Dyskutowanie jako metoda uczenia się

1. Podstawowe teorie

• Metoda sokratejska - dochodzenie do w właściwych danej jednostce znaczeń poprzez pytania skierowane do kogoś i do siebie.

• Teoria rozwoju poznawczego - podejście socjokulturowe - L.S.Wygotsky

W teorii Wygotskiego mowa jest warunkiem rozwoju myślenia, począwszy od około 2 roku życia dziecka, kiedy to krzyżują się linie rozwojowe myślenia i mowy. Od tej pory rozwijają się one współzależnie.

W procesie rozwoju Wygotsky akcentuje znaczenie komunikacji językowej. Mówienie do dziecka jest głównym sposobem przekazywania mu istniejącej w kulturze wiedzy. W miarę jak postępuje uczenie się, również mowa własna zaczyna służyć dziecku jako narzędzie intelektualnej adaptacji. Dziecko może wówczas używać mowy zewnętrznej kierując za jej pomocą swoim zachowaniem, podobnie jak przedtem kierowały nim wypowiedzi dorosłych. Etap pośredni między mową społeczną (funkcja komunikatywna) a mową wewnętrzną (funkcja reprezentatywna) stanowi mowa egocentryczna. Zmiana ta ilustruje tezę ujmującą rozwój jako proces internalizacji.

• Konstruktywistyczne podejście do edukacji (szkoła dialogowa, interakcyjna) - opiera się na założeniu, że wiedza to dynamiczny, skontekstualizowany kulturowo system wzajemnie ze sobą powiązanych znaczeń konstruowanych i rekonstruowanych przez jednostkę w toku ciągłego negocjowania społecznego.

2. Cele dyskutowania

• Dialog z samym sobą i drugą osobą tworzy wiedzę osobistą, uświadamia i reorganizuje jej struktury.

• Dialog rozwija umiejętności metapoznawcze (świadomość własnego procesu uczenia się).

• Poprzez dialog z innymi odkrywamy odmienne perspektywy i punkty widzenia.

3. Definicje dyskusji

• Dyskusja to rozmowa między ludźmi w rozmaitych nieformalnych sytuacjach (stwierdzenie ogólne).

• Dyskutowanie to taki sposób prowadzenia rozmowy, gdy istnieje:

- przedmiot dyskusji,

- grupa dyskutantów,

- wspólny język,

- zachowanie, w którym dyskusja wyrazi się (zasady).

4. Warunki definicyjne dyskusji

Uczestnicy dyskusji muszą:

• rozmawiać ze sobą,

• słuchać tego, co mówią inni,

• reagować na to, co zostało powiedziane,

• zaprezentować więcej niż jeden pogląd przedmiocie dyskusji,

• dążyć w przedmiocie dyskusji do wzbogacenia wiedzy, pogłębienia rozumienia i osądu.

5. Kryteria moralne dyskusji

Dyskusja może toczyć się wyłącznie w ramach wyznaczonych następującymi normami moralnymi:

• porządku - przestrzegani reguł porządkowych,

• racjonalności - zgoda na wysłuchanie argumentów innych osób i ewentualną zmianę własnych poglądów,

• braku uprzedzeń - otwartość na cudze poglądy, gotowość do powstrzymania się od osądu,

• uczciwości - wyklucza umyślne kłamstwo,

• swobody wypowiedzi - swoboda wypowiadania opinii bez ograniczeń narzuconych cudzymi opiniami,

• równości szans - wszyscy mają równe prawo zabrania głosu i bycia wysłuchanym, nikt nie dominuje dyskusji,

• szacunku dla partnerów - poszanowanie praw i poglądów innych, reagowanie z delikatnością i z szacunkiem na wypowiedzi partnerów.

6. Rola nauczyciela w dyskusji

Obserwuje się słowną dominację nauczyciela w dyskusjach dziecięcych,, zwracanie się uczniów do nauczyciela w czasie dyskusji, rywalizację o jego względy zamiast chęci głębszego zbadania danej kwestii, uznawanie nauczyciela jako jedynego źródła informacji (eksperta).

Pożądane role nauczyciela w czasie dyskusji to:

• nauczyciel - organizator - menadżer pracy, ustala sam lub wraz z uczniami reguły i czuwa nad ich przestrzeganiem (lub pomaga czuwać wyznaczonym osobom),

• nauczyciel - uczestnik - wyraża własne stanowisko, stosuje się od zasad dyskusji (jest wzorem do naśladowania), może pełnić rolę adwokata diabła,

• nauczyciel - mediator - ukierunkowuje dyskusję, pomaga utrzymać temat rozmowy, pomaga poszukiwać sensu (pyta o powody, prosi o wyjaśnienie, zdefiniowanie itp.), poszerza rozumienie (wskazuje powiązania między wypowiedziami, podsumowuje fragmenty dyskusji), nagradza.

DYSKUSJA

Zaprezentowane poniżej metody służą skutecznemu porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowaniu do publicznych wystąpień.

Proszę o głos

Każdy z uczestników otrzymuje przed dyskusją trzy mandaty (lub więcej), które uprawniają go do zabrania głosu. Czas na jedną wypowiedź nie może przekroczyć np. jednej minuty. Następnie odbywa się rozmowa. Dyskutanci zgłaszają się poprzez podniesienie mandatu, który po ich wystąpieniu odkładany jest na bok. Na zakończenie mam miejsce podsumowanie dyskusji.

Okulary

Po określeniu tematu dyskusji, uczestnicy dzielą się na cztery grupy. Każda z nich „zakłada” na czas pracy odpowiednie okulary: strukturalne, humanistyczne, tradycyjne, nowoczesne. Każdy zespół przygotowuje następnie argumenty do rozmowy. Dyskusja przebiega w określony sposób: w kręgu przed wszystkimi zasiadają reprezentanci grup - dyskutanci. Pozostałe osoby mogą również zabierać głos, stając za plecami swojego przedstawiciela i wypowiadając się niejako w jego imieniu. Na zakończenie ma miejsce podsumowanie dyskusji.

Okulary strukturalne - uważają, ze każdy powinien mieć jasno określona rolę; cenią hierarchie i pozycję; nie widza nic złego w tym, że nie ma równych praw między ludźmi; lubią dyscyplinę, regulaminy, porządek.

Okulary humanistyczne - dostrzegają indywidualne potrzeby człowieka; uważają, że nie płeć, pochodzenie, a predyspozycje osobowościowe, wiedza i umiejętności powinny decydować o wartości człowieka; ważne są dla nich uczucia i dobre relacje między ludźmi.

Okulary tradycyjne - cenią rytuały, ceremonie, mity; życie oznacza dla nich teatr, dramat, gdzie toczy się gra, historia, sztuka; uważają, że kiedyś było lepiej; krytykują nowości.

Okulary nowoczesne - chętnie przyjmują kierunki myślenie pojawiające się na Zachodzie; walczą o równouprawnienie, tolerancję; uważają, że w życiu najważniejsza jest kariera; lubią eksperymentować.

Gra w karty

Uczestnicy pracują w zespołach 6-8 osobowych. Każda grupa losuje lub wybiera temat do dyskusji, otrzymuje też talię kart (lub kilka talii), które są rozdawane jej między członków. Dyskusję rozpoczyna i kończy osoba, która wylosowała odpowiednią kartę (patrz poniżej). Rozmowa toczy się w ten sposób, że każdy może zabrać głos pod warunkiem, że wykorzysta jedną z kart i zareaguje adekwatnie do polecenia zapisanego na niej.

Rozpocznij dyskusję / Oceń atmosferę panująca w czasie dyskusji / Poddaj w wątpliwość sens dyskusji / Możesz zachować się w dowolny sposób / Popierasz przedmówcę. Podaj argumenty/ Sprzeciwiasz się przedmówcy. Podaj argumenty / Zajmij dowolne stanowisko wobec przedmówcy / Włącz się do dyskusji, opierając się wyłącznie na liczbach i faktach / Włącz się do dyskusji używając emocji / Poprzyj dyskusję jakimś przykładem z własnego doświadczenia / Ostro skrytykuj ostatnią wypowiedź. Utrudnij dyskusję w dowolny sposób / Zajmij sceptyczne stanowisko wobec tematu dyskusji / Przedstaw swoją wizję problemu za dziesięć lat / Powtórz argumenty poprzednika / Przedstaw omawiany problem z perspektywy ucznia / Pochwal przedmówcę za jego argumentację / Zrezygnuj z wypowiedzi / Zachęć kolejną osobę do dyskusji, zadając jej jakieś pytanie / Podsumuj dotychczasowe wypowiedzi / Spróbuj wytłumaczyc wypowiedź przedmówcy / Zakończ dyskusję.

• DYSKUSJA DYDAKTYCZNA - SPÓR Z OBRONĄ GRUPY

Przebieg: Do dyskusji wybiera się 4-5 kontrowersyjnych poglądów mieszczących się w danym kręgu tematycznym.

Następnie z grupy biorących udział w dyskusji wyłania się tyle samo osób, które będą reprezentować te poglądy. Dyskusja toczy się między „wyrazicielami poglądów”. Siadają oni naprzeciw siebie, tworząc kwadrat lub pięciokąt. Pozostałe osoby zajmują miejsce w małych półkolach za tymi osobami, których poglądy wydają im się słuszne.

Po kilku minutach dyskusji powinna mieć miejsce tzw. „pauza doradcza”. Wtedy to właśnie uczestnicy dyskusji mogą naradzać się ze swoimi poplecznikami, zyskiwać nowe argumenty i słuchać rad taktycznych. Dana grupa może zmienić swojego „wyraziciela poglądów”. Ponownie następuje dyskusja.

Spór można uznać za zamknięty, gdy obrany temat zostanie wyczerpująco przedyskutowany (można dołączyć kolejne „pauzy doradcze”).

DYSKUSJA DYDAKTYCZNA - METODA 66 (zwana też Rojem pszczół)

Przebieg: Klasę dzieli się na zespoły sześcioosobowe. Pracują one przez sześć minut nad zadanym problemem. Następnie przedstawiciele grup prezentują efekty wspólnej pracy. Dyskusję kończy podsumowanie i sformułowanie wniosków.

• DYSKUSJA DYDAKTYCZNA - AKWARIUM

Przebieg: Uczestnicy siedzą w kręgu, wewnątrz umieszczonych jest 2-5 krzeseł. Osoba, która chce zająć głos w dyskusji, siada na wolnym krześle. Po zabraniu głosu opuszcza krzesło, aby było ono wolne dla innych. Dyskutują tylko osoby znajdujące się wewnątrz kręgu.

• DYSKUSJA DYDAKTYCZNA - KULA ŚNIEŻNA

Przebieg: Na początku grupa zostaje podzielona na pary. Każda para siada w dowolnym miejscu i otrzymuje 5 minut na rozmowę dotyczącą ustalonego wcześniej zagadnienia.

Po 5 minutach każda para wyszukuje drugą parę i rozmawiają one ze sobą przez kolejne 10 minut.

Kolejnym etapem dyskusji jest łączenie się czwórek w grupy ośmioosobowe i ponowna wymiana poglądów przez 15 minut.

Dyskusję kończą relacje przedstawicieli grup z przebiegu pracy - prezentowane są 3 główne wnioski z rozmowy (mogą one zostać zapisane na tablicy lub kartonie).

• DYSKUSJA DYDAKTYCZNA - DYWANIK POMYSŁÓW

Przebieg:

• zapisanie problemu do dyskusji na tablicy;

• rozmowa na temat problemu, pytania, objaśnienia;

• indywidualne tworzenie pomysłów i zapisywanie ich na kartkach (2-3 kartki dla każdego ucznia);

• tworzenie dywanika pomysłów - przywieszanie indywidualnych pomysłów do wspólnego arkusza papieru, poprzedzone ich głośnym odczytaniem;

• ocena rozwiązań - każdy uczeń otrzymuje 1-3 punktów i może dowolnie rozmieścić je przy wybranym rozwiązaniu (np. 3 punkty do jednego rozwiązania lub 2 punkty i 1 punkt dla dwóch rozwiązań spośród dywanika pomysłów);

• obliczenie punktów i krótka wspólna dyskusja nad rozwiązaniem wybranym przez grupę.

ARGUMENTY ZA I PRZECIW

Na tablicy zapisujemy problem do dyskusji. Po chwili zastanowienia formułowana jest teza i omawiane są możliwe stanowiska wobec tej tezy:

++ całkowicie się zgadzam

+ raczej się zgadzam

= jestem neutralny

- raczej się nie zgadzam

-- całkowicie się nie zgadzam

Uczestnicy przypinają do ubrań kartki z symbolami swojego stanowiska, następnie dzielą się na pary o takich samych stanowiskach. W parze dyskutują nad problemem (wzbogacają swoje argumenty). W kolejnej rundzie uczniowie zmieniają pary, tworząc grupy różniące się o jeden stopień (np. ++ i +, = i -), potem dyskusję podejmują dwójki o skrajnych stanowiskach (wymiana kontrargumentów).Na zakończenie uczestnicy wracają do pierwszych par, wymieniają się spostrzeżeniami. Na zakończenie przebieg dyskusji jest wspólnie omawiany.

ZAGADKA KRYMINALNA

Uczestnicy dzielą się na grupy kilkuosobowe. Każdemu uczestnikowi wręcza się kilka pasków papieru z informacjami. Zadaniem uczestników jest znaleźć dzięki wymianie informacji i dyskusjom odpowiedzi na pytania - Kto kogo zabił? Jakie jest narzędzie zbrodni? Kiedy dokonano morderstwa? Gdzie? Jaki był motyw zbrodni?

1. Gdy znaleziono zwłoki Mr. Kelley'a, stwierdzono ranę postrzałową w udzie oraz ranę zadana noże w plecach.

2. Mr. Jones strzelił o północy do mężczyzny, którego posądził o chęć włamania się do jego mieszkania.

3. Windziarz zeznał w czasie śledztwa na policji, ze widział Mr. Kelley'a o godzinie 00.15.

4. Kula wyjęta z uda zwłok Kelley'a pasowała do rewolweru Mr. Jonesa.

5. Windziarz widział Mr. Kelley'a lekko krwawiącego, ale nie wydawał się on mocno ranny.

6. Nóz zaplamiony krwią Mr. Kelley'a został znaleziony przed mieszkaniem Miss Smith.

7. Na nożu, który znaleziono przed mieszkaniem Miss Smith odkryto odciski palców Mr. Scotta.

8. Mr. Kelley zrujnował interes Mr. Jonesa, przejmując wszystkich jego klientów.

9. Windziarz widział, że żona Mr. Kelley'a poszła o godzinie 23.30 do mieszkania Mr. Scotta.

10. Windziarz zeznał, że często widział żonę Mr. Kelley'a wychodzącą z domu razem z Mr. Scottem.

11. Zwłoki Mr. Kelley'a znaleziono w parku.

12. Zwłoki Mr. Kelley'a znaleziono o godzinie 01.30.

13. Według danych policji Mr. Kelley nie żył od godziny, zanim znaleziono jego zwłoki.

14. Windziarz skończył prace o godzinie 01.30.

15. Windziarz widział, że Mr. Kelley poszedł do mieszkania Mr. Scotta o godzinie 00.25.

16. Stan zwłok Mr. Kelley'a wskazywał na to, że ciało było dłuższy czas wleczone po ziemi.

17. Miss Smith widziała Mr. Kelley'a idącego o godzinie 23.55 do mieszkania Mr. Scotta.

18. Żona Mr. Kelley'a zniknęła po morderstwie.

19. Policja nie mogła znaleźć po morderstwie Mr. Scotta.

20. Gdy policja po stwierdzeniu morderstwa szukała Mr. Jonesa w jego mieszkaniu, okazało się, że on zniknął.

21. Windziarz zeznał, że Miss Smith była na dole w holu domu, gdy on szedł do domu po pracy.

22. Miss Smith ciągłe chodziła za Mr. Kelley'em.

23. Mr. Jones groził Mr. Kelley'owi, że go zabije.

24. Miss Smith zeznała, że nikt nie opuszczał domu między godziną 00.25 a 00.45.

25. W samochodzie Mr. Scotta odkryto ślady krwi ze zwłok Mr. Kelley'a.

26. W mieszkaniu Mr Jonesa na dywanie w korytarzu odkryto ślady krwi Mr. Kelley'a.

E. Rudnik, A. Moszyńska, B. Owczarska, Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie, Zakład Wydawniczy SFS, Kielce 2000.

---