzek woda parując

przenosi się do atmosfery. Para wodna w miarę ochładzania się przechodzi w stan

nasycenia, skrapla się i opada na ziemię jako opad atmosferyczny. Część trafia na

powierzchnię oceanów, mórz, skąd znów paruje. Pozostała część spada na lądy,

gdzie część paruje od razu lub po jakimś czasie z powierzchni lądu, część

zabierana przez korzenie roślin, paruje z powierzchni liści, część spływa po

powierzchni terenu dostając się do rzek, a z nimi do mórz i oceanów lub jezior

bezodpływowych, gdzie paruje.

Część infiltruje w glebie, gruncie zasilając wody podziemne i za pomocą źródeł

wypływa na powierzchnię, gdzie paruje.

Krążenie wody w przyrodzie jest cyklem zamkniętym, początkowym i końcowym

Ogniwem są oceany, morza i obszary bezodpływowe.

Mamy duży obieg- parowanie wody z powierzchni oceanów, przenoszenie się pary

wodnej nad ląd , gdzie ulega ona kondensacji i w postaci opadów opada na

powierzchnię, gdzie częściowo paruje, a reszta odpływa ciekami do oceanów

( ocean, ląd, atmosfera).

Mały obieg- parowanie i obieg w obrębie oceanów - atmosfera lub ląd-

atmosfera).

3. Typy genetyczne jezior

• tektoniczne

• wulkaniczne

• polodowcowe ( rynnowe, morenowe, oczka, wytopiska, kary, sandrowe, górskie)

• krasowe

• rzeczne

• deltowe

• eoliczne

• bagienne

• zaporowe

• reliktowe

• sztuczne

4.Infiltracja

To przesiąkanie wody opadowej pod wpływem siły grawitacji przez powierzchnię Ziemi w jej głąb w jamy, niecki, próżnie skalne.

Wielkość infiltracji zależy od:

• intensywności opadów

• zawartości wody w glebie

• rodzaju podłoża

• pokrycia terenu

• zamarznięcia terenu

• nachylenia terenu

13

5. Czynniki wpływające na parowanie z lądów

• wielkość rocznej sumy opadów

• natężenie opadów i ich podział pomiędzy poszczególne miesiące

• wysokość n.p.m.

• roślinność

• właściwości wodne gruntu

• rzeźba terenu

• temperatura powietrza

• temperatura wody

• niedosyt wilgotności powietrza

• prędkość wiatru

• nasłonecznienie

• ciśnienie atmosferyczne

6. Wyżówki

Wyżówki występują przede wszystkim w okresach wilgotnych z dużą przewagą zasilania (opady, ablacja) nad stratami (infiltracja, parowanie, transpiracja).

Wyróżnia się dwa rodzaje wezbrań:

• powstałe w wyniku wzmożonego zasilania

• powstałe w wyniku spiętrzania wód

Wysokość wezbrań związana jest z ilością dostarczonej wody oraz z możliwością

jej odprowadzenia przez rzekę.

7. Falowanie w morzach i oceanach

Falowanie to ruch cząsteczek wody związany z siłą ciężkości, lepkością wody.

Są to ruchy rytmiczne powodujące wahania poziomu oceanów i mórz.

W zależności od siły generujących takie fale dzielimy na:

• wiatrowe

• pływowe ( wpływ Słońca i Księżyca)

• baryczne

• sejsmiczne

• okrętowe

• grawitacyjne

• kapilarne

Fale powstałe w wyniku działania sił zewnętrznych to fale wymuszone, a powstałe

W skutek działania sił wewnętrznych to fale swobodne. Fale można też podzielić

Na postępujące, stojące, postępująco- stojące.

Ponadto wyróżniamy fale powierzchniowe i wewnętrzne.

8. Rodzaje prądów

• Wiatrowe (dryfowe)

• grawitacyjno- gradientowe :

• spływowe ( powstałe wskutek dopływu wód rzecznych, opadów atmosferycznych, parowania, dopływu wód z innego akwenu lub odpływu wód

• gęstościowe ( wywołane różnicami gęstości wody morskiej0

• kompensacyjne

• pływowe - powstają w związku z przesuwaniem się fal pływowych

14

Ze względu na stałość, czas trwania wyróżnia się prądy powierzchniowe:

• stałe

• okresowe

• czasowe

Zależnie od głębokości położenia:

• powierzchniowe

• głębinowe

• przydenne

Miejsca występowania:

• przybrzeżne

• ciśnieniowe

• morza otwartego

Kierunku poruszania się:

• poziome

• pionowe

Według cech termicznych:

• ciepłe

• zimne

Ze względu na charakter ruchu:

• prostoliniowe

• krzywoliniowe

• cyklonalne

• antycyklonalne

9. Zlewnia i jej parametry

Zlewnia- - powierzchnia terenu z którego wody spływają do jednego odbiornika.

Wskaźniki opisujące zlewnię:

• kształt zlewni Wj= B/L

• wskaźnik kolistości stosunek powierzchni zlewni do powierzchni koła o tym samym obwodzie, co długość działu wodnego

Wł= A/Ak

• wskaźnik wydłużenia- iloraz średnicy koła o tej samej powierzchni co zlewnia i długość zlewni

• wskaźnik zwartości- stosunek obwodu zlewni do obwodu koła, którego powierzchnia jest równa powierzchni zlewni

15

10. Typy lodowców i ich rozmieszczenie geograficzne

Klasyfikacja morfologiczna:

• pokrywy i czapy lodowe zajmujące wielkie obszary kontynentów

( Grenlandia, Antarktyda)

• lodowce poruszające się w jednym kierunku (Alpy, Himalaje)

• górskie

• dolinne

• lodowce przedgórskie 9piedmontowe)

Wśród poszczególnych klas wyróżnia się ponadto:

*lądolody (Antarktyda, Grenlandia)

*lodowce szelfowe- pozostałość lądolodu (Islandia)

*lodowce fieldowe- powstają na polach firnowych zalegających na płaskich

i rozpostartych obszarach( G. Skandynawskie, Islandia

Spitzbergen, Nowa Ziemia, Patagonia)

*lodowce dendryczne- zlanie się poszczególnych lodowców dolinnych

(Himalaje, Pamir, Karakorum)

*lodowce cyrkowe i wiszące

*lodowce szelfowe- rozległe bryły pływające po morzach i oceanach

Kryterium dynamiczne:

• pasywne

• aktywne

Kryterium termiczne:

• ciepłe

• zimne

11. Termika

16

---