Wykład 6(TGS), 07.04.08:

STOSUNKI POMIĘDZY ZAKRESAMI NAZW:

1. Informacje wstępne:

Zmienne nazwowe-są oznaczone dużymi literami alfabetu- A, B, C...;

Negacja-oznacza się ją przez `-np. A' -oznacza nie A.

Jeden i ten sam przedmiot jest często desygnatem kilku nazw, które określają ten przedmiot. Np.: mikrofon-możemy powiedzieć też czarny mikrofon, mikrofon będący własnością UJ. Dlatego też trzeba wyznaczyć stosunki zachodzące pomiędzy tymi nazwami co spowodować ma pewnego rodzaju systematyzację.

2. Rodzaje stosunków pomiędzy zakresami nazw:

1. A- student B-ssak:

A

B

Mamy tu stosunek podrzędności(nazwa A jest podrzędna do nazwy B) - każdy desygnat nazwy A jest desygnatem nazwy B, ale nie każdy desygnat nazwy B jest desygnatem nazwy A. Bo są ssaki, które nie są studentami i są przedmioty, które nie są desygnatami nazw: A i B;

2. A-student B-słuchacz wyższej uczelni:

A

B

Mamy tu stosunek równoważności- każdy desygnat nazwy A jest desygnatem nazwy B i każdy desygnat nazwy B jest desygnatem nazwy A;

3. A-gryzoń B-kuna:

A

B

Mamy tu stosunek nadrzędności- nie każdy desygnat nazwy A jest desygnatem nazwy B, niektóre desygnaty nazwy A są desygnatami nazwy B, ale każdy desygnat nazwy B jest desygnatem nazwy A;

4. A-poseł B-przestępca:

A

B

Mamy tu stosunek niezależności- są desygnaty nazwy A, które są desygnatami nazwy B i są desygnaty nazwy B, które są desygnatami nazwy A, ale istnieją też takie desygnaty nazwy A, które nie są desygnatami nazwy B i istnieją takie desygnaty nazwy B, które nie są desygnatami nazwy A;);

5. A-ssak B-nie-słoń:

A

B

Mamy tu stosunek podprzeciwieństwa- tak, jak w stosunku niezależności, ale zakresy obu nazw wyczerpują całe uniwersum;

6. A-profesor B-słoń:

A

B

Mamy tu stosunek przeciwieństwa- żaden desygnat nazwy A nie jest desygnatem nazwy B i żaden desygnat nazwy B nie jest desygnatem nazwy A. Są ponadto takie przedmioty, które nie są desygnatami nazw: A ani B;

7. A-słoń B-nie-słoń:

A

B

Mamy tu stosunek sprzeczności- tak jak w stosunku przeciwieństwa, ale zakres obu nazw wyczerpuje całe uniwersum.

1, 2, 3- stosunki zawierania;

4, 5- stosunki krzyżowania;

6, 7- stosunki wykluczania.

W przypadku stosunku podprzeciwieństwa i sprzeczności przynajmniej 1 nazwa musi być negacją.

Pomiędzy dwoma dowolnymi niepustymi nazwami języka zachodzi zawsze dokładnie 1 z tych 7 w/w stosunków zakresowych!!!

3. Na gruncie zadań egzaminacyjnych:

1. Pułapki egzaminacyjne-level 1:

1. Co zrobić w sytuacji gdy zadanie polega na określeniu stosunku zakresowego gdy 1 albo obie nazwy są negacjami?:

A-nie-ptak B-nie-wróbel:

Możemy zadanie to rozwiązać na 2 sposoby: zadawać sobie kolejno pytania np.: Czy są desygnaty nazwy A, które są desygnatami nazwy B?, Czy oprócz tego coś jeszcze istnieje?(pierwszy sposób). Albo przeprowadzić następujące rozumowanie(drugi sposób):

Rozwiązujemy takie zadanie na początku z pominięciem negacji i mamy zatem:

A-ptak B-wróbel:

A

Stosunek nadrzędności.

Teraz wprowadzamy negacje tych wyrazów i wyczerpujemy ,całe uniwersum:

A A'

B B'

Wniosek: W tego typu zadaniach lepiej pominąć najpierw negacje i określić stosunek zakresowy a potem dopiero przystąpić do negacji;

2. Mamy zadanie gdzie trzeba określić stosunek zakresowy pomiędzy nazwami:

A-nie-student B-nie-sportowiec:

Czynimy jak w zadaniu powyżej i otrzymujemy:

A

B

Stosunek podprzeciwieństwa.

Uzupełniamy uniwersum przez negacje i otrzymujemy stosunek niezależności:;

A'

B'

3. Mamy zadanie gdzie trzeba określić stosunek zakresowy pomiędzy nazwami:

A-nie-słoń B-nie-student:

Czynimy jak powyżej i otrzymujemy stosunek podprzeciwieństwa:;

A'

B'

4. Mamy zadanie gdzie trzeba określić stosunek zakresowy pomiędzy nazwami:

A-zastęp harcerski B-drużyna harcerska:

Zachodzi tu stosunek przeciwieństwa dlatego bo nie mają te nazwy żadnych wspólnych desygnatów i zawsze pomiędzy nazwą części i nazwą całości zachodzi stosunek przeciwieństwa.

Wniosek: Pomiędzy nazwami części i całości zachodzi stosunek przeciwieństw;

A

5. Mamy zadanie gdzie trzeba określić stosunek zakresowy pomiędzy nazwami:

A-prokurator okręgowy B-prokurator rejonowy:

Z przyczyn wymienionych w zadaniu powyższym mamy tu stosunek przeciwieństwa.

2. Pułapki egzaminacyjne-level 2:

1. Trzeba zbadać jaki stosunek zakresowy zachodzi pomiędzy nazwami:

A-krasnoludek B-słoń:

Występuje tu nazwa pusta(krasnoludek). Jak wiemy z zasady napisanej przy rodzajach stosunków zakresowych nie będzie występował tu 1 stosunek tylko kilka i nie czynimy tu schematów bo są one niemożliwe:

Będą tu dwa stosunki: przeciwieństwa i podrzędności.

Wniosek: Pomiędzy nazwą pustą i nazwą nie pustą zachodzi stosunek przeciwieństwa i podrzędności;

2. Trzeba zbadać jaki stosunek zakresowy zachodzi pomiędzy nazwami:

A-krasnoludek B-wampir:

Występują tu dwie nazwy puste zatem czy istnieje desygnat nazwy A, który jest desygnatem nazwy B?- Nie dlatego jest to stosunek przeciwieństwa(nie istnieje taki krasnoludek, który jest wampirem). Czy jest desygnat nazwy A', który nie jest desygnatem nazwy B?- Nie-dlatego jest to stosunek równoważności(nie istnieje taki krasnoludek, który nie jest wampirem).

Wniosek: Pomiędzy dwoma nazwami pustymi zachodzi stosunek przeciwieństwa i równoważności.

3. Pułapki egzaminacyjne-level 3:

Na tym gruncie mamy doczynienia ze stopniami języka:

1. Mamy zadanie gdzie występuje jako wyrażenie nazwa pusta(ma ona desygnaty- np.: krasnoludek, wampir. Jest to nazwa metajęzykowa. Trzeba się zatem zając wyżej wymienionymi stopniami języka:

Rzeczywistość pozajęzykowa:

Język przedmiotowy(język 1 stopnia)-jest to język, który odnosi się do rzeczywistości pozajęzykowej. Wyraz nazwa ma desygnaty w języku przedmiotowym.

Język 2 stopnia(metajęzyk)-jest to język w, którym odnosimy się w stosunku do języka przedmiotowego(1 stopnia).

Język 3 stopnia-to metajęzyk w, którym odnosimy się w stosunku do języka 2 stopnia.

Mamy nieskończoną ilość stopni języka, a każdy następny odnosi się do poprzedniego;

2. To zdanie fałszywe.-Jaką wartość logiczną ma to zdanie?

Jeżeli jest o wartości logicznej równej 1 to głosi, że jest równe 0, natomiast gdyby miało wartość logiczną równą 0 to głosiło by, że jest równe 1.

Była to sprzeczność nierozwiązalna(jest to trochę prostsza wersja paradoksu kłamcy-czy kłamca kłamie gdy mówi prawdę?). Spór ten w końcu rozstrzygnął Alfred Tarski, który pokminił,pokminił i wykminił, że: To zdanie nie jest ani o wartości logicznej równej 1 ani o wartości logicznej równej 0(Polak potrafi;)). Jest to zdanie, które odnosi się do samego siebie dlatego jest bezsensu;

3. Trzeba zbadać jaki zachodzi stosunek zakresowy pomiędzy nazwami:

A-nazwa jednostkowa B-nazwa ogólna:

Jest nazwa krasnoludek, który nie jest desygnatem ani nazwy A ani nazwy B.

Wniosek: pomiędzy nazwą jednostkową i nazwą ogólną zachodzi stosunek przeciwieństwa;

4. Trzeba zbadać jaki zachodzi stosunek zakresowy pomiędzy nazwami:

A-nazwa indywidualna B-nazwa generalna:

Każda nazwa jest indywidualna albo generalna.

Są takie wyrazy, które się nie zawierają ani w jednej nazwie ani w drugiej nazwie- np.: oraz, lub.

Wniosek: pomiędzy nazwą indywidualną i nazwą generalną zachodzi stosunek przeciwieństwa;

5. Trzeba zbadać jaki zachodzi stosunek zakresowy pomiędzy nazwami:

A-słoń B-nazwa generalna:

Nie możemy określić stosunku pomiędzy zakresami gdy mamy nazwy należące do różnych stopni języka.

Wniosek: pomiędzy nazwami należącymi do różnych stopni języka nie zachodzi żaden stosunek zakresowy;

6. Trzeba zbadać jaki zachodzi stosunek zakresowy pomiędzy nazwami:

A-nazwa jednostkowa B-nazwa generalna:

Mają one różne desygnaty-nie zachodzi wiec żaden ze stosunków wykluczania.

Czy każda nazwa jednostkowa jest nazwą generalną?- Nie(np.: Tomasz Gizbert-Studnicki jest nazwą jednostkową a bez wątpienia nie jest nazwą generalną).

Czy każda nazwa generalna jest nazwą jednostkową?- Nie, wiec nie zachodzi żaden ze stosunków zawierania.

Czy są takie przedmioty, które są desygnatami jednej nazwy jak i drugiej nazwy-tak, np.: oraz, lub. Zatem zachodzi stosunek niezależności.

Wniosek: pomiędzy nazwą jednostkową i nazwą generalną zachodzi stosunek niezależności;

7. Trzeba zbadać jaki stosunek zakresowy zachodzi pomiędzy nazwami:

A-nazwa indywidualna B-nazwa ogólna:

Czy nazwa indywidualna może być nazwą ogólną?

Np.: Jan Kowalski-z jednej strony jest to nazwa ogólna bo jest to pospolite imię i nazwisko, ale z drugiej strony jest to nazwa indywidualna jeżeli chodzi nam o konkretną osobę tak się nazywającą.

A co w sytuacji gdy posłużymy się nazwą złożoną? -Np.: szwagier Kowalskiego-jest to jak stwierdzono wcześniej nawa złożona wiec może być również nawą ogólną . Zachodzi zatem tu stosunek niezależności.

Wniosek: pomiędzy nazwą indywidualną i nazwą ogólną zachodzi stosunek niezależności.

5

Nazwy, które coś określają.

B

B

---