GOSPODARKA SWIATOWA PO II WOJNIE SWIATOWEJ
Po II wojnie swiatowej Europa zostala podzielona na dwie czesci. Wystapienie Churchilla na uniwersytecie Fulton (USA) 5.III.1946r. dalo poczatek zimnej wojnie.
Uznal On wtedy zaleznosc panstw Europy Wschodniej od ZSRR, a uzyty przez niego wówczas zwrot "zelazna kurtyna" zostal na dlugo synonimem zimnej wojny, podzialu Europy i swiata.
Po 1945r. zdecydowana dominacja gospodarcza USA na swiecie stopniowo slabla w miare rozwoju i integracji panstw Europy Zachodniej, oraz panstw Azji Pld.-Wsch.
W latach 1960-1990 PKB w krajach Europy Zachodniej wzroslo 13x, podczas gdy w USA tylko 7,5x.
PANSTWA AZJI PLD.-WSCH.
PANSTWA
Japonia
Tygrysy Azjatyckie: Korea Pld., Tajwan, Hong-Kong, Singapur
Tygrysy Azjatyckie drugiej generacji: Malezja, Tajlandia, Indonezja, Filipiny
PROCES ROZWOJU
1. rozwój przemyslu lekkiego
2. rozwój przemyslu ciezkiego (chemicznego i maszynowego)
(w Japonii okres ten trwa w latach 60., natomiast w reszcie krajów regionu w latach 70.)
3. Rozwój przemyslu HI-TECH. (elektroniczny, itp.)
W rozwoju tych panstw duza role odegrala ich stabilnosc polityczna, oraz uwarunkowania kulturowe (np. organizacja pracy)
PANSTWA ARABSKIE (OPEC)
GLÓWNE PANSTWA
Irak, Kuwejt, Iran, Arabia Saudyjska, Zjednoczone Emiraty Arabskie (UAE)
Podstawa rozwoju tych panstw sa bogate zloza ropy naftowej
PANSTWA POSTKOMUNISTYCZNE
W krajach tych rozwój gospodarczy hamowany byl praktycznie do roku 1989, czego skutkiem jest zacofanie technologiczne i strukturalne.
PANSTWA AMERYKI LACINSKIEJ
Niestabilna sytuacja polityczna, jak równiez bledne decyzje gospodarcze sprawiaja, ze panstwa te sa w tyle.
AFRYKA I POZOSTALA CZESC AZJII (KRAJE TRZECIEGO SWIATA)
Ich slaby rozwój wynika z niskiego poziomu wyksztalcenia, niskiej wydajnosci pracy, niestabilnej polityki, itp. Kraje te sa w wiekszosci krajami postkolonialnymi.
PLAN G. MARSHALLA
Przedstawiony 5.VI.1947r., a realizowany w latach 1948-1952.
W ramach Planu Marshalla pomoc w postaci bezzwrotnych pozyczek oraz nisko oprocentowanych pozyczek dlugoterminowych w lacznej wysokosci ok. 16mld.$ otrzymalo 16 krajów:
Wielka Brytania, Francja, Wlochy, Belgia, Holandia, Luksemburg, Austria, Grecja, Dania, Norwegia, Irlandia, Szwecja, Turcja, Portugalia, Islandia, Hiszpania, Wolne Miasto Triest.
W 1949r. do planu wlaczono takze RFN.
Plan przewidywal takze pomoc krajom zza „zelaznej kurtyny”, ale pod naciskiem ZSRR zadne z panstw tego bloku (takze Polska) nie zgodzilo sie zaakceptowac planu.
Plan zwiazany byl z DOKTRYNA TRUMANA ogloszona przez prezydenta USA w oredziu wygloszonym do Kongresu 12 marca 1947. Glosil On poparcie gospodarcze i militarne USA dla wszystkich narodów sprzeciwiajacych sie zewnetrznym i wewnetrznym naciskom zmierzajacym do ich podporzadkowania. Pierwotnie doktryna Trumana dotyczyla Grecji i Turcji, z czasem objela wszystkie panstwa zagrozone komunizmem.
Plan Marshalla mial na celu takze zapobiezenie kryzysowi gospodarczemu na swiecie spowodowanemu przez wojne.
Dlaczego po 1945 roku swiatu zagrazal kryzys gospodarczy?
1. Koniec wojny, to koniec LAND-LEASE (dostawy prowadzone od 1941r., glównie militarne dla panstw alianckich, za które teraz przyszlo placic2. ).
3. Ruina systemów monetarnych w panstwach dotknietych dzialaniami wojennymi.
4. Glód dolara w Europie (brak dewiz i zlota na handel)
5. Zniszczenia wojenne
6. Demobilizacje armii
7. Znaczna nadwyzka eksportowa USA (na koniec 1947r. osiagnela 12,5mld$)
Wraz z wejsciem w zycie Planu Marshalla ustaja inne formy pomocy USA,
m.in. realizowany od 1943 do 1947r. projekt UNRRA (“Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Pomocy i Odbudowy”), w który USA wlozyly 3mld$. Projekt ten zakladal pomoc w formie konkretnych towarów, a nie pieniedzy.
Warunkiem udzialu w Planie Marshalla bylo
Dopuszczenie amerykanskiego kapitalu na wlasny rynek
Uzgadnianie planów rozwoju i rozbudowy z USA
Spelnienie (akceptacja) politycznych oczekiwan USA
(np. we Wloszech i Francji usunieto z rzadów frakcje komunistyczne)
Panstwa, które zaakceptowaly Plan Marshalla zrzeszyly sie w OEEC („Europejskiej Organizacji Wspólpracy Gospodarczej” )
Skutki Planu Marshalla
Wzrost produkcji przemyslowej o 35% w stosunku do stanu przedwojennego
Wzrost PNB o 15% w stosunku do stanu przedwojennego
Wzrost wymiany handlowej 0 70%
Ozywienie gospodarcze
Powstrzymane inflacji
Powstrzymanie konfliktów spolecznych
Zapobiezenie grozbie rozszerzenia sie komunizmu w Europie
Zblizenie pomiedzy USA i krajami Europy Zachodniej
Wstep do integracji ekonomicznej Europy Zachodniej
Podzial gospodarczy swiata oznaczajacy zanik wymiany handlowej miedzy Wschodem, a Zachodem.
KONIUNKTURA GOSPODARCZA PO II WOJNIE SWIATOWEJ.
Zaraz po wojnie (lata 1947-1958) trwa okres dobrej koniunktury na swiecie.
W roku 1958 nastepuje zalamanie swiatowej produkcji o 3%, lecz trwa ono bardzo krótko.
W zwiazku z tym do roku 1967 mamy na swiecie ponownie okres dobrej koniunktury.
W 1967r. nastepuje zalamanie sie systemu monetarnego funkcjonujacego od konferencji w Bretton Woods (1944r.)
Kryzys ten dno osiaga w roku 1974 kiedy to nastepuje pierwszy kryzys naftowy (panstwa OPEC podnosza ceny ropy czterokrotnie)
W latach 1974-1979 nastepuje okres poprawy
Rok 1979 to kolejny (drugi) kryzys naftowy
Sytuacja polepsza sie od 1981r., glównie za sprawa postepu w dziedzinie elektroniki.
I znowu kryzys, tym razem to rok 1989. Tu powodem sa wydarzenia zwiazane z obaleniem komunizmu i zakonczeniem Zimnej Wojny (XII.1991r.)
POWSTANIE I ROZWÓJ OPEC
Organizacje OPEC („Organizacja Panstw Eksporterów Ropy Naftowej”) zalozono na konferencji w Bagdadzie (1960r.). Panstwa, które wziely udzial w tej konferencji (panstwa zalozyciele) to: Irak, Iran, Kuwejt, Arabia Saudyjska i Wenezuela.
Formalnym poczatkiem dzialania organizacji byla konferencja w Caracas (1961r.), kiedy to uchwalono jej status.
W pózniejszym terminie do panstw zalozycieli dolaczyly:
Katar, Indonezja, Libia, Zjednoczone Emiraty Arabskie (UAE), Algieria, Nigeria, Ekwador, Gabon.
Pierwszy kryzys naftowy
W latach 1973-1975 panstwa OPEC podwyzszaja ceny ropy naftowej trzykrotnie. Ma to byc forma nacisku gospodarczego na panstwa rozwiniete (glównie USA i Holandie), a takze rodzaj nacisku polityczno-militarnego w zwiazku z wojna Arabsko-Izraelska (JUM KIPPUR - „dzien pojednania” 6.X.1963r.). Ceny ropy podniesiono w odwecie za pomoc, jaka USA udzielily Izraelowi.
Drugi kryzys naftowy
Jest to skutek rewolucji Iranskiej (1979r.).
(Obalenie szacha Mohammada Rezy, jego emigracja, oraz objecie przywództwa przez ajatollaha R. Chomeiniego; proklamowanie rep. Islamskiej.).
Po obydwu kryzysach naftowych cena ropy wzrosla z 2$ (przed rokiem 1973) do 30$ za barylke (w roku 1980)
Dzieki podwyzszeniu cen ropy panstwa arabskie bardzo szybko sie wzbogacily i staly sie jednymi z najbogatszych na swiecie. Swoje „petrodolary” lokowaly jednak w bankach Europy Zachodniej, gdyz system bankowy w krajach OPEC byl raczej kulawy.
Przez kryzysy zaczeto poszukiwac nowych zródel energii. Glówna alternatywa stala sie energia atomowa, nie zrezygnowano tez z badan nad alternatywnymi zródlami energii (takimi jak: wiatr, slonce, czy plywy wodne).
PRZEMIANY TECHNICZNE I ORGANIZACYJNE PO ROKU 1945
ENERGETYKA
Rozwój badan nad energia jadrowa
1954r. - Pierwsza elektrownia atomowa (Obminsk pod Moskwa)
lata 70. - rozpowszechnienie wykorzystania niekonwencjonalnych zródel energii
TRANSPORT
Rozwój komunikacji lotniczej
Wprowadzeni silników odrzutowych
PODBÓJ KOSMOSU
X.1957r. - pierwszy sztuczny satelita Ziemi (Sputnik I)
XI.1957r. - pierwszy pies w kosmosie
12.IV.1961r. - pierwszy zalogowy lot kosmiczny (J. Gagarin)
1969r. - ladowanie na Ksiezycu
1981r. - pierwszy lot wahadlowca
ELEKTRONIKA
1953r. - pierwszy kolorowy telewizor (USA)
lata 50. - wynalezienie tranzystorów (miniaturyzacja sprzetu elektronicznego)
lata 60. - rozpoczecie produkcji magnetofonów
lata 70. - rozpoczecie produkcji magnetowidów
INFORMATYKA
1942-1944 - pierwszy komputer (ENIAC)
lata 80. - masowa produkcja komputerów osobistych
MEDYCYNA
Rozwój technologii produkcji antybiotyków i szczepionek
1967r. - pierwszy przeszczep serca
PRZEBIEG PROCESÓW INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ
PAKT BRUKSELSKI
umowa zawarta w 1948 pomiedzy Belgia, Francja, Holandia, Luksemburgiem i Wielka Brytania, dotyczaca wzajemnej pomocy wojskowej oraz wspólpracy ekonomicznej i kulturalnej. Stanowil zaczatek zachodnioeuropejskich bloków polityczno-wojskowych.
GATT („General Agreement on Tariffs and Trade” - „Uklad Ogólny o Taryfach Celnych i Handlu”)
miedzynarodowe porozumienie handlowe podpisane 30 pazdziernika 1947 w Genewie przez 23 panstwa czlonkowskie ONZ. Zaczelo obowiazywac od 1 stycznia 1948. Do 1994 GATT byl organizacja miedzynarodowa.
Celami organizacji byly: likwidacja ograniczen hamujacych rozwój wymiany handlowej, obnizenie maksymalnych stawek celnych, ocena sytuacji w miedzynarodowym handlu, rozstrzyganie sporów pomiedzy czlonkami. Oznacza to, ze glównym celem jest liberalizacja handlu miedzynarodowego i w efekcie stworzenie warunków zblizonych do wolnej konkurencji.
Konferencje ukladajacych sie stron GATT (glówny organ) nabraly charakteru sesji odbywajacych sie 1-2 razy w roku. W 1960 utworzono staly organ wykonawczy - Rade Przedstawicieli. Od 1951 dziala Sekretariat z Dyrektorem Generalnym, majacy siedzibe w Genewie. W 1964 doszlo do rewizji traktatu i zawarcia porozumienia pomiedzy krajami ubogimi i bogatymi, które przewiduje odejscie od zasady wzajemnosci w rokowaniach handlowych. Rola GATT spadla w wyniku utworzenia wspólnego rynku szesciu, a potem dziewieciu i dwunastu panstw Europy, co wprowadzilo system preferencyjny w handlu zagranicznym. Inne organizacje regionalne tworzyly podobne systemy preferencji.
W latach 80. pojawily sie glosy o potrzebie rewizji porozumienia. W 1994 rozpoczela dzialalnosc Swiatowa Organizacja Handlu (World Trade Organization, WTO), w 1995 GATT zostal do niej wlaczony jako tzw. GATT 94. Dotychczasowy uklad (GATT 47) funkcjonowal do 1996. Polska nalezy do GATT od 1967.
OEEC („Europejska Organizacja Wspólpracy Gospodarczej”)
Organizacja gospodarcza, utworzona w 1948 przez 16 krajów Europy Zachodniej (bez Niemiec i Jugoslawii, które dolaczyly w 1949, oraz Finlandii) w celu koordynowania rozdzialu pomocy ze strony USA i Kanady dla procesu odbudowy zniszczonej wojna gospodarki europejskiej, w ramach planu Marshalla. Zadaniem OEEC bylo takze ulatwienie wymiany handlowej pomiedzy krajami czlonkowskimi, w tym zwlaszcza zniesienie ograniczen ilosciowych i wspomaganie rozdzialu dóbr rzadkich oraz stworzenie systemu konsultacji przy podejmowaniu wazniejszych przedsiewziec gospodarczych. W 1961 przeksztalcila sie w Organizacje Wspólpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), przyjmujac do swego grona takze kraje pozaeuropejskie.
OECD („Organization for Economic Cooperation and Development” - „Organizacja Wspólpracy Gospodarczej i Rozwoju”)
Organizacja utworzona 30 IX 1961 w Paryzu na mocy konwencji z 14 XII 1960, która dotyczyla przeksztalcenia powstalej w zwiazku z planem Marshalla OEEC (Organizacji Europejskiej Wspólpracy Gospodarczej).
Byla reakcja USA na utworzenie EWG i dokonanie podzialu w tzw. wspólnocie atlantyckiej. Konwencje podpisaly: Austria, Belgia, Dania, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Islandia, Kanada, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, RFN, Szwajcaria, Szwecja, Turcja, USA, Wlochy, Wielka Brytania. Pózniej przystapily do niej Australia, Finlandia, Japonia, Nowa Zelandia, w 1996 Polska, a takze - na specjalnym statusie czlonka stowarzyszonego - Jugoslawia.
Glówne cele organizacji zostaly sformulowane w statucie i dotycza osiagania jak najwyzszego wzrostu gospodarczego, jak najwyzszego poziomu zatrudnienia i stopy zyciowej, a takze stabilnosci finansowej, wolnosci wymiany miedzynarodowej i pomocy dla krajów slabo rozwinietych.
Glównym organem jest Rada, w sklad której wchodza stali przedstawiciele, i która raz do roku zbiera sie na szczeblu ministerstw. Wybiera corocznie dziesiecioosobowy Komitet Wykonawczy oraz na piecioletnia kadencje sekretarza generalnego, który stoi na czele Sekretariatu.
TRAKTAT PARYSKI
Na mocy którego powolano Europejska Wspólnote Wegla i Stali (IV 1951). Wszedl w zycie VII 1952. Stanowil pierwszy formalny krok do integracji europejskiej.
TRAKTATY RZYMSKIE 1957r.
dwa traktaty miedzynarodowe, podpisane 25 III 1957 w Rzymie przez przedstawicieli rzadów Belgii, Francji, Holandii, Luksemburga, RFN i Wloch, powolujace do zycia Europejska Wspólnote Gospodarcza (EWG) i Europejska Wspólnote Energii Atomowej (EURATOM).
Wszystkie wymienione wyzej panstwa zatwierdzily 29 V 1956 raport belgijskiego ministra spraw zagranicznych P.H. Spaaka w sprawie ogólnej unii gospodarczej i unii w zakresie pokojowego uzycia energii atomowej.
Traktaty zawieraly gwarancje swobodnego przeplywu kapitalów i sily roboczej, zapowiadaly znoszeniu zewnetrznych barier celnych pomiedzy krajami czlonkowskimi EWG, stopniowe zniesienie cel wewnetrznych i wprowadzenie wspólnej polityki rolnej. Staly sie podstawa Unii Europejskiej.
EFTA („European Free Trade Association” - „Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu”)
Unia celna panstw europejskich, utworzona w 1960 z inspiracji brytyjskiej. Do grona panstw zalozycieli nalezaly: Austria, Dania, Finlandia, Lichtenstein, Islandia, Norwegia, Portugalia, Szwecja, Szwajcaria, Wielka Brytania.
W swych pierwotnych zalozeniach miala stanowic alternatywe dla uwiklanej w spory polityczne EWG. W 1972, w zwiazku z przystapieniem do EWG, z grona panstw czlonkowskich wystapila Wielka Brytania i Dania, w 1986 podobna decyzje podjela Portugalia.
Glównym celem dzialalnosci organizacji jest zniesienie wszelkich barier celnych i ilosciowych w handlu pomiedzy krajami czlonkowskimi. Z ukladów opracowywanych przez kraje czlonkowskie EFTA wylaczane sa produkty rolne. W 1977 EFTA podpisala porozumienie z EWG zezwalajace na swobodna wymiane towarów przemyslowych.
W 1992 obie organizacje podpisaly deklaracje o pelnej integracji EFTA z EWG. Glówna siedziba organizacji miesci sie w Szwajcarii, w Genewie, ponadto funkcjonuja biura w Brukseli i Luksemburgu.
TRAKTAT Z MAASTRICHT 1991
Uklad dwunastu panstw czlonkowskich Wspólnoty Europejskiej zawarty na zjezdzie przywódców panstw EWG w Maastricht w Holandii w dniach 9-10 grudnia 1991, dotyczacy integracji politycznej i gospodarczej tych panstw.
Formalne podpisanie traktatu nastapilo 2 lutego 1992. Najwazniejsza decyzja bylo utworzenie unii walutowej i w efekcie wprowadzenie (najpózniej do 1999) wspólnego pieniadza ECU. Ujednolicono przepisy socjalne i wprowadzono europejski kodeks pracy. Zniesiono na obszarze Wspólnoty wszelkie ograniczenia w podejmowaniu pracy i osiedlaniu sie.
Nad wspólna polityka imigracyjna ma czuwac Europol, czyli Europejska Agencja Policyjna. Podjeto tez decyzje o dokladniejszej koordynacji polityki zagranicznej, m.in. przez podejmowanie niektórych decyzji wiekszoscia glosów, a nie jak dotychczas jednomyslnie.
Unie Zachodnioeuropejska uznano za zbrojne ramie Wspólnoty. Odrzucono koncepcje utworzenia federacji europejskiej. Przyjeto takze protokoly dodatkowe ze szczególowymi zastrzezeniami niektórych panstw, m.in. Wielkiej Brytanii, która zastrzegla sobie prawo prowadzenia wlasnej polityki socjalnej oraz wyjscia z unii monetarnej. Idei Maastricht zarzuca sie pozbawianie panstw czesci suwerennosci na rzecz aparatu biurokratycznego Wspólnoty z siedziba w Brukseli.
INTEGRACJA EUROPEJSKA
pojecie odnoszace sie do idei, historii, formalnoinstytucjonalnego stanu wspólczesnych struktur integracyjnych oraz docelowego rezultatu podejmowanych obecnie dzialan. Integracja europejska jest forma integracji miedzynarodowej, regionalnej, procesem zachodzacym na plaszczyznie gospodarczej i politycznej.
Idea integracji europejskiej wyrazala sie w róznych koncepcjach federacyjnych, od “lig chrzescijanskich” w sredniowieczu po federacje “narodów lub ludów” w oswieceniu. Rozwój ekonomiczny w XIX w. sprzyjal projektom integracji gospodarczej, rozumianej jako strefy wolnego handlu, unie celne.
Przywódca czy patronem takiej struktury ogólnoeuropejskiej lub regionalnej mialy byc np. Francja, Rosja, Niemcy, co bylo tez wyrazem imperializmu ówczesnych mocarstw (np. Mitteleuropa z okresu I wojny swiatowej czy Europa III Rzeszy z czasów II wojny).
Realizowana wspólczesnie integracja europejska zostala oparta na zasadach równosci i wspólpracy jej czlonków. Poczatek dalo utworzenie Wspólnot Europejskich oraz EFTA, poszerzanie o nowych czlonków Wspólnot Europejskich, a nastepnie decyzja o uzupelnieniu integracji ekonomicznej o integracje polityczna w ramach Unii Europejskiej.
Integracja europejska wyraza sie takze od lat 90. w rozwoju form integracji regionalnej w Europie Srodkowo-Wschodniej oraz procesie poszerzania UE o nowe kraje z tego rejonu. Otwarte pozostaje pytanie o przyszly ksztalt Europy, dyskusje tocza sie wokól idei Europy Ojczyzn i Europy Ojczyzny, sciera sie opcja europejska z opcja atlantycka