„TESTAMENT - istota i jego forma oraz zachowek”
Temat opracował:
Istota
Testament jest to jednostronne oświadczenie woli złożone na wypadek śmierci. Sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Nie można dokonać tej czynności prawnej przez przedstawiciela. Warunkami ważności testamentu są: świadome i swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli; nie działanie pod wpływem błędu; nie działanie pod wpływem groźby; zgodność z przepisami prawa i zasadami współżycia społecznego; zachowanie wymaganej formy.
Forma testamentu
Wymogi formalne dotyczące testamentu unormowane są w art. 949 - 958 Kodeksu cywilnego (określanego w dalszej części tekstu - k.c.). Warto podkreślić, iż testament może być sporządzony tylko w formie przewidzianej ustawą. Na podstawie bowiem art. 958 k.c. nieważny jest testament, który został sporządzony z naruszeniem przepisów regulujących formę testamentu, chyba że przepisy te stanowią inaczej.
Na gruncie przepisów kodeksu cywilnego wyróżnia się w literaturze prawniczej kilka rodzajów testamentów ze względu na formę ich sporządzenia, a mianowicie:
- testamenty zwykłe, do których należą:
* testament własnoręczny,
* testament notarialny,
* testament allograficzny.
- oraz testamenty szczególne:
* testament ustny,
* testament sporządzony w podróży na polskim statku morskim lub powietrznym,
* testament wojskowy.
Wyróżnione powyżej testamenty szczególne, w przeciwieństwie do testamentów zwykłych, cechuje konieczność wystąpienia, przy tak dokonywanym oświadczeniu woli testatora, dodatkowych, szczególnych przesłanek określonych przepisami prawa. Ponadto testamenty szczególne sporządzane są jedynie na okres "przejściowy", na podstawie bowiem art. 955 k.c. testament szczególny traci moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu. Bieg terminu ulega jednakże zawieszeniu przez czas, w ciągu którego spadkodawca nie ma możności sporządzenia testamentu zwykłego.
Poniżej przedstawione bliżej zostały poszczególne formy testamentu.
* * *
Testament własnoręczny (tzw. hollograficzny)
Zgodnie z art. 949 § 1 k.c. spadkodawca może sporządzić testament własnoręcznie spełniając następujące warunki:
* napisze testament w całości pismem ręcznym,
* podpisze,
* opatrzy datą.
Brak daty nie pociąga jednakże za sobą nieważności testamentu własnoręcznego (hollograficznego) jeżeli brak taki nie wywołuje wątpliwości co do:
* zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu,
* treści testamentu,
* lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów.
Testament notarialny
Testament może zostać sporządzony także w formie aktu notarialnego. Testament sporządzony w tej formie pozwala między innymi uniknąć dokonania rozrządzeń sprzecznych z prawem oraz z uwagi na udział notariusza pomaga w pełniejszym, precyzyjniejszym wyrażeniu rzeczywistej woli testatora.
Testament allograficzny
Zgodnie z art. 951 k.c. spadkodawca może oświadczyć swoją ostatnią wolę ustnie wobec dwóch świadków oraz przewodniczącego zarządu gminy, sekretarza gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego. Oświadczenie spadkodawcy spisuje się wówczas w protokole z podaniem daty jego sporządzenia. Następnie protokół odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków, a po odczytaniu protokół podpisywany jest przez spadkodawcę, osobę urzędową wobec której wola została oświadczona oraz przez świadków. W sytuacji gdy spadkodawca nie może podpisać protokołu należy to zaznaczyć w protokole ze wskazaniem przyczyny braku podpisu. Należy nadto dodać, iż stosownie do regulacji art. 951 § 3 k.c. nie mogą w ten sposób sporządzić testamentu osoby głuche lub nieme.
Testament ustny
Spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków, jeżeli:
* istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy,
* albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione.
W przypadku tej formy, na podstawie art. 952 § 2 k.c. treść testamentu może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia. Tak sporządzone pismo powinno ponadto zawierać:
* oznaczenie miejsca i daty oświadczenia spadkodawcy,
* oznaczenie miejsca i daty sporządzenia pisma,
* podpisy spadkodawcy i dwóch świadków albo wszystkich świadków.
W sytuacji natomiast gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona, można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Na marginesie można zaznaczyć, iż w razie gdy przesłuchanie jednego ze świadków jest niemożliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.
Testament sporządzony w podróży na polskim statku morskim lub powietrznym
Podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym można sporządzić testament przed dowódcą statku lub jego zastępcą. Do sporządzenia testamentu w tej formie wystarczy zatem sam fakt podróży określonym statkiem. W omawianym przypadku testament sporządzany jest w następujący sposób:
1. spadkodawca oświadcza swą wolę dowódcy statku lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków;
2. dowódca statku lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy, podając datę jej spisania,
3. następnie odczytuje to pismo spadkodawcy,
4. pismo podpisują spadkodawca, świadkowie oraz dowódca statku lub jego zastępca. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać pisma, należy w piśmie podać przyczynę braku podpisu spadkodawcy.
W przypadku gdy zachowanie tej formy nie jest możliwe, przepisy dopuszczają w takiej sytuacji możliwość sporządzenia testamentu ustnego.
Testament wojskowy
Testament taki można sporządzić w czasie wojny lub mobilizacji albo przebywania w niewoli, jednakże jak twierdzi się powszechnie w literaturze forma ta nie była dotychczas wykorzystywana.
W niektórych z przedstawionych powyżej form testamentu konieczna jest obecność świadków, jak chociażby w przypadku testamentu ustnego. Nie każdy może być jednakże świadkiem testamentu. Osoby które nie mogą być świadkiem przy sporządzaniu testamentu wymienia art. 956 oraz art. 957 k.c. Warto zatem zapoznać się z tymi przepisami przed dokonaniem stosownych rozrządzeń mających nastąpić z udziałem świadków.
Przystępując do sporządzenia testamentu należy wobec tego szczególnie starannie wybrać formę testamentu i to nie tylko z uwagi na względy prawne.
* * *
Nie zostawiłem tutaj żadnego dziedzica
Ani dla mojej lutni, ani dla imienia; -
Imię moje tak przeszło jako błyskawica
I będzie jak dźwięk pusty trwać przez pokolenia.
Pisał Juliusz Słowacki w wierszu "Testament mój". Co prawda jest to mowa poezji, lecz niniejszy passus wyrwany z kontekstu uświadamia niewątpliwie wagę czynności prawnej dokonywanej na wypadek śmierci jaką jest testament.
Zachowek
Podstawa prawna
Instytucję zachowku reguluje Kodeks cywilny w art. 991 - 1011.
Czym jest zachowek ?
Prawo spadkowe przewiduje instytucję tzw. zachowku, który ma zabezpieczyć interesy majątkowe najbliższych członków rodziny spadkodawcy. Spadkodawca może w testamencie pominąć członków najbliższej rodziny lub dokonać za życia darowizn, które uszczuplą masę spadkową, pozbawiając w ten sposób potencjalnych spadkobierców korzyści ze spadku. Majątek spadkowy przypadnie wtedy bądź tylko niektórym z najbliższych krewnych bądź dalszym krewnym lub osobom zupełnie obcym. Wówczas jednak określone osoby należące do kręgu spadkobierców ustawowych (tzn. osób, które dziedziczą w przypadku braku testamentu) mają w stosunku do osoby, która otrzymała korzyść majątkową od spadkodawcy (poprzez testament lub darowiznę) roszczenie o zachowek. Zachowek jest określoną korzyścią majątkową odpowiadającą części udziału, jaki otrzymałaby w spadku osoba uprawniona, gdyby nie został sporządzony testament (lub gdyby nie została uczyniona darowizna). Uprawniony do zachowku nie może domagać się od spadkobiercy określonego przedmiotu majątkowego należącego do spadku, tylko zapłaty sumy pieniężnej.
W żadnym razie nie należy utożsamiać zachowku ze spadkiem.
Kiedy można żądać zachowku od spadkobiercy ?
Roszczenie do spadkobiercy o zapłatę sumy pieniężnej przysługuje jedynie ściśle określonym osobom, jeżeli nie otrzymały one równowartości należnego im zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny bądź w postaci powołania do spadku bądź też w postaci zapisu. W sytuacji, gdy uprawniony nic nie otrzymał od spadkodawcy w drodze darowizny, powołania do spadku albo zapisu, roszczenie jego opiewa na pełną wysokość zachowku. Natomiast w sytuacji, gdy wartość darowizny, udziału spadkowego albo zapisu jest mniejsza od wysokości zachowku, uprawniony może żądać sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku.
Kto jest uprawniony do zachowku ?
Przepis art. 991 Kodeksu cywilnego określa krąg osób uprawnionych do zachowku oraz jego wysokość. Uprawnionymi do zachowku są zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki), małżonek i rodzice spadkodawcy, przy czym uprawnienie to przysługuje im o tyle, o ile byliby powołani do spadku z ustawy. Uprawnienie do zachowku przysługuje zatem przede wszystkim dzieciom i małżonkowi spadkodawcy. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku (zmarło przed spadkodawcą), do zachowku są uprawnione jego dzieci (wnuki spadkodawcy). Należy równocześnie zaznaczyć, że na równi ze zstępnymi spadkodawcy traktuje się osoby przez niego przysposobione i ich zstępnych. W przypadku braku zstępnych spadkodawcy, do zachowku są uprawnieni jego rodzice. Podobnie w sytuacji, gdy np. zstępni żyją, ale są traktowani jakby nie dożyli otwarcia spadku.
Kto nie ma prawa do zachowku ?
Uprawnienie do zachowku nie przysługuje jednak:
1. małżonkowi, który został wyłączony od dziedziczenia ustawowego na mocy orzeczenia sądu (gdy spadkodawca zmarł w toku wszczętego przezeń procesu o rozwód lub separację z winy tego małżonka, postępowanie w tym przedmiocie ulega umorzeniu; o wyłączeniu małżonka od dziedziczenia sąd orzeka w odrębnym procesie wszczętym na skutek powództwa współspadkobiercy),
2. małżonkowi, w stosunku do którego orzeczono separację,
3. osobom, które z mocy przepisów prawa spadkowego traktowane są tak, jakby nie dożyły otwarcia spadku (tj. śmierci spadkodawcy), to znaczy:
- osobie, która została uznana za niegodną (na mocy orzeczenia sądowego),
- osobie, która zrzekła się dziedziczenia ustawowego (w drodze umowy zawartej ze spadkodawcą w formie aktu notarialnego) lub na którą rozciągają się skutki zrzeczenia (zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje potomstwo zrzekającego się, chyba że umowa przewiduje inaczej),
- osobie, która odrzuciła spadek z ustawy (czyli nie chciała dziedziczyć i dostać spadku)
4. osobie, która została wydziedziczona (gdy spadkobierca w testamencie pozbawił osobę uprawnioną prawa do zachowku). Samo pominięcie spadkobiercy w testamencie nie jest wydziedziczeniem. Przyczyna wydziedziczenia powinna wynikać z treści testamentu. Spadkodawca może w testamencie pozbawić zachowku osobę uprawnioną, jeśli osoba ta :
- wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego (tego rodzaju postępowaniem jest na przykład alkoholizm, narkomania, czerpanie środków utrzymania z nielegalnych źródeł, zaniedbywanie własnej rodziny i obarczanie spadkodawcy ciężarem jej utrzymania),
- dopuściła się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
- uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Pomimo wydziedziczenia, odrzucenia spadku, uznania za niegodnego, dzieci i wnuki tych osób są uprawnione do zachowku. Podobnie prawo to przysługuje zstępnym zrzekającym się dziedziczenia, z wyjątkiem sytuacji, gdy nastąpiło zrzeczenie się dziedziczenia obejmującego zstępnych zrzekającego się. Jeżeli zaś nie ma innych zstępnych spadkodawcy, do zachowku są uprawnieni jego rodzice.
Rodzeństwo i zstępni rodzeństwa spadkodawcy, pomimo iż należą do kręgu spadkobierców ustawowych, nie mają prawa do zachowku.
Kto jest zobowiązany ?
Roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia skierowane jest przeciwko spadkobiercy. Jednakże zobowiązanym do zapłaty zachowku może być nie tylko spadkobierca testamentowy, którego spadkodawca powołał pomijając swych spadkobierców ustawowych uprawnionych do zachowku. W wypadku, gdy spadkodawca nie pozostawił testamentu i gdy następuje dziedziczenie ustawowe co do całości spadku, po doliczeniu darowizn może się okazać, że spadkobiercom ustawowym uprawnionym do zachowku przypada ze spadku mniej niż wynosi ich zachowek. Do zapłaty zachowku może być wtedy zobowiązany współspadkobierca ustawowy, który otrzymał darowiznę doliczoną do spadku. Z kolei współspadkobierca, który sam nie jest uprawniony do zachowku, może być zobowiązany nawet wtedy, gdy takiej darowizny nie otrzymał.
Przykład I: Spadek po spadkodawcy S o czystej wartości 500.000 zł dziedziczą z ustawy w częściach równych jego małżonek M i ojciec O, przy czym ten ostatni jest trwale niezdolny do pracy. Do spadku dolicza się darowiznę o wartości 400.000 zł, którą otrzymał M. Zachowek O wynosi: 1 x 2/3 x 900.000 zł = 300.000 zł. Ponieważ O otrzymuje ze spadku tylko 250.000 zł, może on żądać od M zapłaty 50.000 zł.
Przykład II: Spadek po spadkodawcy S o czystej wartości 64.000 zł dziedziczą z ustawy: jego małżonek M w 1, ojciec O w 3/16 i brat B w 5/16, przy czym M i O są zdolni do pracy. Do spadku dolicza się darowiznę o wartości 80.000 zł dokonaną na rzecz osoby trzeciej. Zachowek M wynosi 36.000 zł, zachowek O - 13.500 zł. Ponieważ ze spadku otrzymają oni mniej (M - 32.000 zł, O - 12.000 zł) mogą żądać od B sum potrzebnych do uzupełnienia ich zachowków. Spadkobierca jest zatem dłużnikiem uprawnionego do zachowku. W razie prostego przyjęcia spadku, spadkobierca odpowiada za zachowek bez ograniczenia, z kolei odpowiedzialność spadkobiercy jest ograniczona, jeżeli przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Współspadkobiercy odpowiadają wobec uprawnionego do chwili działu spadku solidarnie, natomiast od chwili działu spadku każdy spadkobierca odpowiada w stosunku do wielkości swojego udziału.
Odpowiedzialność spadkobiercy uprawnionego do zachowku
Jeżeli osoba uprawniona do zachowku jest powołana do spadku z ustawy lub z testamentu, została jednak zobowiązana do zaspokojenia roszczeń o zachowek innych uprawnionych, może zachodzić niebezpieczeństwo, że po zaspokojeniu roszczeń innych uprawnionych do zachowku przypadnie jej ze spadku mniej niż wynosi jej własny zachowek. Spadkobierca, który sam jest uprawniony do zachowku, odpowiada tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek. Nie ma on zatem obowiązku wyzbyć się swego zachowku, aby zaspokoić roszczenie innych uprawnionych do zachowku.
Sytuacja prawna obdarowanego
Zachowek w pewnym stopniu chroni uprawnionego nie tylko przed skutkami niekorzystnych dla niego rozrządzeń testamentowych spadkodawcy, ale także przed pozbawieniem go korzyści ze spadku w drodze dokonanych przez spadkodawcę darowizn. Dlatego też określone darowizny dolicza się do wartości spadku. Dalszą konsekwencją jest to, że uprawnionemu do zachowku może przysługiwać roszczenie przeciwko osobie, która otrzymała darowiznę doliczoną do spadku, o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Roszczenie to ma charakter pomocniczy, jest bowiem aktualne tylko wtedy, gdy uprawniony nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu zachowku. Obdarowany, który otrzymał darowiznę doliczoną do spadku odpowiada wobec uprawnionego do zachowku całym swoim majątkiem. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny. Obdarowany wolny jest od tego obowiązku, jeżeli otrzymaną darowiznę zużył lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem jej zwrotu.
Przykład: po spadkodawcy, który nie pozostawił testamentu dziedziczą w częściach równych jego małżonek M, zdolny do pracy oraz dzieci A i B, pełnoletnie i zdolne do pracy. Czysta wartość spadku wynosi 45.000 zł, do czego dolicza się darowiznę o wartości 75.000 zł dokonaną na rzecz brata spadkodawcy. Zachowek M, A i B wynosi zatem po 20.000 zł dla każdego, ze spadku przypada im jednak tylko po 15.000 zł. Każdy z nich może żądać od brata spadkodawcy wypłacenia kwoty 5.000 zł potrzebnej do uzupełnienia zachowku.
Wysokość zachowku
Zachowek określa się w oznaczonej kwocie pieniężnej. Wysokość tej kwoty zależy od szeregu okoliczności, przede wszystkim od wielkości udziału spadkowego, który by danemu uprawnionemu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, a następnie od wartości spadku, do którego dolicza się określone darowizny uczynione przez spadkodawcę. Ponadto wysokość należnego zachowku kształtuje się w zależności od sytuacji osobistej uprawnionego:
1. 2/3 wartości udziału (tj. tego, co przypadłoby uprawnionemu, gdyby dziedziczył z ustawy) gdy osoba uprawniona w chwili otwarcia spadku jest :
- trwale niezdolna do pracy,
- małoletnia.
2. 1 udziału - w pozostałych przypadkach.
Należy zaznaczyć, że wartość zachowku zmniejsza się o dokonane przez spadkodawcę na rzecz uprawnionego darowizny, zapisy, to co przypadło mu w wyniku dziedziczenia (tzw. czysta wartość udziału w spadku), a ponadto jeżeli uprawnionym do zachowku jest zstępny spadkodawcy (tj. dziecko, wnuk) na należny mu zachowek zalicza się koszty wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego, jeżeli przekraczają one przeciętną miarę w danym środowisku.
Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, jeżeli były to darowizny na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. Darowizny dokonane na rzecz spadkobierców bądź osób uprawnionych do zachowku wlicza się do spadku niezależnie od czasu, kiedy zostały dokonane. Przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu (czyli dziecku, wnukowi, prawnukowi) nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, gdy nie miał zstępnych. Wyjątkiem są darowizny uczynione na mniej niż 300 dni przed urodzeniem się zstępnego. Przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa.
Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku.
Właściwość sądu
Dochodzenie roszczeń z tytułu zachowku następuje w drodze sądowej w trybie postępowania procesowego. Pozew o zachowek wytacza się wyłącznie przed sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, przed sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część.
Właściwość rzeczowa sądu zależy od wartości zachowku. W przypadku dochodzenia zachowku do wartości 30 tysięcy złotych właściwym będzie Sąd Rejonowy. W sytuacji, gdy wartość zachowku przewyższa 30 tysięcy złotych, właściwym będzie Sąd Okręgowy. Wartość przedmiotu sporu stanowi wartość dochodzonego roszczenia.
Opłaty
Pozew powinien być należycie opłacony. Brak opłaty (wpisu sądowego) jest brakiem formalnym, którego nieuzupełnienie w wyznaczonym przez przewodniczącego terminie (tygodniowym) skutkuje zwrotem pozwu. Wysokość opłaty jest uzależniona od wartości dochodzonego roszczenia. W przypadku dochodzenia zachowku o wartości do 10.000 zł wpis wynosi 8 %, nie mniej jednak niż 30 zł.
Podatek
Zachowek opodatkowany jest podobnie jak spadek, a więc według stawek 3 %, 7 % i 12 %. (Podstawa prawna: ustawa z dnia 28.07.1983 r. o podatku od spadków i darowizn, Dziennik Ustaw z 1997 r. Nr 16 poz. 89 z późniejszymi zmianami, a zwłaszcza zmiana dokonana ustawą z dnia 28.10.2002 r., Dziennik Ustaw z 2002 r., Nr 200, poz. 1681).
Przedawnienie
Roszczeń z tytułu zachowku nie można dochodzić po upływie 3 lat od ogłoszenia testamentu. Z chwilą ogłoszenia testamentu spadkobiercy, którym przypadłby spadek z ustawy, dowiadują się o pominięciu ich albo o zmniejszeniu ich udziałów, a ponadto także o osobach, od których mogą domagać się spełnienia należnego im z tytułu zachowku świadczenia pieniężnego. Termin ten liczy się od ogłoszenia testamentu, gdy chodzi o roszczenia przeciwko spadkobiercy. W przypadku dochodzenia roszczeń o uzupełnienie zachowku, skierowanych przeciwko obdarowanemu, powyższy termin liczy się od otwarcia spadku (czyli od chwili śmierci spadkodawcy), podobnie w sytuacji, kiedy spadkobierca nie pozostawił testamentu.
Przerwanie biegu przedawnienia następuje m.in. przez zgłoszenie zarzutu nieważności testamentu w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 22 października 1992 r., III CZP 130/92, opublikowane w OSNCP 1993 nr 4 poz. 60). Sprawy o stwierdzenie nabycia spadku trwają nieraz latami, a testament ogłaszany jest najczęściej w trakcie tego postępowania (art. 670 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego). Dopiero prawomocne orzeczenie stwierdzające nabycie spadku wskazuje, wobec kogo kierować roszczenia o zachowek (kto jest spadkobiercą).
Bibliografia:
M. Niedośpiał, „Testament w polskim prawie cywilnym”
E. Skowrońska - Bocian, „Prawo spadkowe”
E. Skowrońska, „Forma testamentu w prawie polskim”
Kodeks cywilny, ze szczególnym uwzględnieniem art. 949 - 958 k.c., oraz art. 991-1011k.c
9