CHOROBY ŁOJOTOKOWE SKÓRY.
Choroby łojotokowe skóry są związane z funkcją gruczołów łojowych,
Należących do gruczołów holokrynowych, czyli takich, w których wydzielanie łoju jest związane z rozpadem komórek wydzielniczych. W zdecydowanej większości gruczoły łojowe są związane z mieszkami włosowymi, wyjątek stanowią tzw. gruczoły ektopowe, czyli wolne, występujące np. na wargach.
Gruczoły łojowe są licznie reprezentowane w okolicach łojotokowych:
-na skórze głowy, gdzie są związane z mieszkami włosów terminalnych, długich, a gruczoł łojowy jest duży
-na twarzy oraz w okolicach mostkowej i między łopatkowej: w tych miejscach są związane z mieszkami łojowymi przy włosach pośredniej wielkości,a gruczoły są duże i występują tylko u ludzi.
Na przestrzeni życia człowieka czynność wydzielnicza gruczołów łojowych ulega wahaniom, u noworodków jest wysoka,maleje w wieku wczesno dziecięcym i ponownie wzrasta w wieku pokwitania. Pod koniec wieku pokwitania stabilizuje się, a w wieku dojrzałym powoli się zmniejsza, wyraźniej się zmniejsza. Wydzielanie łoju stymulują androgeny, natomiast hamują estrogeny.
ŁOJOTOK
Istotą łojotoku jest wzmożone wydzielanie łoju skórnego. W obrębie twarzy zmiany obejmują czoło, nos, fałdy nosowo-policzkowe oraz fałdy zauszne. Skóra jest błyszcząca, tłusta,lepka, z rozszerzonymi ujściami gruczołów łojowych i zalegającymi w nich masami łojowo-rogowymi.
Do czynników usposabiających należą:
-predyspozycja genetyczna
-zaburzenia hormonalne (zwłaszcza hiperandrogenizm oraz nadmierne wytwarzanie progesteronu u kobiet)
-zaburzenia układu nerwowego (choroba Parkinsona)
-czynniki klimatyczne (wysoka temperatura otoczenia)
-czynniki emocjonalne
-rolę patogenetyczną przypisuje się również zakażeniu lipofilnym drożdżakiem Malassezia furfur.
Łojotok stanowi podłoże dla następujących chorób: trądziku pospolitego, trądziku różowatego, zapalenia skóry wokół ust i łojotokowego zapalenia skóry.
TRĄDZIK POSPOLITY
Trądzik pospolity jest przewlekłą, szeroko rozpowszechnioną chorobą stanowiącą duży problem terapeutyczny, psychologiczny i społeczny. Dotyczy głównie okolic łojotokowych, w 99% przypadków występuje na twarzy. Choroba dotyczy struktur anatomicznych związanych z włosem: mieszka włosowego i gruczołu łojowego (jednostka mieszkowo-łojowa).
Epidemiologia
Trądzik pospolity należy do jednej z najczęstszych chorób skóry. Rozpoczyna się głównie w wieku pokwitania. Jako choroba występująca w młodym wieku, a zarazem przewlekła,wywiera negatywny wpływ na aspekt emocjonalny i socjalny życia. We wczesnym życiu dorosłym częstość zachorowań spada, a nawet schorzenie może ustępować samoistnie, niekiedy jednak może występować u osób starszych jako tzw. trądzik późny. Generalnie kobiety i mężczyźni zapadają na trądzik z równą częstotliwością, jednak cięższe postacie występują u mężczyzn. Pierwsze objawy trądziku u dziewcząt, w porównaniu z chłopcami, występują 1-2 lata wcześniej. Najczęściej obserwuje się postać łagodną schorzenia(w około 85%), natomiast postać ciężka dotyczy 15% przypadków. Szczyt zachorowań przypada na 14-17 r. ż. U kobiet i 16-19r.ż. U mężczyzn.
Etiopatogeneza
Przerost gruczołów łojowych i zwiększona produkcja sebum
Nadmierne rogowacenie przewodów wyprowadzających i ujść gruczołów łojowych
Kolonizacja przewodów wyprowadzających przez Propionibacterium acnes
Stan zapalny i odpowiedź immunologiczna
Czynniki genetyczne (choroba poligenowa, u 45% chorych jeden z rodziców również chorował na trądzik.)
Leki, kosmetyki (steroidy, lit, fenytoina, izoniazyd, dziegcie, oleje mineralne)
Higiena (czystość skóry)
Zaburzenia hormonalne (androgeny zwiększają wytwarzanie łoju, pod ich wpływem dochodzi do powiększenia gruczołów łojowych).
Poszczególne elementy etiopatogenetyczne mogą być różnie reprezentowane, na co mają wpływ ( z wyjątkiem czynników środowiskowych) skłonności osobniczo uwarunkowane genetycznie, co z kolei rzutuje na stan kliniczny chorych. Cechą charakterystyczną schorzenia jest bowiem wielopostaciowość morfologii klinicznej.
Objawy kliniczne
Nasilony łojotok
Wykwity niezapalne: zaskórniki otwarte lub zamknięte- tzw. wykwity pierwotne
wykwity zapalne :grudki, krosty, nacieki zapalne, guzki, cysty.
Zmiany pozapalne: blizny zanikowe, blizny przerosłe, przebarwienia.
Pierwotne wykwity niezapalne mają początkowo postać mikrozaskórników, następnie zaskórników zamkniętych,tzw. białych główek, w dalszej kolejności, na skutek rozszerzenia ujść przewodów wyprowadzających i utleniania zawartych w łoju kwasów tłuszczowych przybierają postać zaskórników otwartych- czarnych główek, widocznych na skórze jako ciemne punkciki. Zawarte w zaskórnikach otwartych czopy łojowe zawierają bakterie związane z mieszkiem włosowym z rodzaju Propionibacterium oraz Staphylococcus.
Zaskórniki są punktem wyjścia wykwitów zapalnych, takich jak krosta, grudka, guzek,ropień i przetoki, a w dalszej kolejności- zmian pozapalnych,torbieli i blizn.
Lokalizacja zmian
99% twarz
90% plecy
70% klatka piersiowa
Postacie kliniczne trądziku w zależności od nasilenia zmian
Trądzik łagodny ( zaskórnikowy , grudkowy,krostkowy)
Umiarkowany(grudkowy/krostkowy,guzkowy)
Ciężki (guzkowy, ropowiczy,skupiony, bliznowaciejący,piorunujący,odwrócony).
Postacie kliniczne trądziku w zależności od przewagi poszczególnych elementów w obrazie klinicznym
Trądzik zaskórnikowy - zmiany skórne w postaci zaskórników
Grudkowy- zmiany skórne w postaci zaskórników i grudek,słabo nasilone
Krostkowy- zmiany skórne w postaci zaskórników i krost, słabo nasilone
Grudkowo - krostkowy- zmiany skórne w postaci zaskórników i krost, słabo nasilone
Ropowiczy- na obraz trądziku zwykłego nakładają się torbiele ropne, gojące się z bliznowaceniem
Guzkowo- torbielowaty- zmiany skórne w postaci guzków i torbieli
Skupiony- ciężka postać trądziku występująca częściej u mężczyzn, w obrazie klinicznym przeważają torbiele i głębokie ropnie gojące się poprzez mostkowanie z wytworzeniem szpecących blizn zarówno przerostowych, jak i zanikowych. Ta postać trądziku ma skłonność do uogólniania zmian chorobowych z zajmowaniem okolic nietypowych
Bliznowcowy- z tendencją do tworzenia się keloidów
Odwrócony- ciężka odmiana trądziku o specyficznej lokalizacji w okolicy pach, pachwin, odbytu, na wargach sromowych i na pośladkach. Objawem pierwotnym jest bolesny guzek, który pęka i dochodzi do powstania przetok, z których wydobywa się treść ropna. Zmiany pozostawiają po sobie pozaciągane blizny. Dodatkowo mogą występować zmiany ogólne- złe samopoczucie , gorączka.
Inne postacie trądziku
Trądzik wywołany-Ustępuje po odstawieniu czynników wywołujących.Przykłady:-trądzik zawodowy- u osób mających kontakt np. z olejami mineralnymi, chlorem, dziegciami-trądzik polekowy- u osób stosujących np. preparaty steroidowe, witaminy B6 , B12 , jod, barbiturany, cechą charakterystyczną jest niewystępowanie typowych zaskórników.- trądzik kosmetyczny- u osób stosujących kosmetyki zawierające lanolinę, wazelinę, oleje roślinne, najczęstszym umiejscowieniem są policzki, przeważają wykwity zaskórnikowe wywołane przez pudry zatykające ujścia gruczołów łojowych
Trądzik piorunujący:-zmiany skórne przypominają trądzik skupiony z tendencją do tworzenia się ropni i martwicy krwotocznej oraz znacznego bliznowacenia.-głównie występuje u młodych mężczyzn (w wieku od 13-16 lat)- przebieg ostry z wysoką gorączką, złym samopoczuciem- zmiany goją się z pozostawieniem blizn
Trądzik wywołany - zmiany dotyczą najczęściej kobiet z problemami psychologicznymi lub typu zaburzeń osobowości- mają charakter drobnych nadżerek i przeczosów na skórze, bez lub z niewielkimi zmianami trądzikowymi.
Rozpoznanie różnicowe
Obraz trądziku jest na tyle charakterystyczny,że rozpoznanie na ogół nie nastręcza trudności .
W niektórych przypadkach wymaga różnicowania z:
ropnym zapaleniem mieszków włosowych- brak zaskórników
trądzikiem różowatym- również brak zaskórników, obecne objawy naczyniowe, starszy wiek chorych
Leczenie trądziku pospolitego
Istnieje wiele metod leczenia zależnych od postaci klinicznej choroby.
Leczenie miejscowe
Retinoidy: np. tretinoin,adapalen, tazaroten.Pochodne witaminy A, hamują tworzenie i zmniejszają liczbę i dojrzewanie mikrozaskórników, zmniejszają liczbę zmian zapalnych, umożliwiają prawidłowe złuszczanie naskórka, niektóre wykazują również działanie przeciwzapalne. Leki te są preparatami pierwszego rzutu w łagodnym i średnio nasilonym stanie zapalnym zaleca się stosowanie łącznie z antybiotykami.Dawkowanie : zwykle 1-2 razy dziennie . Leczenie rozpoczyna się od niższych stężeń. Działania niepożądane:zaczerwienienie, pieczenie, złuszczanie skóry.
Kwas salicylowy (roztwór 2%) stosowany 2-3 razy dziennie w celu usunięcia nadmiaru łoju oraz udrożnienia zaskórników
Kwas azelainowy (Skinoren,Hascoderm)Lek II rzutu, zalecany w trądziku zaskórnikowym i łagodnych postaciach trądziku grudkowo-krostkowego. Wykazuje działanie przeciwbakteryjne, keratolityczne, przeciwłojotokowe oraz przeciwzapalne. Preparat dodatkowo zmniejsza hiperpigmentację pozapalną, dlatego też jest wykorzystywany w leczeniu przebarwień pozapalnych.
Antybiotyki:np. Erytromycyna i klindamycyna ( Dalacin T)
Nadtlenek benzoilu ( oxy wash)-działa komedolitycznie, keratolitycznie, przeciwzapalnie i przeciwbakteryjnie.
-działania niepożądane: wysuszenie, podrażnienie skóry
Preparaty złożone, np. Isoterexin Zineryt (cynk + erytromycyna)
Krioterapia, np. ciekłym azotem
Glikokortykosteroidy podawane doogniskowo:-wskazania: głębokie nacieki i cysty- dawkowanie : 0,1-0,2 ml triamcynolonu w stężeniu 2-4 mg/ml
Peelingi chemiczne
Fototerapia, helioterapia
Leczenie ogólne
Antybiotyki i chemioterapeutyki,np. Tetracyklina, Tetralysal, doksycyklina, limecyklina, erytromycyna, minocyklina, biseptolAntybiotyki redukują liczbę bakterii, zaleca się ich stosowanie w umiarkowanym i ciężkim trądziku, niektóre dodatkowo zmniejszają stan zapalny.
Retinoidy : IzotretynoinaIzotretynoina jest podstawą w leczeniu ciężkiego trądziku, obecnie też stosowana w trądziku średnim nieodpowiadającym na inne leczenie. Dzieła keratolitycznie ,przeciwbakteryjnie i przeciwzapalnie. Leczenie trwa ok. 16-20 tygodni, do osiągnięcia kumulacyjnej dawki leku - 120mg/kg m.c. Działania niepożądane:-Objawy skórne : wysychanie błon śluzowych (np. krwawienie z nosa), zapalenie czerwieni warg, rumień twarzy, zapalenie skóry twarzy, zapalenie spojówek i brzegów powiek, suchość skóry, wyprysk, przerzedzenie włosów -Objawy
