Kuratela sądowa - historia powstania i charakterystyka pracy współczesnych kuratorów
Historia kurateli sądowej
Poszukiwania nowych rozwiązań w dziedzinie postępowania z wykolejonymi społecznie dziećmi i młodzieżą doprowadziły do wyodrębnienia się na przełomie XIX i XX wieku specjalnego sądownictwa dla nieletnich. Pierwszy sąd dla nieletnich powstał w Stanach Zjednoczonych w 1899r. w Chicago. Charakteryzował się on następująco:
*zajmował się sprawami dzieci bez opieki i porzuconych, włóczęgów popełniających przestępstwa
*jego posiedzenia odbywały się w specjalnie dla niego wydzielonych miejscach
*sędzia tego sądu rozstrzygał tylko sprawy nieletnich, miał on do dyspozycji różnorodne środki, które miały spełniać cel wychowawczy
*pracownikami pomocniczymi sędziego byli specjalni kuratorzy sądowi
Idea takiego sądu szybko rozpowszechniła się w innych krajach świata, inicjatywę taką podjęto w wielu stanach Ameryki Północnej. Na terenie Europy pierwsze sądy dla nieletnich powstały w Anglii (1905r.) i Danii, potem na Węgrzech, w Austrii i Niemczech, Rosji, Portugalii, Belgii, Francji i Szwajcarii.
Praktyczna działalność kuratorów sądowych sięga drugiej połowy XIX wieku, natomiast jej prawne podstawy powstają dopiero w początkach XX wieku. Ukształtowanie się instytucji kuratorów jako organu pomocniczego sądów nastąpiło także dopiero w XX wieku, najwcześniej w krajach anglosaskich.
Z uwagi na to, iż pewne metody oddziaływania wychowawczego na nieletnich inne niż zamykanie ich w zakładach karnych były znane od dawna, niektórzy badacze doszukują się źródeł prawnych instytucji kuratora już w średniowieczu. Za przykład można tutaj przytoczyć prawo króla Athelstan z 940 r. jako pierwszy oryginalny przepis prawny dotyczący systemu probation. Przepis ten stanowił, że nieletni poniżej piętnastego roku życia podlegający każe śmierci nie może być poddany tej egzekucji, lecz oddany na dozór do biskupa. Wprawdzie przepis ten jak i inne zawierają pewne elementy dozoru, jednak nie można ich traktować jako prawne podwaliny dla dzisiejszej instytucji kuratora sądowego.
Według oficjalnych danych ONZ oraz innych sprawozdań i opisów, dozór kuratora zawdzięcza swe powstanie nie aktom prawnym, a rezultatom postępowych praktyk sądowych. Interpretowanie angielskiego Common Law wykształciło w XIX wieku kilka różnych odmian procedury sądowej, pozwalającej tam zawiesić sam wymiar kary, bądź też jej wykonanie na okres próbny (z ang. probation). Warunkowe pozostawienie na wolności wymagało jednak kontroli, stąd też zrodziła się instytucja kuratora sądowego (probation officer), który sprawował dozór nad podsądnym. Dobre efekty tych praktyk doprowadziły do wyeliminowania kary w pewnych przypadkach i stosowania tylko dozoru jako reakcji sądowej na pewne przestępstwa. Pozytywne wyniki takich działań doprowadziły w końcu do uznania dozoru jako samoistnej sankcji sądowej, a dotychczasowy probation officer zmienił się w przedstawiciela władzy państwowej jako prawomocny kurator sądowy.
Rozwój stosowania probation w praktyce poszedł różnymi drogami - zależało to od miejscowych zwyczajów, kultury i możliwości, oraz oczywiście przywiązywania wagi do tego typu systemu. Zasadniczą przeszkodą do wprowadzenia tzw. metod wolnościowych było stosowanie wyłącznie pisemnego prawa w Europie, gdyż nowa praktyka nie miała możliwości rozpowszechnienia się bez uprzedniego wprowadzenia odpowiednich przepisów prawnych. Wprawdzie możliwość zawieszania kary była dyskutowana wielokrotnie, jednak dopiero Kongres w Paryżu w 1895r. doprowadził do jej realizacji. Uznał on, że zawieszenie wykonania kary, zwłaszcza przy pierwszym skazaniu, jest lepszym środkiem do jej wykonania. Decyzję tą podparły głosy ze świata nauki - kryminologii i polityki kryminalnej. Propozycję konkretnego projektu dał francuski senator Berenger w 1889 r., w oparciu, o co ustawodawstwo belgijskie i francuskie najwcześniej wprowadziły zawieszenie kary.
Rozwój systemu wolności dozorowanej w Europie idzie niemal równolegle z rozwojem sądownictwa dla nieletnich. Pierwsze ustawodawstwo w tym zakresie powstało w Portugalii (1911r), Belgii i Francji. Odrębnym torem poszły państwa skandynawskie, oddając sprawy nieletnich w ręce specjalnych organów administracyjno - społecznych, tzw. komisji rad, bądź komitetów opieki nad dziećmi i młodzieżą. Wypracowały one metody postępowania podobne do probation. Największy jednak wpływ na ukształtowanie się instytucji kuratora w Europie Środkowej miały ustawodawstwa Belgii i Francji, dlatego też przy analizie powstawania i stosowania środków wolnościowych wyróżnia się głównie dwie tendencje rozwojowe:
angielsko - amerykańską, czyli system probation
belgijsko - francuską, czyli system wolności dozorowanej, która zawdzięcza swe powstanie wydawanym w tym przedmiocie aktom prawnym.
Jak już wcześniej zostało wspomniane, instytucja kuratorów sądowych w Anglii zawdzięcza swe powstanie praktyce i zwyczajowi. Z uwagi na to, iż angielskie Common Law pozwalało na niejaką swobodę, niektórzy sędziowie korzystali z możliwości łagodzenia kary więzienia, szczególnie w stosunku do nieletnich. Wynalezienie systemu probation przypisuje się sędziom okręgu Warwickshire - zaczęli oni już w 1820r. stosować eksperymentalnie skazywanie nieletnich na symboliczną karę jednego dnia więzienia pod warunkiem, że rodzice bądź opiekunowie wzmogą nadzór i wysiłki wychowawcze. Młody adwokat Hill przyglądający się takim praktykom już jako minister Birmingham wprowadził ten zwyczaj w życie, i po siedemnastu latach doświadczeń ogłosił wyniki tego rodzaju działań. Mówiły one, że z 483 osób, wobec których zastosowano taką karę, tylko 78 stanęło ponownie przed sądem. Za przykładem, Hilla poszli inni sędziowie i praktyka ta zaczęła się upowszechniać w całej Anglii. W 1876r powstała specjalna organizacja zajmująca się niesieniem pomocy zwolnionym od kary - Police Court Mission. Z czasem sądy zaczęły członkom tego towarzystwa powierzać nadzór nad podsądnymi pozostawionymi na próbę na wolności. I tak praktyka wydawania orzeczeń symbolicznej kary jednego dnia przekształciła się w praktykę pozostawania na wolności dozorowanej przez Police Cort Mission, a członkowie tej organizacji stali się prekursorami kuratorów sądowych. Wydane w 1870r. prawo zalegalizowało możliwości pozostawiania na wolności przestępców ze specjalnym zobowiązaniem z ich strony, tzw. recognizance. W 16 artykule tego prawa znajduje się zapis o zwyczaju używania do pomocy sądów Police Court Mission, jednak nie ma tutaj jeszcze mowy o dozorze jako samoistnej metodzie prawnej. Z biegiem lat liczba Missionaries wzrastała, aż w 1907r. uzyskały one oficjalne formy prawne - zalegalizowano system probation jako sankcję sądową, a kuratora (probation officer) uznano jako reprezentanta władzy państwowej. System ten zaczyna być stosowany w Anglii nie tylko w stosunku do nieletnich, ale i dorosłych. Criminal Justice Act z 1925r. ustanowił organizację prawną sieci kuratorów i podniósł prace kuratorów do godności zawodu. Nałożył on na sądy obowiązek ustanawiania kuratorów zawodowych wprowadzając jednocześnie normy uposażenia dla nich i obciążył ponoszeniem tych kosztów władze państwowe i samorządowe. W 1948r. kolejny Criminal Justice Act skonsolidował dotychczasowe zasady stosowania probation, wprowadził nowoczesną organizację i administracje, a także rozszerzył kompetencje sądów co do zakresu stosowania probation. Tak ugruntowane zasady prawne i zapewniona podstawa materialna wywarła wpływ na wielki rozwój instytucji kuratora. Podniosła się nie tylko liczba kuratorów, lecz również ich poziom i kwalifikacje.
W Belgii pierwszym utorowaniem drogi dla instytucji kuratora były okólniki ministerialne wydawane w 1812r. przez ministra Jules Lejeune. Zalecał on sędziom umarzanie drobnych spraw nieletnich po udzieleniu upomnienia dziecku i jego rodzicom, szukając jednocześnie sposobów naprawy zła w środowisku rodzinnym, a nie na sali sądowej. Lejenune był promotorem patronatów, które zajmowały się przede wszystkim opieką nad dziećmi zwolnionymi z przytułków i schronisk oraz tymi oddawanymi przez sądy rodzicom. Członkowie tych patronatów stali się później pierwszymi kuratorami.
W 1839r. powstał Komitet Obrony Dzieci Podsądnych, któremu sąd przekazywał akta sądowe. Jeden z jego członków przeprowadzał wywiad środowiskowy i składał sprawozdanie komitetowi. Zmierzały one w kierunku umorzenia sprawy bądź uniewinnienia, a w niektórych przypadkach postulowały umieszczenie w zakładzie. Komitet także organizował dozór, gdy sąd orzekł karę w zawieszeniu. Praktyki te jednak nie zyskały powszechnego uznania.
W 1911r. w Brukseli zostało założone Towarzystwo Opieki nad Dziećmi Sądowymi, które roztaczało nadzór nad powierzonymi mu przez komitet dziećmi. W ten sposób rozwijała się w Belgii praktyka wolności dozorowanej, która została zalegalizowana w, 1912r., co było równoznaczne z ustanowieniem specjalnego sądownictwa dla nieletnich. Zgodnie z wprowadzonym prawem, w stosunku do nieletnich, którzy nie zostają umieszczeni w zakładach, stosuje się system wolności dozorowanej. Dozór taki miał trwać w zasadzie do pełnoletniości, i w trakcie jego trwania delegowany kurator miał być w stałym kontakcie z nieletnim. Powinien go odwiedzać w domu, przyjmować jego wizyty u siebie, obserwować środowisko, zachowanie nieletniego oraz wprowadzać niezbędne zmiany na lepsze. Wszystko to miało się odbywać pod kierunkiem i kontrolą sędziego. Nowela z 1949r. rozszerzyła kompetencje kuratorów - sędzia mógł od teraz powierzać kuratorom wszelkie czynności ułatwiające dyspozycji prawnych. To samo prawo ustaliło też zasadnicze różnice między kuratorami społecznymi, pracującymi bez wynagrodzenia, a kuratorami zawodowymi, wynagradzanymi. Kuratorzy wolontariusze są wyznaczani przez sędziów wg ich uznania i w dowolnej ilości, wypełniają oni swoją misje tylko akcesoryjnie. Za każdy ich dozór odpowiedzialny jest także kurator etatowy. Z kolei kurator zawodowy musi być mianowany przez Ministerstwo Sprawiedliwości. Do nominacji przedstawia się dwie listy w stosunku do każdego kandydata: jedną od sędziego dla nieletnich, a drugą od prezesa sądu apelacyjnego.
Kandydat taki musi spełniać następujące warunki:
*posiadać obywatelstwo belgijskie
*wykazać się nienagannym prowadzeniem się
*posiadać pełnię praw cywilnych i politycznych
*cieszyć się dobra opinią policji
*być w wieku od 25 do 40 lat
*posiadać niezbędne warunki fizyczne
*posiadać dyplom pracownika lub asystenta społecznego, bądź doktora nauk *psychologicznych, kryminologicznych, społecznych lub politycznych, jak również może *posiadać dyplom higieny psychicznej
Jeśli kandydat spełnia powyższe warunki, zostaje dopuszczony do egzaminów. Nominacja jest dawana a okres próby 2 lat, niekiedy przedłużany do trzech. Po upływie okresu próbnego delegowani są poddawani specjalnym egzaminom, gdzie w przypadku nie zdania, są zwalniani. Po pomyślnym wyniku egzaminu kurator uzyskuje nominacje na kuratora etatowego. W okresie do 1912- 1949. działo w Belgii tylko 36 kuratorów zawodowych, którzy w każdej chwili mogli zostać zwolnieni. Było to powodowane intencją wyszukania osób najbardziej nadających się na takie stanowisko. W 1949r. nowy akt prawny zmienił niepewną sytuację kuratora sądowego - odtąd stal się on stałym urzędnikiem państwowym. Od tego momentu liczba kuratorów stale wzrasta, wykonują oni dozory tylko w przypadkach najważniejszych, zajmują się także rekrutacją wolontariuszy, których liczba jest nieograniczona.
Francja wprowadziła instytucję zawieszenie kary w 1891r. przez tzw. prawo Berenger'a. Początki systemu wolności dozorowanej sięgają tutaj XIX wieku. Z początkiem były to tylko eksperymenty stosowane sporadycznie i nieoficjalnie, później na podstawie ustawy z 198r. wytworzyła się swoista praktyka w rejonie sądu Sekwany. Praktyka ta powstała z inicjatywy dyrektora patronatu nad młodzieżą M. Rollet'a. W patronacie tym działało dwóch inspektorów policji i pięciu inspektorów społecznych, otaczali oni opieką nieletnich, których z uwagi na niższy stopień wykolejenia społecznego nie umieszczano w zakładach, lecz pozostawiano rodzicom. Dobre wyniki tej działalności wpłynęły na przyjęcie projektu ustawy o sądownictwie dla nieletnich i wolności dozorowanej. Wraz z powołaniem do życia sądów dla nieletnich w 1912r. instytucja wolności dozorowanej uzyskała formy swoje prawne. Uchwalone wtedy prawo mówiło, że do nieletnich w wieku od 13 do 18 lat, którzy dokonali przestępstwa, można stosować jako sankcję dozór wolnościowy, który nie mógł trwać dłużej niż do 21 roku życia dozorowanego. Z początku dozór wykonywali kuratorzy społeczni, którzy wybierani byli spośród stowarzyszeń opieki społecznej lub instytucji charytatywnych. Zmieniła to nieco ustawa z 1945r., która wprowadziła możliwość angażowania obok pracowników społecznych także zawodowych, etatowych, nie mieli oni jednak charakteru urzędników państwowych. Dopiero następne akty prawne poprawiły ta sytuacje przyrównując ich do urzędników kontraktowych i stosując przepisy podobne jak do pracowników społecznych. Sprecyzowane zostały zasady rekrutacji kandydatów, ich kwalifikacji, uprawnienia i obowiązki. Obowiązujące obecnie przepisy ustalają, że przy każdym sądzie dla nieletnich powinna istnieć instytucja kuratorów, składająca się z dwóch kategorii osób - kuratorów zawodowych, stałych wynagradzanych, oraz pracujących honorowo wolontariuszy.
Współczesna kuratela sądowa (na podstawie ustawy z dnia 27 lipca 2001r.)
Kuratorzy sądowi realizują określone przez prawo zadania o charakterze wychowawczo-resocjalizacyjnym, diagnostycznym, profilaktycznym i kontrolnym. Zadania te związane są z wykonywaniem orzeczeń sądu.
Wyróżniamy kuratorów zawodowych i społecznych, oraz kuratorów dla dorosłych (którzy wykonują orzeczenia w sprawach karnych) i kuratorów rodzinnych (wykonujących orzeczenia w sprawach rodzinnych i nieletnich). Kuratorzy sądowi wykonują swoje zadania w środowisku podopiecznych, także na terenie zamkniętych zakładów i placówek, w tym na terenie zakładów karnych, placówek wychowawczych oraz leczniczo-rehabilitacyjnych.
Kuratorzy zawodowi
Los kuratora zawodowego leży w rękach prezesa sądu okręgowego, do którego kierowane są wnioski kuratora okręgowego dotyczące mianowania, odwołania, przeniesienia lub zawieszenia w czynnościach kuratora zawodowego. Kuratorem zawodowym może zostać osoba spełniająca następujące warunki:
*posiadanie obywatelstwa polskiego i korzystanie z pełni praw cywilnych i obywatelskich
*nieskazitelny charakter
*stan zdrowia pozwalający na wykonywanie obowiązków kuratora zawodowego
*ukończone studia wyższe magisterskie z zakresu nauk pedagogiczno-psychologicznych, socjologicznych, prawnych lub innych wyższych magisterskich z zakresu wymienionych nauk
*odbyta aplikacja kuratorska
*zdanie egzaminu kuratorskiego (w szczególnych przypadkach może być zwolniony z aplikacji i egzaminu, na wniosek prezesa sądu okręgowego przez Ministra Sprawiedliwości)
Przed przystąpieniem do wykonywania obowiązków kurator zawodowy składa przed prezesem sądu okręgowego, w obecności kuratora okręgowego, ślubowanie, z którego sporządza się protokół podpisywany przez wyżej wymienione osoby.
Dla kuratorów zawodowych ustalone są 3 stopnie służbowe: (wyższy stopień po 3 latach)
*kurator zawodowy
*starszy kurator zawodowy
*kurator specjalista.
Kuratorowi zawodowemu przysługują następujące prawa:
*do odwiedzin podopiecznych w godzinach od 7 do 22 (w miejscach wcześniej wymienionych)
*do żądania okazania dowodu tożsamości od podopiecznego
*do żądania niezbędnych wyjaśnień i informacji
*do przeglądania akt sądowych i sporządzania z nich odpisów oraz dostępu do dokumentacji *dot. podopiecznego i innych osób objętych postępowaniem
*do żądania od Policji oraz innych organów lub instytucji państwowych, organów samorządu terytorialnego, towarzyszeń i organizacji społecznych oraz osób fizycznych pomocy w wykonywaniu obowiązków służbowych.
Do obowiązków kuratora zawodowego należy:
*występowanie w uzasadnionych przypadkach z wnioskiem o zmianę lub uchylenie orzeczonego środka
*przeprowadzanie wywiadów środowiskowych
*współpraca z osobami które statutowo zajmują się opieką, wychowaniem, resocjalizacją, leczeniem i świadczeniem pomocy społecznej w środowisku otwartym
*organizacja działań i kontrola podległych kuratorów społecznych oraz innych osób wykonujących dozory lub nadzory
*sygnalizowanie sądowi przyczyn przewlekłości postępowania wykonawczego lub innych uchybień w działalności pozasądowych podmiotów wykonujących orzeczone środki.
Kurator wykonuje swoje obowiązki w terenie oraz pełni dyżury sądowe. Wynagrodzenie kuratorów zawodowych jest równe i odpowiada ustalonym stopniom służbowym. Kuratorom zawodowym przysługują następujące dodatki: funkcyjny (kuratorowi okręgowemu + zastępcy i kierownikowi zespołu), patronacki, specjalny, za pracę terenową oraz za wieloletnią pracę. Ponadto prezes sądu okręgowego może przyznać kuratorowi zawodowemu nagrodę za szczególne osiągnięcia w pracy. Kurator zawodowy nie może podejmować dodatkowego zatrudnienia bez zgody prezesa sądu okręgowego, a także innego sposobu zarobkowania, które przeszkadzałoby w pełnieniu obowiązków kuratora lub mogło osłabiać zaufanie do jego bezstronności lub podważać zaufanie do sądu. Między kuratorami zawodowymi nie może istnieć stosunek bezpośredniej podległości służbowej, jeśli są małżonkami lub pozostają ze sobą w stosunku pokrewieństwa do drugiego stopnia włącznie lub powinowactwa pierwszego stopnia lub przysposobienia, opieki lub kurateli. W razie tymczasowego aresztowania, kurator zawodowy zostaje zawieszony w pełnieniu obowiązków służbowych. W razie wszczęcia przeciwko kuratorowi zawodowemu postępowania dyscyplinarnego, prezes sądu okręgowego może go zawiesić w pełnieniu obowiązków służbowych, przy czym zawieszenie to nie może trwać dłużej niż 3 miesiące. Rozwiązanie stosunku pracy z kuratorem zawodowym może nastąpić, w drodze wypowiedzenia, w razie:
*otrzymania negatywnej oceny pracy, potwierdzonej ponowną taką oceną po upływie minimum 4 miesięcy
*likwidacji sądu lub jego reorganizacji, jeśli nie jest możliwe przeniesienie na inne stanowisko w tym samym okręgu
*trwałej utraty zdolności fizycznej lub psychicznej do pracy na zajmowanym stanowisku. (jeśli nie ma możliwości przeniesienia lub kurator odmawia przejścia)
nabycia prawa do emerytury.
Rozwiązanie stosunku pracy z kuratorem zawodowym z jego winy, następuje bez wypowiedzenia w razie:
*prawomocnego orzeczenia środka karnego pozbawienia praw publicznych lub zakazu wykonywania zawodu
*prawomocnego ukarania karą dyscyplinarną wydalenia ze służby kuratorskiej
zawinionej utraty uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku.
Organizacja kuratorskiej służby sądowej
Kuratorską służbę sądową stanowią zawodowi kuratorzy sądowi, gdzie nadzór nad ich działalnością sprawuje kurator okręgowy, z zastrzeżeniem określonych w ustawie uprawnień sądu lub prezesa sądu. Kurator okręgowy jest powoływany na 6-letnią kadencję przez prezesa sądu okręgowego, przy czym może on być powoływany na kolejne kadencje. Kurator okręgowy może być odwołany przez prezesa sądu okręgowego w razie zrzeknięcia się funkcji lub nie wypełniania obowiązków nałożonych przez ustawę. Prezes sądu okręgowego może powołać zastępcę kuratora okręgowego. Kuratorem okręgowym i jego zastępcą mogą zostać osoby, które:
*posiadają co najmniej 7-letni staż pracy kuratorskiej
*posiadają stopień kuratora specjalisty (wyjątkowo - starszego kuratora zawodowego)
*wyróżniają się umiejętnościami w zakresie zarządzania i kierowania.
Kurator okręgowy reprezentuje kuratorów sądowych wobec prezesa sądu okręgowego i organów kolegialnych sądu. Do obowiązków kuratora okręgowego w szczególności należy:
*wykonywanie działań niezbędnych dla prawidłowego funkcjonowania kuratorskiej służby sądowej w okręgu
*koordynowanie działalności kuratorów sądowych
*reprezentowanie kuratorskiej służby sądowej
*nadzór nad pracą kierowników zespołów kuratorskiej służby sądowej
*kontrola i ocena pracy kuratorów sądowych, aplikantów kuratorskich oraz przeprowadzanie wizytacji i lustracji
*udział w planowaniu i nadzór nad wydatkowaniem środków przeznaczonych dla kuratorów sądowych i środków kuratorskich
*przygotowanie planu etatów kuratorskich i obsługi administracyjnej w okręgu
*opiniowanie kandydatów na aplikantów kuratorskich
*nadzór merytoryczny nad ośrodkami kuratorskimi
*określanie szczegółowych zakresów obowiązków zastępcy kuratora okręgowego oraz kierowników zespołów kuratorskiej służby sądowej i przedstawianie ich do zatwierdzenia prezesowi sądu okręgowego
*rozpoznawanie skarg i wniosków dotyczących czynności kuratorów sądowych
*wykonywanie innych czynności zleconych przez prezesa sądu okręgowego.
Dla wykonywania ustawowych zadań kuratora okręgowego i jego zastępców tworzy się biuro kuratora okręgowego, które tworzą kurator okręgowy, jego zastępcy oraz pracownicy sądowi.
W sądzie rejonowym tworzy się zespoły kuratorskiej służby sądowej, wykonujące orzeczenia w sprawach karnych oraz rodzinnych i nieletnich. Kierownika zespołu powołuje i odwołuje prezes sądu okręgowego na wniosek kuratora okręgowego. Kierownikiem zespołu może zostać osoba która wyróżnia się zdolnościami organizacyjnymi, oraz posiada co najmniej 5-letni staż pracy kuratorskiej oraz stopień kuratora specjalisty (wyjątkowo stopień starszego kuratora zawodowego). Do obowiązków kierownika zespołu należy wykonywanie działań niezbędnych dla prawidłowego funkcjonowania kuratorskiej służby sądowej w zakresie działań zespołu, a w tym:
*koordynowanie zadań kuratorów zespołu
*udział w planowaniu i nadzór nad wydatkowaniem środków finansowych przeznaczonych dla kuratorów sądowych
*przedstawianie kuratorowi okręgowemu wniosków i opinii dotyczących awansowania kuratorów zawodowych oraz w zakresie zatrudniania kandydatów do pracy
*opiniowanie wniosków zawodowych kuratorów sądowych dotyczących ich przeniesienia
*określanie zakresu obowiązków kuratorów zawodowych zespołu
*organizowanie działalności kuratorów społecznych
*przedstawianie prezesowi sądu rejonowego wniosków o powołanie i odwołanie kuratorów społecznych
*przeprowadzanie szkoleń kuratorów społecznych
*zatwierdzanie wniosków dotyczących ryczałtów kuratorów sądowych
*wyznaczanie patronów dla aplikantów kuratorskich
*sporządzanie sprawozdań i informacji o działalności zespołu
*nadzorowanie obsługi biurowej zespołu
*reprezentowanie zespołu oraz współpraca z prezesem sądu rejonowego.
Kuratorzy zawodowi tworzą samorząd kuratorski, którego organami są: Krajowa Rada Kuratorów (która jest reprezentantem kuratorów sądowych) oraz okręgowe zgromadzenie kuratorów.
Krajową Radę Kuratorów tworzą delegaci wybrani w poszczególnych okręgach przez okręgowe zgromadzenia kuratorów. Krajowa Rada Kuratorów dokonuje wyboru przewodniczącego, jego zastępcy i sekretarza, którzy tworzą prezydium Krajowej Rady Kuratorów. Do zadań Rady należy:
*uchwalanie kodeksu etyki kuratora sądowego
*podejmowanie działań umożliwiających kuratorom zawodowym podnoszenia kwalifikacji zawodowych i poziomu wykonywanej przez nich pracy
*opiniowanie aktów prawnych dotyczących kuratorów sądowych oraz występowanie z inicjatywą opracowania aktów prawnych dotyczących kuratorów sądowych i kurateli sądowej
*występowanie do Ministra Sprawiedliwości lub innych organów państwowych z wnioskami dotyczącymi warunków pracy i płacy grupy zawodowej kuratorów sądowych
*inicjowanie badań naukowych nad funkcjonowaniem kurateli sądowej
*dokonywanie okresowej oceny sądowej kadry kuratorskiej i liczby wykonywanych nadzorów i dozorów oraz przedstawienie wniosków w tym zakresie Ministrowi Sprawiedliwości
*coroczna ocena prezydium Krajowej Rady Kuratorów
*uchwalenie regulaminu pracy Krajowej Rady Kuratorów
*współpraca z organizacjami kuratorów sądowych innych krajów.
Członkami okręgowego zgromadzenia kuratorów są kuratorzy zawodowi zatrudnieni w okręgu sądowym. Przewodniczącym zgromadzenia jest kurator okręgowy (zastępca). Do zadań okręgowego zgromadzenia kuratorów należy:
*wybór członków sądu dyscyplinarnego pierwszej instancji
*wybór kandydata na członka sądu dyscyplinarnego drugiej instancji
*wybór rzecznika dyscyplinarnego
*zgłaszanie kandydata na członka komisji egzaminacyjnej (do egzaminu kuratorskiego)
*wyrażanie opinii dotyczących odwołania kuratora okręgowego
*wysłuchanie informacji kuratora okręgowego o działalności kuratorskiej służby sądowej i wyrażenie opinii w tym zakresie
*występowanie do Ministra Sprawiedliwości o podjęcie niezbędnych działań dotyczących funkcjonowania kuratorskiej służby sądowej.
Odpowiedzialność porządkowa i dyscyplinarna kuratorów zawodowych
Kuratorzy zawodowi ponoszą odpowiedzialność porządkową lub dyscyplinarną za naruszenie obowiązków kuratora. Karę porządkową za przewinienie mniejszej wagi stanowi upomnienie. Do kar dyscyplinarnych należą:
*nagana
*nagana z ostrzeżeniem
*nagana pozbawienia możliwości uzyskania wyższego stopnia służbowego przez 2 lata
*usunięcie z zajmowanego stanowiska
*wydalenie ze służby kuratorskiej
Karę porządkową upomnienia kuratorowi okręgowemu i jego zastępcy wymierza prezes sądu okręgowego, a pozostałym kuratorom - prezes sądu rejonowego. Ukarany kurator może się odwołać do Ministra Sprawiedliwości lub prezesa sądu okręgowego. Sądy dyscyplinarne są dwuinstancyjne, sąd drugiej instancji działa przy Ministrze Sprawiedliwości. (oskarżyciel - rzecznik dyscyplinarny)
Aplikanci kuratorscy
Aplikantem kuratorskim może zostać osoba spełniająca warunki podobne, jak kurator zawodowy (z wyjątkiem odbycia aplikacji i złożenia egzaminu rzecz jasna) oraz przedłoży informację z Krajowego Rejestru Karnego dotyczącą jego osoby. Aplikacja trwa rok, a w uzasadnionych przypadkach może zostać skrócona przez prezesa sądu okręgowego do 9 miesięcy lub przedłużona do 6 miesięcy, jeśli aplikant nie przystąpił do egzaminu lub nie zdał go w pierwszym terminie. Aplikant jest zatrudniany na podstawie umowy o pracę na czas określony z możliwością rozwiązania jej przed upływem terminu. Przed podjęciem obowiązków aplikant kuratorski składa, podobnie jak kurator, ślubowanie wobec prezesa sądu okręgowego i kuratora okręgowego. Aplikant pozostaje pod patronatem kuratora zawodowego wyznaczonego przez kierownika zespołu kuratorskiego. Patron aplikanta ustala plan przebiegu aplikacji, nadzoruje pracę oraz opiniuje aplikanta. Do obowiązków aplikanta należy:
*uczestnictwo w szkoleniu teoretycznym oraz praktycznym (udział w rozprawach, pobyt w placówkach podopiecznych)
*dokonywanie oceny przebiegu spraw znajdujących się w postępowaniu rozpoznawczym i wykonawczym w ramach pracy zespołu
*zapoznanie się z rejonem pracy kuratora-patrona oraz jego zadaniami
*przyswojenie zasad prowadzenia dokumentacji kuratorskiej
*nawiązywanie kontaktów z instytucjami zajmującymi się wychowaniem, profilaktyką i resocjalizacją
*udział w posiedzeniach zespołu i naradach organizowanych dla kuratorów sądowych
*wykonywanie innych czynności zleconych przez przełożonych (kawka, herbatka )
Miesiąc przed ukończeniem aplikacji kandydat na kuratora składa egzamin kuratorski przed komisją egzaminacyjną powoływaną przez prezesa sądu okręgowego. Egzamin składa się z części pisemnej oraz ustnej. Egzamin pisemny polega na opracowaniu analizy akt sprawy oraz przygotowaniu stosownego wniosku procesowego lub innego pisma, natomiast ustny sprawdza znajomość metodyki pracy kuratora sądowego, organizacji wymiaru sprawiedliwości, przepisów prawnych oraz innych wiadomości potrzebnych do wykonywania zawodu kuratora. Warunkiem dopuszczenia do egzaminu ustnego jest pozytywny wynik z części pisemnej. W razie niedostatecznego wyniku, aplikant może ponownie przystąpić do egzaminu jeden raz w ciągu 6 miesięcy od poprzedniego.
Kuratorzy społeczni
Kuratorem społecznym może zostać osoba spełniająca następujące warunki:
*posiadanie obywatelstwa polskiego i korzystanie z pełni praw cywilnych i obywatelskich
*nieskazitelny charakter
*stan zdrowia pozwalający na wykonywanie obowiązków kuratora społecznego
*posiadanie co najmniej wykształcenia średniego oraz doświadczenia w prowadzeniu działalności resocjalizacyjnej, opiekuńczej lub wychowawczej
*przedłożenie informacji z Krajowego Rejestru Karnego dotyczącej jego osoby
Kuratora społecznego powołuje, zawiesza w czynnościach i odwołuje prezes sądu rejonowego na wniosek kierownika zespołu. Kurator pełni swoją funkcję społecznie w jednym zespole. I też składa ślubowanie. Zakres zadań kuratora społecznego określa kierownik zespołu w porozumieniu z wyznaczonym kuratorem zawodowym, pod którego kierunkiem kurator społeczny ma pracować. Kurator społeczny może sprawować najwięcej 10 dozorów lub nadzorów. W związku z wykonywaniem obowiązków służbowych kuratorowi społecznemu przysługują takie same uprawnienia, co kuratorowi zawodowemu. Prezes sądu może odwołać kuratora społecznego, jeżeli ten nienależycie wypełnia powierzoną mu funkcję lub wymagają tego względy organizacyjne, a także, gdy przestaje on spełniać wymienione warunki konieczne dla wykonywania tej funkcji lub złożył on prośbę o zwolnienie. W razie wszczęcia postępowania karnego przeciwko kuratorowi społecznemu, prezes sądu rejonowego zawiesza go w czynnościach. Kuratorowi społecznemu przysługuje miesięczny ryczałt z tytułu zwrotu kosztów ponoszonych w związku ze sprawowaniem przez niego nadzorem lub dozorem.