Bóle głowy

Mówi się, że ból (łac. dolor) jest najwcześniejszym naturalnym sygnałem choroby. I tak jest rzeczywiście. Dlatego właśnie pacjenci zgłaszają się do lekarza ze swoimi dolegliwościami bólowymi, a lekarz powinien wysłuchać ich cierpliwie i dokładnie, a następnie szukać przyczyny bólu, aby ją usunąć. Ból odgrywa więc rolę podwójną: wskazuje na istnienie procesu chorobowego i wzywa do leczenia.

Bóle głowy

Ból głowy to jedna z najczęstszych dolegliwości. Sporadyczne (zwane też przygodnymi) bóle głowy miewa co najmniej 80 - 90% ogółu populacji ( krótkotrwałe infekcje, nazajutrz po nadużyciu alkoholu, wskutek niedopisania lub przemęczenia itp.), natomiast ok. 20 % cierpi na przewlekłe i nawracające bóle głowy.

Ponieważ w większości przypadków bóle głowy, choć przysparzają sporo cierpień, nie są groźne dla zdrowia i życia. Powstały min. Specjalne kliniki i ośrodki leczenia bólów głowy oraz międzynarodowe towarzystwa naukowe skupiające lekarzy zajmujących się tymi bólami. Są to Międzynarodowe Towarzystwo Bólów Głowy.

Tradycyjnie dzieli się bóle głowy na samoistne i objawowe. Bóle samoistne są znacznie częstsze ( ok. 80% wszystkich przypadków), z zarazem nie przedstawiają większego niebezpieczeństwa. Bóle objawowe występują w różnych chorobach układu nerwowego, twarzowej części czaszki (oczy, zatoki itp.), narządów wewnętrznych i ogólnoustrojowych.

Z punktu widzenia praktyki lekarskiej niezbędny jest drugi podział bólów głowy na 3 grupy:

1. przygodne bóle głowy- rzadko stanowią przyczynę zgłoszenia do lekarza. Są to bóle zwykle krótkotrwałe i niezbyt nasilone, ustępują samoistnie lub w wyniku prostego samoleczenia.

2. ostre i podostre bóle głowy- są to zazwyczaj bóle objawowe, niektóre sygnalizują groźną, a nawet śmiertelną chorobę. Bóle te pojawiają się na krótko przed zgłoszeniem do lekarza, a więc na kilka godzin lub dni( ostre), bądź na kilkanaście dni lub tygodni (podostre).

Najważniejsze przyczyny ostrych i podostrych bólów głowy

Ostre bóle głowy Z objawami oponowymi: - krwotok podpajęczynówkowy - zapalenie opon mózgowo- rdzeniowych lub mózgu - ogólna infekcja piorunujący ból głowy - samoistne podciśnienie śródczaszkowe - popunkcyjny ból głowy Bez objawów oponowych: - uraz głowy - udar mózgu - ostre wodogłowie - ostra encefalopatia nadciśnieniowa - guz chromochłonny nadnerczy - ostre zapalenie zatok obocznych nosa - ostre zapalenie ucha środkowego - bóle zębopochodne - jaskra, inne ostre choroby oka - zatrucia - choroba wysokościowa - wysiłkowy ból głowy - ból głowy po stosunku płciowym - półpasiec twarzy - pierwszy napad migreny lub bólu klastrowego

Podostre bóle głowy - proces uciskowy mózgu - postępujące wodogłowie - zapalenie tętnicy skroniowej - rzekomy guz mózgu, czyli łagodne nadciśnienie śródczaszkowe - przewlekłe zapalenie opon mózgowo- rdzeniowych

3. przewlekłe i nawracające bóle głowy- są najczęściej samoistne (migrena, ból głowy tupu napięciowego, ból klasterowy, inne rzadkie formy). Występują w 2 odmianach: bóle ciągłe ( codzienne lub prawie codzienne) lub nawracające, zwłaszcza w postaci napadów (np. migrena).

Rodzaje najczęściej spotykanych bólów głowy:

1.Bóle głowy pochodzenia naczyniowego- są następstwem zmian w naczyniach krwionośnych mózgu i opon mózgowo- rdzeniowych. Przyczyną tych bólów mogą być:

• Skurcz naczyń krwionośnych i związane z tym utrudnienie przepływu krwi oraz niedotlenienie określonych tkanek (migrena)

• Częste zmiany średnicy naczyń krwionośnych w wyniku ich przemiennych skurczów i rozkurczów, powodujące zmiany w przepływie krwi

• Miażdżyca naczyń (tzw. Skleroza), zwana też stwardnieniem naczyń mózgowych

• Zmiany ciśnienia krwi

• Przerwanie ciągłości ściany naczynia, czyli krwotoki do mózgu lub między opony mózgu na powierzchnię mózgu, powodujące wzrost ciśnienia śródczaszkowego

• Zaczopowanie światła naczynia mózgowego np. „skrzepem” lub „masami miażdżycowymi” i powstanie zawału zwanego pospolicie udarem mózgu

2. Bóle głowy pochodzenia migrenowego- wśród dobrego samopoczucia następuje gwałtowny, okresowy, jednostronny, nagły napad bólu głowy, któremu zwykle towarzyszą nudności, zawroty głowy, ślinotok lub suchość w jamie ustnej. Zwykle widoczne jest zblednięcie dotkniętej bólem połowy twarzy, występują zaburzenia ostrości widzenia, niekiedy także zaburzenia czucia, a nawet przejściowe niedowłady gałek ocznych, twarzy i zaburzenia słuchu. Migrena występuje cztery razy częściej u kobiet niż u mężczyzn, zazwyczaj między 20 a 30 rokiem życia. Momentem wyzwalającym napad migreny są stany zdenerwowania, cierpienie fizyczne i nadmiernie przedłużony odpoczynek w pozycji leżącej oraz zmiany pogodowe.

3.Bóle głowy naczynioruchowe- zaburzenia powstają w drobnych naczyniach krwionośnych. Ból naczynioruchowy jest to zwykle zwykły ból głowy, odczuwany przez człowieka np. w sytuacji stresowej lub po nieprzespanej nocy. Niekiedy towarzyszą mu nudności lub „błyski przed oczyma”. Ból taki umiejscowiony jest zwykle w okolicy czoła, oka lub za kokiem; często dotyczy skroni lub całej pokrywy czaszki.

4. Bóle głowy w nadciśnieniu, niedociśnieniu i miażdżycy- charakteryzują się tym, że odczuwane są zwykle w okolicy potylicy, w godzinach rannych. Nasilenie się bólów w godzinach rannych jest prawdopodobnie następstwem podniesienia się ciśnienia tętniczego, obniżającego się w czasie snu.

5. Bóle głowy w okresie przekwitania u kobiet- towarzyszy uczucie okresowego ucisku i „uderzeń krwi” do głowy, połączone zazwyczaj z zaczerwienieniem twarzy, ogólnym osłabieniem, uczuciem gorąca, niekiedy z dusznością lub też z objawami depresji. Objawy te są następstwem przejściowego rozszerzenia się naczyń krwionośnych górnej części ciała, zwłaszcza głowy. Takie bóle są uwarunkowane okresowymi (pulsacyjnymi) zmianami hormonalnymi wskutek wygasania hormonalnej czynności jajników. Dolegliwości te może łagodzić przebywanie na świeżym powietrzu oraz podanie dostępnych w domu środków uspakających.

Bóle objawowe

Objawowe (wtórne) bóle głowy, to bóle towarzyszące różnym chorobom, od lekkich do poważnych schorzeń.

Ból głowy może towarzyszyć infekcjom wirusowym (np. grypie). Jest wtedy zwykle rozproszony po całej głowie lub zlokalizowany w okolicy czoła i ustępuje wraz z końcem choroby.

Ból głowy może towarzyszyć miejscowym infekcjom w obrębie głowy, które dotyczą uszu, zatok, czy też zębów.

W zapaleniu ucha charakterystyczne cechy choroby to ból ucha, uczucie zatkania ucha oraz osłabienie słuchu, czasem wyciek z ucha.

Częstą przyczyną bólu głowy jest stan zapalny zęba i okostnej. Bóle głowy są wówczas skutkiem promieniowania bólu z ogniska zapalnego w zębie oraz wokół zęba. Zęby zgorzelinowe powodują dotkliwe objawy bólowe w obrębie głowy.

Kolejną przyczyną bólu głowy jest zapalenie zatok przynosowych. To jedna z najczęstszych chorób, jest zwykle wtórna do infekcji jam nosa (kataru) i często zamaskowana dokuczliwymi objawami przeziębienia lub innej infekcji, której towarzyszy i która ją wywołała. Niemniej dolegliwości powodowane przez zapalenie zatok mogą być przykre. Zapalenie zatok, oprócz bólu głowy, zazwyczaj przejawia się zatkaniem i wodnisto-śluzowym lub ropnym wyciekiem z nosa, upośledzeniem węchu, ściekaniem wydzieliny po tylnej ścianie gardła, towarzyszyć mogą takie objawy jak obrzęk powiek, drapanie w gardle, ból mięśni, ból twarzy lub szczęki oraz gorączka i osłabienie. Ból lub uczucie pełności w zatokach mogą zwiększać się przy ruchach głowy lub przy ucisku chorej zatoki. W zapaleniu zatok czołowych ból nasila się przy pochyleniu głowy, zapalenie zatok szczękowych może powodować ból górnej szczęki, a zapalenie zatok klinowych - szczytu głowy. W przewlekłym zapaleniu zatok typowe są okresowe zaostrzenia dolegliwości. Pacjenta nękają tępe miernie nasilone bóle głowy, uporczywy wyciek ropnej lub śluzowo-ropnej wydzieliny z nosa oraz jej ściekanie po tylnej ścianie gardła, co może powodować przewlekłe pokasływanie, drapanie w gardle i zmianę barwy głosu.

Bóle głowy, zwłaszcza w okolicy potylicznej, mogą być następstwem zmian zwyrodnieniowych w obrębie szyjnego odcinka kręgosłupa. Innymi objawami tej choroby jest też ból karku, ograniczenie ruchomości kręgosłupa szyjnego, sztywność karku oraz takie objawy jak zawroty głowy, nudności, wymioty i omdlenia. Zawroty głowy mogą być spowodowane upośledzeniem przepływu krwi przez tętnice kręgowe. Naczynia te przebiegające w wąskich kanałach kostnych kręgosłupa są narażone na ucisk towarzyszący zmianom zwyrodnieniowym, zwłaszcza w sytuacjach wymagających uniesienia lub skręcenia głowy.

Bóle głowy, zwłaszcza występujące rano, mogą towarzyszyć nadciśnieniu tętniczemu. Innymi objawami wzrostu ciśnienia tętniczego mogą być także zawroty głowy, zaczerwienienie twarzy, niepokój. Choroba ta przebiega też często bez żadnych objawów klinicznych. Podwyższone ciśnienie tętnicze stwierdzane jest nierzadko przypadkowo, podczas rutynowych pomiarów w gabinecie lekarskim. Nadciśnienie tętnicze, mimo że zwykle nie przeszkadza w codziennym życiu, jest jednak bardzo niebezpieczne (uszkadza naczynia krwionośne między innymi w sercu i mózgu) i wymaga systematycznego leczenia.

Bóle głowy występują też jako objaw zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Ta poważna choroba zaczyna się od silnego bólu głowy. Towarzyszy mu na ogół sztywność karku - określana przez lekarzy w badaniu neurologicznym jako „dodatni objaw oponowy”.

W chorobie występuje też wysoka gorączka, dreszcze, nudności i wymioty.

Bóle głowy samoistne.

Do samoistnych bólów głowy, które są chorobą „samą w sobie”, a nie skutkiem innej choroby, zalicza się migrenę, ból napięciowy i ból klasterowy.

Migrena może mieć różne postaci, doświadcza jej blisko 25% kobiet i 9% mężczyzn. Klasyfikacja migren opiera się na cechach klinicznych, głównie obecności lub braku charakterystycznej aury przed początkiem bólu. Aura zwykle obejmuje zaburzenia widzenia. Inne objawy poprzedzające ból migrenowy to nudności, podwyższona percepcja (wrażliwość na bodźce otoczenia - dźwięk, światło), napad chęci jedzenia, czy zmiany nastroju. Skłonność do migreny zdaje się być dyspozycją dziedziczną. Wielu dotkniętych nią może podać czynniki wyzwa1ające: środki spożywcze obciążające wątrobę, jak czekolada, niektóre rodzaje sera, tłuste pożywienie i alkohol, u kobiet zmiany hormonalne, ciąża, obciążenia fizyczne i psychiczne, wpływy środowiska naturalnego, jak silny wiatr i jaskrawe światło albo też stres.

Bóle napięciowe pojawiają się często po obu stronach głowy, nie towarzyszą im aura i wymioty, mają nasilenie łagodne lub średnie. Uważa się, że przyczyną tego schorzenia jest m.in. stres, emocje, brak snu, przemęczenie, może ono być również wywołane przez czynniki fizyczne, np. niezbyt wygodną pozycję (częste pochylanie głowy podczas czytania), czy też pracą przy złym oświetleniu. Bóle są odczuwane jako obręcz zaciskająca się wokół głowy, sztywnienie karku i szyi. Bóle napięciowe trwają różnie długo, od kilkunastu minut do wielu dni, a zdarzają się też przypadki bólów przewlekłych, które ciągną się tygodniami.

Ból klasterowy (ból głowy Hortona) jest najbardziej dotkliwy spośród samoistnych bólów głowy. Napady zaczynają się w okolicy oka, rozchodzą się na połowę twarzy, a potem szybko narastają. Często objawami im towarzyszącymi jest zatkany nos, łzawienie oka. Aura i wymioty nie występują. Bóle trwają od kilkunastu minut do kilku godzin, czasem powtarzają się kilka razy w ciągu dnia lub nocy, przez kilka tygodni lub nawet miesięcy. Pojawiają się najczęściej na wiosnę lub jesienią i mogą trwać przez lata. W przeciwieństwie do migreny najczęściej dotyczą mężczyzn.

Zagrażające czyli niebezpieczne bole głowy

Szybkie działania muszą być podjęte w następujących przypadkach:

1. Wszystkie ostre i podostre bóle głowy. W tych przypadkach zawsze zachodzi podejrzenie krwotoku podpajęczynówkowego lub zapalenia opon, ewentualnie guza mózgu (przerzut, krwawienie do guza).

2. Narastający w ciągu kilku dni lub tygodni ból głowy może świadczyć o wzroście ciśnienia śródczaszkowego (guz, krwiak podtwardówkowy, ropień mózgu) lub zapaleniu tętnicy skroniowej, przewlekłym zapaleniu opon itp.

3. Ból głowy zapoczątkowany wysiłkiem, kaszlem lub urazem głowy może sugerować krwawienie podpajęczynówkowe lub krwiak podtwardówkowy.

4. Obecność u chorego z bólami głowy niektórych istotnych objawów jak np. zaburzenia świadomości lub pamięci, napady padaczkowe, objawy ogniskowe, objawy oponowe, tarcza zastoinowa, gorączka, wysokie ciśnienie tętnicze.

5. Początek bólów głowy po 50 r.ż. Większość samoistnych bólów głowy rozpoczyna się w młodości, wobec czego bole głowy, które dotykają po raz pierwszy osobę starszą, nakazują pilne poszukiwanie poważnej choroby. Pewien wyjątek stanowi tu nerwoból nerwu trójdzielnego, który z reguły dotyczy osób starszych, a zarazem w większości przypadków nie jest niebezpieczny, chociaż dokuczliwy.

6. Jakiekolwiek zmiany w badaniu fizycznym lub rutynowych badaniach laboratoryjnych nakazują analizę przypadku, gdyż w samoistnych bólach głowy żadnych zmian obiektywnych zasadniczo się nie stwierdza. Oczywiście może okazać się, że stwierdzone zmiany dotyczą współistniejącego procesu chorobowego nie mającego nic wspólnego z bolami głowy.

Rzadsze przyczyny przewlekłych i nawracających bólów głowy i twarzy, o których należy pamiętać

Jednostka chorobowa	Uwagi
Objawowe
Guz mózgu	Jest to rzadka przyczyna (ok. 10/100000
Rzekomy guz mózgu	Tarcza zastoinowa, badania obrazowe negatywne
Zapalenie tętnicy skroniowej	Podejrzenie u osób powyżej 60 r.ż.
Krwiak podtwardówkowy	Uraz głowy w wywiadzie, alkoholik
Zespól stawu skroniowo-żuchwowego
Nerwoból nerwu trójdzielnego	Bóle sekundowe
Samoistne
Samoistny kłujący ból głowy
Ból głowy spowodowany przewlekłym uciskiem
Kaszlowy i wysiłkowy ból głowy
Bóle głowy po stosunku płciowym	Pamiętać o możliwości krwotoku podpajęczynówkowego

Postępowanie diagnostyczne w bólach głowy:

Jak w każdej chorobie właściwe rozpoznanie opiera się na 3 elementach: wywiadzie, badaniu przedmiotowym i odpowiednich badaniach laboratoryjnych. W diagnostyce bólów głowy wywiad jest szczególnie ważny, gdyż rozpoznanie najczęściej wynika ze znamiennego i charakterystycznego zespołu dolegliwości, czego najlepszym przykładem jest migrena lub ból klasterowy..

Badanie przedmiotowe chorego z bólem głowy powinno obejmować pełne badanie internistyczne( z pomiarem ciśnienia tętniczego) i badanie neurologiczne( przynajmniej orientacyjne, zawsze zbadaniem oka).Po badaniu przedmiotowym zaleca się odpowiednio do danego przypadku badania laboratoryjne. Badania podstawowe- należy zasadniczo wykonać u wszystkich chorych z bólami głowy(mocz, OB., morfologia krwi).

Płyn mózgowo- rdzeniowy powinien być zbadany przede wszystkim w przypadkach ostrych bólów głowy, gdy zachodzi podejrzenie zapalenia opon mózgowo- rdzeniowych lub krwotoku podpajęczynówkowego.

Badanie EEG nie ma znaczenia decydującego dla rozpoznania bólów głowy. Wykonuje się je, biorąc pod uwagę możliwość stwierdzenia zmian ogniskowych, które stanowiłyby przesłankę dla zlecenia CT. Trzeba jednak pamiętać, że różne zmiany w zapisie EEG mogą pojawiać się np. w migrenie, co nie wyklucza tego rozpoznania.

Zdjęcie RTG czaszki w przewlekłych bolach głowy nie dostarcza przeważnie żadnych informacji. W większości klinik na świeci zaniechano jego wykonania, ze względu na zbędne naświetlanie pacjenta.

Zdjęcie RTG kręgosłupa szyjnego zaleca się tradycyjnie w przypadkach bólów tyłogłowia lub promieniujących od karku.

Komputerowa tomografia osiowa(CT) przeważnie bywa konieczna w ostrych i podostrych bólach głowy, natomiast przewlekłe i nawracające bóle głowy nie są jakie takie wskazaniem do wykonania CT.

Bibliografia:

„Neurologia praktyczna” Antonii Prusiński

„Encyklopedia Zdrowia Rodziny” pod redakcją prof. dr. hab. med. Kazimierza Janickego

Z Internetu -http://zdrowie.flink.pl/bole_glowy.php

Z Internetu -http://www.zdrowieimedycyna.pl/bol_glowy.php

---