1.Pojęcie filozofii- System metodycznie zorganizowanej, teoretycznie uporządkowanej refleksji, wiedzy nad bytem, regułami jego poznania oraz człowieku i dziedziną wartości mający charakter podstawowy ogólny i krytyczny.
2.Kiedy powstała filozofia- określenie to pochodzi prawdopodobnie od matematyka i filozofa Pitagorasa żyjącego w VI wieku p.n.e. Początków filozofii greckiej doszukiwać się należy w procesie powstawania społeczeństwa niewolniczego w basenie śródziemnomorskim. Przemiany społeczno-gospodarcze i polityczne jakie dokonywały się na przełomie VII i VI w.p.n.e w świecie greckim, ruchy kolonizacyjne, rozwój produkcji rzemieślniczej i handlu, wyjście Greków na szerokie wody.
3.Tradycyjny podział filozofii- 1) Wczesnoprzyrodniczy racjonalizm grecki, obejmujący środowiska naukowe i filozoficzne. Milet , Efez- środowiska Abdery i Megary.
2) Grecki racjonalizm humanistyczny, zapoczątkowany przez Sofistów i Sokratesa, a rozwijany w szkołach sokratycznych, zwłaszcza w akademii platońskiej i wyrażony w syntezie filozoficznej Arystotelesa.
3) Grecka filozofia życia w epikureizmie , stoicyzmu oraz w rzymskich kierunkach ekletycznych
4) Teistyczna groza grecko- rzymska w czasach cesarstwa rzymskiego
4.Grecki racjonalizm humanistyczny zapoczątkowany sofistów i Sokratesa a rozwijany w szkołach sokratycznych zwłaszcza akademii platońskiej i wyrażony syntezie filozoficznej Arystotelesa-
5.Grecka filozofia życia w epikureizmie , stoicyzmu oraz w rzymskich kierunkach eklektycznych-
6.Talez z Miletu o pierwszej zasadzie wszechrzeczy-Ta zasada jest wg niego "woda" ,za pomocą której Tales chce wyjaśnić powstanie świata i rzeczy. Był to pierwszy krok do tłumaczenia świata przez świat, a nie przez czynniki pozaświatowe. Woda jest również źródłem ruchu i życia. Dlatego physis Talesa oznacza także bóstwo tożsame ze światem zewnętrznym.
7.Pojęcie atomu według Leukipposa- Wg Leukipposa atomy są materią, której przysługuje charakter bytu.
Atomy są drobinami, stanowiącymi ostateczne, dalej już nie podzielne elementy, na które rozpada się materia. Ma charakter nieciągły.
*liczba atomów jest nieskończona
* wszystkie atomy są niezmienne i wieczne
* atomy różnią się między sobą wielkością, kształtem, ciężarem, porządkiem, położeniem
* wszystkie atomy znajdują się w ciągłym ruchu, który jest czymś od nich nieodłącznym
8.Pojęcie cnoty według Sokratesa- Cnotą nazywa samopoznanie rozumowe, oparte na obserwacji psychologicznej, inaczej wiedza, która jako taka zapewnia człowiekowi obyczaje postępowania i sprawiedliwe regulowanie stosunków między ludźmi.
9.Pojęcie człowieka według Sokratesa w ujęciu filozoficznym- W jego rozumieniu człowiek jest to istota mająca umiejętnie korzystać ze swego rozumu dla osiągnięcia pełni szczęśliwości. Filozofia zatem ma się zajmować zagadnięciem szczęścia, ograniczając człowieka do jego etyczno-rozumnej działalności i równocześnie usuwając odeń wszystko ,co zewnętrzne i przypadkowe i co może go odrywać od boskiej doskonałości wewnętrznej. Filozofia ma stworzyć arystokratycznego mędrca, zdolnego ukrócić demokratyczną swobodę moralną i polityczną.
10.Teoria idei Platona- Wg Platona istnieją dwie rzeczywistości i jedna zewnętrzna, zmysłowa, zmienna i pozbawiona egzystencjalnej trwałości oraz druga ponadzewnętrzna podpadająca jedynie pod ogląd umysłowy, niezmienna i jedynie w pełni istniejące- rzeczywistość transcententnego świata idei. Rzeczywistość idei obejmuje u Platona wszystko: rzeczy, własności rzeczy, związki i stosunki między rzeczami oraz wszelkie działanie.
11.Platon nauka o duszy- Podstawowym składnikiem bytu człowieka jest dusza. Celem duszy jest to, co idealne , celem ciała to co zmysłowe. Dusza składa się z trzech części:
* z duszy rozumnej mającej siedlisko
*w głowie, popędliwej, znajdującej się w piersiach i pożądliwej , przebywającej w brzuchu. Najważniejsza jest dusza rozumna, której zadaniem jest panowanie nad duszą popędliwą i pożądliwą.
12.Platońska koncepcja państwa idealnego- Jak jednostka moralnie dobra przez swą potrójną całość, tak dobre społeczeństwo musi być organicznie zharmonizowaną całością trzech klas:
- duszy rozumnej odpowiada "klasa najwyższa filozofów" ( ludzi moralnych, których celem i zadaniem jest rządzenie
- duszy popędliwej odpowiada "klasa wojowników i mających państwa bronić"
- duszy pożądliwej odpowiada "klasa pracowników i żywicieli społeczeństwa"
Klasa filozofów- rządców zapewnia państwu mądrość, wojownicy dają mu siłę i autorytet męstwa, pracownicy- zdrowy umiar. Cnota sprawiedliwości wprowadza porządek w wykonywaniu obowiązków przez wszystkie trzy klasy i zapewnia państwu harmonię.
13.Pojęcie idealizmu obiektywnego- Filozofia stworzona przez Platona nosi miano idealizmu obiektywnego . Platon wprowadza skrajny dualizm między światem materialnym a duchowym, miedzy poznaniem zmysłowym a umysłowym, między materią a duchem, między ciałem a dusza, między jednostką a społeczeństwem.
14.Przyczynowość według Arystotelesa- Przyczyna należy do trzeciej zasady rzeczy Arystotelesa. Istnieje przyczyna sprawcza albo poruszająca się ,która zakłada przejście od możności do rzeczywistości, czyli ruch,który Arystoteles rozumie jako zmianę. Zmiana ta może być zmianą wewnętrzną rzeczy i wtedy występuje ruch ilościowy, jakościowy i przestrzenny bądź też zmianą egzystencjalną, dotyczącą powstania albo radzenia się i znikanie, gdzie jednak nie ma nic bezwzględnego i tylko rodzenie się jednego jest zamieraniem drugiego i odwrotnie. Uwarunkowaniem ruchu jest przestrzeń i czas.
15.Determinizm Demokryta-
16.Heraklit ze Efezu- (ok. 540-480 p.n.e.), filozof grecki, ojciec dialektyki. Przedstawiciel tzw. jońskiej filozofii przyrody. Dzieło jego (z którego zachowało się 130 fragmentów) składało się z trzech traktatów: kosmologicznego, politycznego i teologicznego. Za podstawę i zasadę istnienia wszechświata uważał ogień i jego przemiany. Był przekonany o zmienności i zjawiskowości w świecie. Twierdził: "panta rhei" ("wszystko jest płynne"), "nie można dwa razy wstąpić do tej samej rzeki, jej wody bowiem się zmieniają, ciągle płyną". Teorię zmienności Heraklita z Efezu nazwano wariabilizmem lub heraklityzmem.
17.Skrajny intelektualizm etyczny Sokratesa- Tożsamość dobra i wiedzy, wg Sokratesa cnota jest wiedzą. Ludzie czynią źle z niewiedzy czy raczej wiedzy pozornej. Stanowisko takie nazywamy intelektualizmem etycznym. Wynika z niego, iż cnoty można się nauczyć a od nas samych zależy, czy dobro to nabędziemy.
18.Idealizm subiektywny- Pogląd charakterystyczny zwłaszcza dla myśli filozoficznej Gerorge Berkeleya,wedle którego rzeczy istnieją tylko tyle o ile są postrzegane. Byty dane nam w doświadczeniu zewnętrznym są jedynie zespołami poszczególnych jakości zmysłowych a wszystkie owe jakości są subiektywne.
19.Forma i materia według Arystotelesa- Wg niego materia obejmuje to wszystko co jest z natury nieokreślone. Materię rozumiał on jako budulec, tworzywo i nieokreślone podłoże zjawisk oraz wszelkich nieokreślonych ich przemian. Natomiast forma bytu wg niego była dla niego czymś konstytutywnym, istotnym i niezbędnym. Dlatego też byt ulegając zniszczeniu tracił swoją formę zachowując jednak materię. Np. wazon wykonany z porcelany jeżeli został stłuczony na kawałki to wtedy zniszczeniu uległa jego forma, natomiast materia pozostawała bez zmian.
Jeżeli rzeźbiarz otrzymywał materiał do pracy w postaci pnia drewna to wówczas miał on materię natomiast formę nadawał zależnie od inwencji twórczej. Podobnie wyglądała sprawa z innymi bytami czy rzeczami, które w wyniku działania sił zewnętrznych traciły formę a zachowywały materię np. budynek zburzony w wyniku wybuchu bomby zachowuje swoją materię a traci formę. Dla Arystotelesa najważniejsza była forma, która decydowała o rodzaju bytu.
20.Klasyczna definicja prawdy Arystotelesa- Dotyczyła dociekliwań dotyczących natury bytu. Chodziło o prawdę poznania. Arystoteles jako pierwszy podał obrazowo definiuje prawdy. Mówimy prawdziwie o białym wtedy gdy jest ono białe, mówimy prawdziwie o okrągłym gdy jest ono okrągłe. Arystoteles zwrócił uwagę na konieczność zgodności między tym co mówimy a stanem faktycznym.
21.Meta fizyka ontologia , gnoseologia i aksjologia- Metafizyka - zajmuje się przedmiotami wykraczającymi poza doświadczenia i zmierzający do poznania "istoty" rzeczy; nauka o pierwszych zarodach bytu.
Ontologia - zajmuje się ogólną teorię bytu, charakterem i strukturom rzeczywistości.
Gnoseologia - teoria poznania , zajmujące się możliwościami, granicami i zasięgiem poznania ludzkiego oraz jego prawdziwością.
Aksjologia - nauka o wartościach (ogólna) teoria wartościowania.
22.Epikur i jego koncepcje-
23.Założenia szkoły sceptycyzmu- Rozwijającą się przez pięć wieków grecką szkołę zapoczątkowali Pirrona ( ok.363-275 p.n.e) i Pyrron z Elidy (376-286 p.n.e) Założył ją po powrocie z Azji w Elidzie. Pyrron zajął w filozofii postawę sceptyczną , odrzuca możliwości poznania , uzyskania wiedzy pewnej i uzasadnionej. Sceptycyzm metodologiczny postuluje krytycyzm wobec twierdzeń naukowych.
24.Pojęcie augustynizmu- Średniowieczne filozofie św. Augustyna będąca do XIII w oficjalną filozofię Kościoła katolickiego. System ten zakłada istnienie dramatycznego rozdarcia między Bogiem i światem a więc między bytem duchowym i cielesnym. Rozdarcie to jest szczególnie widoczne wewnątrz człowieka , którego dusza jako byt wyższy dąży ku sprawom wiecznym a ciało jako byt niższy dąży ku rzeczom materialnym ku upadkowi co jest potwierdzeniem słów z biblijnej "Księgi Koheleta"
25.Teoria iluminacji w gnoseologii świętego Augustyna- Wiedzy o prawdach wiecznych udziela duszy Bóg na drodze oświecenia inaczej ta droga nazywana jest drogą iluminacji. Teoria iluminacji łączyła się teorią przed.............................. każdy mógł doświadczyć łaski Bożej tylko Ci którzy zostali wybrani przez Boga.
26.De termin izm i indeterminizm - Determinizm jednorazowy i probabilistyczny
Determinizm - pogląd , uznający zasadę prawidłowości przyczynowego uwarunkowania wszystkich zjawisk ( przyrody , rozwoju społeczeństw, ludzkiego działania) przyjmujący istnienie zależności między nami.
Indeterminizm - pogląd nie uznający prawidłowości (przyczynowego uwarunkowania) wszelkich zjawisk.
27.Determinizm jednorazowy i probabilistyczny-
28.Koherencyjna teoria prawdy- Definiuje prawdę jako zgodność myśli między sobą. Decydującym kryterium jest zgodność tego twierdzenia z innymi twierdzeniami przyjętymi; zgodność polegająca na tym , że nie popada ona z nimi w sprzeczności i daje się harmonijnie włączyć w system, który one tworzą. Zgodność danej myśli z twierdzeniami ,za którymi opowiada się doświadczenie.
29.Pragmatyczna teoria prawdy- Zgodność z tym co pożyteczne , pragnatyzm postuluje praktyczny sposób myślenia i działania oraz metody krytycznego rozsądku i nauk doświadczanych. Doświadczenia pojmuje jako proces przystosowanego współdziałania organizmu i rzeczywistości; za kryterium prawdy uznaje użyteczność , uzależnienie prawdziwości twierdzeń od ich praktycznych skutków.
30.Konflikt pracy i kapitału w filozofii społecznej Karola Wojtyły- Problem pracy został przedstawiony na gruncie konfliktu, jak i wraz z rozwojem przemysłu ujawnił się pomiędzy "światem pracy" a "światem kapitału" - to znaczy pomiędzy wąską, ale bardzo wpływową grupą właścicieli i posiadaczy środków produkcji a szeroką rzeszą ludzi tych środków pozbawionych, natomiast uczestniczących w procesie produkcji wyłącznie przez pracę. Konflikt o jakim mowa wyrósł z takich sytuacji , w których robotnicy "świat pracy" oddawali swoje siły do dyspozycji grona przedsiębiorców podczas gdy oni kierując się zasadą najwyższego zysku usiłowali ustanowić możliwie najniższe wynagrodzenie za pracę wykonaną robotników.
31.Pojęcie pozytywizmu- Kierunek filozoficzny powstały we Francji w XIX wieku według którego nauka powinna zajmować się badaniem pewnych i ścisłych faktów i wzorcować się na metodach przyrodoznawstwa.
32.Pojęcie egzystencjalizmu- Współczesny kierunek filozoficzny , zagadnienie którego przedmiotem badań filozofii są indywidualne losy jednostki ludzkiej, wolnej i odpowiedzialnej, co stwarza poczucie "lęku i beznadziejności istnienia". Dwa jego motta to: ateistyczny i teistyczny.
33.Hedonizm według Epikura- Doznajemy przyjemności już wtedy, gdy nie odczuwamy cierpienia. Nie trzeba zatem szukać przyjemności, wystarczy unikać przykrości i bólu. Rozum zaleca właśnie wybór przyjemności duchowych, chociaż nie różnią się one jakościowo od cielesnych.
34.Znaczenie epikureizmu- Epikureizm stawiał przed sobą dwa zadania, które uważał za szczególnie ważne:
1- teoretyczne wyjaśnienie świata przyrody wraz z przynależnym doń człowiekiem
2- dostarczenie człowiekowi opartej na tym wyjaśnieniu koncepcji życia.
Celem tej filozofii było zapewnienie ówczesnemu człowiekowi spokoju i szczęścia, wolnego od wszelkich niepokojów i kłopotów.
35.Istota stoicyzmu- Myślą przewodnią filozofii stoickiej była chęć znalezienia i opracowania podstaw moralnych dla ówczesnego człowieka. Stoicy poszli jednak dalej od cyników i swą etykę oparli przede wszystkim na wiedzy. Mądrość postępowania ludzkiego miała wg nich źródła w znajomości spraw boskich i ludzkich, filozofia zaś stanowiła sztukę i umiejętność praktycznego stosowania tej wiedzy.
36.Czym jest zło według świętego Augustyna?- Świat posiada w sobie zło fizyczne i moralne. Zło fizyczne jest uwarunkowane materią ,która przesłaniając w rzeczach ich pierwowzory boże powoduje w nich takie czy inne braki, przynależne im z racji jedności, porządku i harmonii istnienia, kategorii przysługujących każdemu bytowi. Zło moralne pochodzi ze sprzeciwu woli bożej i jest udziałem człowieka, który swoja wolą, może niszczyć porządek i harmonię istnienia ustaloną przez wolę najwyższą.
37.Pojęcie tomizmu- System teologiczno-filozoficzny stworzony przez św. Tomasza z Akwinu w XIII wieku stanowiący jedną z filozoficznych podstaw religijnych , moralnych i społecznych katolicyzmu. W XIV i XV wieku był główną ostoją scholastyki i najbardziej konsekwentnym przeciwnikiem humanizmu.
38.Teoria oczywistości Kartezjusza jako nie klasyczna definicja prawdy- Chcąc zbudować ścisły i pewny system filozoficzny sądzi on, że w tym celu trzeba wyszukać twierdzenie co do którego nikt nie miałby żadnej wątpliwości , które każdy mógłby z oczywistością przyjąć za prawdziwe. Tym twierdzeniem ma być słynna formuła cogitto ergo sum ( myślę więc jestem),przyjęta przez Kartezjusza na zasadzie ewidencji jako niewątpliwe podstawowe twierdzenie filozoficzne. Kartezjusz powiada "prawdą jest to, co jasno i wyraźnie pojmuje". Próbując bliżej wyjaśnić oczywistość Kartezjusz odwołuje się tutaj do innych przeżyć psychicznych, do poczucia jasności i wyrazistości.
39.Dualizm duszy i ciała u Kartezjusza- Ciało i dusza jako dwie przeciwstawne sobie substancje, to nie tylko różne pojęcia ale i różne rzeczy. Dusza nie ma w sobie nic z rozciągłości a ciało nic z myślenia. Są to dwie całkowicie różne substancje i na nich zradza się dualizm również w zakresie świata rzeczywistości.
40.Istota i sens sceptycyzmu metodologicznego Kartezjusza- Sceptycyzm metodologiczny podaje w wątpliwość całą dotychczasową wiedzę po to, by dojść do tego co jest absolutnie pewne i niewątpliwe i na tym oprzeć nową filozofię. Odrzuca więc złudzenia zmysłów, nie dowiedzione racje wynikające z fałszywych mniemań ogółu, złudzenia marzeń sennych i wreszcie pochlebne mamidła jakiegoś złego i podstępnego demona.
41.Teoria idei Kartezjusza- Kartezjusz rozróżnia 3 rodzaje idei: wrodzone, nabyte i utworzone przez nas samych. Idee wrodzone są niezależne od świata zewnętrznego przynależą wyłącznie duszy i umysłowi i dlatego są proste , jasne i wyraźne. Idee nabyte pochodzą z doświadczenia a należą do nich pojęcia ogólne. Idee przez nas samych utworzone są pojęciami skonstruowanymi na podstawie idei wrodzonych i nabytych jak np. idea sfinksa. Idee jako przedstawienia umysłowe są zawsze prawdziwe.
42.Przedstawienie transcendentalne u Kanta- Kant rozpoczyna od wykazania jak jest możliwa niezależna od doświadczenia, czysta matematyka. Matematyka określa empiryczne spostrzeżenia zmysłowe za pomocą form umysłowych , które dostarczają poznaniu pojęć ogólnych i koniecznych. Przestrzeń i czas są czymś jednym i poza empirycznym . Dlatego w doświadczeniu przestrzeń i czas są czymś realnym , ujmowane zaś transcendentalnie- są idealnymi formami umysłu.
43.Sądy a priori a sądy posteriori- Kant dzieli sądy na priori ( niezależne od doświadczenia, a zależne tylko od umysłu) i na posteriori (empiryczne, czyli zależne od doświadczenia).
44.Sądy analityczne i syntetyczne- Sądy analityczne- to znaczy takie , których orzeczenie jest zawarte w podmiocie i da się wyprowadzić z jego analizy (np. wszystkie ciała są rozciągłe).
Sądy syntetyczne- czyli takie, których orzeczenie nie jest zawarte w podmiocie i nie da się zeń wyprowadzić, a jednocześnie coś nowego podmiotowi dodaje.
45.Agnostycyzm wobec rzeczy w samych sobie w filozofii Kanta- To co naprawdę transcendentalne to , to co Kant nazywa rzeczami samymi w sobie, pozostaje niedosięgłe dla poznania ludzkiego. Nie poznajemy obiektywnego świata lecz jedynie zjawiska. Nie mamy zatem żadnych czysto poznawczych możliwości wydostania się poza nie i wniknięcia w to, co istnieje całkiem niezależnie od świadomości , czyli w świat rzeczy samych w sobie. Stanowią one niepoznawalną sferę rzeczywistości, są dziedziną zasadniczo niedostępną w poznaniu ludzkim.
46.Zasada etyki Kanta- Zasada etyki postuluje aby każda jednostka postępowała tak, by zasada jej indywidualnego postępowania mogła stać się zasadą postępowania mogła stać się zasadą postępowania wszystkich. Jeśli człowiek postępuje zgodnie z nakazem prawa moralnego to uczynki jego nie mogą być nazwane - zdaniem Kanta- uczynkami moralnymi. Czyn będzie moralny jeśli dokonany zostaje ze względu na szacunek należny prawu moralnemu.
47.Idealizm dialektyczny Hegla- Polega na założeniu, że pojęciem rządzi prawo sprzeczności, będące źródłem i zasadą wszelkiego ruchu w świecie w którym pojęcie się urzeczywistnia. Metoda dialektyczna powinna ująć w system ten rozwój bytu wywodzącego się z absolutnej idei i wykazać jak idea ta po urzeczywistnieniu się w przyrodzie, kulturze i historii powraca do siebie samej i zdobywa pełnię swojej świadomości.
48.Znaczenie zdań protokolarnych w neopozytywizmie- Przedmiotem zdań sprawozdawczych jest wyłącznie wewnętrzne doświadczenie czyli wrażenie opisującego, ponieważ realność rzeczy świata zewnętrznego, jako coś poza podmiotowego , w ogóle - w myśl założeń neopozytywizmu- nie może być przedmiotem doświadczenia ani też nie może być zaprotokołowana w zdaniach sprawozdawczych. Prawidłowość zdań protokolarnych , można zdaniem neopozytywistów sprawdzić w bezpośrednim doświadczeniu potwierdzającym treść zawartą w zdaniu.
49.Ogólne założenia neotomizmu- Pierwszym i podstawowym osiągnięciem neotomizmu jest milcząca zgoda współczesnych filozofów burżuazyjnych na metafizykę jako na ten sposób filozofowania , z którym już nie tylko bergzonizm, neokantyzm czy denomenologia, ale nawet neopozytywizm musi się do pewnego stopnia godzić zwłaszcza jeśli tego wymaga konieczność przeciwstawiania się filozofii marksistowskiej.
Druga właściwość charakterystyczne dla neotomizmu to coraz szersze w przeciwieństwie do tomizmu tradycyjnego, uwzględnienie historii i próby rozpatrywania rzeczy w perspektywie metafizycznie niezmiennych praw wieczności, działających jednak w określonych jednostkach czasu.
50.Personalizm według Mouniera- "nie" jest ani opanowanie natury ani rozkoszowanie się pełnią własnego życia, ale stopniowe realizacje jak najbliższego obcowania ze sobą poszczególnych świadomości realizowaniu powszechnego wzajemnego zrozumienia, opartego na mocnych podstawach, zbiorowość nie powstaje mechanicznie , rodzi się ona wówczas , gdy każda jednostka nie rezygnuje z siebie, lecz jest wolną i odpowiedzialną osobą.