Michał Zalewski gr.3

Tyflopedagogika

Twórczynią pedagogiki specjalnej była Maria Grzegorzewska - polska pedagog i profesor urodzona 18 kwietnia 1888 roku w Wołuczy, zmarła 7 maja 1967 r. W Warszawie.

Główne działy pedagogiki specjalnej to:

• pedagogika rewalidacyjna, rehabilitacyjna, np.oligofrenopedagogika, surdopedagogika, tyflopedagogika,

• Pedagogika lecznicza lub inaczej pedagogika terapeutyczna,

• Pedagogika zdolnych i uzdolnionych

• Pedagogika korekcyjna

• Pedagogika resocjalizacyjna.

Chciałbym wam przybliżyć jeden z tych działów jakim jest Tyflopedogoigka. Otóż jest to nauka o kształceniu oraz rewalidacji niewidomych, ociemniałych i niedowidzących. Jej celem jest opisanie procesu rozwoju dzieci i młodzieży z inwalidztwem wzroku, wykrycie w nim prawidłowości i specyfiki, ustalenie jakie czynniki maja wpływ na jego przebieg. Zadaniem tyflopedagogiki jest też ustalenie metod badań i terminologii naukowej. Tyflopedagogika obejmuje swoimi badaniami:

• niewidomych od urodzenia lub przed 5 rokiem życia;

• ociemniałych;

• szczątkowo widzących;

• niedowidzących;

• inwalidów wzroku z kalectwem narządów ruchu;

• inwalidów wzroku z upośledzeniem umysłowym.

Dysfunkcje narządu wzroku

Na skutek zadziałania negatywnych czynników wewnętrznych (genetycznych, wrodzonych, chorobowych) lub zewnętrznych (urazów) może wystąpić różnego rodzaju uszkodzenie wzroku. Trwała dysfunkcja wzroku , inaczej zwana jego uszkodzeniem, jest to wada jego struktury anatomicznej i czynności w stosunku do stanu normalnego. Uszkodzenie może występować w różnym stopniu i zakresie albo nawet dotyczyć wszystkich czynności narządu wzroku. W sytuacji ekstremalnej może dojść nawet do zupełnej ślepoty. Najistotniejsze są jednak uszkodzenia najważniejszych czynności wzrokowych, a mianowicie:
- uszkodzenie widzenia centralnego- obniżenie ostrości wzroku,
- widzenia obwodowego - ograniczenie i ubytki pola widzenia.

Uszkodzenie widzenia centralnego (środkowego) występuje wówczas, gdy człowiek nie widzi przedmiotów o określonej wielkości z odległości z, jakiej widzi oko pełnosprawne (miarowe). Widzenie centralne mierzone jest ostrością wzroku, czyli zdolnością rozróżniania dwóch punktów przy maksymalnym zbliżeniu. Jeżeli oko tego nie potrafi i widzi te punkty jako jeden zlewający się i niewyraźny punkt lub ich w ogóle nie widzi, to znaczy, że ostrość wzroku jest obniżona - odbiega od normy.

Przyczyna inwalidztwa wzroku:
1. Czynniki genetyczne.

2. Wady wrodzone analizatora wzrokowego i uszkodzenia okołoporodowego.
3. Choroby analizatora wzrokowego.
4. Choroby zakaźne przebiegające z wysoką temperaturą oraz nowotwory.
5. Zatrucia, cukrzyca.
6. Urazy mechaniczne, termiczne, chemiczne.
7. Awitaminoza.
8. Zmiany starcze.

Przyczyny wrodzonej ślepoty lub znacznego uszkodzenia wzroku:
a) zapalenie głębokie rogówki spowodowane kiłą wrodzoną,
b) ubytek wrodzony tęczówki, naczyniówki, soczewki, nerwu wzrokowego,
c) zaćma wrodzona, powstająca w życiu płodowym wskutek zaburzeń rozwojowych soczewki lub jej otoczenia,
d) zapalenie rzeżączkowe,
e) stany degeneracyjne różnych części, np. siatkówki, soczewki, rogówki,
f) zwyrodnienie siatkówki,
g) wady refrakcji.

Ciężkie uszkodzenia wzroku mogą spowodować promienie Roentgena lub promienie przy eksplozjach broni nuklearnej.

Klasyfikacja Światowej Organizacji Zdrowia wyodrębnia trzy kategorie ostrości wzroku, a mianowicie:
- wzrok normalny, słabowzroczność i ślepota.

-Za wzrok normalny uważa się ostrość wzroku powyżej 0,3, choć w części terminologicznej rozróżnia się wzrok normalny i prawie normalny.

-Słabowzroczność zaczyna się od obniżenia ostrości wzroku na poziomie 0,3 aż do 0,05.

Do ślepoty zalicza się nie tylko całkowite zniesienie czynności wzrokowych, a więc całkowitą ślepotę, lecz również poczucie światła oraz zachowaną ostrość wzroku od 0,02 do 0,05. Są jednak dwie nazwy dla tego stopnia uszkodzenia ostrości wzroku, a mianowicie:
- słabowzroczność głęboka (profound low vision)
- ślepota umiarkowana (moderate blindness).

Zaburzenia widzenia obwodowego przejawiają się w ograniczeniach i ubytkach pola widzenia. Normalne pole widzenia każdego oka wynosi w płaszczyźnie poziomej 150 stopni, a w płaszczyźnie pionowej 120.

Przy częściowym nakładaniu się pól obu oczu pełne pole widzenia człowieka w płaszczyźnie poziomej wynosi 200 stopni.

Międzynarodowa Klasyfikacja Uszkodzeń, Niepełnosprawności i Upośledzeń przyjmuje następujące formy uszkodzeń pola widzenia:

1. Koncentryczne (równomierne) ograniczenie pola widzenia, które może być:
- niewielkie - średnica pola widzenia 120 stopni i mniej,
- umiarkowane - średnica pola 60 stopni i mniej,
- znaczne - średnica pola 20 stopni i mniej,
- głębokie - średnica pola 5 stopni i mniej,
- widzenie lunetowe - widzenie tylko bardzo małą częścią siatkówki (jak w przypadku patrzenia przez dziurkę od klucza).

2. Widzenie połowiczne (ślepota połowiczna) polegająca na wypadnięciu połowy pola widzenia po lewej lub prawej stronie.

3. Inne uszkodzenia pola widzenia, do których należą wysepkowe jego ubytki w postaci mroczków (np. mroczek centralny w okolicy plamki żółtej) lub ćwiartkowego wypadnięcia pola widzenia.

Zaburzeniu może również ulec widzenie barw (ślepota na barwy), widzenie stereoskopowe (obuoczne) i widzenie nocne, czyli adaptacja do widzenia w słabych warunkach świetlnych.

W przypadku ślepoty, a zwłaszcza całkowitej ślepoty wszystkie wymienione czynności są zniesione. Człowiek nic nie widzi lub prawie nic nie widzi.

Słabowzroczność może przyjąć różne formy. Obniżenie ostrości wzroku ma przede wszystkim negatywny wpływ na widzenie przedmiotów, ich kształtów, a zwłaszcza małych i bardzo małych przedmiotów, w tym również liter, cyfr i innych znaków graficznych (pisma, druku).

Natomiast ograniczenie czy ubytki pola widzenia powodują znaczne ograniczenia i trudności w postrzeganiu dużych przedmiotów i przestrzeni wraz z wypełniającymi ją przedmiotami, osobami i zjawiskami.

Osoby niewidome i słabowidzące

Podział i definicja Światowej Organizacji Zdrowia opiera się na kryteriach medycznych, na uszkodzeniu podstawowych czynności wzrokowych, a więc osłabieniu ostrości wzroku i zaburzeniu pola widzenia. Zgodnie z tymi kryteriami:

1. Osobami niewidomymi są:
- osoby całkowicie niewidome - ostrość wzroku 0,00,
- osoby z ostrością wzroku nie większą niż 0,05, a więc osoby ze ślepotą umiarkowaną lub słabowzrocznością głęboką,
- osoby z ograniczonym polem widzenia nie większym niż 20 stopni, niezależnie od ostrości wzroku (może być wyższa niż 0,05).

2. Osobami słabowidzącymi są osoby, u których ostrość wzroku wynosi od 0,05 do 0,3, a w znaczeniu szerokim do słabowidzących zalicza się także osoby ze słabowzrocznością głęboką, zaliczone do osób niewidomych.

Według definicji zawodowej:

1. Osobami niewidomymi są osoby, które w pracy zawodowej opierają się głównie na pozostałych zmysłach, a więc - całkowicie niewidomi. Natomiast w odniesieniu do innych osób z uszkodzonym wzrokiem oznacza to, że zachowana sprawność wzroku jest zbyt mała (niska) do wypełniania funkcji orientacyjnej na stanowisku i w miejscu pracy oraz funkcji kierującej i kontrolującej w trakcie wykonywania pracy. Są to osoby zawodowo niewidome (vocationally blind persons).

2. Osoby słabowidzące są to osoby, które pomimo znacznego uszkodzenia czynności wzrokowych wykorzystują je dla orientacji, kierowania i kontrolowania przebiegu pracy.

Aspekt pedagogiczny wyróżnia trzy grupy:
- niewidomych,
- szczątkowo widzących,
- słabowidzących.

Do grupy niewidomych zalicza się dzieci, które nic nie widzą. "cechuje je niemożność korzystania z wrażeń wzrokowych".

Dzieci szczątkowo widzące - spostrzegają przedmioty, a właściwie zarysy ich kształtów oraz ruch; mogą mieć także możliwości różnicowania barw oraz wzrokowej orientacji przestrzennej.

Dzieci słabowidzące - zalicza się te, u których ostrość wzroku mieści się w przedziale od 0,06 do 0,25 normalnej ostrości, czyli ponad 1/20 do 5/20, co oznacza że z odległości 1-5m. Mogą one odróżnić czarne znaki wysokości 3cm, które osoby z normalną ostrością wzroku rozpoznają z odległości 20m.

Obecnie tylko Polska terminologia pedagogiczna rozróżnia dwie grupy dzieci:
- niewidome, które na skutek braku wzroku posługują się pismem punktowym Braille'a;
- słabowidzące, które mogą posługiwać się słowem drukowanym.

Louis Braille`a (1809-1852) - był twórcą systemu pisma punktowego (dotykowego) dla niewidomych. Był uczniem, a następnie nauczycielem w paryskim Instytucie Ociemniałych, sam niewidomy od 3 r. Życia, w wieku niespełna 16 lat opracował podstawy, a w 1829 r. ogłosił zasady swojego systemu pisma punktowego, które przez kilka następnych lat doskonalił i uzupełniał. Obecnie jest on używany we wszystkich językach świata; jego podstawą jest sześciopunkt w kształcie prostokąta, w ramach którego z różnej ilości i konfiguracji punktów wypukłych uzyskuje się 63 znaki. Punkty sześciopunktu posiadają umowną numerację: lewa kolumna (z góry na dół) - numery 1, 2, 3, prawa - 4, 5, 6; wszystkie znaki podzielone są na 7 serii; powierzchnia znaku nie przekracza pola dotyku opuszki palca. W roku 1837 wydano pierwszą książkę w systemie Braille'a, od 1879 r. jest on powszechnie stosowany w zakładach kształcenia niewidomych. System pisma Braille'a jest używany w notacji matematycznej, fizycznej, chemicznej, muzycznej, pismem punktowym jest wydawana literatura piękna, popularnonaukowa, podręczniki oraz czasopisma. W Polsce alfabet Braille`a przyjął się na dobre dopiero w 1934 r

Kompensacja

Rozmaity stopień uszkodzenia narządu wzroku, jego charakter, a także etiologia decyduje o dostępności określonych form kompensacji.

Jej istota polega na zastąpieniu zaburzonych funkcji organizmu innymi, pojęcie to pochodzi od łacińskiego compensatio - wyrównanie braku, zastępowanie czegoś brakującego, bądź nie właściwie funkcjonującego, czymś innym, prowadząc do stanu rzeczy w większym stopniu odpowiadającego normalnemu, tzn. takiemu, w którym nic nie brakuje oraz wszystko funkcjonuje właściwie. U osób z niepełnosprawnością wzroku obejmuje ona zastępcze sposoby odzwierciedlania rzeczywistości głównie przez dotyk, węch i słuch

. Wszystkie te drogi kompensacji mogą być właściwie wykorzystane przez osoby niewidome bądź słabowidzące, dopiero dzięki prawidłowo ukształtowanym II układzie sygnałowym oraz dobrze rozwiniętych strukturalnych układach dynamicznych.

Pozwalają one na wyższy stopień adekwatności w postrzeganiu rzeczywistości niż wskazywałaby na to dysfunkcja wzroku, który jest głównym zmysłem wykorzystywanym w jej percepcji. Istotną rolę w życiu osób z niepełnosprawnością wzroku odgrywa również zmysł przeszkód. Można powiedzieć, że jest on nie do przecenienia.

Dziecko nawiązuje kontakt z otoczeniem najpierw przez dotyk, potem przez smak, potem po przez słuch i w końcu wzrok. Różnice w przypadku osób niewidomych i niedowidzących dotyczą tego ostatniego zmysłu.

Działanie bodźców z otoczenia powoduje powstanie w świadomości człowieka wrażeń, które stanowią elementarne procesy poznawcze, odzwierciedlają one elementy przedmiotów i zjawisk. Z kolei spostrzeżenia pozwalają na odzwierciedlenie całego przedmiotu czy zjawiska. Osoby dotknięte dysfunkcją wzroku mają uniemożliwione lub ograniczone doświadczanie doznań wzrokowych, co mobilizuje ich do korzystania z pozostałych analizatorów.

Tak więc kompensacja zmysłów u osób niewidomych polega na odbieraniu wrażeń przez pozostałe analizatory zmysłowe a także pobudzenie procesów korowych wyższej analizy oraz syntezy. Dla tej grupy osób niepełnosprawnych, wszystkie przystosowania kompensacyjne zastępują nie możliwe do dostrzeżenia elementy optyczne w taki sposób, by były do nich adekwatne, co pozwala na właściwsze interpretowanie komunikatów docierających do osób z dysfunkcją wzroku.

Najnaturalniejszą i najpowszechniejszą formą kompensacji w przypadku dysfunkcji wzroku jest kompensacja w obrębie analizatora, którego czynność jest uszkodzona. Grzegorzewska definiuje to pojęcie jako "odbudowę czynności analizatora, po przez własne ośrodki zapasowe ustroju, w przypadkach gdy to zjawisko może mieć miejsce. Inny rodzaj kompensacji polega na zastępczym przejęciu funkcji jednego analizatora, który przestał całkowicie funkcjonować przez inny. Zmysły kompensujące narząd dotknięty dysfunkcją nie mogą działać pojedynczo, lecz kompensacja jest efektem współdziałania kilku analizatorów.

Jedna z niewidomych autorek napisała, że obraz świata niewidomych jest inny od obrazu widzącego człowieka, bo oparty o pozostałe wrażenia zmysłowe.

Największe znaczenie w przypadku utraty wzroku ma analizator dotykowy. Dostarczane tą drogą sygnały mają najbardziej realny charakter a zakres spostrzegania przy jego udziale jest bardzo szeroki. "Dotyk niewidomych nie jest dotykiem ludzi widzących", przypada mu bowiem rola podwójna, zarówno dotyku jak i wzroku. Jego wadą jest to, iż jest zmysłem bliskonośnym w przeciwieństwie do wzroku, dlatego właściwa kompensacja wymaga połączenia odbioru przy udziale dotyku z odbiorem za pomocą zmysłu dalekonośnego np. słuchu. W procesie percepcji osoby niewidome najpierw ujmują przedmiot wszechstronnie a następnie za pomocą ruchów poznają jego konkretne cechy. Przy poznawaniu małych przedmiotów wystarczą ruchy rąk, przy dużych niezbędne są ruchy całego ciała. W przypadku skomplikowanych obiektów czy rysunków poznanie polega na znalezieniu jego części najdogodniej położonej lub kluczowej, która w jakimś stopniu zdefiniuje cały przedmiot. Dokładne poznanie jest możliwe gdy nastąpi asymilacja dotyku syntetycznego z analizującym, co wymaga długiego ćwiczenia. Jednak dwa podstawowe rodzaje dotyku to bierny (wrażenie dotknięcia, ucisk, ciepło, zimno, jest szybka adaptacja i znieczulenie powierzchni ciała, którą się dotyka) i czynny (jeżeli dołączą wrażenia zmiany miejsca, poruszanie się narządu dotykającego). Ten drugi jest podstawowym zmysłem w procesie tworzenia się wyobrażeń przestrzennych. Niewidomi wytwarzają schematy dotykowe, których rola jest większa od roli schematów wzrokowych u osób widzących.

W procesie kompensacji u osób niewidomych drugim zmysłem jest słuch. Jego rola jest odczuwalna w wielu dziedzinach życia. Dźwięki mogą pochodzić bezpośrednio ze źródła lub są dźwiękami odbitymi. Niewidomi często podczas badania przestrzeni wywołują dźwięki, które odbijają się od przeszkody informując ich o niej. Osoby niewidome są bowiem w wyższym stopniu od widzących wrażliwe na bodźce słuchowe. "Z powodu braku bodźców wizualnych, a więc dzięki większej koncentracji wewnętrznej niewidomi są bardziej wrażliwi na dźwięki i im zawdzięczają większość swoich spostrzeżeń o otaczającym świecie fizycznym", brak wzroku w zdobywaniu wykształcenia nie jest tak dokuczliwy jak brak słuchu, gdyż to nie wzrok lecz słuch ma większy wpływ na więzi między-ludzkie. Dla osób niewidomych mowa dźwiękowa służy nie tylko do porozumiewania się, ale także jako środek poznania pewnych cech osoby mówiącej np. płci, wieku, czy pewnych stanów psychicznych. Kompensacja werbalna polega na tym, że słowo mówione może dostarczać osobom niewidomym takich treści jak osobom widzącym wzrok, wykorzystuje się tu w większym stopniu funkcję poznawczą mowy.

Stwierdzono, że słuch u osób niewidomych nie jest lepszy niż u widzących, jego wyższy poziom efektywności wynika z dobrej adaptacji do sytuacji i rozwoju dynamicznych układów strukturalnych. Tak więc podwyższona wrażliwość w odbiorze bodźców słuchowych osób niewidomych jest skutkiem ćwiczeń słuchu i orientacji w lokalizacji dźwięków. Ze względu na to, że niewidomi na skutek konieczności zmuszeni są częściej uciekać się do pomocy słuchu, jest on bardziej wyćwiczony niż słuch widzących; niewidomy uczy się słyszeć dostrzegać dźwięki, uczy się dokładniej lokalizować w przestrzeni źródło dźwięku i określać jego charakter. Prawdopodobnie nie zwiększa się przy tym ostrość słuchu.

Węch również pełni istotną rolę w kompensacji u osób niewidomych. Zapachy bowiem są charakterystyczne dla różnych zjawisk czy przedmiotów.

Zastępstwo u osób niewidomych możliwości wzrokowego postrzegania świata tłumaczy kompensacja percepcyjna. Jej istota zawiera się w kompensowaniu braku doznań wizualnych przy pomocy dynamicznych układów strukturalnych i II układu sygnałowego. Dynamiczne układy strukturalne powstają w wyniku pobudzenia różnych punktów kory mózgowej, po przez jednoczesne oddziaływanie bodźców na receptory. Zjawisko to jest możliwe dzięki funkcji kory mózgowej (syntezie).

II układ sygnałowy jest wyższym mechanizmem analizy i syntezy, jak i środkiem komunikowania się z myślą ludzką. Słowo daje niewidomym informację o zjawiskach, stosunkach, sytuacjach i zmianach zachodzących w czasie i przestrzeni, które nie są dla nich dostępne. Działanie człowieka niewidomego i widzącego jest możliwe dzięki współpracy I i II systemu sygnałowego. Brak możliwości postrzegania za pomocą wzroku zmusza osoby niewidome do wysnuwania wniosków, korzystając z doznań docierających przy udziale innych zmysłów. Prócz słowa w II układzie sygnałowym istotny jest czynnik motywacyjny, na który składają się: potrzeba poznania i zrozumienia rzeczywistości, zorientowania się w niej oraz przystosowania się do świata widzących.

U osób niewidomych ważną funkcję spełniają także wrażenia kinestetyczne. Ich receptory znajdują się w mięśniach, stawach czy ścięgnach. Informują człowieka o aktualnej pozycji jego aparatu ruchowego, o ruchach statycznych i ich przemieszczaniu, o ruchach dynamicznych. Dzięki niemu dotyk nabiera właściwej wartości dla niewidomych. Wrażenia kinestetyczne są więc sumą wrażeń spowodowanych naciskiem mięśni i stawów. Powtarzanie pewnych czynności powoduje wyćwiczenie pamięci kinestetycznej - utrwalenie przez mięśnie stereotypów ruchowych. Przy przemieszczaniu się na dłuższych dystansach dużą rolę pełni pamięć czasowa, będąca sumą ruchów wykonywanych jednostajnie w jednostce czasu. Oba te rodzaje pamięci powinno się ćwiczyć razem.

Inną formą kompensacji przez osoby niewidome braku wzroku jest zmysł przeszkód, który znajduje się w okolicy czoła i skroni. Jego funkcjonowanie polega na odczuwaniu lekkiego ucisku, kiedy napotykany jest przedmiot znajdujący się w ruchu lub spoczynku w niewielkiej odległości od twarzy. Nie dochodzi tu jednak do identyfikacji obiektu, ale do stwierdzenia jego obecności. Udowodniono, iż wrażenia dotykowe na twarzy odbierane są przez ucho, co powoduje u niewidomych odruch warunkowy. Zmysł przeszkód jest mechanizmem, którego podstawę stanowi instynkt obronny a główne bodźce są natury słuchowej, uczucie muśnięcia na twarzy jest efektem odruchowego procesu psychofizjologicznego. Wyróżnia on cztery człony zmysłu przeszkód:

. zmysłowy (na tle specyficznych doznań dotykowo-słuchowych),

. intelektualny (zrozumienie zaistniałego niebezpieczeństwa),

. emocjonalny (obawa czy niepokój wobec niebezpieczeństwa),

. reakcja ruchowa osoby (uniknięcie groźnego zetknięcia).

Kompensacja odbywa się więc następującymi sposobami: drogą opracowania przez osoby niewidome zróżnicowania słuchowego, skórnego, ruchowego, dotykowego i innych analizatorów; drogą korowych pobudzeń, które pochodzą z różnych analizatorów, zastępujących wzrok; drogą wytworzenia skomplikowanych dynamicznych układów strukturalnych i poprawy funkcjonowania I i II układu sygnałowego, wspierających wykonanie czynności oraz po przez zwiększenie znaczenia słowa mówionego, które przekazuje osobom niewidomym treści docierające do większości ludzi za pomocą wzroku

Kształcenie niewidomych i słabowidzących

PRZEDZSZKOLE:

-Od trzeciego roku życia dzieci w przedszkolu uczą się samodzielności. Coraz mniej korzystają z pomocy dorosłych, same się myją, ubierają, jedzą. Poznają ludzi, przedmioty, zwierzęta, przyrodę. Współne gry, rytmika, zabawy na przyrządach gimnastycznych zapewniaja prawidłowy rozwój fizyczny dziecka i otwierają przed nim nieznany świat - własną obecność wśród innych. Modelowanie, gry sprawnościowe wyrabiają zdolności manualne. Głownym celem pracy w przedszkolu jest pobudzenie aktywności dzieci tłumionej przez brak bodźców wzrokowych.

SZKOŁY PODSTAWOWE I GIMNAZJUM

-Siedmiolatki rozpoczynają naukę w szkole. W laskach są dwie szkoły podstawowe: jedna dla dzieci w normie intelektualnej, druga dla lekko opóźnionych w rozwoju umysłowym. Obowiązują tu programy szkół publicznych z modyfikacjami wynikającymi ze specyfiki poznawania rzeczywistości przez niewidomych. Na lekcjach korzysta się z wielu pomocy dydaktycznych - wypchanych zwierząt, makiet budowli w różnych stylach architektonicznych, wypukłych map, rysunków. Dzieci często lepią z plasteliny, gliny i modeliny, wykonują prace z papieru, włóczki i drewna. Od najmłodszych klas uczą się języków obcych i obsługi komputerów. Mogą uczyć się gry na różnych instrumentach, a specjalnie zdolni są uczniami szkoły muzycznej I i II stopnia na prawach szkół publicznych. Integralna formą nauczania i wychowania są wycieczki dydaktyczne - „zielone lekcje” oraz spotkania kulturalne, turystyczne i sportowe na terenie Polski, a także za granicą. Specjalna szkoła podstawowa realizuje bardzo podobny program. Lecz na niższym poziomie wymagań. Tu uwzględnione są indywidualne potrzeby i zapewniona specjalistyczna rehabilitacja. W starszych klasach szczególną uwagę zwraca się na zajęcia przygotowujące do zawodu. W pracowniach: politechnicznych, plastycznej obróbki drewna, tkackiej i szczotkarskiej dzieci uczą się samodzielności w działaniu, kształcą aktywność twórczą.

SZKOŁY PONADPODSTAWOWE

-Szkoły ponadpodsatawowe umożliwiają wybieranie kierunki nauczania zgodnego z zainteresowaniami i predyspozycjami kandydatów. W zasadniczej szkole zawodowej zdobywa się wiele umiejętności, takich jak dziewiarstwo, tkactwo, ślusarstwo, szczotkarstwo, obróbka drewna i metalu. Istnieje pracowania wikliniarstwa i ceramiki. W zakładowej centrali można nauczyć się pracy telefonisty. W pracowniach przedmiotowych prowadzi się naukę pisania na maszynie. W Liceum Zawodowym poznaje się montaż elektryczny i elektroniczny. W Technikum Masażu uczniowie uczą się anatomii, fizjologii, zdobywają wiedzę o klinicznym obrazie chorób, poznają zasady gimnastyki leczniczej, na lekcjach masażu przygotowują się do egzaminu dyplomowego, zdanie którego daje prawo do pracy w służbie zdrowia. Liceum i Technikum przygotowują do egzaminu maturalnego i studiów wyższych. W pracowni rysunku zawodowego powstają wykresy, rysunki i plany, uczniowie ćwiczą umiejętności korzystania z wypukłych pomocy dydaktycznych i czytania map. Sprawdzianem ich wiedzy są praktyki. Mogą też uczyć się języków obcych, by po czteroletniej nauce zdać egzamin państwowy lub rozpocząć dalsze studia lingwistyczne. Co roku do Lasek przyjeżdżają młodzi Anglicy i Niemcy i pomagają w nauczaniu języków obcych, prowadząc zajęcia konwersacyjne.

Literatura:

J. Kuczyńska -Kwapisz Pismo dotykowe dla niewidomych- etapy rozwoju i współczesne zastosowanie.

Zofia Sękowska "Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej" wyd. WSPS W- wa 1998.

Jadwiga i Jacek Kwapiszowie „Orientacja Przestrzenna i Poruszanie się Niewidomych Oraz Słabowidzących” WsiP - Warszawa 1990

2

7

---