metody projekcyjne

NARZĘDZIA

1. Test Kolorów M. Lüschera

2. Test Piramid Barwnych R. Heissa & P. Halder

LEKTURA

1. Bielecki, J. (1995). Wprowadzenie do badania testem kolorów Luschera. Studia z Psychologii. 5, 10-39

2. Gasiul, H. (2002). Teorie emocji i motywacji. Rozważania psychologiczne. Warszawa: Wyd. UKSW. s. 201-213.

3. Lüscher, M., (1998). Diagnostyka kolorami Maxa Lüschera, Warszawa: Polskie Towarzystwo Higieny Psychicznej

4. Popek, S. (2003). Barwy i psychika. Percepcja, ekspresja, projekcja. Lublin: Wydawnictwo UMCS.

5. Heiss R., i in. (1998). Test Piramid Barwnych. Warszawa: Erda, wybrane teksty.***

6. Strelau, J. (2000). Psychologia. Podręcznik akademicki. Gdańsk: GWP, tom I, s. 491 - 502. [Metody projekcyjne do badania stanów i dyspozycji emocjonalnych.]

• TEORIA

Celem testów projekcyjnych jest diagnoza strukturalnych i procesualnych właściwości osobowości, które determinują wzory indywidualnego i społecznego funkcjonowania jednostki. Zakłada się, iż cel ten może być realizowany dzięki właściwościom:

1. materiału testowego

2. zachowania testowego osoby badanej

3. jego interpretacji i diagnozy

technika projekcyjna a test projekcyjny

1. technika projekcyjna - odnosi się do każdej metody badania diagnostycznego, opartej na zjawisku projekcji. Może nią być np. psychodrama, rysowanie, lepienie z gliny lub wykorzystanie materiału testowego dla uzyskania spontanicznych reakcji osoby badanej lub pacjenta.

2. test projekcyjny - techniki projekcyjne o wystandaryzowanym sposobie badania oraz sformalizowanych regułach interpretacji i diagnozy.

Zachowania testowe - zachowania projekcyjne:

1. selektywne spostrzeganie bodźców testowych - przedmiotem analizy może być np. zakres spostrzegania pola bodźców (wypowiedzi całościowe lub detaliczne);

2. interpretacja znaczeń materiału testowego:

• przypisywanie psychologicznych i społecznych właściwości zdarzeniom, postaciom i obiektom (np. agresywny nietoperz)

• fabularyzacja związków i zdarzeń

3. rzutowanie tzn. tworzenie postaci, obiektów i zdarzeń nie istniejących w materiale testowym lub mało prawdopodobnych ze względu na jego właściwości percepcyjne lub znaczeniowe.

Mogą one mieć charakter kierunkowy - w zadaniu testowym polegającym na narysowaniu „człowieka”, „drzewa”, „rodziny” w projekcyjnych testach rysunkowych lub charakter dowolny polegający na spontanicznym tworzeniu obiektów, postaci, zdarzeń.

4. wymuszony wybór - spośród istniejącego zbioru możliwości, świadczy o preferencjach osoby badanej. Np. wybór postaci w Teście Schondiego, kolorów w Teście Piramid Barwnych.

1. Metody projekcyjne w podstawowy sposób związane są z emocjami.

2. Uruchomienie samego procesu projekcji jest następstwem wzbudzenia stanów emocjonalnych.

3. Każda technika projekcyjna może stanowić podstawę analizy zarówno reakcji emocjonalnych, jak i stanów oraz dyspozycji emocjonalnych.

NARZĘDZIA

• 1. M. Lüscher - Test Kolorów

„wybór barw odczuwanych jako przyjemne lub nieprzyjemne jest funkcją aktualnych skłonności człowieka”

Test Kolorów został przedstawiony na pierwszym Światowym Kongresie Psychologów w Lozannie w roku 1947. Wzbudził duże zainteresowanie. Przetłumaczono go na ponad trzydzieści języków.

• „Szybki Test Lüschera” lub „Krótki Test Lüschera”

• służy do badania dynamicznej strony osobowości i do oceny typu przeżywania (stąd bada stany emocjonalne, dynamikę popędów, mechanizmy obronne)

• opiera się na preferencji barw

• badanie polega na kolejnym wybieraniu z początkowych 8 kolorowych kartoników tego, który spośród pozostałych bardziej się podoba danej osobie, jest najbardziej sympatyczny

• w drugim etapie należy wybrać kolorowy kartonik, który najbardziej się podoba z pozostałych 7 kartoników

• później ten który najbardziej się podoba z 6 pozostałych itd.

• podstawą interpretacji jest sekwencja uporządkowania kolorów i ich rodzaj (jaka barwa i czy należy do kategorii zasadniczych czy pomocniczych)

Każda struktura podstawowa może być określona z różnych punktów widzenia:

1. jako kolor w tekście Lüschera

2. jako stan fizjologiczny

3. jako samopoczucie psychiczne

4. jako sposób postępowania

5. jako cel

Każdy kolor zasadniczy reprezentuje podstawowe potrzeby psychiczne człowieka:

1. Kolor niebieski - stan fizjologiczny: spokój - samopoczucie psychiczne: zadowolenie, poczucie pełni - sposób postępowania: związać się - cel: zaspokojenie;

Kolor niebieski reprezentuje „głębokość uczuć”. Jest on: koncentryczny (zaaferowany sferą subiektywną), heteronomiczny, jednoczący, wrażliwy, zamyślony, łączący.

Jego aspekty afektywne to: spokój, zadowolenie, czułość i troskliwość, miłość i przychylność

2. Kolor zielony - stan fizjologiczny: spokój - samopoczucie psychiczne: powaga - sposób postępowania: posiadać znaczenie - cel: upewnienie się;

Kolor zielony reprezentuje „prężność woli”. Jest on: koncentryczny, autonomiczny, defensywny, upewniający się, posiadający, obstający przy swoim.

Jego aspekty afektywne to: obstawanie przy swoim, pewność siebie, wytrwałość, poczucie własnej godności.

3. Kolor czerwony - stan fizjologiczny: pobudzenie - samopoczucie psychiczne: ożywienie - sposób postępowania: zdobywać - cel: osiągnięcie;

Kolor czerwony reprezentuje: „siłę woli i napędu”. Jest on: ekscentryczny, autonomiczny, aktywny, ofensywny i agresywny, motoryczny, zdobywczy, współzawodniczący.

Jego aspekty afektywne to: działanie, pożądanie, pobudzenie, dominacja, zmysłowość.

4. Kolor żółty - stan fizjologiczny: rozluźnienie - samopoczucie psychiczne: pogoda - sposób postępowania: przeżyć coś - cel: uwolnienie się;

Kolor żółty reprezentuje „spontaniczność”. Jest on: ekscentryczny, heteronomiczny, oczekujący, rozwijający się, ekspansywny, ufny. Jego aspekty afektywne to: poszukiwanie, zmienność, oczekiwanie, niefrasobliwość.

Test Lüschera składa się z ośmiu kolorowych kartoników:

4 kolory zasadnicze (psychologicznie pierwotne):

1. niebieski 2. żółty 3. czerwony 4. zielony

4 kolory pomocnicze:

1. fioletowy 2. brązowy 3. szary 4. czarny

Uwaga: powyższe kolory zostały dobrane metodą `na oko' więc służą tylko orientacji i nie należy ich wykorzystywać do badań. Możesz sam sprawdzić, czy oddają to, co miał na myśli Lüscher - opis kolorów z podręcznika po kolei (kolory są też tak ponumerowane w teście):

1. niebieski [kolor letniego nieba nocą]

2. zielony [o niebieskim odcieniu]

3. czerwony [pomarańczowoczerwony]

4. jasnożółty

5. fioletowy

6. brązowy [brązowoczerwony - dodana ciemna farba do czerwieni]

7. czarny

0. szary [ani jasny, ani ciemny, nie stymuluje]

Zalety Klinicznego Testu Kolorów Maxa Lüschera:

1. Jest to prosta technika, nie wymagająca ani od badającego, ani od badanego szczególnego wysiłku;

2. Czas trwania badania jest bardzo krótki (kilka, najwyżej kilkanaście minut)

3. Wiek w zasadzie nie jest ograniczony. Można badać testem kolorów zarówno dzieci przedszkolne, jak młodzież i ludzi dorosłych.

4. Nie stanowią ograniczeń rasa czy narodowość badanego, ani też jego wykształcenie czy zdolność wysławiania się;

5. Test można powtarzać wielokrotnie, badając zmiany zachodzące w psychice badanego, na przykład pod wpływem zmieniających się warunków czy oddziaływań psychoterapeutycznych.

6. Test wyklucza tendencyjność wypowiedzi;

7. Test pozwala na wykrycie symptomów chorobowych, zarówno somatycznych, jak i psychicznych, gdy nie są jeszcze zauważalne żadne objawy kliniczne!

Testem Lüschera przebadano wiele tysięcy osób. Wyniki badań wskazują na dużą istotność statystyczną, potwierdzającą zależność między somatycznym podłożem zaburzeń funkcjonalnych a wyborem barw.

W najnowszych publikacjach Lüscher wyraził pogląd, że podział na cztery jest najbardziej logicznym podziałem całości. Istnieją na przykład cztery pory roku, cztery kierunki świata, cztery elementy, cztery temperamenty. Istnieje podział na cztery wielu symboli religijnych.

3. Test Piramid Barwnych (Robert Heiss, Petra Halder i Diether Hoger)

Test Piramid Barwnych opublikowany został po raz pierwszy w 1951 roku.

Wskaźnikiem afektów i emocji są barwy.

TPB służy do badania afektywnej struktury osobowości człowieka.

Nie jest testem psychometrycznym, chociaż bazuje na psychometrycznym określeniu procesów wyboru; nie jest testem badającym całą osobowość.

Afektywną strukturę osobowości wskazują ruchliwość i zmienność zachowań, które odpowiadają za zmienność reakcji i nastrojów, budując afektywną dynamikę. Najbardziej czułym wskaźnikiem afektywności (cechującej się daną siłą, trwałością, wymiarem przyjemności lub nieprzyjemności oraz komponentem nastroju) jest barwa.

Metoda opiera się na preferencji barw.

Zadanie badanego polega na ułożeniu z kwadracików o różnych kolorach (w sumie występuje 14 kolorów) trzech piramid „ładnych” i trzech piramid „brzydkich”

Na podstawie odpowiednio ułożonej kombinacji barw analizuje się różne tzw. syndromy, z których najważniejsze są:

syndrom pobudzenia - tłumienia (pobudzenie oznacza ukierunkowanie na zewnątrz, otwartość na bodźce zewnętrzne, wyższą i trwalszą pobudliwość; tłumienie - to stan przeciwny, wskazujący na bierność, zamykanie się czy odwracanie się od doznań emocjonalnych;

na syndrom pobudzenia składają się barwy: czerwona, pomarańczowa, żółta, jasnozielona

syndrom tłumienia: fioletowa, brązowa, szara, czarna

syndrom normy - wskazuje na stan dostosowania się, ułożoności, normalny sposób przeżywania emocjonalnego bądź odbiegający od normy - jest to dość mało precyzyjnie określone;

na syndrom normy składają się barwy: czerwona, zielona, niebieska (wynik przeciwny do normy dają barwy: różowa, jasnozielona, szara)

syndrom bezbarwności - wskazuje na stopień zaburzeń psychicznych, dysharmonijność przeżyć emocjonalnych)

do syndromu bezbarwności należą barwy: biała, szara, czarna

Ponadto ważne są:

• ocena rodzaju ukształtowania piramid (czy są to piramidy wielobarwne, jednobarwne, tworzone według jakichś reguł symetrii, o charakterze warstwowym, dywanowym lub inaczej)

• formuła zmienności (liczba barw użytych do układania piramid)

• czas oraz częstość zmian czy korekt w układaniu piramid

Test Piramid Barwnych nie został opracowany na podstawie teoretycznych rozważań. Jedynie jako punkt wyjścia wychodził od tego, że barwy ukazują się jako reprezentacje afektów. Wnioski przedstawione na temat TPB powstały w wyniku sumowania się badań empirycznych.

Ogólna charakterystyka TPB:

1. TPB jest testem wyborów

2. od badanego oczekuje się 90 wyborów

3. badany układa trzy piramidy ładne i trzy piramidy brzydkie

4. do wyboru jest 14 barw

5. dla ułożenia jednej piramidy należy dokonać 15 wyborów

6. przy badaniu TPB nie występuje żadna sytuacja sprawdzająca czy przymusowa. Badany znajduje się raczej w sytuacji możliwości, która ograniczona jest wspomnianymi warunkami. W tej sytuacji możliwości, badany może dowolnie wybierać, według własnego uznania, w zależności od chęci, humoru, nastroju, usposobienie i gustu;

7. Obliczanie indywidualnego protokołu badania przebiega w czterech etapach i prowadzi do następujących wyników przeliczonych:

Zawsze dla testu pierwotnego i kontrastowego można określić pierwsze trzy punkty:

1. jakie barwy zostały wybrane i jak często występują;

2. zakres , stałość i zmiany wyboru barw, zależnie od tego czy barwy były stale wybierane w trzech piramidach czy może były zmiany lub też czy jakieś barwy zostały pominięte

3. wysokość i jakość syndromów

…oraz określenie stosunku pomiędzy testem pierwotnym i kontrastowym, aby ustalić wskaźnik chwiejności emocjonalnej.

Ciekawostki interpretacyjne:

• różowy wybierają dzieci - dorośli chętniej czerwony, różowy wyraża tendencję do niepokoju i labilności emocjonalnej

• czerwony może być interpretowany jako brak skłonności neurotycznych

• pomarańczowy często występuje u przestępców

• zielony to oznaka integracji i dojrzałej wrażliwości - absolutnie nieneurotyczny:)

• osoby pod wpływem leków uspokajających częściej wybierają niebieski…

• piramidy dywanowe (bez struktury) częściej układają dzieci - dorośli wolą porządek

• …etc (więcej ciekawostek w podręczniku).

DLA dociekliwych wielbicieli definicji i odcieni semantycznych

• Zjawisko projekcji w psychologii

Słowo „projekcja” pochodzi od łacińskiego proicere - wyrzucać, wyciągać i oznacza w mowie potocznej tyle, co rzutowanie. Pojęcie to zostało przyjęte i spopularyzowane przez Freuda w 1894 r.

Wielu badaczy sądzi, że projekcja to „mechanizm psychiczny, za pomocą którego jakaś osoba rzutuje na innych swoje myśli i uczucia” (N. Sillamy)

• „nieświadomy mechanizm rzutowania swoich niepożądanych cech czy wad na innych ludzi” (J.Kozielecki)

• „mechanizm obronny charakteryzujący się przypisywaniem własnych motywów lub myśli innemu” (Ch.A. Heidenreich)

• „rodzaj zdeformowanej empatii” (H.R. Winefield, M.Y. Peay)

• „unikanie uczucia lęku przez przypisywanie komuś innemu własnych pragnień” (S. Kratochvil)

• „rzutowanie w obiektywna rzeczywistość własnych postaw i poglądów oraz interpretowanie zgodnie z nimi istniejących faktów” (A. Lewicki)

• „spontaniczny przejaw charakterystyczny dla danej jednostki cech osobowości, polegający m.in. na niezamierzonej (i nieuniknionej) subiektywizacji odbieranych sygnałów” (W. Szewczuk)

W świetle przytoczonych określeń projekcji możemy przyjąć, iż jest to przeniesienie czegoś z wnętrza psychiki człowieka na zewnątrz, czyli uzewnętrznienie (słabo uświadomione) cech przedmiotowych, poprzez jakiś rodzaj zachowania (działania). Projekcja w tym znaczeniu zbliżona jest do ekspresji swobodnej lub inaczej - ekspresji naturalnej (H.Sęk). Polega ona na spontanicznym.

Sygnalizowana złożoność mechanizmu i istoty projekcji wpłynęła na konieczność typologizacji i wyodrębnienia jej odmiennych rodzajów. J. Rembowski wyróżnił:

1. projekcję klasyczną - określającą psychiczny mechanizm projekcji;

2. projekcję atrybutywną - polegająca na przypisywaniu własnych motywów, uczuć i zachowań innym osobom;

3. projekcję autystyczną, występująca wtedy, gdy dostrzegane przez jednostkę rzeczy są przez nią modyfikowane zgodnie z jej własnymi potrzebami.

4. projekcję racjonalizującą - podobna do projekcji klasycznej, z tym, że osoba u której taki proces zachodzi, usiłuje go usprawiedliwić, wyszukując dla swojego zachowania odpowiedniego uzasadnienia

H. Sęk - klasyfikacja projekcji:

1. poznawcza apercepcja, zachodząca wówczas, gdy jednostka napotyka sytuację nieznaną i przetwarza dochodzące do siebie bodźce tak, aby stały się dla niej sensowne i by mogła włączyć je do swego systemu dotychczasowych doświadczeń.

2. projekcja motywacyjnych i emocjonalnych cech osobowości, do której należą wszystkie formy kształtowania, naginania i zniekształcania otoczenia na skutek rzutowania na nie względnie trwałych cech osobowości, ukierunkowujących czynności człowieka, a więc jego celów, motywów, potrzeb i zadań.

3. projekcja krótkotrwałych stanów emocjonalno-motywacyjnych, projekcja przejściowa, zależna w dużej mierze od aktualnej sytuacji psychologicznej jednostki, spowodowana np. przejściową deprywację potrzeb, zagrożeń.

Ponadto wyróżnia ona, opierając się na dwóch formach subiektywności spostrzegania, tj. twórczego przetwarzania lub obronnego zniekształcania rzeczywistości w procesie projekcji obronnej, wywołanej przez cechy blokujące rozwój osobowości (np. utrwalona lękliwość społeczna) oraz projekcję twórczą, reakcję możliwą przy sprzyjającym rozwoju jednostki, polegająca na „konstruowaniu rzeczywistości”

W przypadku koloru i w zjawiskach barwnych mamy do czynienie z dwoma odmiennymi procesami projekcji. Po pierwsze, w procesie ekspresji z użyciem kolorów gdy dochodzi w mniejszym lub większym stopniu do kreowania swojego wewnętrznego świata w wytworze plastyczny. Po drugie, w procesie percepcji zjawisk barwnych, ale tylko wówczas, gdy ten odbiór ma charakter preferencyjnego wyboru, a zatem, gdy mamy do czynienia z upodobaniami. Zachodzi wówczas zjawisko „rzutowania” własnych stanów emocjonalnych na obiekt bądź element tego obiektu (wybór przez akceptację i negację). Tym obiektem, któremu osoba „odbierająca” przypisuje określone wartości, może być zestaw kolorów w postaci układanki barwnej - czyli test.

M. Lüscher, konstruując Test Kolorów, wyszedł z założenia, że „wybór barw odczuwanych jako przyjemne lub nieprzyjemne jest funkcją aktualnych skłonności człowieka”. Autor testu oparł się na teorii kontrastu Heringa zakładając, że efekt kontrastu ma zastosowanie do wszystkich kolorów ze względu na jasność lub ciemność.

Proces ten jest rezultatem nie tyle funkcji kory mózgowej, ile raczej autonomicznego systemu nerwowego, w którym procesy dokonują się poniżej progu świadomości w sposób samoregulujący.

Lüscher wziął pod uwagę dwie kategorie kolorów: zasadnicze (niebieski - reprezentujący „głębokie uczucie”, zielony - reprezentujący „prężność woli”, czerwony - reprezentujący „spontaniczność”) oraz kolory pomocnicze, do których zaliczył: fioletowy, brązowy, czarny i szary.

Zasada badania opiera się na kombinacjach barwnych a przeznaczenie testu związane jest z badaniem emocjonalności normalnej lub zaburzonej.

Innym źródłem, w którym można poszukiwać wartości projekcyjnej barw, jest Test Piramid Barwnych. Celem testu miała być weryfikacja empiryczna związku barw z psychiką.

W ujęciu tym traktuje się barwy i emocje, a zwłaszcza efekt owej współzależności, paralelnie.

Konkretnie podkreśla się istnienie tego związku z afektem emocjonalnym, a nie z dłużej trwającymi emocjami.

E. G. Schachtel wyróżnił trzy istotne właściwości wspólne barwom i afektom:

• bierność ze strony doświadczającego ich podmiotu;

• bezpośredni charakter związku między podmiotem a przedmiotem

• natychmiastowość pojawienia się tego związku

Właściwości barw oraz reakcje na nie ujmowane są w teście Piramid Barwnych całościowo, dynamicznie, a także reaktywnie w odniesieniu do bodźców wewnętrznych (somatycznych) orz na pobudzenie zewnętrzne.

Wymiar barwy jasna-ciemna może być reprezentatywny dla stanów nastroju.

• przygnębienie - ciemny nastrój, w czarnych barwach;

• optymizm - jasne barwy

Wynika to z prostej zależności: różnice w ilości i jakości promieniowanej energii powodują psychiczne zróżnicowanie reakcji na określone zjawisko. Dlatego jasnym bodźcom przypisywane jest uczucie lekkości, nieograniczoności, a ciemnym - przygnębienie, ograniczenia.

Aczkolwiek nie zawsze - Indianie północnoamerykańscy wyróżniali 7 kierunków: wschód, zachód, północ, południe, góra, dół oraz kierunek do wewnątrz (człowieka).

Emocje i motywacje/ćwiczenia/metody projekcyjne [skrypt by jolarosińska&marekjaros2006] 2/8

emocje i motywacje/ćwiczenia

---