Grażyna Milarska
Praca z przedmiotu „Współczesne problemy socjologii”
Temat pracy: Media jako nośnik manipulacji
W ostatnich latach o środkach masowego komunikowania mówi się i pisze w kontekście zagadnień: kultury masowej i mass mediów jako czwartej władzy w państwie.
Mass media to narzędzia informacji. Po polsku mówimy: środki masowego przekazu pamiętając, że słowo „środek” oznacza to, co umożliwia, ułatwia działanie(środek lokomocji, środek transportu itp.), w tym przypadku to wszystko, co umożliwia masowy przekaz informacji. Mass media stały się wielkim i tajemniczym światem człowieka. Są już trwałym składnikiem kultury i poszukiwanym ”artykułem pierwszej potrzeby”. Ten niezwykle wpływowy „świat” przeżywa obecnie swój żywiołowy rozwój. Ujawnia się jego siła, zasięg i skutki jego wielorakiego wpływu. Są one tak głęboko obecne w życiu publicznym, że dziś przypisuje się im pozycję „pierwszej władzy- dezaktualizując tym samym niedawną opinię, która upatrywała w nich ”czwartą władzę”- a więc najważniejszą po trójwładzy państwa demokratycznego.
W swoim rozległym funkcjonowaniu media są albo nośnikiem różnorakiego dobra, kierowanego do jednostki i społeczeństwa, albo też stają się czynnikiem upowszechniającym zło. Problemy moralne wynikające z działalności mediów to nie tylko pornografia, przemoc czy gwałt zadawany podświadomości człowieka. To również kłamliwa reklama, wyrafinowana manipulacja i brak odpowiedzialności za słowo u tych dziennikarzy prasy, radia i telewizji, którzy wyżej od prawdy stawiają swoją niezależność i korzyści materialne.
Manipulacja jest to celowe i skryte działanie przez które narzuca się jednostce lub grupie ludzi fałszywy obraz pewnej rzeczywistości. Ten zniekształcony obraz nie odnosi się do całej rzeczywistości, przekraczałoby to możliwości dysponentów i realizatorów manipulacji. Przedmiotem działań manipulatorskich staje się zawsze jakiś wycinek otaczającej człowieka rzeczywistości. Każda manipulacja jest planowana i skryta. Skuteczna manipulacja jest zawsze odpowiednio zaplanowana. W manipulacji człowiek od samego początku kieruje się obmyślanym zamiarem zafałszowania obrazu pewnej rzeczywistości w świadomości drugiego człowieka- dla dobra dysponentów manipulacji.
W działaniach manipulatorskich pracują całe zespoły profesjonalistów, którzy obmyślają w szczegółach nie tylko nowe i doskonalsze techniki, ale przede wszystkim całą strategię działań, przygotowując dokładnie kolejne kampanie propagandowe i ich skuteczny przebieg. Słowo jest uniwersalnym i dość wygodnym w praktyce tworzywem w manipulacji. Powszechność, a nawet „wszechobecność” słowa i jego skuteczność są dziś wzmacniane funkcjonowaniem różnorakich mediów, a w szczególności prasy, radia i telewizji. Sprawia to, że manipulacja za pośrednictwem słowa wykazuje dziś coraz większą siłę i skuteczność.
Zastosowanie najnowszych technik w mass mediach stwarza wielkie możliwości w sferze manipulowania za pośrednictwem obrazu. Media audiowizualne ze względu na występujący w nich przerost obrazu są najbardziej manipulatywnymi mediami. Wśród nich na pierwszym miejscu stawia się film, który z natury swojej przekazuje fałszywe odbicie świata. Dlatego zasługuje w pełni na miano „krzywego zwierciadła” istniejącej rzeczywistości. Film zręcznie i skutecznie okłamuje odbiorcę i spełnia w szerokim zakresie funkcję mitotwórczą.
Zastosowanie nowoczesnych technik w montażu zapisanego słowa i obrazu wyznacza działaniom manipulatorskim wielkie możliwości wpływu w szczególności w ramach przekazów na podświadomość człowieka.
Mass media są najważniejszym kanałem dla strategii manipulacyjnej poszczególnych środowisk politycznych i ośrodków kształcenia opinii publicznej. W następstwie stosowanych manipulacji treści reklamowe oddziałują skutecznie iluzją, dzięki której adresat reklamy nie zastanawia się nad rzeczywistymi walorami towaru, lecz przekonuje się nieodparcie, że dany produkt jest wyjątkowy i niezastąpiony. A zatem w reklamie jest wyraźnie obecny element oszustwa.
Na zróżnicowanie wpływów manipulacji wpływa również rodzaj użytego medium. Najczęściej stosowane są w tym celu tzw. media szybkie prasa codzienna, radio, telewizja, ulotka. Można ją często zmieniać i korygować. Z tej racji na dalszy plan w praktyce manipulacyjnej schodzą media powolna książka, periodyk czy film fabularny.
Najbardziej skuteczna jest manipulacja stosowana w telewizji. Jest to dogodne i funkcjonalne medium dla sugestywnych w odbiorze manipulacji, stosowanych w słowie, obrazie, muzyce i ludzkiej emocjonalności.
Mass media wykreowują nową rzeczywistość poprzez działalność propagandową, głównie przez manipulację ludźmi będącymi adresatami treści propagandowych. Wprawdzie manipulacja tworzy rzeczywistość fałszywą, to jednak jest to pojawienie się nowej rzeczywistości, która przez jej adresatów odbierana jest na ogół bez zastrzeżeń. Jednym z ważnych elementów propagandy politycznej jest „kreowanie wroga”, co prowadzi do ataków nienawiści, agresji i chaosu społecznego.
Reklama w mass mediach podsyca apetyty potencjalnych nabywców. Wpływy jej są skuteczne tym bardziej, że adresowane są do młodego pokolenia. Posługiwanie się sensacją pozwala pozyskać dość szeroką strefę wpływów odbiorców mediów. Dlatego na tym polu prasa, radio i telewizja nigdy nie stawiają swoim odbiorcom ambitnych wymagań. Np. opis faktu o korupcji w policji, o aferze w szpitalu czy upadłości banku jest odpowiednio spreparowany i opatrzony pikantną otoczką sensacji, aby wywierał jak najgłębsze wrażenie u odbiorców. Na sensację składają się oprócz zaskoczenia również elementy grozy, przemocy, walki i agresji. Przelewa się ona przez niemal wszystkie mass media, urabiając odpowiednio opinie, zapatrywania, a nawet postawy ich odbiorców.
Odpowiednio spreparowana i nagłośniona sensacja demaskuje, ośmiesza, kompromituje, budzi u adresatów niechęci, uprzedzenia, a nawet nienawiść. Jednym osobom odbiera głosy wyborcze, innym ich przysparza. Jednym rujnuje karierę polityczną, a drugich kreuje na popularnych polityków. Sensacja jest więc liczącym się instrumentem zarówno w polityce jak i w mass mediach, która skutecznie manipuluje społeczeństwem.
W Polsce urynkowienie mass mediów pchnęło wielu wydawców prasy, dystrybutorów filmów, handlarzy słowem i obrazem w kierunku poszukiwania łatwego zysku. Operują oni różnymi formami sensacji, również sensacji za wszelką cenę. Wiedzą doskonale, że środki sensacji paraliżują myślenie człowieka i uruchamiają jego podświadomość, aby wzbudzić potrzebę opowiadania się za pseudowartościami.
Sensację uzupełnia i wspiera w omawianym systemie manipulowania muzyka. Znajduje się ona w polskich mass mediach pod wyjątkowo szczęśliwą gwiazdą. Zajmuje znaczną część czasu radiowego i telewizyjnego i stale wzrasta. Rozwija się sieć dyskotek i gigantyczny rynek nagrań. W sklepach są dostępne praktycznie nagrania wszystkich liczących się zespołów świata. Soliści i zespoły stają się dziś idolami młodzieży. Plakaty z ich podobiznami zdobią mieszkania młodych ludzi. Muzyka dzięki mediom wypełnia domy rodzinne dzieci i młodzieży. Młody człowiek przeżywając pewne rodzaje muzyki (zwłaszcza rockowej) wiąże się z aktami jak rytualna przemoc, ekstaza, prowokacja seksualna, ataki histerii lub otępienia, znaki miłości i nienawiści. Wywiera to głęboki wpływ na osobowość młodego człowieka.
W manipulacji społeczeństwem szczególną rolę spełnia seks. Obecnie w Polsce reklamą seksu trudnią się nawet tytuły prasowe mające aspiracje pism prestiżowych. Erotyka elektroniczna z całym podtekstem treści przemycanych w sposób manipulacyjny jest już w Polsce szeroko znana i rozwija się, osiągając swoje cele. Przybiera formę tzn. edukacji seksualnej, w działalności niektórych kręgów feministek, w walce o uznanie związków homoseksualnych różnej orientacji, w propagowaniu aborcji na żądanie i antykoncepcji, powodują w świadomości młodych ludzi wyjątkowy chaos pojęć i wartości.
Skutki manipulowania za pośrednictwem mass mediów są ściśle związane z efektami oddziaływań samych mass mediów. Następuje uzależnienie człowieka od mass mediów. Człowiek jest niewątpliwie sprzymierzeńcem dla skutecznej propagandy i manipulacji.
Długotrwała manipulacja , prowadzona w sposób profesjonalny powoduje w psychice ludzi ślad odpowiednio głęboki i trudny do usunięcia. Rozbudzone i utrwalone zaufanie osób manipulowanych do „własnych” mass mediów przy jednocześnie trwałej nieufności wobec mediów konkurencyjnych. Ten negatywny stosunek „do obcych” może się przerodzić w akt nienawiści.
Rosnący stale wpływ mass mediów na człowieka jest dziś faktem niekwestionowanym. Zjawisko to staje się efektem oddziaływań kilku liczących się czynników. Jednym z nich jest stały rozwój mediów zarówno ilościowy jak i jakościowy, odnotowany dziś w skali całego świata. Ponadto funkcjonowanie mediów „otwiera” człowieka na ich wpływy, wywołuje głód obcowania z nimi i w jakimś stopniu uzależnia go od siebie. Jeśli chodzi o efektywność ich oddziaływania, jedni mówią o wszechpotędze mediów(urabiają ludzi i manipulują nimi w dokładnie określonym kierunku), inni-że ludzie odbierają informacje selektywnie, zachowując pełną osobistą wolność wyboru i niezależność.
Jedni widzą w nich fundamentalny środek edukacji jednostek i społeczeństw, integracji, informacji i reformacji tj. pobudzanie krytyki społecznej i działanie na rzecz zmian społecznych, inni wręcz negują pozytywny wpływ.
Manipulacja poprzez mass media stała się już jednym ze „światów” człowieka żyjącego w XXI wieku. A świadomość tego faktu powinna skłaniać do aktywnych postaw wobec manipulacji, aby uchronić jednostkę i społeczeństwo przed jej przykrymi następstwami. Dlatego też problematyka wpływu mass mediów na osobowość człowieka jest przedmiotem stałego zainteresowania ze strony wychowawców-praktyków oraz przedstawicieli nauk o wychowaniu.
BIBLIOGRAFIA
Marian Filipiak, Socjologia kultury; Wyd. Uniwersytetu M. Curie- Skłodowskiej, Lublin 2003r.
Pod redakcją Z. Bauera, E. Chudzińskiego, Dziedzictwo i świat mediów; UNIVERSITAS, Kraków 2000r.
Bp Adam Lepa, Pedagogika mass madiów; Archidiecezjalne Wyd. Łodzkie, Łódź 1999r.
Wiesław Sonczyk, Media w Polsce-zarys problematyki; Wyd. Szk. i Ped. , W-wa 1999r.
Bp A.Lepa, Czy polskie mass media zagrażają ewangelizacji?
Wiadomości Archidiecezjalne Lódzkie nr 10, Łódź 1994r.
Bp A. Lepa, Świat manipulacji, Biblioteka „Niedzieli”, Częstochowa 1995r.
Bp. Lepa, Media masowe nośnikiem manipulacji. Człowiek w zagrożeniu, Łódź 1991r