PRACA KONTROLNA Z WIEDZY O

SPOŁECZEŃSTWIE

Ustrój:
	Konstytucja
	Władza ustawodawcza
	Władza wykonawcza
	Władza sądownicza
	Samorząd terytorialny
	Premierzy i prezydenci
	Ochrona praw człowieka

TEMAT PRACY: Zasady ustrojowe współczesnego państwa.

KONSTYTUCJA

Podstawy prawne ustroju Rzeczpospolitej Polskiej zawarte są
w "Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej" z 2 kwietnia 1997 roku. Została zatwierdzona przez obywateli w referendum z 25 maja 1997 roku. Zgodnie z Konstytucja, Polska jest krajem demokratycznym: republiką wielopartyjną z dwuizbowym parlamentem. Zasady ustroju odzwierciedlają wartości typowe dla państw europejskiego kręgu kultury prawnej: suwerenność narodu, suwerenność
i niepodległość państwa, zasada demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego sprawiedliwość społeczną, pluralizm polityczny i wolność działania partii politycznych oraz wolność zrzeszania się w organizacjach społecznych, szeroki samorząd terytorialny. Konstytucyjne prawa i wolności nawiązują do rozwiązań przyjętych w demokracjach zachodnich, a także
w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.
W Konstytucji sformułowano 5 naczelnych zasad ustroju politycznego:

1. zwierzchnictwo narodu - konstytucja gwarantuje wolne
   i powszechne wybory przedstawicieli narodu do Sejmu
   i Senatu (obu izb parlamentu).

2. reprezentacja (przedstawicielstwo) - prawo do podejmowania decyzji w imieniu narodu zostaje poprzez wybory przeniesione na posłów i senatów.

3. trójpodział władz - opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej (rozdzielonej między Sejm i Senat), wykonawczej (dzieli ją Prezydent RP z Radą Ministrów)
   i sądowniczej (sprawują ją niezawisłe sądy i trybunały).

4. pluralizm polityczny - zagwarantowanie wolności tworzenia
   i działania partii politycznych.

5. samorządność - samorząd terytorialny uczestniczy
   w sprawowaniu władzy publicznej, Istnieje również możliwość tworzenia, niezależnych od państwa, różnych form samorządów (np. samorządu zawodowego).

Od 1987 r. powoływany jest Rzecznik Praw Obywatelskich, jednoosobowy, konstytucyjny organ powołany do ochrony praw
i wolności zagwarantowanych w konstytucji i innych aktach normatywnych. Rzecznik praw obywatelskich ma ustawowo określone kompetencje, działa samodzielnie i we własnym imieniu. Powoływany jest na 5 lat przez Sejm RP za zgodą Senatu na wniosek marszałka sejmu albo grupy 35 posłów.
Najwyższym organem kontroli w państwie jest Najwyższa Izba Kontroli. Zasadniczym zadaniem NIK jest kontrola działalności organów administracji rządowej, Narodowego Banku Polskiego, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych. NIK może także kontrolować działalność organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych.

WŁADZA USTAWODAWCZA

Sejm
Senat

Władza ustawodawcza w Polsce sprawowana jest przez dwuizbowy parlament: Sejm - izbę niższą liczącą 460 posłów i Senat - izbę wyższą liczącą 100 senatorów. Parlament pełni również funkcję kontrolną, głównie wobec władzy wykonawczej

Sejm

Konstytucja przyznaje dominującą rolę Sejmowi, czyniąc go tym samym najwyższym organem władzy ustawodawczej w RP. Sejm liczy 460 posłów, którzy są wybierani w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i tajnych na czteroletnią kadencję.
Obrady Sejmu opierają się na następujących zasadach:
- ciągłości prac, tj. bez przerw między kadencjami;
- dyskontynuacji prac, tj. sejm nowej kadencji nie kontynuuje prac    przerwanych przez sejm starej kadencji;
- autonomii, tj. sejm jest niezależny od Senatu;
- jawności oraz permanencji prac.
Sejm uchwala ustawy, sprawuje kontrolę nad działalnością rządu
i podległych mu organów, powołuje większość pozostałych organów konstytucyjnych. Sejm uczestniczy w procesie tworzenia rządu i może wyrazić wotum nieufności rządowi bądź poszczególnym ministrom. Do uprawnień sejmu należy podejmowanie uchwał o wprowadzeniu stanu wojennego, może on tez upoważnić rząd do wydawania dekretów z mocą ustawy.

Senat

Senat składa się ze 100 senatorów wybieranych na okres czterech lat w wyborach powszechnych, bezpośrednich i tajnych. Jeśli zostanie rozwiązany Sejm, kadencja Senatu może ulec skróceniu.
Senat RP ma stosunkowo niewielkie kompetencje. Ma prawo występować z inicjatywą ustawodawczą, rozpatruje też ustawy uchwalone przez Sejm. Senat może ustawę przyjąć bez poprawek, wprowadzić poprawki lub ustawę odrzucić. Odrzucona ustawa, ewentualnie ustawa z naniesionymi poprawkami wracają do Sejmu i jeśli nie zostaną odrzucone bezwzględną większością głosów
w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, ustawę bądź poprawkę do ustawy uznaje się za przyjętą. Senat ma różny czas na rozparzenie uchwalonych przez Sejm ustaw: od 30 dni przez 14 dla ustaw pilnych, 20 dni na ustawę budżetową i 60 na rozpatrzenie zmiany Konstytucji RP. Senat udziela zgody na powołanie prezesa Najwyższej Izby Kontroli (także jego odwołanie), rzecznika praw obywatelskich i in.

WŁADZA WYKONAWCZA

Rada Ministrów (rząd)
Prezydent

Władza wykonawcza spoczywa w rękach prezydenta oraz Rady Ministrów.

Rada ministrów (Rząd)

Politykę wewnętrzną i zagraniczną państwa prowadzi rząd - Rada Ministrów, której pracami kieruje prezes Rady Ministrów (Premier). Skład Rady Ministrów proponuje premier przy współdziałaniu prezydenta i sejmu.
Rząd ma prawo inicjatywy ustawodawczej, zapewnia też wykonanie ustaw, a na podstawie udzielonych upoważnień może wydawać rozporządzenia. W gestii rządu leży sporządzenie projektu budżetu państwa oraz zapewnienie jego wykonania. Rada Ministrów kieruje, koordynuje i kontroluje pracą wszystkich organów administracji rządowej. Rząd sprawuje ogólne kierownictwo nad polityką zagraniczną państwa, tj. zawiera i wypowiada umowy międzynarodowe, zapewnia bezpieczeństwo państwa.
Rada Ministrów za swoje działania ponosi odpowiedzialność przed Sejmem, a ministrowie i premier przed Trybunałem Stanu.

Prezydent

Urząd prezydenta - głowy państwa został przywrócony w 1989 r. Prezydent jest najwyższym przedstawicielem RP w stosunkach wewnętrznych i międzynarodowych.

Czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży bezpieczeństwa i suwerenności państwa. Ma inicjatywę ustawodawczą oraz wydaje rozporządzenia i zarządzenia (niektóre wymagają kontrasygnaty premiera), może skrócić kadencję sejmu, odmówić podpisania ustawy (veto). Jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych.
W czasie pokoju sprawuje zwierzchnictwo nad wojskiem za pośrednictwem ministra obrony narodowej, na czas wojny mianuje naczelnego dowódcę sił zbrojnych (na wniosek premiera). Jako reprezentant państwa na zewnątrz ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, mianuje
i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli Polski w innych krajach
i organizacjach międzynarodowych, ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe.
Prezydent RP wybierany jest raz na pięć lat w wyborach powszechnych równych bezpośrednich i tajnych. Może sprawować władzę maksymalnie przez dwie kadencje. Jest odpowiedzialny tylko przed Trybunałem Stanu.

WŁADZA SĄDOWNICZA

Sąd najwyższy
Trybunał konstytucyjny
Trybunał stanu

Niezawisłą władzę sądowniczą sprawują sądy z Sądem Najwyższym na czele, wespół z niezależnym Trybunałem Stanu
i Trybunałem Konstytucyjnym).

Sąd Najwyższy

Sprawuje nadzór w zakresie orzekania nad działalnością:

• sądów powszechnych - to sądy rejonowe, wojewódzkie
  i apelacyjne. Zajmują się sprawami z zakresu prawa cywilnego, karnego, rodzinnego i prawa pracy.

• sądów wojskowych - to sądy garnizonowe i okręgowe. Zajmują się sprawami dotyczącymi przestępstw popełnionych przez żołnierzy w służbie czynnej, pracowników cywilnych zatrudnionych w jednostkach wojskowych oraz jeńców wojennych.

• sądów administracyjnych - wyodrębniony system sądów, który zajmuje się orzekaniem zgodności z prawem decyzji podejmowanych przez organy administracji. Rozstrzyga też sprawy między osobami prawnymi czy obywatelami
  a organami administracyjnymi.

Sąd Najwyższy jest środkiem odwoławczym od orzeczenia sądu pierwszej lub drugiej instancji, tzw. kasacji. Podejmuje też uchwały, których celem jest wyjaśnienie danych przepisów prawnych
i rozstrzyganie zagadnień budzących wątpliwości w konkretnych sprawach.
Sędziów Sądu Najwyższego powołuje prezydent. Odbywa się to na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Także prezydent, spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sadu Najwyższego, wybiera pierwszego prezesa Sądu Najwyższego. Funkcję tę sprawować może przez sześć lat. Może być odwołany przez Sejm na wniosek prezydenta.

Trybunał Konstytucyjny

Trybunał Konstytucyjny to organ sądowy powołany do rozstrzygania sporów o konstytucyjność działania organów państwa, głównie do kontrolowania zgodności prawa z Konstytucją RP a także formułowanie jego wykładni. Trybunał Konstytucyjny orzeka
o zgodności ustaw i umów międzynarodowych (także tych ratyfikowanych) z Konstytucją, o sporach kompetencyjnych między centralnymi konstytucyjnymi organami, o zgodności z konstytucją celów i działalności partii politycznych. Orzeka też o skargach konstytucyjnych, które może wnieść każdy obywatel powołując się na naruszenie jego konstytucyjnych praw i wolności.
Piętnastu sędziów wchodzących w skład Trybunału Konstytucyjnego wybiera Sejm na dziewięcioletnią kadencję. Są oni w pełni niezawiśli. Trybunał Konstytucyjny stanowi jedną
z formalnych gwarancji praworządności w państwie.

Trybunał Stanu

Organ sądowy, który orzeka o odpowiedzialności konstytucyjnej osób zajmujących najwyższe stanowiska w państwie. Rozpatruje sprawy o naruszenie konstytucji i ustaw czy popełnienie przestępstwa przez: Prezydenta RP, członków rządu, prezesa Najwyższej Izby Kontroli, prezesa Narodowego Banku Polskiego, Prokuratora Generalnego, kierowników urzędów centralnych
i innych.
Trybunał Stanu może m.in. orzec karę usunięcia z urzędu, zakazu zajmowania kierowniczych stanowisk, utratę czynnego prawa wyborczego, utratę biernego prawa wyborczego, utratę orderów, odznaczeń, tytułów honorowych, a w sprawach o przestępstwa także kary przewidziane w kodeksie karnym.
Skład Trybunału Stanu ustalany jest na pierwszym posiedzeniu Sejmu i obowiązuje przez okres kadencji Sejmu. Przewodniczącym z urzędu jest pierwszy prezes Sądu Najwyższego. Jego dwóch zastępców i szesnastu członków Trybunału Stanu wybieranych jest spoza grona Sejmu. Członkowie Trybunału Stanu muszą mieć polskie obywatelstwo, nie mogą być karani sądownie czy być pozbawieni praw obywatelskich, nie mogą być też zatrudnieni
w administracji państwowej.

SAMORZĄD TERYTORIALNY

Jedną z pięciu naczelnych zasad "Konstytucji" uchwalonej
2 kwietnia 1997 roku określających podstawy prawne ustroju politycznego jest zasada samorządności. Mówi ona o tym, że samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej.
Ta forma organizacji lokalnego życia publicznego została reaktywowana w Polsce w 1990 roku. Podstawową jednostką organizacyjną samorządu terytorialnego była wtedy gmina (wiejska lub miejska) i sejmik samorządowy (reprezentant gmin na szczeblu wojewódzkim).
W 1999 r. wprowadzono nowy trójstopniowy podział terytorialny państwa na gminy, powiaty i województwa. Ogniwami samorządu terytorialnego są gminy, powiaty i 16 rządowo-samorządowych województw.
Organami stanowiącym i kontrolnymi samorządu terytorialnego są rady (gminy, miasta, powiatu oraz sejmik województwa). Rady podejmują podstawowe decyzje dotyczące ich terenu. Rady ustanawiają akty prawa miejscowego, uchwalają budżet, rozpatrują sprawozdania z jego wykonania, określają wysokość podatków
i opłat lokalnych (z upoważnienia ustawy), podejmują uchwały dotyczące spraw majątkowych. Rady powołują i odwołują odpowiednio: w gminie - wójta, burmistrza czy prezydenta miasta,
w powiecie starostę, w województwie- marszałka województwa.
Członkowie rad wybierani są w wyborach powszechnych, równych
i bezpośrednich, w głosowaniu tajnym.

 

PREMIERZY I PREZYDENCI

Premierzy III Rzeczypospolitej Polskiej

• Tadeusz Mazowiecki 24 VIII 1989 - 14 XII 1990

• Jan Krzysztof Bielecki 4 I 1991 - 5 XII 1991

• Jan Olszewski 6 XII 1991 - 4 VI 1992

• Waldemar Pawlak 5 VI 1992 - 8 VII 1992

• Hanna Suchocka 10 VII 1992 - 18 X 1993

• Waldemar Pawlak 18 X 1993 - 21 III 1995

• Józef Oleksy 25 III 1995 - 1 II 1996

• Włodzimierz Cimoszewicz 16 II 1996 - 17 X 1997

• Jerzy Buzek 17 X 1997 - 19 X 2001

• Leszek Miller 19 X 2001 -

Prezydenci III Rzeczypospolitej Polskiej

• Wojciech Jaruzelski 19 VII 1989 - 22 XII 1990

• Lech Wałęsa 22 XII 1990 - 22 XII 1995

• Aleksander Kwaśniewski 22 XII 1995 - dwie kadencje

 

OCHRONA PRAW CZŁOWIEKA

Ochrona praw człowieka w Polsce
Polska współtwórcą Aktu Końcowego KBWE
Początki działalności organizacji obywatelskich
Konstytucja RP - fundament wolności oraz praw człowieka
i obywatela
Organy państwa czuwające nad przestrzeganiem praw człowieka
Organizacje pozarządowe
Działania na arenie międzynarodowej
Zaangażowanie w rozwiązanie konfliktu bałkańskiego
Kultura w służbie praw człowieka

 

Ochrona praw człowieka w Polsce

Demokratyzacja życia politycznego i społecznego, będąca konsekwencją przełomu roku 1989, pozwoliła Polsce na pełną akceptację międzynarodowych regulacji w dziedzinie ochrony praw człowieka. Efektem tych zmian było ratyfikowanie wielu umów oraz przyjęcie międzynarodowych procedur kontrolnych. Działania te - poprzez uwiarygodnienie polskiego systemu demokracji, praworządności i praw człowieka - stanowiły ważny krok na drodze do Rady Europy, Paktu Północnoatlantyckiego oraz w przygotowaniu do członkostwa w Unii Europejskiej.

Polska współtwórcą Aktu Końcowego KBWE

Idea zwołania Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy
w Europie (od 1995 roku: Organizacja Bezpieczeństwa
i Współpracy w Europie) narodziła się w latach 60., jako próba przezwyciężenia i osłabienia rywalizacji polityczno-wojskowej między państwami Układu Warszawskiego i NATO. Polska była wśród inicjatorów tego spotkania - na forum Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych, 14 grudnia 1964 roku, minister spraw zagranicznych Adam Rapacki przedstawił propozycję zwołania konferencji ogólnoeuropejskiej w sprawie bezpieczeństwa i współpracy. Podpisany w sierpniu 1975 roku Akt Końcowy KBWE wyznaczał ramy pokojowej współpracy państw
"od Vancouver po Władywostok". Zaangażowanie w realizację postanowień Aktu oraz aktywna działalność na forum OBWE stały się jednymi z filarów polskiej polityki zagranicznej.

 

Początki działalności organizacji obywatelskich

Przyjęcie Aktu Końcowego Konferencji Bezpieczeństwa
i Współpracy w Europie przyczyniło się do powstawania
w ówczesnych państwach socjalistycznych, organizacji i ruchów obywatelskich, stawiających sobie za cel działania, obronę praw człowieka.
Jednym z nich był Komitet Obrony Robotników (KOR), powstały
w reakcji na represje władz państwowych wobec uczestników protestu robotniczego w czerwcu 1976 roku. Głównym zadaniem KOR było finansowe i prawne wspieranie prześladowanych robotników. Po ich uwolnieniu, w 1977 roku KOR przekształcił się
w Komitet Samoobrony Społecznej "KOR". Kolejnym ugrupowaniem opozycyjnym był Ruch Obrony Praw Człowieka
i Obywatela (ROPCiO), działający w latach 1977-1981. Ruch widział możliwość realizacji stawianych sobie celów poprzez zmiany ustrojowe, zmierzające do budowy państwa obywatelskiego oraz uniezależnienie Polski od wpływów ZSRR. Spośród powstałych wówczas organizacji działa do chwili obecnej Komitet Helsiński
w Polsce, który od momentu powołania w 1982 roku kontroluje przestrzeganie praw człowieka i podstawowych wolności, gwarantowanych w przyjętych przez Polskę umowach międzynarodowych oraz dokumentach KBWE/OBWE. Komitet jest członkiem Międzynarodowej Helsińskiej Federacji Praw Człowieka z siedzibą w Wiedniu.
Pogarszająca się pod koniec lat 70. sytuacja polityczna
i ekonomiczna kraju doprowadziła m.in. do utworzenia przez opozycyjnych działaczy Wolnych Związków Zawodowych.

W rezultacie kierowanego przez związki strajku w Stoczni Gdańskiej w 1980 roku było utworzenie, za zgodą władz, Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego "Solidarność". Bardzo szybko "Solidarność" stała się masowym ruchem, liczącym 10 milionów członków. Wprowadzenie
w Polsce stanu wojennego w grudniu 1981 roku zahamowało oficjalną aktywność organizacji obywatelskich
i pracowniczych, zmuszając je do prowadzenia w podziemiu działalności na rzecz praw człowieka. Wyrazem uznania społeczności międzynarodowej dla poczynań opozycji demokratycznej w Polsce było przyznanie w 1983 roku Pokojowej Nagrody Nobla przywódcy "Solidarności" i późniejszemu prezydentowi Rzeczpospolitej - Lechowi Wałęsie.

Konstytucja RP - fundament wolności oraz praw człowieka i obywatela

Demokratyczna Polska zapewnia swoim obywatelom poszanowanie praw człowieka oraz praw obywatelskich. Gwarancje takie zawarte są w aktach prawnych, spośród których największe znaczenie ma Konstytucja RP, uchwalona w 1997 roku. Zgodnie
z nią, "przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych" (artykuł 30.). Konstytucja RP zapewnia także obywatelom należącym do mniejszości narodowych i etnicznych "wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury" (artykuł 35.).

Organy państwa czuwające nad przestrzeganiem praw człowieka

W Polsce konsekwentnie podejmowane są działania, zmierzające do budowania społeczeństwa obywatelskiego. Jednymi
z najważniejszych jego elementów są zgodne z prawem działania władz oraz funkcjonowanie instytucji, gwarantujących przestrzeganie praw ludzkich i obywatelskich. Polski Parlament wyczulony jest na kwestie ochrony praw człowieka. Dowodzą tego przede wszystkim podejmowane przez niego działania. Do kompetencji Sejmowej Komisji Sprawiedliwości
i Praw Człowieka należą sprawy przestrzegania prawa i praworządności oraz praw człowieka.
Przez Sejm, za zgodą Senatu, powoływany jest Rzecznik Praw Obywatelskich - konstytucyjny organ czuwający nad ochroną praw
i wolności zagwarantowanych w Konstytucji i innych aktach normatywnych. Rzecznik Praw Obywatelskich posiada szerokie kompetencje i dysponuje różnymi środkami działania. Daje mu możliwość skutecznego występowania w interesie każdego obywatela, którego prawa zostaną w jakikolwiek sposób naruszone.
Trybunał Konstytucyjny, czuwający nad tworzonym w Polsce prawem, dba także o zgodność ustaw
i przepisów z międzynarodowymi umowami, ratyfikowanymi przez państwo polskie. Jest także organem, do którego każdy - "czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone", jak głosi artykuł 79 Konstytucji RP - ma prawo wnieść tzw. skargę konstytucyjną. Gwarantem poszanowania praw ludzkich
i obywatelskich są także niezależne i niezawisłe sądy.

Organizacje pozarządowe

Rok 1989 był przełomowym dla wszystkich organizacji pozarządowych. Powstała wówczas m.in. polska struktura Amnesty International, będąca częścią światowego ruchu działającego
w oparciu o idee Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. W tym samym roku rozpoczęła także działalność Helsińska Fundacja Praw Człowieka w Polsce, niezależny instytut edukacyjno-badawczy. Obecnie Helsińska Fundacja Praw Człowieka jest
w Europie jedną z najbardziej doświadczonych i profesjonalnie działających organizacji pozarządowych zajmujących się prawami człowieka.

Działania na arenie międzynarodowej

Polska, jako członek pierwotny Organizacji Narodów Zjednoczonych, ratyfikowała jeszcze przed 1989 rokiem znaczną część umów międzynarodowych dotyczących ochrony praw człowieka. Jednak dopiero przywrócenie demokracji zaowocowało uznaniem tych praw za obszar zainteresowania społeczności międzynarodowej, a nie - jak w czasach PRL - wewnętrznej sprawy każdego państwa. Polska ratyfikowała Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, składające się na Pakty Praw Człowieka ONZ. Wśród konwencji praw człowieka przyjętych w systemie Narodów Zjednoczonych na uwagę zasługuje fakt, iż dwie spośród z nich opracowano z inicjatywy Polski. Były to "Konwencja o niestosowaniu przedawnienia wobec zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości" oraz "Konwencja
o prawach dziecka". Ich przyjęcie przez społeczność międzynarodową uznać należy za sukces polskiej dyplomacji.
W 2002 roku przewodnictwo w Komisji Praw Człowieka ONZ po raz drugi powierzono przedstawicielowi Polski (pierwszy raz miało to miejsce w 1972 roku). Krok ten świadczy o uznaniu dla aktywności Polski i jej wkładu w ochronę praw człowieka na przestrzeni ostatnich 10 lat. Na wielkie znaczenie tej decyzji wskazał Minister Spraw Zagranicznych, Włodzimierz Cimoszewicz, stwierdzając
w swoim oficjalnym wystąpieniu sejmowym, iż "przewodnictwo
w Komisji powinniśmy wykorzystać do nadania szczególnej roli problemom praw człowieka w naszej polityce zagranicznej".
Najbardziej zaawansowany system standardów i ochrony praw człowieka stworzony został w ramach Rady Europy. Polska została przyjęta do tej organizacji w 1991 roku, po spełnieniu trzech statutowych wymogów: wprowadzenia demokracji reprezentatywnej i pluralistycznej, przestrzegania praworządności oraz podstawowych praw i wolności człowieka. Wraz z oficjalnym przystąpieniem do Rady Europy, Polska przyjęła Europejską Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, a następnie złożyła deklarację o uznaniu kompetencji Europejskiej Komisji Praw Człowieka oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Działania te oznaczały akceptację przez Polskę całego systemu konwencyjnego z jego wysokimi standardami merytorycznymi i kontrolnymi oraz rozwiniętego na przestrzeni wielu lat orzecznictwa Europejskiej Komisji i Trybunału Praw Człowieka. Polska przystąpiła ponadto do Europejskiej Konwencji
o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu oraz Europejskiej Karty Społecznej.
Ratyfikacja Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka
i Podstawowych Wolności przyniosła polskim obywatelom pełne prawo do wnoszenia indywidualnych skarg przed Europejski Trybunał Praw Człowieka.
Polska jest także członkiem wielu ugrupowań regionalnych lub subregionalnych. Jako uczestnik KBWE/OBWE zaakceptowała wszystkie postanowienia przyjętych dokumentów w ramach tzw. ludzkiego wymiaru, odnoszące się do zasad demokracji reprezentatywnej, praworządności oraz praw człowieka. Polska uczestniczy od 1991 r. w pracach Inicjatywy Środkowoeuropejskiej. W jej ramach bierze aktywny udział
w pracach grupy roboczej do spraw mniejszości. Polska jest sygnatariuszem wypracowanego w 1994 r. instrumentu ISE
o ochronie mniejszości narodowych. Polska uczestniczy też bardzo aktywnie w pracach grupy roboczej do spraw wspomagania instytucji demokratycznych powołanej przez Radę Państw Morza Bałtyckiego. W 1994 r. utworzono ponadto urząd Komisarza do spraw Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka, w tym Praw Osób Należących do Mniejszości Narodowych.
Zaangażowanie w działalność Międzynarodowej Organizacji Pracy przyniosło ratyfikowanie przez Polskę wszystkich konwencji, zaliczanych do tzw. twardego rdzenia ochrony praw człowieka. Znalazły się wśród nich Konwencja dotycząca wolności związkowej i ochrony praw związkowych, Konwencja dotycząca zniesienia pracy przymusowej oraz Konwencja dotycząca dyskryminacji w zakresie zatrudnienia i wykonywania zawodu.
Jeśli idzie o UNESCO, Polska ratyfikowała jedną z jej podstawowych konwencji dotyczących ochrony praw człowieka - Konwencję
w sprawie zwalczania dyskryminacji w dziedzinie oświaty.

Zaangażowanie w rozwiązanie konfliktu bałkańskiego

W latach 1992-1995 Specjalnym Sprawozdawcą Komisji Praw Człowieka ONZ w Bośni był Tadeusz Mazowiecki, pierwszy niekomunistyczny premier w powojennej historii Polski. Przygotowywane przez niego raporty odsłaniały tragiczną prawdę
o losach ludności cywilnej, której prawa wielokrotnie łamano podczas wojny bałkańskiej. W 1995 roku - po brutalnej pacyfikacji Srebrenicy - podał się do dymisji, odmawiając "pozornego udziału w procesie obrony praw człowieka". O uznaniu, jakie swoją działalnością zdobył Tadeusz Mazowiecki, świadczy fakt zgłoszenia jego kandydatury do Pokojowej Nagrody Nobla.
Funkcję Międzynarodowego Rzecznika Praw Człowieka w Kosowie - będącego jednym z najwyższych przedstawicieli społeczności międzynarodowej zajmujących się stabilizacją w tym regionie i najwyższą instytucją w dziedzinie praw człowieka - pełni od 2000 roku Marek Antoni Nowicki. Jest on współzałożycielem Komitetu Helsińskiego w Polsce i byłym członkiem Europejskiej Komisji Praw Człowieka w Strasburgu (do momentu jej rozwiązania w październiku 1999 r.). Do zadań ombudsmana w Kosowie należy ochrona praw i wolności wszystkich jego mieszkańców.

Kultura w służbie praw człowieka

Rok 2001 obfitował w imprezy kulturalne, związane z problematyką ochrony praw człowieka. W listopadzie zorganizowano w Warszawie festiwal "Jeden Człowiek - Jeden Świat", będący pierwszą polską edycją światowego festiwalu filmów dokumentalnych "One World". Festiwal adresowany był przede wszystkim do młodych osób, zainteresowanych problemami współczesnego świata
i społeczeństwa. Wśród gości festiwalowych znalazły się znane osoby ze świata mediów, kultury i środowisk zajmujących się obroną praw człowieka.
W grudniu 2001 roku Helsińska Fundacja Praw Człowieka we współpracy z Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski
i z Fundacją Młodego Kina zorganizowały w Warszawie pierwszą edycję międzynarodowego festiwalu filmów o prawach człowieka. Pokazom filmów poświęconych tej tematyce towarzyszyły dyskusje
z udziałem specjalistów. Festiwal skierowany był nie tylko do osób działających w pozarządowych organizacjach, zajmujących się ochroną praw człowieka, ale także do szerszej, a szczególnie młodej, publiczności.

 

15

---