Metody antykoncepcyjne podzielić możemy na naturalne oraz sztuczne. Wśród naturalnych wyróżnia się: metodę kalendarzową, termiczną oraz śluzową (m. Billingsów). Do sztucznych zaś zalicza się: metody mechaniczne, chemiczne, wkładki wewnątrzmaciczne oraz antykoncepcję hormonalną. Skuteczność antykoncepcyjna wyrażana jest za pomocą indeksu Pearla, który określa ilość ciąż na 100 kobiet stosujących daną metodę antykoncepcyjną przez 1 rok.
Naturalne sposoby zapobiegania ciąży polegają na powściągliwości od stosunków płciowych w okresie płodnym. Ich istotą jest obserwacja naturalnie występujących objawów zapowiadających okres płodny u kobiety. Zaleca się je jedynie u pacjentek, które mają regularne cykle miesiączkowe, prowadzą uregulowany tryb życia, a z różnych względów nie chcą lub nie mogą stosować innej formy zabezpieczenia. Metoda ta opiera się na względnie stałej 14-dniowej fazie lutealnej. Początek okresu płodnego wyznacza się poprzez odjęcie 18 dni od najkrótszego z cykli, a koniec poprzez odjęcie 11 dni od najdłuższego z cykli. Stosując metodę kalendarzową należy poddać ocenie najdłuższy oraz najkrótszy cykl w ciągu ostatnich 6 miesięcy. Skuteczność według indeksu Pearla wynosi 14-50/100 kobiet.
Wśród sposobów mechanicznych (barierowych) wyróżniamy błony dopochwowe, kapturki naszyjkowe oraz najbardziej rozpowszechnione prezerwatywy. Istotą działania mechanicznych środków antykoncepcyjnych jest uniemożliwienie kontaktu plemników z komórką jajową.
Prezerwatywa to jedyny środek antykoncepcyjny przeznaczony do stosowania dla mężczyzn. Jej prawidłowe używanie chroni przed chorobami przenoszonymi drogą płciową. W przypadku ryzyka zakażenia wirusem HPV udowodniono, że prawidłowe używanie prezerwatywy redukuje możliwość zakażenia, jednak, całkowite ryzyko zakażenia nie zostało określone [7]. Głównymi zaletami są szeroka dostępność, możliwość natychmiastowego użycia, brak wpływu na karmienie piersią. Skuteczność metody zależy od staranności stosowania. Wskaźnik Pearla w tym przypadku wynosi 5-12.
Gąbki dopochwowe, oraz środki plemnikobójcze to przykłady antykoncepcji chemicznej. Głównym składnikiem wszystkich form preparatów jest nonoxynol-9. Mechanizm działania tego związków polega na uszkadzaniu ściany komórkowej plemników, co prowadzi do ich obniżonej ruchliwości oraz utraty zdolności do zapłodnienia. Głównymi zaletami są szeroka dostępność, łatwość stosowania, zwiększenie nawilżenia pochwy. Główną ich wadą jest niska skuteczność- indeks Pearla wynosi 17-24 oraz konieczność odczekania 15-20min od momentu aplikacji w celu uzyskania efektu antykoncepcyjnego.
Metodą o najwyższej skuteczności jest antykoncepcja hormonalna (AH). Dostępne preparaty zawierają w swym składzie estrogen i gestagen lub jedynie gestagen. Występują pod postacią tabletek antykoncepcyjnych, plastrów oraz iniekcji. Działanie gestagenów polega na hamowaniu LH (hormon luteinizujący), wpływie na błonę śluzową macicy oraz zwiększeniu gęstości śluzu szyjkowego. Estrogeny hamują zaś FSH (hormon folikulotropowy) oraz wzrost pęcherzyka dominującego. Jedynym estrogenem stosowanym w preparatach antykoncepcyjnych jest etynyloestradiol (EE), składnik gestagenny może być pochodną 19-nortesteronu lub 17-OH-progesteronu. Preparaty zawierające estrogeny i gestagen (dwuskładnikowe), występują w formie tabletek doustnych oraz plastrów przezskórnych. Dwuskładnikowe tabletki dzielimy na: monofagowe - zawierające jednakową dawkę estrogenów i progesteronu, dwufazowe - zawierające zmienną dawkę hormonów w dwóch częściach oraz trójfazowe - zawierające zmienną dawkę estrogenów i gestagenów w 3 kolejnych częściach. Wskaźnik Pearla waha się od 0,00 do 2,5/100 kobiet
Antykoncepcja hormonalna zawierająca jedynie gestagen dostępna jest pod postacią doustnych pigułek antykoncepcyjnych - mini pill oraz iniekcji. Polega na ciągłym podawaniu tej samej dawki gestagenów. Ta forma antykoncepcji przeznaczona jest dla kobiet, które nie mogą przyjmować estrogenów. Główną zaletą jest możliwość przyjmowania jej już w 6 tygodni po porodzie. Niedogodność w przypadku tej formy antykoncepcji stanowi występowanie nieregularnych krwawień lub brak miesiączki. Antykoncepcja gestagenna może być podawana w postaci głębokich iniekcji domięśniowych. Zastrzyki podawane są 1 raz na 12 tygodni. Dopuszcza się jedynie 3 godzinne przesunięcie terminu podania kolejnej dawki leku. Indeks Pearla wynosi 2,0-2,5.
Oprócz bardzo wysokiej skuteczności antykoncepcyjnej preparaty hormonalne wykazują szereg działań dodatkowych. Wśród najważniejszych wymienia się: zmniejszenie ryzyka wystąpienia ciąży pozamacicznej i torbieli jajnika, spadek ryzyka wystąpienia raka jajnika, raka endometrium, nowotworów łagodnych piersi oraz zmniejszenie częstości występowania zapaleń miednicy mniejszej. Dostępne na rynku preparaty, zawierające w drospirenon - gestagen syntetyczny o działaniu mineralokortykotropowym, przeciwdziała retencji sodu i wody, zapobiegając obrzękom i przyrostowi masy ciała.
Preparaty te antykoncepcji hormonalnej nie są pozbawione działań niepożądanych. Średnio u 1 na 100 stosujących kobiet występują bóle brzucha, bóle głowy, wahania nastroju, nieznaczny wzrost masy ciała, bolesność piersi. W ostatnio przeprowadzonych badaniach wśród kobiet stosujących antykoncepcję hormonalną (AH), wykazano zwiększone ryzyko występowania inwazyjnego raka szyjki macicy. Częstość występowania śródnabłonkowej neoplazji szyjki macicy dużego stopnia (CIN-3) lub raka in situ było większe u kobiet stosujących AH dłużej i malało z upływem czasu od zaprzestania stosowania AH [8].