ZBIOROWOŚCI OPARTE NA PODOBIEŃSTWIE ZACHOWAŃ

ZBIEGOWISKO

Przelotne skupienie kilku lub kilkudziesięciu osób zainteresowanych jednym zdarzeniem. Podstawą skupienia jest silna i nagła podnieta - ciekawość - nakaz uczestnictwa w sprawach ważnych dla całej zbiorowości.

W zbiegowisku występują tylko niektóre elementy więzi: styczność przestrzenna, styczność społeczna, wymiana spostrzeżeń i informacji, podobne reakcje emocjonalne, zainteresowanie tym samym zjawiskiem, skłonność do podobnego działania.

Zdolność zbiorowego działania świadczy o wyraźnej roli zbiegowiska, gdyż może ono doprowadzić do zagrożenia porządku.

TŁUM

Zgromadzenie większej ilości osób na przestrzeni dopuszczającej bezpośredni kontakt zainteresowanych tą samą sprawą, reagujących spontanicznie na te same podniety w podobny sposób.

Więź łącząca ludzi w tłumie składa się przede wszystkim z elementów popędowych i emocjonalnych. Występuje tu styczność przestrzenna, łączność psychiczna prowadząca do identyfikacji.

Brak natomiast norm organizacyjnych i moralnych, organizacji formalnej ani racjonalnych form kontroli społecznej.

Tłum powstaje pod wpływem silnych bodźców emocjonalnych, które nie są hamowane żadnymi normami, co w konsekwencji powoduje, że tłum zdolny jest do zachowań nieprzewidywalnych.

Rodzaje tłumów:

tłum agresywny - atakujący jednostkę, grupy lub instytucje.

tłum linczujący - w celu pomszczenia jakiegoś haniebnego faktu, poprzez dołączenie do nawołujących do zemsty coraz liczniejszych uczestników, zazwyczaj popełnia czyny równe lub bardziej okrutne niż rzeczywisty lub domniemany sprawca.

tłum terroryzujący - dokonuje ataków skierowanych przeciw mniejszościom lub grupom podejrzanym o czyny oburzające, może powstawać w toku manifestacji.

tłum walczący - powstaje w czasie zaburzeń, ucisków, manifestacji, kiedy zbiegowisko lub manifestacja zaczyna się bronić spontanicznie w sposób niezorganizowany.

tłum uciekający: panika ogarniająca zbiegowisko, publiczność zebraną, wojsko lub inną wyspecjalizowaną instytucję

tłum nabywający: (rabujący) - w okresach kryzysu gospodarczego, głodu, niedostatku z powodu katastrof, gdy zbiegowiska zaczynają atakować sklepy, banki, rabując i plądrując.

tłum demonstrujący - daje wyraz uczuciom wdzięczności, uznania czy pochwały lub potępienia, pogardy, protestu. Są zorganizowane i mogą łatwo przekształcić się w każdy inny rodzaj tłumu.

Cechy charakterystyczne tłumu:

• zjawisko dezindywidualizacji tzn. częściowy zanik osobowości indywidualnej jednostki, stopienie się indywidualności uczestników w jedną zbiorową psychikę - duszę zbiorową

• poczucie identyfikacji i solidarności jednostek ze zbiorowością i silna więź emocjonalna dająca uczestnikom głęboką satysfakcję

• zjawisko wzmożonego naśladownictwa, kierowanego impulsami emocjonalnymi, a nie refleksją intelektualną

• poczucie ważności działań, mocy i zdolności do wielkich czynów

• osłabienie norm etycznych i prawnych, zanik poczucia odpowiedzialności

• brak organizacji i instytucjonalizmu

• zjawisko „zarażenia emocjonalnego” polegającego na wytworzeniu identycznych lub podobnych stanów napięcia emocjonalnego

PUBLICZNOŚĆ

Publiczność zebrana - audytorium

jest to publiczność intencjonalna występująca w dwóch postaciach:

• jako publiczność rekreacyjna, szukająca rozrywki

• jako publiczność szukająca informacji

Publiczność zebrana to skupienie pewnej ilości osób żywiący podobne oczekiwania przeżycia pewnych bodźców lub zainteresowanych tym samym przedmiotem.

Istnieje tu styczność przestrzenna, łatwo powstaje łączność psychiczna, wzajemne oddziaływanie i emocjonalna gotowość do wspólnego działania, która może przekształcić publiczność w tłum.

Publiczność nie zebrana:

Jest to wielka ilość ludzi, których identyczne podniety nastawiają w jednym kierunku myślenia i zainteresowania. Może stać się baza tworzenia kultu gwiazd medialnych lub powstawania ruchów politycznych.

ZBIOROWOŚCI TERYTORIALNE, SPOŁECZNOŚĆ LOKALNA, ANALIZA PAŃSTWA

ZBIOROWOŚCI TERYTORIALNE

Są to zbiorowości, których członkowie są połączeni więzią wynikającą z faktu zamieszkania na terytorium uważanym za wspólne.

Ich organizacja społeczna dopasowuje się do warunków przyrodniczych środowiska, co wywołuje szereg procesów niewystępujących w innych typach zbiorowości, zwanych procesami ekologicznymi.

W zbiorowościach terytorialnych występuje także specyficzny charakter stosunków społecznych wynikający ze związku z terytorium.

Związek z terytorium może być rozpatrywany w znaczeniu:

• obiektywnym - życie społeczne uzależnione jest o właściwości terenu

• subiektywnym - poczucie emocjonalnego przywiązania do miejsca zamieszkania oraz bezpieczeństwa dzięki życiu wśród swoich.

Wszystkie znane zbiorowości terytorialne można ułożyć w pewien ciąg uszeregowany według kolejności powstawania:

osady myśliwskie - osady rolnicze - wsie rolnicze - miasteczka rolniczo-handlowe - miasta - megapolis (wielkie współczesne miasta).

SPOŁECZNOŚĆ LOKALNA A ZBIOROWOŚĆ TERYTORIALNA - PODSTAWOWE RÓŻNICE

Definiując społeczność lokalną należy wyodrębnić trzy stałe elementy:

• wspólne terytorium

• interakcje społeczne

• więź psychiczną, poczucie wspólnoty

Niekiedy do podstawowych cech społeczności lokalnych dodaje się jeszcze zdolność do podejmowania działań na rzecz rozwiązywania nurtujących je problemów.

Społeczność lokalna - struktura społeczno-przesrzenna utworzona przez ludzi pozostających wobec siebie w społecznych interakcjach i zależnościach w obrębie danego obszaru i posiadających jakiś wspólny interes lub poczucie grupowej i przestrzennej tożsamości jako elementy wspólnych więzi.

Społeczność lokalna jest modelem wspólnoty (Gemeinschaft).

Częściami składowymi społeczności lokalnej są główne grupy pierwotne.

Relacje między członkami maja zazwyczaj charakter stosunków osobowych.

Wraz z rozwojem nowoczesnego społeczeństwa przemysłowego słabły i zanikały więzi łączące społeczności lokalne i przekształcały się one w ZBIOROWOŚCI TERYTORIALNE.

Nowoczesne zbiorowości terytorialne są skupiskiem zatomizowanych jednostek o płynnym i zmiennym składzie, których członkowie bytują obok siebie i zaspokajają swe potrzeby w obrębie tego samego obszaru geograficznego, ale nie muszą i najczęściej nie czują się związani ani z tym terytorium ani ze sobą nawzajem.

Zbiorowość terytorialna jest kategorią szerszą niż społeczność lokalna.

LOKALIZM - względna autonomia oraz upodmiotowienie konkretnych społeczności lokalnych w zakresie gospodarczym, społecznym i kulturalnym w ramach szerszego układu społeczno-przestrzennego i politycznego.

Przekształcanie zbiorowości terytorialnych w upodmiotowione społeczności lokalne jest jedną z dróg prowadzących do odbudowy społeczeństwa obywatelskiego, w którym funkcjonuje wiele niezależnych od biurokratycznych struktur państwa zrzeszeń, powstających z inicjatywy obywateli w celu samodzielnego rozwiązywania najrozmaitszych problemów społecznych.

Nowa społeczność lokalna ma być wspólnotą podobnie jak społeczność tradycyjna, ale funkcjonująca na całkowicie odmiennych zasadach odpowiadających nowoczesności.

ANALIZA PAŃSTWA - ZBIOROWOŚCI O CHARAKTERZE TERYTORIALNYM

Państwo to przykład zbiorowości społecznej z pogranicza grupy celowej i terytorialnej.

W szerokim rozumieniu państwo to zbiorowość obejmująca ogół mieszkańców danego terytorium i ogół działających organizacji w stosunku, do których ma nadrzędny stosunek.

W wąskim rozumieniu państwo oznacza polityczną organizacje zbiorowości terytorialnej, w której na gruncie tradycji istnieje władza polityczna, zorganizowana w postaci rządu. W tym znaczeniu państwo jest szczególnego rodzaju grupa celową.

TRZY KONCEPCJE DOTYCZĄCE FUNKCJONOWANIA PAŃSTWA:

1. Teoria umowy społecznej (J.J. Russeau, T. Hobbes, J. Locke) - państwo jako wynik umowy społecznej.

Jednostki poddają się woli zbiorowej dobrowolnie dla osiągnięcia jakiś celów. Zgoda, umowa, przyzwolenie traktowane jako wyjaśnienie przejścia społeczeństwa od stanu przedpaństwowego do państwa.

Współcześnie założenie to wykorzystuje się w liberalnych koncepcjach państwa (brak suwerena, któremu przysługiwałby bezwzględny autorytet - społeczeństwo obywatelskie, państwo winno oczekiwać i wymagać od obywateli pewnego poziomu uczestnictwa oraz odpowiedzialności).

2. Teoria konfliktu (Marks, Engels) - państwo jako organ panowania klasowego i ucisku, aparat przymusu i przemocy dominującej klasy społecznej. O powstaniu państwa zadecydowały odpowiednie przesłanki pojawienie się własności prywatnej, rodziny oraz klas społecznych. Państwo jako instytucja powstała w wyniku konfliktów klasowych, jako stróż interesów klasy posiadającej na własność środki produkcji.

3. Państwo jako naturalna społeczność, człowiek w myśl poglądów Arystotelesa, jest istotą polityczną, z natury potrzebująca społeczności politycznej do zaspokojenia swych potrzeb, których nie jest w stanie zrealizować w innych wspólnotach. Polis powstaje na drodze naturalnego rozwoju z mniejszości wspólnot. Koncepcja ta rozwija się współcześnie w katolickiej nauce społecznej.

KSZTAŁTOWANIE SIĘ NOWOCZESNYCH PAŃSTW EUROPEJSKICH - WSPÓŁCZESNE PAŃSTWA NARODOWE

Kształtowanie się nowoczesnych państw europejskich wiąże się z powstaniem i rozwojem kapitalizmu.

Początkową postacią ustrojową państw Europy Zachodniej były monarchie absolutne - centralizacja państwa, biurokracji oraz armii.

W XVIII wiecznej myśli politycznej pojawiła się idea ludu jako suwerenna (Jan Jakub Rousseau) posiadającego władzę ustanawiania praw. Prowadziło to do wyodrębnienia się przestrzennie określonych, odrębnych wspólnot historyczno-kulturowch, które zyskiwały wymiar polityczny i w ten sposób w Europie pojawiły się państwa narodowe.

Państwa narodowe odznaczały się samodzielnością i samowystarczalnością w trzech dziedzinach: gospodarczej, militarnej i kulturalnej.

Współcześnie wszystkie te rodzaje samodzielności i samowystarczalności uległy ograniczeniu, co stawia pod znakiem zapytania przyszłość państw narodowych w globalizującym się świecie.

PODSTAWOWE FUNKCJE PAŃSTWA

podstawowym celem państwa jest zapewnienie możliwości realizacji „dobra wspólnego”, czyli stworzenie takich warunków życia społecznego, by członkowie tej zbiorowości mogli łatwiej osiągać swe cele

Dwa rodzaje funkcji państwa:

Funkcje zewnętrzne - zadania realizowane głównie przez dyplomację, wojsko, dotyczące przedstawicielstwa w stosunkach międzynarodowych oraz zapewnienia bezpieczeństwa obywatelom.

Funkcje wewnętrzne - zorientowane na zapewnienie i utrzymanie ładu społecznego między jednostki, instytucjami i organizacjami, realizowane za pomocą ustanawiania porządku prawnego w skład, którego wchodzi prawo konstytucyjne i cywilne.

PAŃSTWO - ORGAN PRAWOMOCNEJ WŁADZY

W ujęciu Maxa Webera państwo to instytucja, która ma wyłączne prawo posługiwania się siłą w obrębie danego terytorium.

Zatem państwo:

• jest aparatem sprawowania władzy

• sprawuje władzę monopolistycznie

• jest to władza prawomocna

• jest organizacją opartą na zasadzie terytorialnej, a nie rodowej i więzach krwi

Władza - w klasycznej definicji Maxa Webera oznacza zdolność kontrolowania lub wpływania na działania innych bez względu na ich zgodę.

Socjologowie wyróżniają dwa rodzaje władzy:

• władzę prawomocną - znajdującą się w rękach osób postrzeganych jako uprawnione do jej stosowania;

• władzę nieprawomocną - opierającą się na przymusie, na stosowaniu lub groźbie użycia siły w celu wymuszenia uległości.

Władza państwowa jest władzą prawomocną.

Państwo posiada uprawnienia (legitymizację) i możność egzekwowania od obywateli określonych zachowań poprzez stosowanie przewidzianych prawem sankcji(kar i nagród) z przymusem fizycznym łącznie.

Wyróżnia się trzy klasyczne typy prawomocnego panowania (źródłą legitymizacji władzy):

- panowanie legalne (biurokratyczne, racjonalne)- opiera się na normach prawnych i kompetencji osób sprawujących władzę na mocy tych norm. Łączy się bardziej ze stanowiskami niż osobami.

- panowanie tradycyjne - opiera się na zwyczaju i tradycji, uznaje daną zwierzchność, ponieważ w tej postaci istnieje „od zawsze”.

- panowanie charyzmatyczne - wynika z nadzwyczajnych cech osobistych przywódcy, powodujących, że jego zwierzchnictwo jest spontanicznie uznane za oczywiste, w związku z którymi udziela się mu specjalnego zaufania, ludzie są mu posłuszni i uznają jego autorytet.

Są to typy idealne prawomocnego panowania, współcześnie występują one w różnych połączeniach.

We współczesnych społeczeństwach dominuje legitymizacja formalnoprawna władzy państwowej.

Sprawujący władzę muszą uzyskać także:

- akceptacje moralno - ideologiczną (zgodnie z systemem podstawowych wartości uznawanych w społeczeństwie).

- akceptacje pragmatyczną (uznanie, że władza dysponuje środkami pozwalającymi na sprawność i skuteczność działań odpowiadających oczekiwaniom obywateli.

- poparcie, przyzwolenie udzielone rządowi, przede wszystkim w ramach procesu wyborczego.

DEMOKRACJA

Nazwa demokracja pochodzi od greckiego słowa demos - lud i kratos - władza. Ustrój tez zaprowadzono po raz pierwszy w starożytnych Atenach.

Podstawowe, pierwotne idee demokracji:

- udział wszystkich obywateli w rządach państwem,

- równość obywatelska,

- wolność jednostki,

- aktywne uczestnictwo w życiu publicznym,

- sprawowanie kontroli przez obywateli.

Panująca w starożytnych Atenach pierwotna forma demokracji była demokracją bezpośrednią, gdzie wszyscy obywatele mieli rzeczywisty udział w sprawowaniu władzy. Ta forma była możliwa do zastosowania tylko w odniesieniu do małych państw - miast.

W XIX wieku wynaleziono formę demokracji odpowiedniej dla dużych państw - demokrację przedstawicielską.

Prawa wyborcze należące początkowo tylko do nielicznych mężczyzn o odpowiednio wysokich dochodach stopniowy w ciągu XIX i XX wieku ulegały rozszerzeniu na coraz liczniejsze kręgi ludności.

Współcześnie DEMOKRACJE definiuje się jako ustrój, gdzie sprawujący władzę odpowiedzialni są na forum publicznym przed obywatelami, którzy działają za pośrednictwem obieralnych przedstawicieli, współzawodniczących i współpracujących zarazem ze sobą.

Warunki, które muszą być spełnione dziś, aby uznać dane państwo za demokratyczne:

- wybieralni przedstawiciele,

- wolne, uczciwe i regularnie powtarzane wybory,

- wolność słowa,

- różnorodność źródła informacji,

- wolność stowarzyszania się,

- inkluzywne obywatelstwo (żaden dorosły obywatel danego kraju nie może być pozbawiony wyżej wymienionych uprawnień)

---