85. Współczesne stekowce - charakterystyka.

Stekowce ( Manotremata) - najprymitywniejsza grupa obecnie żyjących ssaków, budową nawiązująca pod wieloma względami do gadów ( brak grzebienia na łopatce, jajorodne - polilecytalne, ukł. moczowo- płciowy i pokarmowy uchodzi do kloaki).

Cechy nawiązujące do saków:

• Obecność gruczołów u mlecznych u samic

• Pokrycie ciała włosami

• Trzy kostki słuchowe u uchu środkowym

• Pęcherzykowata budowa płuc

• Bezjądrzaste erytrocyty

• Oparcie żuchwy na kości skroniowej

• Obecność przepony

• Stała temperatura ciała

W ich obrębie wyróżniamy dwie rodziny:

• Dziobaki- 50-60 cm długości, max 2kg wagi, szczęki z rogowym dziobem, na brzegach listewki. Dziob twardy, może rozcierać złowione małże, larwy owadów, ślimaki. Obecne są w nim receptory dotykowe i gruczoły skórne. Kończyny przystosowane do pływania- błona i ostre pazurki. Samica 1- 3 jaja. Embriony mają ząb jajowy, którym przebijają skorupkę jaja, młode zlizują mleko z pól mlecznych, bo samice nie mają sutek. Żyje ok. 15 lat, występuje w Australii i Tasmanii.

• Kolczatka- posiada pokryty częściowo kolcami grzbiet, powstałymi z przekształcenia włosów. Żywi się mrówkami i termitami. Posiada długi, lepki język, poluje nocą. Jajorodna, po wylęgu młode pozostają jakiś czas w torbie lęgowej= wylęgarce. Występuje w Australii i Nowej Gwinei.

86. Współczesne torbacze - charakterystyka i występowanie.

Torbacze to żyworodne lądowe ssaki. Płód niedorozwinięty i mały, jego dalszy rozwój w torbie lęgowej. Na początku otwór gębowy jest przyrośnięty do sutka matki. W dalszym rozwoju ssają swobodnie mleko matki. Samica ma podwójną macice i pochwę a prącie u samców jest parzyste. Posiadają grzebień na łopatce, szczątkowa kość kruczą, kora mózgowa prymitywna, połączenie półkul mózgowych ciałem modzelowatym.

Rodziny:

• Niełady- Wilk tasmański (Thylacinus cynocephalus ), zamieszkuje tereny stepowe, poluje nocą na ptaki, kangury i drobne ssaki. Bardzo silne zęby trzonowe. Żyje w Tasmanii.

• Mrówkożery- mrówkożer workowaty, brak torby lęgowej, prowadzi dzienny tryb życia, owadożerny( mrówki, termity) z lepkim językiem, kończyna przednia pięcio- tylna cztero- palczasta. Występowanie: południowa- zachodnia Australia

• Krety workowate- kret workowaty, podobny do naszego kreta, nie ma małżowin usznych, zredukowane oczy, krótki ogon, futro prawie białe, owadożerny. Występowanie: środkowa Australia.

• Jamraje- Jamraj zwyczajny, wyglądem przypomina szczura, poluje w nocy, żywi się jaszczurkami, ślimakami, owadami, ale i pokarmem roślinnym. Wytwarza łożysko pozbawione kosmków. Występowanie: Australia i Tasmania.

• Zbójniki- wydłużona głowa, cztery siekacze w górnej szczęce. Żywi się owadami i pająkami. Forma nadziemna. Występuje w Ameryce Południowej

• Pałankowate- Są to średniej wielkości ssaki charakteryzujące się obecnością długiego, chwytnego ogona, krótkim pyskiem oraz gęstym, jedwabistym, zazwyczaj ciemnym futrem. Pięciopalczaste kończyny są zakończone palcami uzbrojonymi w pazury, z wyjątkiem pierwszego, przeciwstawnego palca stopy. Dobrze rozwinięta torba lęgowa otwiera się do przodu. Samice rodzą zwykle jedno młode.

Koala- zjada liście eukaliptusowe, nadrzewny tryb życia, palec pierwszy i drugi przeciwstawne do pozostałych trzech. Ułatwia to poruszanie po drzewach. Młode przez sześć miesięcy przebywaj w torbie, później jeszcze długo na grzbiecie matki. Wschodnia Australia.

Wolatucha- podobny do kota, długi ogon, fałd skórny między kończynami umożliwiający lot ślizgowy do 100 metrów. Roślinożerny- liście, pąki i kwiaty eukaliptusa. Wschodnia Australia.

• Wombaty- wombat tasmański, ogon zredukowany, zęby stale rosnące, roślinożerny, niszczy uprawy. Występowanie- Australia i Tasmania

• Kangurowane- kangur olbrzymi, kończyny tylne dłuższe od przednich. Palce: pierwszego brak, drugi i trzeci zredukowane, czwarty silnie wydłużony. Przy dużej szybkości mogą skakać do 9 metrów. Roślinożerne. Właściwa ciąża trwa 3 miesiące, poród, mały kangur wpełza do torby skórnej na brzuchu matki. Odżywia się mlekiem matki przez 100 dni. Później opuszcza torbę, wracając w razie niebezpieczeństwa. Występowanie: wschodnia Australia, Tasmania.

88. Rozród ssaków.

Zapłodnienie i zaplemnienie u wszystkich wewnętrzne. Plemniki wprowadzone do pochwy wędrują w górę dróg rodnych samic. Jeśli napotkają dojrzałą komórkę jajową następuje zapłodnienie, najczęściej w jajowodach. Bruzdkuje całkowicie, prawie równomiernie i w stadium młodej gastruli osiada w macicy. Gdzie wszczepia się w rozpulchniona i przekrwioną błonę śluzową, wytwarzając błony płodowe. Taki zarodek nazywamy jajem płodowym.

U ssaków łożyskowych kosmówka tworzy liczne kosmki wrastające w ścianę macicy. Owodnia wypełnia się cieczą, w której pogrążony jest zarodek, omocznia natomiast wrasta między owodnie a kosmówkę, następnie łączy się z kosmówką tworząc płodową część łożyska. Matczyną część łożyska tworzy przekrwiona błona śluzowa macicy. Za jego pomocą odbywa się wymiana gazowa, wydalane są produkty przemiany materii i przechodzą substancje odżywcze.

Rodzaje łożyska w zależności od stopnia złączenia kosmówki z błoną śluzową macicy:

• Bezdoczesnowe- łożysko nie odrywa błony śluzowej od macicy w czasie porodu

• Rozproszone- kosmki rozproszone na powierzchni kosmówki np. wieloryby, nieparzystokopytne, walenie, świnie

• Liścieniowate- kosmki skupione w kępki np. przeżuwacze

• Doczesnowe- łożysko odrywa błonę śluzową, pojawia się krwawienie

• Popręgowe- kosmki otaczają zarodek w części środkowej np. drapieżne

• Krążkowe- kosmki skupione na małej przestrzeni a związek części macicznej i zarodkowej jest bardzo ścisły (pozostałe łożyskowce)

U torbaczy brak łożysko, tylko łożysko żółtkowe.

Wszystkie ssaki, już od stekowców w pierwszym okresie życia muszą być karmione mlekiem.

Ciąża trwa krócej u drobnych ssaków niż u dużych- gryzonie ok. 3 tyg. Bydło domowe ok280 dni słoń 22 miesiące. Liczba młodych bardzo zmienna

89. Modyfikacje kończyny ssaków w zależności od trybu życia.

Przednie i tylne kończyny wolne ssaków zbudowane są według jednego schematu:

1. kończyna przednia- obręcz barkowa( łopatka obojczyk lub kość krucza), ramię( kość ramieniowa), przedramię (k. łokciowa, promieniowa), ręka (nadgarstek, śródręcze, palce)

2. kończyna tylna- obręcz miedniczna( k. biodrowa, łonowa, kulszowa), udo( k. udowa), podudzie( goleń, k. strzałkowa i piszczelowa), stopa( nadstopek lub stęp, śródstopie i palce)

W zależności od warunków środowiska i trybu życia kończyny mogą się w różnorodny sposób przekształcać. Silniejszym przekształceniom ulęgają kończyny przednie.

Typy kończyn:

• pływny- wodne ssaki, niektóre z nich mają palce spięte błona pływną, u innych tworzą one jednolitą płetwy, ten typ charakteryzuje się silną, zwarta budową oraz dobrym rozwojem palców. Występuje tutaj zjawisko tzw. hyperdaktyli- powiększona liczba palców, oraz hyperfalangi- zwiększona liczba członów w palcach. U form ściśle wodnych tj. wieloryby, syreny zanikły całkowicie kończyny tylne wraz z pasem miednicowym.

• Grzebny- zwierzęta przystosowane do rycia w ziemi, zmiany podobnie jak wyżej, kończyna silnie skrócona i usztywniona

• Lotny- przednie kończyny przekształcają się w skrzydła, wszystkie elementy ulegają wydłużeniu, kość łokciowa prawie zupełnie zanika, przedramię tworzy kość promieniową. Rozwijają się cztery palce stanowiące rusztowanie dla błony lotnej. Pierwszy palec silnie zredukowany. Wzmocnieniu ulega pas barkowy i piersiowy odcinek kręgosłupa. Występuje np. u nietoperzy

• Kroczny- u ssaków naziemnych, w zależności od sposobu chodzenia można wyróżnić cztery sposoby budowy i rodzaje ruchu:

• Stopochodność- opieranie na podłożu zarówno palcami jak i śródręczem, śródstopiem a także częścią nadgarstka i stępu. Niedźwiedzie

• Półstopochodność

• Półpalcochodność

• Palcochodność

U ssaków szybciej biegających jedynie palce kontaktują się z ziemią( pies). Najlepiej biegające ssaki( kopytne) kontaktują się z ziemią jedynie czubkami dwóch albo jednego palca

• Chwytny- odznacza się przeciwstawnym ułożeniem pierwszego palca w stosunku do pozostałych i duża sprawnością ruchową. Naczelne

• Skoczny- kończyny słupowate i hakowate, przypominają nieco kończyny zwierząt palcochodnych

91. Zależności między rodzajem pobieranego pokarmu a budową zębów ssaków i budową układu pokarmowego.

Zęby- poza niektórymi przypadkami, u których wtórnie zanikły( kolczatka, mrówkojad, fiszbinowce) występują u wszystkich ssaków. Zęby tkwią w zębodołach szczęki lub żuchwy. Składają się z jednego lub kilku korzeni i korony.

U zwierząt roślinożernych pokarm musi być dobrze przezuty i dokładnie zmieszany aby mógł być rozłożony. Dlatego też zwierzęta roślinożerne mają 24 specjalnie do tego celu wykształcone żeby trzonowe, mają też wykształcony ruch szczęk z boku na bok, aby rozdrabniać pokarm poprzez tarcie w przeciwieństwie do mięsożerców, które porusza je szczekami wyłącznie w gore i w dół. Piją wodę wsysając ją do pyska w przeciwieństwie do mięsożernych, które wychłeptują ją przy pomocy języka. Ponieważ nie jedzą szybko rozkładającego się pokarmu jak mięsożerne, i ponieważ ich pokarm potrzebuje dłuższego czasu trawienia, mają znacznie dłuższy układ trawienny - jelita są dziesięć razy dłuższe niż wynosi długość ich ciała.
Zwierzęta mięsożerne, takie jak np. lew, pies, wilk, kot itd. Posiadają bardzo prosty i krótki układ trawienny. Tylko trzy razy dłuższy niż ciało każdego z nich. Jest tak, dlatego, ze mięso rozkłada się bardzo szybko i substancje powstałe w wyniku jego rozkładu szybko zatruwają krwioobieg, jeżeli pozostają zbyt długo wewnątrz ciała. Tak, więc krótki układ trawienny rozwinął się po to, aby można było szybko wydalić bakterie gnilne pochodzące z rozkładającego się mięsa, podobnie jak i żołądek z dziesięciokrotnie większą niż u niemięsożernych zwierząt zawartością kwasu chlorowodorowego (dla trawienia włóknistych tkanek i kości).

Plus skrypt str. 413- 415

92. Charakterystyka drapieżnych.

Rząd bardzo zróżnicowany pod względem wielkości przedstawicieli, nie różniących się metodą zdobywania pokarmu i sposobem życia. Odżywiają się przeważnie kręgowcami. Uzębienie przystosowane do cięcia i miażdżenia pokarmu. Siekacze spłaszczone, kły ostre, trzonowe mają ostre tnące brzegi. Tylny przedtrzonowiec w szczęce górnej i pierwszy trzonowiec w żuchwie to tzw. nożyce służące do miażdżenia pokarmu. W skórze obecne gruczoły potowe, łojowe a u niektórych gatunków( skunks) zapachowe gruczoły analne, wydzielające ostrą cuchnącą ciecz, służącą do obrony. Palce uzbrojone w silne ostre pazury, czasem wciągane. Obojczyk szczątkowy.

Przedstawiciele: psowate, szopowate, hienowate, niedźwiedzie, łasicowate.

93. Charakterystyka naczelnych.

Zwierzęta należące do tego typu charakteryzują się chwytnymi kończynami, dużymi półkulami mózgowymi, tendencja do dwuocznego widzenia, obecnością paznokci. Wytwarzają łożysko tarczowe, są stopochodne. Mają obojczyk i pięciopalczaste kończyny pierwszym palcem przeciwstawnym. Wrażliwe na dotyk opuszki palców. Z reguły wszystkożerne. Głównym siedliskiem SA lasy tropikalne o zróżnicowanych niszach ekologicznych.

Należą tu w randze podrzędu Małpiatki- Lemurowate, Lorisowate, Wyraki, Indrisy, Palczaki.

Podrząd: Małpy właściwe, rodzina: Płaksowate, Pazurkowe, Makakowate, Gibbony, Orangutany.

94. Charakterystyka i podział waleni.

Całkowicie związane ze środowiskiem wodnym. Kształtem ciała przypominają rybę. Kończyny przednie przekształcone w płetwy. Tylne zanikły, można jedynie odnaleźć fragment miednicy w okolicach odbytu. Niektóre gatunki maja płetwę grzbietową. Głównym narządem ruchu jest duża, elastyczna, ustawiona poziomo płetwa ogonowa. Ciało pokryte nagą skórą, w której występują jedynie gruczoły mleczne u samic. Izolacje termiczną, a także ochronę przed urazami mechanicznymi stanowi gruba warstwa tłuszczu( do 70cm). Część gąbczasta kości wypełniona tłuszczem= zmniejszenie ciężaru właściwego ciała. W czasie nurkowania zamknięte otwory nosowe. Wydech widać z daleka w postaci kolumny pary wodnej. Niektóre delfiny mają zdolność wydawania dźwięków odbieranych z setek kilometrów. Poród odbywa się w wodzie, młode karmione bogatym w tłuszcz(ok. 50%) i ubogim w cukry mlekiem matki. Mleko wstrzykiwane do otworu gębowego. W ciągu jednego dnia ciężar oseska może zwiększyć się o 100kg.

• Podrząd: Zębowce( Odontoceti) - liczne, różowate, niezróżnicowane zęby, służące do chwytania i przytrzymywania zdobyczy. Żywią się głównie rybami i głowonogami.

Rodziny:

• Delfinowate

• Morświny

• Narwalowate

• Kaszaloty

• Wale dziobogłowe

• Podrząd: Fiszbinowce( Mysticeti) - nazwa pochodzi od zwisających z podniebienia, elastycznych, postrzępionych na brzegach płatów- fiszbin. Służą do odcedzania z wody planktonowych skorupiaków, a także większych bezkręgowców i ryb. Zęby występują tylko w okresie rozwoju embrionalnego. Obecne jelito ślepe.

Rodziny:

• Pływacze

• Wieloryby

• Wieloryby właściwe

95. Charakterystyka płetwonogich.

Są to ssaki drapieżne, mięsożerne( ryby, mięczaki), żyjące w wodzie. Na ląd wychodzą jedynie w okresie porodu, karmienia i aby wypocząć. Poruszają się jednak bardzo niezgrabnie. Ciało wrzecionowatego lubo walcowatego kształtu, pokryte gęstym, przylegającym owłosieniem.

Kończyny parzyste przekształcone w płetwy. Palce spięte błona pływną. Przewody słuchowe i nosowe zamykane, pod skórą warstwa tłuszczu. Bardzo długi przewód pokarmowy, żołądek prosty. Zamieszkują wszystkie morza oprócz Oceanu Indyjskiego.

Foki w przeciwieństwie do podobnych do nich Uchatek nie mają uszu zewnętrznych. Uchatki mogą kończyny tylne zaginać pod tułów, foki nie.

Przedstawiciele: Foki, Uchatki, Morsy.

96. Ssaki Polski ( owadożerne, drapieżne, gryzonie, nietoperze, nieparzystokopytne, parzystokopytne).

Owadożerne- najprymitywniejsza grupa wśród współcześnie żyjących, zęby heterodontyczny difidontyczne z korzeniami. Korony zębów trzonowych u myszoryjek w kształcie litery „Y” u pozostałych „W”.

Rodziny: Ryjówkowate, Jeżowate, Kretowane, Psowate

Nietoperze- Są to jedyne zdolne do aktywnego lotu ssaki, w przeważającej większości prowadzące nocny tryb życia. Specyficzną postawę w spoczynku - zwisanie głową w dół - nietoperze zawdzięczają specjalnej budowie tylnych kończyn. Zgrupowane w dwóch podrzędach: owocożerne, owadożerne.

Rodziny: Podkowcowate, Mroczkowate

Gryzonie- najliczniejszy rząd ssaków, obejmujący ok. 1 850 gatunków. Cechą charakterystyczną wszystkich gryzoni jest obecność stale rosnących siekaczy - dwóch (jedna para) w górnej i dwóch w dolnej szczęce oraz brak kłów. Większość gryzoni to zwierzęta roślinożerne, niektóre jednak nie stronią od pokarmu zwierzęcego. Zwierzęta te cechuje znaczna rozrodczość. Występują na wszystkich.

Rodziny: wiewiórkowate, smużkowate, bobrowate, chomikowate, nornicowate, popielicowate, myszowate

6

---