Prof. dr hab. Maciej Bałtowski
Wydział Ekonomiczny UMCS w Lublinie
MAKROEKONOMIA (dla menedżerów) - konspekt wykładu (cz. 1)
Plan wykładu
1. Miejsce makroekonomii w ramach nauki ekonomii
2. Obszary badawcze i metoda badawcza makroekonomii
3. Makroekonomia przedkeynesowska, keynesowska i pokeynesowska
4. Rola państwa w gospodarce i polityka makroekonomiczna
5. Makroekonomia a zarządzanie
1. POJĘCIE MAKROEKONOMII I JEJ MIEJSCE W OBSZARZE NAUK EKONOMICZNYCH
Ekonomia - nauka o gospodarce. Ale jak zdefiniować, wyodrębnić gospodarkę?
Dwie różne definicje (co najmniej dwie) gospodarki
zbiór: przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe, instytucje (państwo) oraz relacje między nimi… (rysunek)
świadoma działalność człowieka…
Ekonomia jest raczej nauką społeczną a nie ścisłą. Zarządzanie też - motywowanie i wynagradzanie jest bardzo ważne, a to dotyczy ludzi.
Podział ekonomii (miejsce makroekonomii w ramach nauki ekonomii)
Podział tradycyjny, dziewiętnastowieczny:
Mikroekonomia - przedmiotem badań są podstawowe podmioty, tj. przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe
Makroekonomia - przedmiotem badań są systemy gospodarcze (gospodarki narodowe)
Kategorie mikroekonomiczne - koszty, zyski, płace, dochody, podaż, popyt
Kategorie makroekonomiczne - wzrost gospodarczy, inflacja, bezrobocie, cykl koniunkturalny, budżet, podatki itp.
Współcześnie ten podział nie obejmuje całości badań ekonomicznych. Jest jeszcze:
Mezoekonomia - pomiędzy mikro- i makroekonomią
Ekonomia globalna (makroekonomia gospodarki otwartej) - „ponad” makroekonomią, analiza gospodarki światowej.
System gospodarczy to coś więcej niż suma jego elementów - relacje między elementami są ważne. Dlatego makroekonomia jest odrębną nauką.
Ekonomia pozytywna i ekonomia normatywna - dwa sposoby uprawiania nauki ekonomii.
Co jest celem nauki ekonomii?
Poznanie, opisanie, zrozumienie gospodarki. Szukanie odpowiedzi na pytania typu „dlaczego” - ekonomia pozytywna.
Pójście o krok dalej, próba wpływania na rzeczywistość. Stwierdzenia typu „należy”, „trzeba” „powinno się” - ekonomia normatywna.
Pozytywne |
Normatywne |
Jest |
Powinno być |
Fakty |
Wartości |
Obiektywne |
Subiektywne |
Opisowe |
Zalecające |
Nauka |
Sztuka |
Prawdziwe/fałszywe |
Dobre/złe |
Problem sądów wartościujących w ekonomii i naukach społecznych: czy ekonomista może udzielać rad, a więc odnosić się do przyszłości - to jest zawsze problem w naukach społecznych.
Jeśli stwierdzamy, co „należy”, co „trzeba”, to zakładamy, że wiemy, co jest dobre, a co złe. Czy rzeczywiście ekonomiści to wiedzą?? Czy ekonomiści mogą określać cele systemu gospodarczego?? Kto ma rozstrzygać dylemat typu: czy lepsza jest niższa inflacja i wyższe bezrobocie, czy wyższa inflacja ale niższe bezrobocie?
Jedynie politycy, jako demokratyczna reprezentacja całego społeczeństwa, a nie ekonomiści. W ramach nauki ekonomii nie powinno się głosić sądów wartościujących oraz teleologicznych (związanych z określaniem celów), a w każdym razie trzeba tu być bardzo powściągliwym.
Problem horyzontu czasowego - jeśli coś jest „dobre”, to w jakim horyzoncie czasowym? Czy ważniejsza jest teraźniejszość, czy przyszłość? A jeśli przyszłość to w perspektywie 2 czy 5 czy 10 czy 20 lat?
John Maynard Keynes (najwybitniejszy ekonomista XX w.) - „w długim okresie wszyscy będziemy martwi”.
Natomiast zarządzanie ma z natury charakter normatywny. Zarządzanie zajmuje się głównie zmienianiem rzeczywistości, jest nakierowane na przyszłość. Interesuje się głównie nie tym, „dlaczego jest jak jest”, lecz tym, jak powinno być!! Zarządzanie zajmuje się skutecznym działaniem organizacji, a więc osiąganiem określonych celów. Stawia sobie pytania typu: co należy zrobić, aby….? Jaka powinna być struktura (strategia) ….?
W zarządzaniu jest mniejszy problem z określeniem celów i przyjęciem horyzontu czasowego - to wyznaczają właściciele przedsiębiorstwa, a menedżerowie jedynie realizują. Próbują realizować określone zewnętrzne cele przy minimalnych kosztach.
2. OBSZARY BADAWCZE I METODA BADAWCZA MAKROEKONOMII
Makroekonomię traktujemy jako naukę o systemach gospodarczych (wyodrębnionych gospodarkach narodowych)
Kryteria wyodrębnienia systemu gospodarczego z otoczenia (jak odróżnić gospodarkę polską od gospodarki ukraińskiej):
bariera celna,
pieniądz,
prawo gospodarcze.
Wspólnoty gospodarcze typu Unia Europejska zakłócają ten tradycyjny sposób wyodrębniania - wspólny pieniądz, brak barier celnych, ale prawo gospodarcze (np. prawo podatkowe) jest wciąż odrębne.
Najważniejsze charakterystyki systemów gospodarczych:
dominujący rodzaj własności gospodarczej: prywatna bądź nieprywatna (kapitalistyczna bądź socjalistyczna),
dominujący sposób regulacji: regulacja rynkowa (przedsiębiorstwa kierują się w swoich decyzjach i zachowaniach sygnałami z rynku) bądź nierynkowa (państwo próbuje zastępować rynek, np. państwo narzuca przedsiębiorstwom co mają produkować, w jakiej ilości i po jakiej cenie sprzedawać).
Gospodarka rynkowa kapitalistyczna - powszechny i najważniejszy współcześnie system gospodarczy. Istniejący we wszystkich krajach rozwiniętych i najbogatszych.
Doświadczenie pokazuje, że system gospodarki rynkowej, kapitalistycznej jest najlepszy - przykład 25 „najlepszych” krajów świata.
Oczywiście w ramach tego systemu są różne odmiany - np.:
system anglosaski (USA, W. Brytania, Nowa Zelandia),
system kontynentalny (Francja, Niemcy, Austria),
system skandynawski (Szwecja, Dania, Finlandia),
system dalekowschodni (Japonia, Korea Płd.),
ale wszystkie one mają więcej cech wspólnych niż różnic, szczególnie w stosunku do systemów gospodarczych takich krajów jak Rosja, Ukraina, Chiny, Korea Północna czy Wybrzeże Kości Słoniowej.
Nie ma jednej makroekonomii. Jeśli zmieniają się systemy gospodarcze (w czasie i w przestrzeni), zmienia się również nauka makroekonomii. Sto lat temu, gdy inaczej wyglądała gospodarka, inna też była nauka o gospodarce.
Ale i obecnie jednocześnie istnieją kraje (i gospodarki) na różnych poziomach rozwoju. Co ma wspólnego współczesna gospodarka Holandii ze współczesną gospodarką Etiopii czy Afganistanu? Niewiele.
Trudno sobie zatem wyobrazić, że ta sama nauka, te same metody badawcze mogą być skutecznie stosowane do opisu i analizy różnych systemów gospodarczych (na różnym poziomie rozwoju gospodarczego).
Szczegółowe obszary badawcze makroekonomii
1. Mierzenie bogactwa. Produkt krajowy brutto i inne mierniki
2. Wzrost gospodarczy i równowaga gospodarcza - czynniki, konsekwencje braku
3. Cykl koniunkturalny i wahania gospodarcze
4. Inflacja i bezrobocie - dwie plagi współczesnej gospodarki
5. Teoretyczne podstawy polityki gospodarczej
polityka pieniężna
polityka fiskalna
polityka dot. rynku pracy
Te zagadnienia będą szczegółowo omawiane na ćwiczeniach. Na wykładzie tylko najważniejsze kwestie.
5