07/12 Wykład 6
Finanse strukturalne UE
CEL I - aktywizacja obszarów zacofanych w rozwoju społeczno - gospodarczym, liczba jednostek NUTS 2 w starych państwach członkowskich (UE 15) zaliczanych do tej kategorii obszarów problemowych wyniosła 56 . Występowały one we wszystkich państwach UE 15 z wyjątkiem Belgii, Danii, Luksemburga oraz Holandii.
…
W konsekwencji rozszerzenia UE 1 maja 2004 r. zwiększył się zasięg wsparcia udzielanego w ramach celu I unijnej polityki regionalnej. Z łącznej kwoty ponad 14,1 mld euro przeznaczonej jako środki Funduszy Strukturalnych dla nowych państw członkowskich 93,5% tj. ponad 13,2 mld euro stanowił budżet działań podejmowanych w ramach Celu I.
Do regionów NUTS 2 nowych państw członkowskich (UE-10) spełniających kryteria obszarów problemowych Celu I zaliczono:
-wszystkie regiony Czech z wyjątkiem Pragi
-całe terytorium Litwy, Łotwy i Estonii
-wszystkie regiony Węgier
-całe terytorium Malty
…
Łącznie na obszarze poszerzonej UE 25 do obszarów problemowych Celu I zaliczono 94 regiony NUTS…
Zgodnie z obowiązującymi zasadami realizacji unijnej polityki regionalnej (wsparcie przejściowe w perspektywie 2007-2013), obszary , które w poprzednim okresie programowania ….
CEL II - wsparcie przemian społeczno - ekonomicznych na obszarach wykazujących problemy strukturalne
W ramach Celu II polityki regionalnej „wsparcie przemian społeczno - ekonomicznych na obszarach wykazujące problemy strukturalne „ UE współfinansowała:
-proces rewitalizacji obszarów przemysłowych
-proces rewitalizacji obszarów rolniczych
-proces rewitalizacji obszarów miejskich
-proces rewitalizacji obszarów zależnych od rybołówstwa
-proces rewitalizacji obszarów innych, których dalszy rozwój ekonomiczny został zahamowany w wyniku braku dostosowania do zmieniającej się sytuacji gospodarczej
…
Z pomocy w ramach Celu II mogły korzystać te jednostki NUTS3, które:
-spełniały określone przez Komisje Europejską kryteria statystyczne
-nie wchodziły w granice regionów NUTS 2 objętych wsparciem w ramach Celu I
Cel II miał charakter uzupełniający dla Celu I i działał na tych obszarach, na których działał Cel I .
Wsparciem objęte to wszystkie „stare państwa członkowskie” z wyjątkiem Grecji, Irlandii i Portugalii korzystających we wszystkich regionach z pełnej lub przejściowej pomocy udzielanej w ramach Celu I. Mieszkańcy obszarów problemowych Celu II z grupy UE 15 stanowił 18% ogólnej liczby ludności tych państw…
Rozszerzenie UE 1 maja 2004 r. w nieznacznym stopniu zwiększyło wielkość wsparcia udzielanego na działania podejmowane w ramach Celu II. W większość przypadków regiony „nowych państw członkowskich „…
Łącznie na obszarze poszerzonej UE 25 do obszarów problemowych Celu I Komisja Europejska udzielała wsparcia przejściowego tym obszarom, które w okresie 1994-1999 korzystały …
Obszary przemysłowe -obszary poziomu NUTS3 spełniające 3 kryteria:
-średni poziom bezrobocia z ostatnich 3 lat powyżej średniej unijnej
-udział zatrudnionych w przemyśle większy, bądź równy od średniej unijnej we wszystkich latach od 1985r.
-spadek zatrudnienia w przemyśle od 1985r.
Obejmowały 10 jednostek pełnych NUTS 3 i 65 jednostek NUTS3 w granicach której występują jednostki niższego szczebla podziału terytorialnego spełniających kryteria przemysłowych obszarów problemowych. Ludność tych obszarów stanowiła 7,5% ogółu mieszkańców UE …
Obszary rolnicze - obszary poziomu NUTS3 spełniające 2 z 4 kryteriów:
-gęstość zaludnienia poniżej 100/km2lub udział zatrudnionych w rolnictwie równy bądź wyższy od dwukrotnej wartości średniej UE od 1985r.
-średni poziom stopnia bezrobocia powyżej średniej E w ostatnich 3 latach lub spadek liczby ludności od 1985r.
Obejmowały 7 pełnych jednostek NUTS3 oraz 69 jednostek NUTS3 w granicach których występują jednostki niższego szczebla podziału terytorialnego spełniające kryteria rolniczych obszarów problemowych .
Obszary miejskie - obszary gęsto zaludnione spełniające dodatkowo 1 z kryteriów:
-udział bezrobocia długotrwałego w strukturze bezrobotnych większe od średniej UE
-wysoki poziom ubóstwa ze względu na złe warunki mieszkaniowe
-zaznaczające się pogorszenie środowiska naturalnego
-wysoki poziom przestępstw
-niski poziom wykształcenia ludności
85 obszarów problemowych ; 2,4% ludności UE
Obszary zależne od rybołówstwa - obszary na wybrzeżach, w przypadku których udział zatrudnionych w rybołówstwie był znaczny , a problemy restrukturyzacji tego sektora prowadziły do spadku liczby zatrudnionych . Obszary zależne od rybołówstwa stanowiły 27 jednostek NUTS 3 w granicach których występowały obszary nadmorskie (jednostki niższego szczebla podziału terytorialnego ) o znacznym udziale w strukturze rybołówstwa.
Obszary inne - wyróżnione na podstawie kryteriów:
-obszary graniczące z terenami objętymi Celem I lub obszarami przemysłowymi objętymi Celem II
-obszary rolnicze wykazujące cechy starości demograficznej lub o zmieniającym się rynku pracy w rolnictwie
-obszary dotknięte poważnymi problemami strukturalnymi, lub wysokim poziomem bezrobocia spowodowanym restrukturyzacją jednego lub więcej przedsiębiorstw rolniczych, przemysłowych, usługowych.
Obejmowały 17 pełnych jednostek NUTS3, 273 jednostki NUTS3 na obszarze których występowały obszary spełniające kryteria tego celu , stanowiło to 2,6 % mieszkańców UE.
CEL III - wspieranie działań w regionach nie uwzględnionych w zakresie celu I i II dotyczących adaptacji i modernizacji ich systemów edukacyjnych, szkoleniowych i zatrudnienia.
Były to działania zorientowane horyzontalnie koncentrujące środki na problemach modernizacji rynków pracy zapewniając warunki do poprawy jakości kapitału ludzkiego w tym przypadku nie określono kryteriów statystycznych wyznaczających obszary problemowe. Działania podejmowane w ramach tego celu finansowane były ze środków EFS.
…
Polityka spójności 2007-2013
Pomimo faktu ,że polityka regionalna UE , której głównym celem jest osiągnięcie spójności ekonomicznej i społecznej w ostatnim okresie programowania dysponowała drugim po wspólnej polityce rolnej budżetem wśród polityk wspólnotowych i. Działania podejmowane w jej ramach nie przyniosły rezultatów mimo dużych nakładów finansowych .
Ogólne założenia nowego okresu programowania unijnej polityki regionalnej 2007-2013 przedstawiono w formie Trzeciego Raportu na temat spójności ekonomicznej i społecznej UE opublikowanego w lutym 2004 r. Brak skuteczności dla dotychczasowych działań stał się podstawą do poszukiwania nowego paradygmatu europejskiej polityki regionalnej, który „ w lepszym stopniu wykorzystywał by nową siłę napędową gospodarki opartej na kwalifikacji i umiejętnościach ”.
…
Znaczne powiększenie różnic społecznych i ekonomicznych będące następstwem poszerzenia się UE
-prawdopodobne przyspieszenie zmian gospodarczych wynikającej z pogłębiającej się globalizacji, w konsekwencji wzrostu
-nowe uwarunkowania rozwoju związane z rewolucją w nowych technologiach i rozwojem gospodarki opartej na wiedzy
Które obok tradycyjnych , do których zalicza się :
-spadające tempo rozwoju gospodarczego starych państw członkowskich UE 15
-starzenie się społeczeństw w niektórych państwach członkowskich zagrażające ich rynkom pracy
-problem masowej imigracji obywateli państw trzecich na teren UE , głównie do miast i aglomeracji
Tworzą nową rzeczywistość społeczno gospodarczą i zmuszają do podjęcia reform dostosowujących działania inwestycyjne polityki.
Nowa polityka regionalna wspólnot ze względu na traktowanie jako nadrzędnego celu osiągnięcia większej spójności państw i regionów szybko została określona mianem polityki spójności i pod tą oficjalną nazwą funkcjonuje obecnie.
Jako priorytetowe obszary działań interwencyjnych polityki spójności wskazano:
-promocje regionalnej konkurencyjności i wzrost zatrudnienia ,zwłaszcza poprzez zwiększanie atrakcyjności Europy i jej regionów pod względem inwestycji i zatrudnienia oraz poprawę poziomu wiedzy i innowacyjności na rzecz wzrostu
-zwiększenie wszystkich wymiarów spójności ekonomicznej i społecznej , jak i nowej zapisanej w Traktacie ustanawiającym Konstytucje dla Europy, czyli spójności przestrzennej , przy zaangażowaniu wszystkich programów współpracy od lokalnej do ponadnarodowej.
8/12 Wykład 7
Spójność - jest pojęciem używanym na gruncie wielu nauk , w tym fizyki , chemii czy socjologii
Najczęściej oznacza ona zgodność własności pewnych obiektów, ich podobieństwo…
na gruncie polityki regionalnej jest ono używane do określenia stopnia nierówności między krajami lub regionami, wiąże się z dążeniem do wyrównania tych nierówności.
Genezę i przemiany koncepcji spójności na gruncie europejskiej polityki regionalnej można uporządkować w postaci kalendarium.
Traktat Rzymski z 1957 r. ustanawiający EWG uwarunkowuje działania interwencyjne państw członkowskich na problem konieczności wzmacniania jedności gospodarek oraz zapewniania harmonijnego rozwoju poprzez redukowanie…
Traktat z Maastricht z 1992 r. - tworzy UE, potwierdził dążenie do spójności ekonomicznej i społecznej jako jeden z najwyższych celów I filar Zjednoczonej Europy, dodatkowo powołano instrument finansowy w postaci Funduszu Spójności przy wykorzystaniu pojęcia spójności…
Traktat Amsterdamski z 1997r. reformujący UE podkreślił znaczenie spójności społecznej zwracając uwagę na konieczność poprawy dostępu do rynku pracy i zapewnienia standardów opieki społecznej …
Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy z 2004 r. , który ze względu na brak ratyfikacji nie wszedł w życie , wprowadził obok spójności ekonomicznej i społecznej dodatkowo spójność terytorialną. Tym samym nastąpiło formalne włączenie uwarunkowań przestrzennych do definiowania i interpretowania spójności Wspólnoty.
Spójność- rola przestrzeni
Wprowadzenie trzeciego wymiaru spójności zmieniło ten tradycyjny sposób myślenia. Przyjęto, że wymiar przestrzennej spójności jako spójność terytorialna ma wspierać i uzupełniać zbyt mało efektywne, pomimo znacznych nakładów, postępy w osiąganiu lepszej spójności ekonomicznej i społecznej . Tym można tłumaczyć fakt, że pomimo fiaska prac nad Konstytucją Europejską znaczenie spójności terytorialnej dla polityki regionalnej UE zostało potwierdzone w wielu dokumentach zapoczątkowanego w 2004 r. Procesu Rotterdamskiego :
-? Parlamentu Europejskiego o znaczeniu spójności terytorialnej dla rozwoju regionalnego z 2005 r.
-Agenda terytorialna UE z 2007 r.
-Europejska Zielona Księga w sprawie spójności terytorialnej - przekształcanie różnorodności terytorialnej w siłę z 2008r.
Przestrzeń, która na gruncie europejskiej polityki regionalnej wykorzystywana była dotychczas jako układ odniesienia dla analizy poziomu spójności ekonomicznej i społecznej oraz podstawę koncentracji terytorialnych działań interwencjonalnych poprzez wyznaczenie obszarów problemowych charakteryzujących się skrajnie niską spójnością ekonomiczną i społeczną zmieniła zasadniczo swoje znaczenie.
Spójność-unijna polityka spójności
Traktat Lizboński, który po podpisaniu w 2007 r. wszedł w życie w grudniu 2009 r. rozszerza działania państw członkowskich wskazując na konieczność obok wspierania obok spójności społecznej i ekonomicznej także spójności terytorialnej.
Podejmowane działania spowodowały, że polityka regionalna UE = Polityka spójności od roku 2007 . Głównym celem jest osiąganie spójności w trzech wymiarach : ekonomicznym, społecznym, terytorialnym.
Spójność ekonomiczna oznacza ograniczanie różnic w poziomie rozwoju społeczno- gospodarczego.
Można uszczegółowić za G. Grzelakiem (2006) że wymiar Gospodarczy spójności należy odnosić do harmonizacji funkcjonowania całego układu ekonomicznego i możliwie pełnego wykorzystania potencjału tkwiącego w jego częściach składowych.
Do najważniejszych osiągnięć UE w budowaniu spójności ekonomicznej należy zaliczyć utworzenie wspólnego rynku oraz wprowadzenie wspólnej waluty.
Funkcjonalne podejście do spójności pozwala nam dążyć zarówno do spójności jak i konkurencyjności. Patrzenie na spójność jako stan powiązań (relacji) w tym podejściu akceptujemy pewien stan nierównowagi, zgadzamy się na pewne nierówności , korzystanie ze swojego rozwoju nawzajem.
Spójność społeczna- zdolność do zapewnienia dobrobytu wszystkim obywatelom, minimalizowanie rozbieżności między nimi, unikania polaryzacji społeczeństwa.
Poprawa spójności społecznej wiąże się z działaniami ???:
1. działania sprzyjające do tworzenia warunków do realizacji zasady równych szans tj. równego dostępu do wykształcenia, miejsc pracy , awansu zawodowego przy zapewnieniu pełnej mobilności
2.działania wzmacniające solidarność w społeczeństwie , przeciwdziałające wyludnianiu
3.dzialania zapewniające ochronę najsłabszych poprzez redystrybucje środków budżetowych przeznaczonych na zwalczanie marginalizacji społecznej i dyskryminacji
Budując spójność społeczna UE zapewnia swoim obywatelom swobodę przemieszczania, osiedlania, podejmowania pracy , jak również inicjuje działania w celu poprawy efektywności polityki zatrudnienia skutkującej tworzeniem nowych miejsc pracy . Europejska Strategia Zatrudnienia.
Spójność terytorialna - nie została zdefiniowana całościowo przez Komisję Europejską nawet w Zielonej Księdze na temat spójności terytorialnej.
Dyskusja na ten temat toczy się aktualnie na forum państw członkowskich UE :
- Zielona Księga w sprawie spójności terytorialnej ….
Należy przyjąć, że spójność terytorialna ma charakter zarówno uzupełniający jak i wspomagający. Jest efektem i narzędziem dwóch spójności. Tym samym z jednej strony obejmuje dwa działania poprawiające niedoskonałe zagospodarowanie przestrzenne danego obszaru , tak aby optymalizować warunki rozwoju społeczno - gospodarczego, czyli dążyć do osiągania ładu przestrzennego . Dotyczy to przede wszystkim rozwoju systemu osadniczego i sieciowej infrastruktury transportowo- komunikacyjnej, które powinny zapewniać optymalne warunki do funkcjonowania układu społeczno - gospodarczego, ale które również umożliwia budowanie lokalnych powiązań stwarzających szanse na rozwój tym , którzy zamieszkują obszary peryferyjne , a w ten sposób mogą korzystać z zasobów obszarów centralnych i uczestniczyć we wspólnym budowaniu dobrobytu.
Z drugiej strony spójność terytorialna oznacza wzrost poziomu integracji terytorialnej obszaru poprzez jego dotknięcie oraz zmniejszenie wewnętrznego poziomu nierównowagi przestrzennej UE realizując cele spójności przestrzennej przygotowuje i realizuje transnarodowe programy rozwoju infrastruktury transportowo- komunikacyjnej.
Przykładem tego rodzaju inicjatywy jest rozwijany do końca lat 80-tych Program Trans- European Networks (TEN) , którego zadaniem jest tworzenie warunków dla wzrostu integracji terytorialnej na obszarze działania wspólnego rynku. Innym kierunkiem działania wzmacniającym spójność terytorialną jest wspieranie współpracy międzyregionalnej i międzypaństwowej , w tym również na szczeblu lokalnym , co w perspektywie finansowej UE na lata 2007-2013 zostało sformalizowane w postaci jednego z trzech celów Wspólnotowej Polityki Spójności, określonego mianem Europejskiej Współpracy Terytorialnej. (EWT)