Podział ziem polskich w II wojnie św.

28 X 1939r. podpisano radziecko-niemiecki „traktat o granicach i przyjaźni”. Ustalono w niej granicę między Niemcami a ZSRR, która miała biec wzdłuż Pisy, Narwi, linii Ostrołęka-Treblinka, Bugu, linii Bełżec-Wisłok oraz Sanu.

ZSRR- po stronie radzieckiej znalazła się Białostocczyzna oraz województwa: lwowskie, stanisławowskie, tarnopolskie, wołyńskie, poleskie, nowogródzkie i wileńskie. Ponadto rząd Litwy musiał się pogodzić z ultimatum Moskwy: w zamian za przyjęcie 30-tysięcznego garnizonu Armii Czerwonej oraz eksterytorialnej linii kolejowej Litwa otrzymała od ZSRR Wileńszczyznę. 22 X 1939r. w strefie radzieckiej odbyły się wybory do lokalnych zgromadzeń ludowych (głosować można było na ustalonych z góry kandydatów, głosowanie odbyło się w atmosferze terroru). Utworzone zgromadzenia ludowe „Zachodniej Ukrainy” i Zachodniej Białorusi” ogłosiły rezolucję w sprawie wcielenia zajętych terenów odpowiednio do Ukraińskiej i Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Dokonało tego na początku XI 1939r. Prezydium Rady Najwyższej ZSRR. Zorganizowano sieć administracji radzieckiej, zarówno państwowej (rady), partyjnej (komitety wszystkich szczebli) jak i policyjnej (NKWD). Kolejnym krokiem na drodze do inkorporacji polskich Kresów Wschodnich do ZSRR był dekret Prezydium Rady Najwyższej z 29 XI 1939r. o nadaniu mieszkańcom wcielonych terenów obywatelstwa radzieckiego.

Niemcy- znaczna część ziem zajętych przez Niemcy została dekretem z 8 X 1939r. włączona do Rzeszy- województwo poznańskie, pomorskie, śląskie, ¾ województwa łódzkiego z Łodzią, połowy warszawskiego + kilka powiatów kieleckiego i krakowskiego. Tereny te pod koniec 1939r. przeszły pod władze Gauleiterów w myśl zasad podziału administracyjnego Niemiec hitlerowskich. Z terenów tych utworzono 2 nowe okręgi: Reichsgau Danzig-Westpreussen i Reichsgau Wartheland. Resztę ziem wcielonych włączono bądź do prowincji śląskiej bądź do Prus Wschodnich.

Z pozostałych ziem podbitych na zachód od Bugu okupanci niemieccy stworzyli 12 X 1939r. GENERALNE GUBERNATORSTWO. Podzielono go na 4 dystrykty: krakowski, radomski, lubelski i warszawski. Stolicą GG został Kraków, a generalnym gubernatorem Hans Frank. Podlegał mu cały aparat administracyjny, gospodarczy i policyjny, Gestapo i SS.

Po wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej ziemie wschodnie RP znalazły się pod panowaniem III Rzeszy. W VII 1941r. rząd niemiecki wprowadził na zdobytych terenach nową organizację administracji. Utworzono okręg białostocki, który włączono do Rzeszy. Dawne województwa: stanisławowskie, tarnopolskie, i część lwowskiego połączono w 5 dystrykt GG ze stolicą we Lwowie. Województwo wołyńskie znalazło się w nowo powstałym Komisariacie Rzeszy Ukraina, a wileńskie, nowogródzkie i poleskie włączono do Komisariatu Rzeszy Wschód (obejmował także Litwę, Łotwę i Estonię).

Struktury polskiego państwa podziemnego, struktury wojskowe, polityczne, administracyjne

PPP miało podstawy prawne międzynarodowe wynikające z konwencji haskiej z 1907r., która mówiła o tym, że państwo będące pod okupacją dalej posiada rząd i że inne państwo może udzielić mu azylu; że istnieje dalsza ciągłość prawna, dalej działają sądy, jest premier, placówki dyplomatyczne (RP podczas wojny zawarła ponad 700 umów). Od samego początku wojny rząd emigracyjny uważał, że trzeba utrzymać kontakt z krajem i utworzyć podziemne zbrojne i polityczne. Stworzono PPP z 3 pionami- administracyjnym, politycznym i wojskowym.

STRUKTURA WOJSKOWA:

Służba Zwycięstwu Polski (SZP)- założona na początku X 1939r. przez gen. Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza. Gen. Sikorski źle odniósł się do łączenia działalności politycznej i wojskowej oraz wpływu oficerów sanacyjnych na organizację podziemną, stąd rozwiązał SZP.

Związek Walki Zbrojnej (ZWZ)- powołany na początku XII 1939r. na miejsce SZP, podporządkowany ściśle rządowi emigracyjnemu. Miał być organizacją ściśle wojskową. Na jej czele stanął gen. Kazimierz Sosnkowski, któremu podlegali: dowódca obszaru okupacji niemieckiej Stefan Rowecki i dowódca obszaru okupacji radzieckiej gen. Karaszewicz Tokarzewski

Armia Krajowa (AK)- 14 II 1942r. ZWZ przemianowano na AK, która miała podjąć akcję scalania podziemia wojskowego. Na czele AK stanął komendant główny gen. Grot-Rowecki. Kraj podzielono na 3 obszary (białostocki, lwowski i zachodni; poza tymi obszarami znalazły się województwa centralne, podległe bezpośrednio KG AK), obszary na okręgi odpowiadające województwom, okręgi zaś na obwody pokrywające się z powiatami i placówki odpowiadające gminom. Naczelnym celem AK była samoobrona i przygotowanie powszechnego powstania w momencie załamania się Niemiec. Na początku wcielono do AK Socjalistyczną Organizację Bojową i Tajną Organizację Wojskową. Autonomię w ramach AK utrzymała Chłopska Straż SL, przekształcona w 1942r. w Bataliony Chłopskie (BCh). Największe trudności wynikły w trakcie przyłączania Narodowej Organizacji Wojskowej SN- tylko połowa z nich przyłączyła się do AK, reszta połączyła się z narodowo-radykalną Grupą Szańca i Związkiem Jaszczurczym w Narodowe Siły Zbrojne (NSZ).

W Komendzie Głównej AK zorganizowano Biuro Informacji i Propagandy (BIP) z płk. Janem Rzepeckim na czele. Wśród działań podejmowanych przez AK duże znaczenie miało utrzymanie łączności między krajem i władzami na emigracji przy pomocy tajnych radiostacji i kurierów.

W 1942r. AK powołała komórkę „K” do prowadzenia kontrakcji i gromadzenia informacji o celach i metodach działania PPR. W VII 1942r. gen Rowecki zdecydował się o przejściu od biernego oporu do ograniczonej walki. W X 1942r. jednostki sabotażowo-dywersyjne AK (Związek Odwetu i „Wachlarz”) połączona w KIEROWNICTWO DYWERSJI (Kedyw) na czele z Emilem Fieldorfem ps. NIL. Wraz z Biurem Informacji i Propagandy, kontrwywiadem i specjalną komórką „N” do celów dywersji propagandowej wśród Niemców Kedyw wszedł w skład Kierownictwa Walki Konspiracyjnej (KWK) z komendantem głównym AK na czele.

Pod koniec VI 1943r. aresztowano gen Grota-Roweckiego. Zastąpił go świeżo mianowany generał Tadeusz Bor-Komorowski. W lecie 19444r. AK liczyła ok. 300tys żołnierzy.

W VII 1943r. delegat rządu i komendant główny AK połączyli Kierownictwo Walki Cywilnej z Kierownictwem Walki Konspiracyjnej w Kierownictwo Walki Podziemnej (KWP)- odtąd wszystkie akcje akowskie przeciw okupantowi były koordynowane przez KWP.

Armia Krajowa działała do 17 stycznia 1945, kiedy to została rozwiązana przez gen. Leopolda Okulickiego.

STRUKTURA POLITYCZNA:

Krajowa Reprezentacja Polityczna- w II 1940r. odbyło się spotkanie przedstawicieli partii politycznych: K. Pużaka (PPS WRN), A. Dębskiego (SN), Stef. Korbońskiego (SL) oraz Tokarzewskiego i Roweckiego-> powołanie Politycznego Komitetu Porozumiewawczego (od VI 1940r.- Główny Komitet Polityczny- GKP) przy ZWZ w celu harmonizowania przygotowań wojska i społeczeństwa do walki o niepodległość. Od VII 1940r. w skład GKP wchodziło jako 4 SP. W 1943r. przekształcił się w Krajową Reprezentacje Polityczną.

Delegatura- XII 1940r. Cyryl Ratajski zostaje mianowany delegatem rządu RP na kraj. Powołano do życia także sieć delegatur okręgowych w przedwojennych ośrodkach wojewódzkich. Delegat miał być łącznikiem między rządem a krajem i współpracować ze stronnictwami. Ratajski przystąpił do rozbudowy aparatu Delegatury, wzorując się na przedwojennej strukturze rządu. Działało Biuro Prezydialne wraz z Sekcją Budżetowo-Finansową, Najwyższą Izbą Kontroli. Ogromną rolę odgrywał Departament Spraw Wewnętrznych, organizujący podziemną administrację, gotową do objęcia rządów polskich w kraju. Poza tym powstały- Departament Informacji i Prasy, D. Oświaty i Kultury, D. Pracy i Opieki Społecznej, D. Przemysłu i Handlu, D. Rolnictwa, D. Sprawiedliwości, D. Skarbu, D. Likwidacja Skutków Wojny, Publicznych. Robót Publicznych i Odbudowy. W latach 1941-43 nastąpił rozwój organizacyjny Delegatury Rządu na Kraj-> w Departamencie Spraw Wewnętrznych Delegatury działało Biuro Ziem Nowych. W III 1943 działacz Rady Pomocy Żydom "Żegota" Witold Bieńkowski ps. Wencki powołał Referat Żydowski Delegatury Rządu na Kraj. Delegatura Rządu na Kraj została poważnie zagrożona w 1944 współpracą wywiadowczą NKWD i gestapo. 17 IV1944 specjalna grupa bojowa przy Sztabie Głównym Armii Ludowej, dowodzona przez ppłk Jerzego Fonkowicza przeprowadziła we współpracy operacyjnej z gestapo akcję zdobycia archiwum Delegatury Rządu na Kraj przy ul. Poznańskiej 12 w Warszawie. W jej wyniku rozbiciu uległa newralgiczna sieć konspiracji Armii Krajowej, a AL uzyskała dane o przedwojennych agentach policji w szeregach ruchu komunistycznego.

Organem prasowym Delegatury był miesięcznik Rzeczpospolita.

We IX 1942r. Ratajski ustąpił ze stanowiska, a jego funkcję przejął Jan Piekałkiewicz (SL), którą pełnił do II 1943r., gdy aresztowało go Gestapo. W V 1943r. nowym delegatem został Jan Stanisław Jankowski.

Kierownictwo Walki Cywilnej- do kierowania oporem społeczeństwa delegat rządu i komendant główny ZWZ mianowali w IV 1941r. wspólnego pełnomocnika- Stefana Korbońskiego (SL). W XII 1942r. zorganizował on KWC, którego głównym zadaniem było rozpowszechnienie i egzekwowanie zasad walki cywilnej w całym kraju (miały temu służyć specjalne podziemne sądy). Organ ten koordynował działalność podziemną partii politycznych i organizacji społecznych, czuwał nad wydawaniem prasy, odezw do narodu, dbał o przestrzeganie „kodeksu obywatelskiego”.

Rada Jedności Narodowej- powołano ją na początku stycznia 1944r. jako odpowiednik podziemnego parlamentu, w skład którego weszło 17 osób: po 3 przedstawicieli głównych partii- SN, SP, SL i PPS-WRN. Przewodniczący- K. Pużak. Wydała deklarację „O co walczy naród Polski”

Krajowa Rada Ministrów- powołana przez prezydenta 3 V 1944r. Organ wykonawczy reprezentujący podziemie niepodległościowe w składzie- Jan Jankowski, Stanisław Jasiukowicz, Adam Bienia, Antoni Pajdak

Polacy na emigracji

Kontynuacja istnienia rządu na emigracji uzasadniona była 3 przyczynami:

• koniecznością reprezentowania ciągłości państwa;

• obroną interesów państwa i narodu polskiego na arenie międzynarodowej;

• potrzebą zorganizowania i zintegrowania pod wspólnym dowództwem sił zbrojnych

Po opuszczeniu kraju główne zadanie władz polegało na zapewnieniu im legalności. Jeszcze przed przekroczeniem granicy prezydent Mościcki wydał orędzie, w którym mówił, że władze polskie zostają przeniesione za granicę, aby tam stać na straży interesów państwa. Kiedy rząd Polski zdecydował się na przejazd tranzytem przez Rumunię do Francji, władze rumuńskie uznały działalność rządu za naruszanie neutralności Rumunii (podejrzewa się tu działalność Niemiec). Pod tym pretekstem internowano większą część członków rządu i dowództwa.

Mościcki mianował swym następcą Raczkiewicza, który już był we Francji. 30 IX 1939r. powołał on nowy rząd z gen. Wł. Sikorski na czele. W skład rządu weszli przedstawiciele głównych partii opozycji antysanacyjnej: SN, SP, SL i PPS. W rządowym programie zapowiadano kontynuację walki przeciw Niemcom u boku Wielkiej Brytanii i Francji oraz współudział w organizacji powojennej Europy. Sikorski był jednocześnie Głównym Inspektorem Sił Zbrojnych. Siedzibą polskiego rządu został Paryż, a od XI 1939r.- Angers (potem przeniesiony do Londynu). Raczkiewicz powołał w XII 1939r. Radę Narodową RP, która miał pełnić funkcje organu doradczego, opiniującego sprawy wnoszone przez rząd oraz opracowującego zasady przyszłego ustroju państwa i polskie postulaty na konferencje pokojową. W skład Rady wchodzili przedstawiciele wszystkich partii rządowych, a jej przewodniczącym został Ignacy Paderewski.

Władza prezydenta była ograniczona, gdyż wykonywał swoje posunięcia w porozumieniu z premierem. Społeczność międzynarodowa uznała stworzone na emigracji polskie władze za kontynuacje legalnych władz RP. Najważniejszą rolę w systemie organów państwowych na emigracji odgrywała Rada Ministrów. Obok premiera, w skład rządu wchodziło kilku ministrów bez teki i wicepremierów. Szczególna aktywność rządu to polityka zagraniczna-> zbierano także materiały na przyszłą konferencje pokojową, a także zajmował się organizowaniem polskich władz po zakończeniu wojny. 18 XII 1939r. rząd ogłosił deklarację, w której określił zasady ustrojowe Polski po wojnie (kraj demokratycznym, rząd miał działać sprawnie i odpowiedzialnie, miał być kontrolowany przez przedstawicielstwo narodowe wyłonione w demokratycznych wyborach; swobody dla mniejszości narodowych).

Działalność Rządu na emigracji:

▫ 5 VIII 1940- polsko-brytyjska umowa wojskową (utworzono m.in. I Korpus Polski, przemianowany w 1942 na I Korpus Pancerno-Motorowy (gen. Marian Kukiel), Samodzielną Brygadę Spadochronową (gen. Stanisław Sosabowski) i 1. Dywizję Pancerną (gen. Stanisław Maczek).

▫ 11 XI 1940- deklaracja polsko-czechosłowacka o utworzeniu po wojnie federacji państw Europy Środkowej (otwartej dla reszty państw). Jednak w trakcie wydarzeń lat następnych, realizacja tego planu została zaniechana. ▫ Zaangażowanie w budowie Polskiego Państwa Podziemnego- 29 IX 1939 powstaje Służba Zwycięstwu Polski; Związek Walki Zbrojnej; od 14 II 1942 ZWZ przemianowano na Armię Krajową. Pod koniec 1940 r., z inicjatywy rządu powołano Delegaturę Rządu na Kraj, jako reprezentację rządu w okupowanym kraju. Delegatem został Cyryl Ratajski (do września 1942), po nim funkcje tę objął Jan Piekałkiewicz (do 1943), a po aresztowaniu ostatniego - Jan Stanisław Jankowski. Ostatnim delegatem był Stefan Korboński.

▫ Po ataku Niemiec na ZSRR za pośrednictwem rządu angielskiego rozpoczęto także rokowania polsko-radzieckie i w ich efekcie podpisano specjalne porozumienie. Układ ten, zwany układem Sikorski-Majski (od nazwisk sygnatariuszy) został podpisany 30 VII 1941 [postanawiał, że: oba rządy zobowiązują się do udzielania sobie pomocy w walce z Niemcami, rząd radziecki wyraża zgodę na utworzenie na terytorium ZSRR armii polskiej z dowództwem polskim (mianowanym przez rząd polski w porozumieniu z rządem ZSRR), natychmiast po podpisaniu układu zostaną przywrócone stosunki dyplomatyczne między obu rządami; układ wchodzi w życie natychmiast i nie podlega ratyfikacji; dodano także protokół dodatkowy o amnestii wszystkich polskich jeńców w ZSRR]. Fakt podpisania tego układu wywołał poważny kryzys w rządzie i związanym z nim podziemiem w kraju. 27 VII minister spraw zagranicznych August Zaleski podał się do dymisji. To samo zrobili Seyda i Sosnkowski. Nowym ministrem spraw zagranicznych został 3 IX Edward Raczyński, ministrem spraw wewnętrznych Stanisław Mikołajczyk, ministrem sprawiedliwości Herman Lieberman. Rozwiązano również Radę Narodową, a jej nowy skład powołano dopiero 3 II 1942 (przewodniczącym został Stanisław Grabski).

▫ 12 VIII 1941 Rada Najwyższa ZSRR wydała dekret o amnestii dla Polaków więzionych w ZSRR. 14 sierpnia podpisano umowę wojskową polsko-radziecką, na mocy której miano utworzyć ze zwolnionych więźniów armię polską (organizacyjnie i personalnie podlegającą Polakom, a taktycznie - Sowietom) do walki z Niemcami u boku armii radzieckiej. We wrześniu na dowódcę armii wyznaczono gen. Władysława Andersa. 30 XI do ZSRR przybył gen. Sikorski. 3-4 XII 1941 odbył serię rozmów ze Stalinem, które zakończyły się podpisaniem wspólnej deklaracji politycznej, w której Stalin zgodził się m.in. na ewakuację 25 000 żołnierzy polskich do Iranu. Postanowiono także, że armia polska będzie składać się z 6 dywizji i formacji pomocniczych (do 130 tys. żołnierzy).

Przejawy eksterminacji Polaków

Straty biologiczne ludności polskiej na tle innych narodów- Polska straciła 6 mln ( w tym 644tys w działaniach wojennych; reszta wskutek terroru okupacyjnego)- I miejsce

1) Polska- 220 osób (na 1 tys osób);

2). ZSRR 124;

3). Jugosławia- 108;

4). Holandia- 22;

5). Francja- 13

6). Belgia- 12;

7). Anglia- 8

1). OKUPACJA NIEMIECKA

• Masowe wysiedlanie Polaków z ziem wcielonych do Rzeszy (kierowani do GG lub na roboty przymusowe)- szacuje się, że w latach 1939-41 wysiedlono 700-800tys. Na miejscu wysiedlonych Polaków osadzano kolonistów niemieckich;

• Germanizacja Polaków- III 1941r. ogłoszenie Volkslisty (Niemieckiej Listy Narodowej)- szczególny nacisk na Polaków ze Śląska i Pomorza-> akcja miała głównie na celu zdobycie rekrutów do wojska; germanizacja dzieci polskich o „cechach rasy niemieckiej”

• Przymusowe wywożenie na roboty w głąb Rzeszy (łapanki);

• Pojedyncze aresztowania, masowe egzekucje, uliczne łapanki przypadkowych osób z których wybierano zakładników lub wyszukiwano osoby podejrzane o konspiracje, działalność niemieckich sądów doraźnych.

• I akcja eksterminacyjna w GG- rozstrzelanie 107 osób w Wawrze (XII 1939r.); ponurą sławę zdobyły: więzienie na Pawiaku, Gestapo przy al. Sucha, więzienie Montelupich w Krakowie; hitlerowcy starali się ugodzić zwłaszcza w warstwę inteligencką- np. aresztowanie i wywiezienie do obozów koncentracyjnych 183 pracowników naukowych uczelni krakowskich (XI 1939r.);

• 2 fala terroru- kryptonim AB-> rozstrzelanie w Palmirach wybitnych Polaków (Macieja Rataja, Janusza Kusocińskiego);

• Sieć obozów koncentracyjnych na ziemiach polskich, podlegających Głównemu Urzędowi Bezpieczeństwa Rzeszy (Himmler)-pierwsze obozy powstały w lecie 1940r. (Oświęcim, Stutthoff, Treblinka). Polaków zsyłano też do obozów w Niemczech i Austrii (Dachau, Buchenwald, Mauthausen, Sachsenhausen);

• Na ziemiach wcielonych do Rzeszy zamknięto szkoły średnie i wyższe, zlikwidowano prasę polską, niszczono wszelkie ślady polskości- zniemczano nazwy miast. Nieco lepsza sytuacja w GG- utrzymano niektóre instytucje PCK, PKO, Radę Główną Opiekuńczą, aparat skarbowy, niższą administrację i policję „granatową”, prasa okupacyjna- tzw. gadzinowa.

• Przejecie pełnej kontroli nad życiem gospodarczym- konfiskata własności państwa polskiego; zarząd prywatnych przedsiębiorstw przechodzi w ręce niemieckie; w rolnictwie kontygenty.

• Ogólny Plan Wschód- od lata 1941r. Niemcy uznały, że GG ma się stać krajem niemieckim. Zakładano, że 80-5% Polaków, którzy przeżyją wojnę, zostanie wysiedlona (na zach. Syberię), resztę zaś zamierzano wymordować lub zgermanizować- naród polski miał przestać istnieć;

• 1942r.- próba germanizacji Zamojszczyzny- 150tys wysiedlonych osób na roboty lub do obozów

2). OKUPACJA RADZIECKA

• Aresztowania i zsyłki- wśród zatrzymanych od jesieni do II 1940r. znani politycy, działacze związkowi, przedstawiciele sądownictwa, adwokatury i prokuratury, ksieża, profesorowie, pisarze, działacze społeczni, kulturalni, gospodarczy, emerytowani generałowie itp. Uwięzionych oskarżano często o służbę państwu polskiemu, interpretując ją jako „przestępstwo przeciw rewolucji i interesom proletariatu”- działalność specjalnych sądów radzieckich bez prawa do obrony;

• Wysiedlania ludności polskiej, a także Żydów, Ukraińców i Białorusinów- dokładna liczba wywiezionych jest wciąż nieznana. Oblicza się ją na kilkaset tyś do półtora miliona- zidentyfikowano ok. 600 łagrów, w których znaleźli się Polacy, m.in. na Półwyspie Kolskim, w rejonie Archangielska, w Komi ZSRR, koło Norylska, koło Jakucka, Irkucka i Władywostoku.

• Specjalna rola 3 obozów, w których zgromadzono jeńców wojennych zagarniętych przez Armię Czerwoną (ZSRR nie uznawał konwencji genewskiej o jeńcach, stąd ok. 230tys jeńców polskich przekazano NKWD)- Kozielsk, Ostaszków, Starobielsk- od początku IV do połowy V 1940r. wymordowani w Katyniu, w Charkowie i Miednoje.

• Trudna sytuacja Polaków na Kresach Wschodnich- Rosjanie zagarnęli majątki ziemskie, fabryki i banki; powołania do Armii Czerwonej;

• Na zagarniętych ziemiach wschodnich niszczono ślady polskości- zamykanie polskich szkół, bibliotek, kościołów, oficjalnym językiem uznano białoruski i ukraiński, zmiana nazw ulic i miast; propaganda antykapitalistyczna i antypolska;

• Działalność NKWD- wykorzystywanie istniejących konfliktów społecznych i narodowościowych- pozyskiwanie do współpracy niektóre kręgi białoruskie, ukraińskie, żydowskie.

3). RUCH OPORU

▫ Informacja i propaganda- pisma KG ZWZ i Delegatury Rządu: „Biuletyn Informacyjny”; „Rzeczpospolita Polska” . Obok tego ukazywały się też pisma satyryczne, artystyczne, literackie. Prasa ta informowała o rozwoju sytuacji europejskiej, kreśliła wizje przeszłości, podtrzymywała na duchu i kształtowała postawy społeczne wobec okupacji;

▫ organizacja sieci konspiracyjnej, gromadzenie broni, szkolenie i wywiad. W ramach szkolenia wojskowego zorganizowano regularne szkoły podchorążych rezerwy i podoficerów. Sformułowano zasady postępowania Polaków pod okupacją i przygotowywano struktury wymiaru sprawiedliwości wobec kolaborantów. Akcję ośmieszającą okupanta hitlerowskiego prowadziła organizacja Małego Sabotażu „Wawer” utworzona w Szarych Szeregach pod dow. A. Kamieńskiego.

▫ Tajne nauczanie- od 1939r. rozpoczęto organizowanie konspiracyjnych szkół na poziomie gimnazjalnym i akademickim. Dzięki pracom Departamentu Oświaty i Kultury Delegatury Rządu oraz jego biur terenowych udało się wprowadzić do wszystkich szkół podstawowych tajne programy języka polskiego, geografii i historii; od X 1939r. istniała Tajna Organizacja Nauczycielska

▫ Duże znaczenie Kościoła rzymskokatolickiego (także duchowieństwa protestanckiego)- księża angażowali się w różne formy oporu, udzielali schronienia oraz wsparcia materialnego. Przywódcą duchownym Polaków stał się arcybp Adam Sapieha (pod nieobecność kardynała Augusta Hlonda);

▫ Wojna psychologiczna (akcja N- dezinformacja, sianie defetyzmu wśród Niemców, stwarzanie pozorów istnienia ruchu oporu w hitlerowskie administracji i armii- gazeta „Der Hammer”);

▫ Wywiad wojskowy (np. lokalizacja wyrzutni broni „V” )

▫ sabotaż gospodarczy (psucie narzędzi i maszyn, mało wydajna praca- zgodnie z zaleceniem podziemia „pracuj Polaku powoli”, rozwój czarnego rynku, ukrywanie rzeczywistej produkcji rolnej w celu zaniżania kontyngentów);

▫ Dywersja zbrojna- rozwój konspiracji wojskowej:

1940- wiosną ZWZ liczył już ponad 62 tys. ludzi. Działalność ZWZ podporządkowana była dwóm celom: rozbudowie podziemnej struktury organizacji i scaleniu wszystkich konspiracyjnych formacji zbrojnych - oba cele zrealizowano w 1942

1941 - rozpoczęto "Operację Wachlarz", która polegała na prowadzeniu dywersji i walki na zapleczu frontu, na terenach położonych na wschód od przedwojennej granicy Polski

1942 -14 II z rozkazu Wodza Naczelnego ZWZ przemianowano na Armię Krajową, na jej czele stała Komenda Główna. Obszar kraju podzielono na okręgi, obwody i placówki

Armii Krajowej podporządkowały się również Szare Szeregi, ale z dużą swobodą organizacyjną i bardzo dużą jak na warunki konspiracyjne niezależnością. Działalność militarna AK miała dość ograniczony charakter. Akcje bojowe organizowane przez Kierownictwo Dywersji - "Kedyw" miały głównie na celu poprawę nastrojów społecznych i ochronę bezpieczeństwa organizacji

X 1942r. - "akcja Wieniec" - najgłośniejsza akcja dywersyjna - wysadzenie linii kolejowych wokół Warszawy

▫ Walka partyzancka

---