Po kolei:
- 1. Procesy geologiczne
- 2. Budowa ziemi
- 3. Tektonika płyt litosfery
- 4. Trzesienia gleby
- 5. stan termiczny ziemi
- magmatyzm
- Wulkanizm
- zjawiska po wulkaniczne
- metamorfizm
- Procesy zewnętrzne
- działalność geologiczna rzek
- działalność geologiczna lodowców
- historia Bałtyku



Geologia:


• Geologia dynamiczna - Procesy i siły związane z kształtowaniem się skorupy ziemskiej
• Geologia historyczna - Przeszłość ziemi
• Paleontologia - o organizmach żyjących w przeszłości i ich ewolucji
• Mineralogia - Nauka o minerałach i podstawowych pierwiastkach
• Petrografia - Nauka o skałach
• Geologia surowcowa - nauka o złożach poszukiwanie i rozpoznawanie
• Geologia inżynierska - zajmuje się przydatnością skał do usadowienia przedmiotów inżynierskich.
• Geotechnika - obsuwanie się skał, ruchy.
• Hydrogeologia - o wodach podziemnych

1. Procesy geologiczne:
Jest to zjawisko lub zespół zjawisk które prowadzą do fizycznej i chemicznej zmiany. Geologia bada przebieg i przyczyny procesów a do tego oblicza skutki.

Czynniki geologiczne:
a) zewnętrzne (egzogeniczne) energia dobiega zewnątrz.
b) Wewnętrzne (endogeniczne) energia pochodzi z wnętrza

Zewnętrzne - energia promieniowania słonecznego i świateł które oddziaływają przez wpływ atmosfery, wilgotność, wiatr, izolację i zmiany temperatury.
Wpływ hydrosfery, wody podziemne i naziemnej, działanie mórz i lodowców.
Życie organiczne.
Prowadzi do przeobrażenia powierzchni ziemi przy czym mogą oddziaływać w sposób niszczący lub twórczy.

Czynniki niszczące - Prowadzą do zmian chemicznych i fizycznych po czym skały ulegają rozkruszeniu, rozdrobieniu a potem są przenoszone na inne miejsce. Te procesy to wietrzenie, erozja, powierzchniowe ruchy masowe.
Procesy degradujące => prowadzą do niszczenia i wyrównywania powierzchni gleby, działa wyłącznie na powierzchnie terenu która jest powyżej innej niższej powierzchni.

Procesy twórcze - agrawujące, takie które prowadzą do podnoszenia powierzchni ziemi.

Sedymentacja - jest to proces odkładania i gromadzenia materiału z degradacji. W tym procesie powstają skały osadowe. Te procesy dążą do wyrównywania powierzchni ziemi.

Procesy wewnętrzne - endogeniczne:
- zespół procesów prowadzący do poruszania i deformacji skorupy ziemskiej.
- Magmatyzm proces prowadzący do powstawania skał magmowych
- metamorfizm proces który prowadzi do przeobrażenia się skał istniejących za pomocą temperatury i ciśnienia:


2. Budowa ziemi.
Powstanie ziemi to nie problem geologów ale najnowsze teorie to:
Słońce powstało z gazowo kosmicznej chmury minerałowo pyłowo i gazowych, które powstały w wielkim wybuchu Big Bang. A z pozostałych chmur powstały planety pod wpływem kondensacji i działania sił grawitacji. Co wpłynęło na wzrost temperatury i częściowe lub całkowite upłynnienie. Przez badanie najstarszych skał na ziemi ta teoria mówi ze nasza ziemi ma jakieś 4,5 miliarda lat.

Atmosfera - tlen i dwutlenek węgla, azot, amoniak, chlorek wodoru.
W temperaturze krytycznej wody, ciężkie krople wody, woda uderzała o powierzchnie a potem czasami były tak duże opady że nie można było jej w miarę szybko usunąć i pojawiły się pierwsze jeziorka. I ode tego czasu powstały procesy zewnętrzne.

Największe wiercenie to 12km.
Dokopywanie człowiek w ziemie 3km.
Promień ziemi = 6378km

Dzięki falą sejsmicznym które badają zaburzenia w drganiach ciał sprężystych do których ziemia należy. Różnice w szybkości rozchodzenia się fal widać na sejsmografie bardzo wyraźnie wiec można ładnie określić stan gleby.

LITOSFERA = Górna część płaszcza + skorupa ziemska
** Skład ziemi :
Skorupa ziemska - najbardziej zewnętrzna część gleby, inną budowę ma ziemia na lądzie i oceanie.

a) Kontynentalna - bloki kontynentalne trój warstwowe. Osadowe, granitowe, Bazaltowe
b) Oceaniczne - posiada tylko dwie warstwy Osadową oraz bazaltową .

Skorupa oceaniczna jest w małej miąszkości, a kontynentalna jest gruba i wyższa.
**astenosfera znajduje się w stanie ciekłym 350km
** Płaszcz ziemski MEZOSFERA :
Górna część zbudowana jest z perydotytów, dolna zaś niklu żelaza.
5100km◊**Zewnętrzne jądro ziemi 2900km
6376km stałe jądro.◊**Wewnętrzne jądro ziemi 5100km

3. Tektonika płyt litosfery

Wegan w 1915 roku opublikował prace o kontynentach i oceanach i opracował ruch kontynentów względem czasu. Bloki kontynentalne zanurzone są w ciekło plastycznej powłoce i się z nią poruszają.
- podobieństwo linii brzegowych
Teoria dryfu kontynentów - Sprawdzono że skały które są na podobnych brzegach pasują do siebie, tak samo szczątki roślin są identyczne,
Przez te ruchy (dryf) powstają góry.
Co pozwala na taki ruch?
Dzięki różnicy temperatur pomiędzy wnętrzem ziemi a skorupą ziemską. Ciepła woda idzie w górę a ta zimniejsza idzie w dół. Co daje nam poruszanie się skał.
Prowadzi to do rozrywania litosfery i do jej ruchów. Wynika to z teorii konokcyjnych, a siły te są wystarczające aby poruszyć skały.

Na dnie oceanicznym nie ma skał starszych niż 400 milionów lat.

Teoria spredingu - Dno oceaniczne się rozszerza, skały z jądra rozgrzewają się i stygną co daje im ładunek wiec małe opiłki kierują się na północ co daje nam że biegun się ruszał a że się nie ruszał, da to nam że skorupa musiała mieć się poruszać aby wykonywać ruch bieguna który się nie rusza.

Litosfera podzielona jest na kilkanaście dużych płyt które są pooddzielane rowami i grzbietami. Prędkość 1-20 cm/rok.

Rodzaje granic:
-Zbieżne
-Granice rozdzielne
- Przekształcające

Oddalające się od ciebie są najlepiej widoczne na oceanach.



Granice zbieżne - nachodzą się na siebie, skorupa oceaniczna dlatego że jest cięższa wchodzi pod skorupę kontynentalna.
Strefa subdukcji - jest to miejsce gdzie jedna płyta wsuwa się pod drugą.

Granica przesuwacza - skorupy przesuwają się względem siebie.

Zjawisko Izostazji - Dążenie mas skorupy ziemskiej do równowagi grawitacyjnej. Bloki skorupy ziemskiej mają różne wysokości i różne gęstości wiec nie wykazują takiej samej grawitacji. A różnice nie są proporcjonalne .

Hipoteza Ainego - jeżeli na powierzchni ziemi są lekkie skały to w głębi są ciężkie a gdy jest odwrotnie to skały są lekkie a ciśnienia są wyrównane

Jeżeli anomalie ciśnieniowe są dodatnie to powierzchnia będzie iść w dół, a jeżeli anomalia jest ujemna to skały będą iść w górę by wyrównać ciśnienie.


Skała - Jest to zespół minerałów lub wiele zespołów tego samego minerału. Powstałych w wyniku naturalnego ekologicznego lub kosmologicznego procesu.

Skały platoniczne:
• głębinowe (krystaliczna ziarnista struktura)
• Żyłowe (widoczna krystaliczna budowa ale przerost ich jest widoczny bez problemu)



Granitu Sjent Dioryt Gabra Perydotyt
Głębinowe Granit Sjent Dioryt Gabro Erydotyd
Prioksenit
Wylewne Porfir kwaskowy -Porfir bezkwasowy
-Trachit Andezyt Bazalt
Melafir
Żyłowe Pegmatyt Diabaz
Skład mineralny -kwarc
-ortoklaz
-plagioklaz kwaśny
- Biotyt
-Muskowit -kwarc
-ortoklaz
-Plagioklaz kwaśny
-Biotyt

-Amfibole


-Plagioklaz obojętny
-Biotyt

-Amfibole
-Pirokseny

-Plagioklaz zasadowy
-Biotyt

-Amfibole
-Pirokseny
-Oliwiny



-Biotyt

-Amfibole
-Pirokseny
-Oliwiny
Chemiczny Kwaśny Obojętny Obojętny Obojętnie zasadowy Ultra zasadowy



4. Trzęsienie ziemi - nagłe drganie ziemi za skutkiem gwałtownego uwolnienia się energii nagromadzonej przez lata. Napręża się aż w końcu uwalnia energię.

Źródło - znajduje się we wnętrzu ziemi a nazywa się to ognisko. Jeżeli jest do 70 km to jest to trzęsienie płytkie 70 do 300km to pośrednie a powyżej głębokie.

Hipocentrum—punkt wyznaczony hipotetyczne miejsce skąd rozchodzi się fala. (Epicentrum jest to miejsce dokładnie nad hipocentrum znajdujące się już na powierzchni)

Trzęsienie ziemi mierzone jest w Richterach. Oblicza się max'ymalną amplitudę fal. Największe trzęsienie ziemi wynosiło 8 stopni Richtera.

- Widoczne falowanie gruntu
- częstotliwość fal kilkadziesiąt m/s
8 Richterów = 5 milionów ton trotylu.
6 Richterów = 25 tysięcy ton trotylu 130 takich trzęsień w roku.
5 Richterów nie wywołuje zniszczeń a trzęsienia poniżej nie są przez ludzi wyczuwalne. Spowodowane jest to gdyż energia wzrasta wykładniko. A różnica wynosi *30

Skutki uboczne trzęsienia ziemi:
• Tsunami - (duża fala) prędkość od 600 do 700 km/h kompletnie zalane Tokio, 2 lata temu było najmocniejsze tsunami statki kilka tysięcy kilometrów w głąb kontynentu.
• Osuwanie skał - spływy błotne, lawiny skalne.
• Osuwiska - tarasowane biegi rzeki co daje powódź.

Rozmieszczenie trzęsień ziemi
Budowa litosfery:
• w osianych grzbietach śród oceanicznych w czasie rozrastania się oceanu
• Sfery łuków wysp i rowów oceanicznych, spotkanie się płyt oceanicznych.
• Rozłamy skorupy ziemskiej (doliny ryftowe), wzdłuż uskoków przesuwnych (Kalifornia)
• Młode góry Himalaje, orogeneza alpejska.

Obszar sejsmiczny - Taki obszar, charakteryzuje się częstym i silnie występującym tu trzęsieniem ziemi.
Obszar pensejsmiczny - częste ale słabe, Ural, może północne
Obszar asejsmiczny - nie ma tu trzęsień lub są bardzo rzadkie. Platformy kontynentalne, duże połacie dna oceanu.


Stan termiczny ziemi:
Skąd się bierzve ciepło na powierzchni ziemi?






Erozja wsteczna - Jest związana z górnym źródłowym biegiem rzeki polega na podcinaniu progów i załomów w korycie rzeki i powoduje ich cofanie. A to cofanie odbywa się w kierunku źródła. Mechanizm działania (jak w wodospadzie) woda opada i draży sobie dno podmywa je cały czas Az w końcu zapada się góra wtedy ten materiał na górze opada i cofa się wodospad. (dodać można ze te skały z góry uderzają w dno i SA źródłem erozji. A ta erozja zależy od twardości skały, różnica pomiędzy warstwami skał w danym wodospadzie. Jeżeli te dolne SA mało odporne to wtedy można powiedzieć ze łatwiej się obmywa i zachodzi szybciej ta erozja.
Dodatek: tempo erozji (cofania się) Niagary to 0,5 m na rok..
Erozja nie może zejść niżej niż miejsce źródłowe. Poziom zbiornika. Bo płynęła by pod górkę co było by troszkę wykonalne.
Skutki erozji wstecznej:
- cofają się progi i cofa się obszar źródłowy rzeki a taka konsekwencja to bieg rzeki się wydłuża a poziom (spadek) wyrównuje się. Może to tez spowodować kaptaż rzeczny a dokładniej (przechwytywać) rzeki są podzielone przedziałką (wododziałem). A ta co zaczyna się cofać przecina tą przedziałkę i wdarła się w 2 rzekę i przechwytuje od niej źródła(dlatego ze jest na większym spadku).
Kaptaż - przechwycenie przez szybciej płynącą rzekę części dopływów rzeki wolniej płynącej.
Głęboko wcięty doliny rzeczne to przełomy.
Przełom regresyjny jest to wtedy gdy SA duże spadki na tych przełomach.
Jak mogą powstawać:
- przez erozje wsteczna
- dzięki erozji bocznej poszerza się rzeka a pewien fragment dzięki ruchom tektonicznym Lub innym źródłom wywyższania poziomu podłoza to, albo rzeka sobie poradzi(bo podnosi się bardzo wolno i erozja sobie radzi z tym ładnie) i przełamie się przez ten podniesiony teren(przełom antecedencyjny),
Jeżeli są 2 warstwy miękka i twarda jedna na drugiej i woda sobie płynie, dzięki wywiewaniu i wszystkich rodzajów erozji poziom teko miękkiego zaczął się zmniejszac. (przełom epigenetyczny) . (zapomniał pro o jednym)
Akumulacja rzeki:
- jest taka mała prędkość V rzeki ze ziarna zaczynają opadać, i trzeba je gdzieś zdeponować. W tym samym przekroju rzeki zauważamy nurty wiec po jednej stronie może mieć duża prędkość a na drugim mała co zmienia nam rodzaje ziaren które może przenosi w danym miejscu. Wiec tam gdzie jest mniejsza prędkość to po tej stronie rzeki i będzie się osadzać nasyp(aluwia - materiał unoszony i nanoszony przez rzeki).
Formy aluwialne:
- dolina rzeki jest usłana osadami korytowymi, Utwory korytowe
- w korycie rzeki SA małe wysepki (nasypy mieliznowe , wyspy aluwialne) a powstaja przez to ze rzeka trafi na dnie na jakaś trudności i przez to wytraca prędkość i zaczyna odkładać tam materiał nasypowy, cały czas ue sto zwierza no dochodzi do powstania wysp.
- wypelnienia opuszczonych koryt, SA wypelnione całym tym nasypem aluwialnym.
Równia zalewowa: teren o jeden poziom wyższy niż dno rzeki (jakies polanki itp.) SA zalewane w trakcie powodzi i nanoszone na nie SA nasypy
Storzki napływowe - powstaja kiedy rzeka traci gwałtownie energie (np.: kiedy wypływa z terenów górskich na tereny równinne a przez co zwalnia i zostaje tam nasypany materiał zebrany z gór). U wyjscia z gór na równinne tworzą się stożkowate nasypy. Od kilkuset metrów do kilkuset kilometrów kwadratowych (o w mordę).
Załóżmy ze SA 2 rzeki jedna duża wolnie płynąca, a druga szybciej płynąca łaczy się z ta słabo płynącej i wtedy materiał się osadza. A rzeka płynąć musi wiec musi się zwężyć i pierwsza eroduje bocznie a druga zakreca i omija nasyp.
Wtedy kiedy rzeka wpada do zbiornika albo morza wtedy powstaja specjalne rodzaje storzków (delta rzeki) kiedy powstają Związane jest to z a) morze musi być płytkie b) znikome prady przybrzeżne c)niewielkie falowanie d) małe pływy (odpływ i przypływ) sprawia to ze powstaje intesnsywana akumulacja i twoja się delty. (taki trójkącik:P) Jak powstaje? Osadza przy morzu, ale znowu zasypuje sobie wlasna droge i dzieje się tak non stop co widac jako liczne odnogi koryta rzeki. Rzeka kluczy pomiedzy swoimi nasypami.
Dodatek: Delta Wisły. Przed wiekami wiekrzość wody szło do zalewu wiślanego 70% a resztki do zatoki gdańskiej potem w miare melioracji i budowy wałów zmienił się ten stosunek w dniu 1840 roku (powstał tam zator w nocy, a ten nowy zator to nazywa się Wisła śmiała [mogłą spowodowac niezłe stany powodziowe] skrucił się bieg rzeki) i na korzyść Zatoki Gdańskiej. (wykonano sztuczny przekop i stworzono śluzę [przeciw powodzi]by ten skrucony nurt rzeki poszedł od razu do ]. A tenϑmorza)[zawsze przy takich akcjach tworzy się nowa delta obszar byłego przypływu wiły nazywa się martwa Wisłą.
Dodatek: Wiekrzość aluwia SA to minerały czyli jakies piaski i substancje organiczne i daje bardzo urodzajne ziemie. Które daje bardzo ładne plony które mogły by nam polepszyć zarobki rolników. Zastanawiaja się ludzie czy by nie zalac specjalnie niektórych obszarów co zapewniło by żyzność gleby.


Tarasy rzeczne - W środkowym i dolnym biegu rzeki są poziome fragmenty bieu rzeki lekki spad (tarasy rzeczne) każdy poziom terasowy rzeki jest byłym dnem doliny rzeki, rzeczka sobie płynie z jednej na druga strone. Rzeka daży do tego by nie akumulowac i nie erozjowac. Podstawa erozji idzie w dół i znowu zaczyna się wcinać i schodzi w dół. Koryto może być zasypana wbija się powoli powoli w dół przez erozje boczna robia się trakie fajne schodki. No i wbija się dalej i dalej Az wreszcie usunie całość nasypu.
Dodatek: drogi ładnie się prowadzi na tą właśnie pułkach (tarasach rzecznych).
Młodzieńcza -> dojrzała -> starcza
Erozja wgłębna -> erozja boczna -> płynie sobie spokojnie i akumuluje
Wykład kolejny:.


Geologiczna działalność lodowców
Lodowce miały i nadal maja duże znaczenie w kształtowaniu ziemi. A ich działalność ma na naszym terenie (ostatnie zlodowacenie kaukaskie) miały duży wpływ na rzeźbę ale też daja nam duże osady (miąszość nasypów osadowych) [250m osadów przez lodowce]. W budownictwie dla nas bardzo ważne jest utworami po lodowcowymi.
Jak dochodzi i jaki przebieg procesów lodowcowych. (ostatnie 10 tys lat temu). W tej chwili lodowce i wieczne śniegi zajmuja 10,5% powierzchni lądów jest to wiecej niż stany zjednoczone. Z tego 0,5 % SA na górach reszte jest na obszarach podbiegunowych. Na terytorium polski daj nam 100 km ^3. . Jak stopić wszystkie lody na ziemi to wody podniosły by się o 70 m (zatopienie nas wszystkich). Gdzie twoja się lodowce - tam gdzie ilość opadającego śniegu nie jest wieksza niż ilość przetopionego śniegu. Granica wiecznych śniegów - (to linia gdzie powstaja lodowce) zalezna jest od szerokośći geograficznej. Na wysokość tej lini wiecznych mrozów wpływa ilość opadów, odsłonięcie się góry, (nasłonecznienie). Nie tylko zależy od szerokości geograficznej i temperatury. Na Syberii nie ma lodowcow a wynikiem tego jest w trakcie syberyjskiego lata wszystkie śniegi mogą się wytopić. A nowa zelandia, średnio tam nie powinno być lodowców ale dlatego ze śnieg się nie wytapia zabardz.
Jak powstaje - postwaje ze śniegu a śnieg przekształca się w lodowiec w procesie kompakcji. (zmniejszanie objętości (ciężar ◊ zmiania się w firmy, ziarenka twarde. ◊śniegu)). Snieg płateg
1m^3 śniegu ma porowatość 90% (90% powietrza a wazy 80 kg) a po przejściu przez to wszystko cementacja i kompakcja zamienia się w lód lodowcowy. 1m^3 wazy 900 kg a porowtość jest bardzo mała 2 do max 10%) żeby powstał 1m^3 lodu lodowcowego potrzeba nawet do 10 m^3 śniegu. A wiadomo ze są nawet takie lodowce ze maja pare km
Jak dzielimy:
- lodowce alpejskie (górskie)
Powstaja w wysokich górach gdy gromadzi się na polach firmowych a potem dolinami wykształconymi przez rzeki przemieszczają się jako jęzory lodowcowe te zledowocenia (Himalaje lub alaska.)
- lodowce kontynentalne zajmuja bardzo dużo miejsca (polarne) Grenlandia jest bardzo dobrmy przykładem bo pokrywa prawie cała wyspe i miąszość to 3400 m wiec dość grubo : -] 1,7 km^2. Geolodzy badaja sobie jaki klimayt był w trakcie powstawania tego lodowca na Grenlandii. Okruchy pływaja sobie jako kry lodowe a odłamuja się od lodowca (schodzenie jęzora lodowcowego w dół) i przy trafianiu w wode łamia się i swobodnie pływaja.
Jak się bada miąszość? Bada się go łatwo bo sejsmografem wysyłą się fale a wiemy ze w śniegu inaczej się rozprzesztanienia niż w ziemi twardej.
Jak się porusza lodowiec. 2 sposoby instnieja.
1.Ześlizgiwanie się lodowca po podłozu jeżeli jest nachylone pod niewielkim kontem to wtedy można powiedziec ze się ślizga po nim bo jest troske wody na dnie. Przez temperature lekko się rozpuszcza woda topnieje i zchodzi szczelinami w dól i wtedy ładnie się suwa.
2.bardziej ciekawe to u”plastycznienie „ lodowiec zaczyna przypominac płyn o dużej lepkośći i zachowuje się jak ciało plastyczne. Dzieli się na szereg płytek blaszek, one się miedzy sobą przesuwaja Jak talia kart . ześlizgiwanie się ale płytek o płytke. A dochodzi przez to dlatego ze pod duzym ciśnieniem bo jest duzy ciężar lodu na powierzchni i on uciska na dolna cześć tworząc duze ciśnienie bo widomo ze ciśnienie = siła przypadajaca na daną powierzchnie. Ablacja = to miejsce gdzie lądowlud zaczyna się topić. Zmniejsza się. A na czole lodu wiadomo ze jak się topi to znajduje się woda.
Fajne zjawisko bo na górze jest strefa która nie jest plastyczna a na dole taka na która dizałą duze ciśnienie i można zaobserwowac ze lód zaczyna się lekko poruszac ta sztywna się łamie o jest nie plastyczna a ta dolna się tylko lekko porusza.
Dzielimy na dwie strefy. Pierwsza akumulacja tam gdzie przypływa śniegu i ablacja tam gdzie się topi lód.
Cofanie się lądolodów - zmniejszanie się objętości. A przy tym cofa się jego czoło. A wynika tylko i wyłącznie z topnienia. Lądolód wytapia się prosta spraw topi się wiec zamienia się w wode woda spływa i wtedy cofa się miejsce topnienia.
Odwrotnie jest gdy zaczyna zwiększać się ilość śniegu i wtedy objętość się powieksza i lądolód maszeruje do przodu.
Albo zjawisko stagnacji topnienie = przybywanie śniegu

Erozyjna praca lądolodów :
• EGZARACJA◊dzialaność niszcząca erozja lodowcowa --
• działalność budujaca

Lądolód naciska na glebe i wtedy jak się jeszcze zacznie przesuwac to naprawde niszcza swoje podłoze :
Tworząc:
Kruszenie i odrywanie wielkich bloków skalnych. Nazywa się to krą.
Wygładza występy w dolinach wyrównuje podłoże
Żłobi rysy i rowki.rysy lodowcowe powstaja w tracie zarysowania. Przez to ze niesie sobie kamyczki i wtedy zaczynaja wbijaci się w glebe (rysuja tak jak kluczyk lakier samochodu) wskazuja
Barańce lub mutony gleba się pochyla bo duza siłą zostaja pochylane no i gdy się cofnie lądolód soataja takie sobie klify ale na lądzie nie przy
cyrk lodowcowy jeżeli lodowiec gótski przesuwa się dolina◊Kary dawnej rzeki może tworzyć półkoliste obniżenia które SA otoczone wysokimi górami. A z jednej strony można zaobserwoac wyjście tak jak mamy w starych teatrach greckich otoczony z 3 stron i wyjście na scene. Pogłebiona dolina powstaja na miejscu pola firmowego albo na miejscu samego ruchu lądolodu.Wyglada jak by lód wbjal się w jakieś miejsce a potem nie majac siły idzie dalej po najlżejszej lini oporu (tatry czarny staw). Jest to pierwszy typ jezior (jeziora karowe).
Bardzo efektownym zjawiskiem erozji polodowcowej jest żłub albo dolina lodowcowa. Chatrakteruytyczna cecha jest to ze maja one kształt lirety U . bardzo spłaszczone dno.Sa to przerobione doliny rzeczne. Spłaszczają dno V kształtnych dolin rzecznych.
Wody krazące w lodowcu też maja wpływ na erozje, jako rzeki płynace w lądolodzie i zachwuja się jak zwykła rzeczka czyli erozuje. Jak wody dojda do dna to działaja bardzo erozyjne, a nie ma problemu przebic się przez zmarznięte podłoze. Do tego jeszcze maja duze ciśnienie. A gdy one erozja na ziemie i powstaja rynnowate doliny, nazywa się to rynna podlodowcowa, kompletnie zrobiona przez erozje przez wode. SA wydłuzone maja kilka set metrów może nawet parenascie kilometrów u są bardzo wąskie. Kolejna cecha jest to ze maja bardzo strome zbocza i wcinaja się w otaczajaca wierzchowine nawet na parenasice metrów (50 i nawet wiecej) głęboko rozcinaja podłoze, te formy SA wypreparowane przez te wody, szereg z tych rynien nadal istnieje a są używane przez wode a tago typu jeziorka nazywamy jeziorami rynnowymi. To jest drugi typ jeziora (JEZIORO RYNNOWE) zaznaczy ze to wody a nie lodowiec zrobili to.
Pradoliny - są to formy erozyjne utworzone przez wody wypływające i utworzone na przedpolu lądolodu.
Erozja lodowcowa bardzo się zaznacza w górach, slady akumulacji istnieja ale słabo SA widoczne. Nawet jeżeli lądolód wyżłobił jakis ładny kawałek to potem AK

Akumulacyjna działalność lodowców - materiał który został przetransportowany przez erozje lądolodu a najwiecje jest wtopione w lód a niektóre małe kawałki SA przymarznięte a część tylko spychana w przód na czole lądolodu. Charakterystyka gleby jest to różnorodność ich wielkośći. On przetransportuje od dorobych i ilastych frakcji do wielkich bloków skalnych (kilka ton) Różnorodność granulometryczna.
A druga ze jest to słabo obtoczony i bardzo krawędzisty, bo nie ma jak ich zrobić na kulke bo nie ma tam erozju. Te gleby są mało posortowane wszystko jest w sumie wszędzie.
Cały ten materiał w rózny sposób transportowany nazywamy moreną. !!
Morena -> cały materiał jaki niesie lądolód. W zależnosic w jakim miejscu do ląndowca inaczej nazywamy ten materiał.
• Morena denna
• morena czołowa tam gdzie jest czoło i tam gdzie stał lodowiec
• morena boczna tam gdzie ten lądolód wbijał się w glebe
• morena środkowa a materiał pomiędzy 2 jezorami

pochodzi z różnych źródeł. Może pochodzic z materiału który◊materiał był przepchany przez lądolód, może też być z materiału wypływającego z lodowca albo przez to ze materiał spływa po lodowcu. Albo wyciśniecie lżejszych materiałów.
Kontynentalne:
• czołowa - końcowa tam gdzie jest czoło. Warunek powstania jest jego zatrzymanie na dłuższy czas. Zaznacza się ten materiał jako pasmo wzgórz wydłuzone i naśladujące swoim przebiegiem czoło lądolodu. Kilka kilkanaście metrów w zależności od długośći stagnacji. (wał morenn czołowych) te formy składają się z materiałów glin zwaowych, żwir, piasków i w sumie wszystkiego.
• Morena denna - czyli ta która znajduje się ten osad który wytapia się z lodowca i w tym miejscu gdzie ten lodowiec był tam gdzie on sobie stał i wycofał się pozostaje osad nazywamy to moreną denna. Materiał jest to bardzo nie wysegregowany materiał i powstaje bardzo ciekawy krajobraz (falisty)[w jednym jest wiecje materiału a w drugim mniej wiec się obia takie łądnie fale]. Zazwyczaj z glin zwałowych nie po warstwowanych.

Ozy - są to takie moreny denne które wyglądają jak kopce. Powstaja w obniżeniach Tych oz Kemy - jest to osad powstający w trakcie wytapiania lodowca i potem osadzony na jego dnie.
Bryłki lodu maja nawet dośc duze oobjętośći i zostaja po wycofaniu się lądolodu zostaja sobie. Ten pozostający lód nazywamy krami albo bryłkami martwego lodu. I powstaja tam duze regularne obniżenia. I jak będzie tam woda powstają oczka polodowcowe są to wytopiska. Oczka te powstać mogą nawet dość duże, w zależności od wielkośći bryłki. Nie zawsze tam gdzie jest wytopisko potem jest jezioro ale może się tak zdarzyć.
Gdy woda zbierze się po tym przetopionym lądolodu przelewają się i wtedy maja.
Podsumowanie:
Lodowce powstają na terenie gdzie łaczna ilośc opadów śniegu jest większa niż ilość topionego. Dziwne jest to ze nie jest tak bardzo związana z średnią temperaturą. Dodatkowym pojęciem związanym z lodowcami jest linia wiecznego śniegu która jest to graniczna linia gdzie powstają lodowce. Zależna jest od szerokości geograficznej oraz od odsłonięcia się gór oraz od ilości opadów.
Jak powstaje lodowiec? Jest to zwykłe zjawisko kompakcji, duza ilość śniegu zaczyna się pod ciężarem zagęszczać i w końcu jest tak twarda ze zostaje nazwana lodowcem.
lodowiec.◊ zmienia się w twarde ziarenka (firm) ◊Płatek śniegu
Aby tak naprawdę zbadać grubość (miąszość) lodowca musimy zbadać go przy użyciu sejsmografu. Dlatego ze szybkość rozchodzenia się fali w śniegu a szybkość rozchodzenia się tej samej fali w twardym podłożu jest bardzo różna co daje nam bardzo dokładny obraz.
Poruszanie się lądolodu. - jednym ze sposobów jest gdy przez topnienie górnej warstwy lodu woda przedziera się przez szczeliny i dochodzi do dna i wtedy lodowiec porusza się i nazywamy to ślizgiem lodowca. - drugim sposobem jest tak zawny sów tali kart. Przez to ze lodowiec im głębiej tym bardziej działa inna niego ciśnienie wywołane ciężarem zaczyna dzielić się na warstwy, i te warstwy miedzy sobą dokonują znikome ruchy.
Maszerowanie lodowca - jest wtedy gdy przybywa wiecej śniegu niż go ubywa i dlatego lodowiec idzie do przodu.
Cofanie się lodowca - jest wtedy gdy wiecej się topi śniegu niż zostaje dodane.
Stagnacja - jest wtedy gdy bilans opadów i bilans wytopionego śniegu jest sobie równy
Egzaracja - jest to niszcząca działalność lodowca, (erozja lodowcowa) związana jest z niszczeniem gruntu przez poruszający się lodowiec oraz przez erozyjną działalność wód płynących w oraz pod lodowcem.
• jeziora rynnowe - woda spływa z lodowca i zaczyna erodować powierzchnie
• doliny lodowcowe - są to powiększone u dołu dawne doliny rzeczne
• Rysy lodowcowe - są to rowy wyrzeźbione przez skały które są transportowane (pchane) przez czoło lądolodu. (analogia jak kluczyk po lakierze samochodu)

Na przedpolu lodowca powstaje morena czołowa, i te wody co wypływaja (pod duzym ciśnieniu w lodowcu) wypływaja i traca gwałtownie energie i odkładają na przedpoli stożki napływowe, które się na siebie czyli wypływa rzeczka z lodowca◊zaczynają nakładać (stożki napływowe i zostawia tam troszke materiału bo zaczynaja wolniej płynąć [osady rzeczno lodowcowe]. Tak powstaja sandry (piasek, są to pola bardzo rozległe i pochylone lekko od lodowca i zbudowane zazwyczaj z róznych piasków, miąszkość od kilku od kilkunastu metrów.).
są to doliny rzek którymi były odprowadzane wody z topniejącego lądolodu. Oraz z wcześniejszych źródeł.◊Pradoliny
Czasami gdy lodowiec się wycofuje odpływ może być utrudniony przez wały moren czołowych, wtedy przez to utrudnienie powstają jeziora, (zbiorniki wody stojącej), osadzały się iły i mułki, Jan deger odkrył właśnie takie nakłądnie się warst (iły 5-6 mm i 1-2 mm mułów) okazuje się ze jest to jeden rok Iły lato, mułki zima. Dzięki temu można było odnaleźć klucz do analizy sedymentacji, Ten typ warstwowania nazywamy (warwowy, Iły warwowe) .
Glacjalne - czas zlodowaceń idzie lądolód do przodu
Interglacjalne - czas pomiedzy zlodowaceniami, gdy lodowiec się wycfuje
Chronologia:
1. Ostatnie 2 mil lat nazywamy pleistocentem.
2. 1 mil temu zaczyna się bardziej zimny klimat, lądolód poruszał się powolutku od skanydnawi w duł.
3. Pierwsze zlodowacenie narni. (pierwsze zlodowacenie polski)
4. Zlodowacenie san (2 polskie) sięgnęło aż po góry (krakowskie/Zlodowacenie Sanu)
5. interglacjał mazowiecki
6. zlodowacenie odry, oparło się aż do sudet, zlodowacenie środkowopolskie.
7. interglacjał Eemski
8. zlodowacenie Wisły (północno polskie).

4 złodwoacenia - 1 narni, 2 san, 3 odry, 4wisły.
miedzy glacjałami są naprawdę duże odległości a w stadiale wycofują się tylko lekko a potem powracają.◊Stadiał a glacjał
lodowiec poruszał się na teren Bałtyku i◊Jak powstał Bałtyk zaczyna się topić, powstaje jeziorko,(bałtyckie jezioro lodowcowe) zasilane było intensywnie z wód z południa. Przez większość roku był zamarznięty (a zamrożone było 3,5 tys lat) poziom wody podniósł się straszliwie dzieki wytopieniu i dopływą, na terenie południowej Szwecji są górki i tam połączyło się z morzem północnym i powstało morze jolgliowe (słonowodna). [północne + Bałtyckie]. Poziom wody był niższy niż teraz ale obszar skandynawi zaczoł się podnosić a połaczenie z oceanem zostało przerwane wiec woda nie odpływała do niego. I znowu jest jeziorko bałtyckie (jezioro ancylusowe). Podnosi się poziom a lodowce się wytapiają nadal, 9,5 tys lat temu uzyskał znowu połączenie z morzem północnym (cieśnina duńska) powstaje morze litorynowe. 5,5 tys lat temu jest mniej więcej tak jak jest teraz. A w sieśnienie duńskiej podnosi się ziemia i utrudnia to wymiane wody. 1 tys lat temu pojawił się w osadach małż „myją” (dzieki wikingą :]).


Geologiczna działalność mórz:
Ma ona charakter budujący oraz niszczący
Erozja morska przejawia się przede wszystkim na oddziaływanie brzegów oraz ich dno, czynniki:
Przypływy
Odpływy
Prądy morskie, wiatr albo różnice w wodzie.
Falowanie

okresowe wahania wysokości morza zależą od przyciągania◊Pływy wody przez księżyc, na linii łączącej księżyc z ziemia powstają przypływy, a odwrotnie odpływy. Zależy od szerokości geograficznej oraz od okresu.
Przypływ - odpływ = 2 cm.
Przy kanadzie jest Przypływ - odpływ 15 m. Można używać tą różnice do uzyskania energii
Falowanie - wiatr działą na powierzchnie wody. Max połowa wysokości 9 sec wiatr przestaje a nadal są fale◊ 6 metrów. Okres fal 5◊fali. 2 powstaje martwa fala. Gdy jest coraz płyciej i płyciej woda na dnie trze o powierzchnie a u góry nie wtedy szybciej biegnie góra i dlatego się może łamać, ten miejsce nazywamy miejscem kipieli. Na brzegach stromych ładniej widać zjawisko erozji fal.
powstają wiatr lub różnice pomiędzy wodami.◊Prądy
Wielkość erozji morskiej - zależy od prędkości prądów albo od szybkości fal, albo jej wysokości, tej zależą do linii brzegowej w pionie i w poziomie. Czemu w pionie gdy są brzegi strome erozja naprawdę wytraca całą swoja energie na prace nad brzegiem. Skutki ◊erozji też widać lepiej na skałach miękkich niż na twardych. (Abrazja niszczenie materiału już w morzu) Brzeg cofać się może nawet do 180 m 1m na rok.◊.200 lat, 0,5
Akumulacja
Materiał nanoszony przez fale tworzą plaże(piaski kamyki i wszystko co da się nanieść.
Taka anegdotka o wchodzeniu do wody i jest bardzo głęboko i potem jest płytko. Są to rewy.◊Rewy
Wały brzegowe - nagromadzenie grubszego materiału, naniesiony przez fale materiał ułożony wzdłuż brzegu.
powstają w płytkich morzach, idziemy i nadal jest płytko i◊Bariery daje to ze nasypy tworza się daleko od morza, i mogą wystawać nad poziom morza i stają się fragmentami ziemi.
odcięta część wody przed barierą. Patrząc od strony plaży.◊Laguna
są to formy popularne, a nasza linia brzegowa jest◊Mierzeje/ kosy uformowana poprzez mierzeje i lkosy. Powstaja przez nanoszony materiał w miejscu załamania wybrzeża, noszone przez prądy morskie. Albo nabieganiem fal i spływ powrotny. I miejsce które wcześniej było załamaniem brzegu teraz zostaje zakryte. Odcina te załamanie od morza i powstaja wewnętrzne wody. Mierzeje. (mierzeja wiślana, mierzeja łebska). Mierzeje która odcinaja mało głębokościowe wody tworza jeziora - odcięcie zatok morskich poprzez mierzeje.
Kosy są to mierzeje które są tylko z jednej stronie połaczone z glebą. Kosa helska!! Hel już mało narasta bo są tam głębokie wody, a do tego jeszcze erodują prady i hel może zostać odcięty oraz zmyty całkowicie.
niewielkie wysepki, pierścienie. Powstają na Pacyfiku od◊Atoł tych niewielkich wysepek zbudowana z rafy koralowej. Powstają przez to że kiedyś była to wulkaniczna wyspa, porastają sobie rafą przez zachwianie statycznej równowagi zanika wulkan a rafa się odnawia i ten pierścień non stop się odnawia i zostaje sam pierścień co był wokół tego wulkanu. Atoł bikini gdzie amerykanie zrobili próbę atomową zrobili to na atole bikini (nazwa własna) jest to związane z szokiem, i pojawienie się tych typów ubioru też było szokiem (ubranie tubylców).

Jak dzielimy osady morskie?
• osady terygeniczne - pochodzą z lądu, przenoszony do morza przez lodowce oraz rzeki itp. Większość jest odarzu na brzegu a ten drobny jest na głębsze wartyw
• Organiczny - osadzany w morzu w wyniku działania organizmów morskich, oraz ich szczątków. Oraz kolonie rafy koralowe (są to budowy morskie utworzone przez szkielety obumarłych organizmów).
• Chemiczny - wytracanie się z wód róznych soli które powoduja powstawanie wapieni. Dolomity, gipsy
• Wulkanicznego pochodzenia - popioły które SA w morzach osiadaja na dnie.

Podział ze względu na odległość od brzegu, strefy podziału:
• strefa pierwsza to litoralna ta strefa siega 40 do 60 metrów przewarzaja tam terygeniczne osady.
• Druga strefa (szelfu) nerytyczna od strefy litoralnej do graniczny szelfu (200- 250 m) bardzoa bogate Zycie ograniczne.
• Stok kontynentalny (2000m -3000m) strefa batialna tutaj SA okruchowe osady i bioeniczne \.
• Głebia oceaniczna strefa abyssalna (ełpelagiczna) osady abbysadyczna są tam osady tylko z morza. Opadłe szczątki planktonu i powstaje iły głębokomorskie.

Typy wybrzeży morskich:
- skierowe - tam gdzie jest masa małych wysepek.
- dalmatyńskie - powstają przez zatopienie pasem górskich. Takie długie wyspy.
- lagunowe - odcięcie przez bariery morza.
- Riasowe - ujścia rzek wkroczyło morze i SA tam lejkowate kształty zatok
- Limanowe - polega na tym ze lejkowate ujścia rzek zostają odcięte przez mierzeje.
- Zalewowe - jeziora przybrzeżne
- mietrzeje jeziorowe
- fiordowe - są to doliny rzeczne pogłębione i poszerzone przez działalność lodowców.


Powierzchniowe ruchy masowe!!

Wśród procesów niszczących jest właśnie powierzchniowe ruchy masowe. Prowadzi do denudacji czyli obniżenia powierzchni gleby. Jest to przemieszczanie się w duł w stoku, osadów stoków i przypowierzchniowych partii podłoza skalnego przez siły ciężkości! Skutki jest siłą ciężkości na stok a jej wielkość zależy od nachylenia stoku. Każda cząstkę materiału na stoku jest pod wpływem siły ciężkości. Można te siły rozbić na pare kładowych. Wiec jeżeli jest większe nachylenie wiec bardziej działa na nią siła ciężkości. Czy tylko nachylanie stoku i siłe ciężkości działa na spadanie materiału? Nie bo SA jeszcze inne czynniki :
- Litologia i ułożenie warstw. Jeżeli są Luźne materiały to łatwiej może się on przemieszczać, oraz ułożenie warstw.
- Nawodnienie luźnego materiału. Zwiększenie wilgotności materiału na stoku.
- zamarzanie i rozmarzanie gruntu.
- podcięcie stoku przez erozję albo sposób sztuczny. (sztuczne podcinanie - działalność człowieka, inżynieria lądowa).
- trzęsienie ziemi

Powierzchniowe ruchy masowe są wtedy gdy siły spójności (kohezja) jest mniejsza niż oddziaływująca na stok siła ciężkości.

Rodzaje powierzchniowych ruchów masowych:
a) tempo przebiegu :
b) rozmiary obszarów zaangażowanych w ruch
c) zasięg w głąb
d) częstość występowania

Rodzaje według powyższych kryteriów:
• Osypywanie - podlegają niewielkie materiały zwietrzeliny, materiał który powstaje na osypiskach jest bardzo drobno ziarnisty gromadzą się u podnóża stoku, a u wylotu powstają stożki.
• Obrywanie - jest to nagłe oderwanie się i runięcie w duł dużych mas skalnych, warunek powstania to (obrywy) jest to urwistość stoku, stromy stok. Powstaja koluria na dole i zawieraja duze bloki i z różnych wielkościach
• Osuwanie i zsuwanie - osuwiska gwałtowny ruch, przemieszczanie się dużych mas, zwietrzeliny albo podłoże, cecha podstawową osuwiska porusza się według bardzo wyraźnych płaszczyzn poślizgu. Ma bardzo charakterystyczne cechy. Ma nisze osuwiskowe czyli te miejsce po którym się zsuwa oraz ma jęzor osuwiskowy.
• Spełzywanie - polega na drzewa rosna w taki haczykowaty sposób. Stok się przesuwa najpierw kiedy woda się zamarza stok idzie w górę ale prostopadle do powierzchni a potem w trakcie odmarzania prostopadle do ziemiwiec lekka zmiana stopnia nachylenia co daje nam spełzywanie się powierzchni.
• Spływanie - bardzo niebezpieczny ruch masowy, związany z dużymi opadami, materiał skalny zostaje unoszony przez wodę, Taka lawina błotna. Cały materiał nazywa się deluwium
• Spłukiwanie - Woda lekko spływa sobie po całym tym stoku i lekko unosi sobie małe ziarenka.

---