PRAWO FINANSOWE - WYKŁADY.
Wykład z dnia 26.02.2012 r.
Relacje pomiędzy prawem publicznym a prawem prywatnym.
Są różne sposoby wyjaśniania relacji przy różnicy między prawem publicznym a prawem prywatnym.
Jest wiele definicji , które pozwalają odróżnić prawo publiczne od prawa prywatnego.
Jedna z takich definicji mówi, że prawo prywatne to jest takie prawo, które dotyczy interesu jednostki, konkretnej osoby.
Natomiast prawo publiczne dotyczy interesu państwa.
To jest stara definicja jeszcze z czasów prawa rzymskiego, prawo powstało w Rzymie a filozofia w Grecji.
Jeżeli dodamy do tego religię chrześcijańską to otrzymamy trzy filary kultury europejskiej a mianowicie:
Prawo rzymskie,
Prawo natury opiera się również współczesne prawo polskie,
prawo finansowe ale w kontekście tego podziału na prawo publiczne i prywatne.
Co to jest prawo prywatne ?
Typowymi przykładami prawa prywatnego są:
prawo cywilne
prawo rodzinne
prawo opiekuńcze.
Sytuacja sporna jest na gruncie prawa pracy, której jest prawem publiczno - prywatnym, z tej racji, że jako odrębna gałąź prawa wywodzi się wprawdzie z prawa cywilnego ale zawiera także pewne instytucje szczególnie w zakresie zbiorowego prawa pracy , instytucje które mają charakter zbliżony do stosunków publiczno - prawnych i charakterystyczne dla prawa publicznego.
Prawo cywilne dotyczy obywateli civ es , to obywatel z języka łacińskiego , prawo cywilne to prawo obywatelskie, prawo którym posługują się osoby prywatne, jednostki.
Co jest takiego charakterystycznego dla prawa prywatnego, a szczególnie dla prawa cywilnego jako prawa prywatnego, co pozwoli odróżnić prawo publiczne od prawa prywatnego , jakim jest prawo finansowe ?
Ta różnica jest doskonale widoczna jeżeli posłużymy się trzema sposobami analizy prawa prywatnego mianowicie :
podmiotami tego prawa
Są to osoby fizyczne i osoby prawne. Stwierdzić można że doktryna prawa prywatnego wypracowała także, grupę jednostek organizacyjnych, które nie posiadają osobowości prawnej, ale które w stosunkach prywatno - prawnych także uczestniczy. Generalnie wyróżnia się trzy podmioty stosunków prywatno - prawnych czy cywilno prawnych szczególnego rodzaju stosunków prywatno - prawnych :
osoby fizyczne
jest każdy człowiek od momentu urodzenia aż do śmierci.
osoby prawne
to jest taka osoba, która nie jest osobą fizyczną. Osobą prawną jest np.: Kościół .
jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej.
Osobowość prawna - zespół pewnych cech , chodzi tu o zdolność prawną, zdolność do czynności prawnych , zdolność do występowania w sądzie w charakterze strony , posiadanie odrębnego majątku czy organy które będą organami przedstawicielskimi osoby prawne.
Stąd też można powiedzieć że te osoby są charakterystyczne dla stosunków prywatno - prawnych.
Kodeks cywilny wymienia jeszcze dwa podmioty którym cecha bycia tymi podmiotami w pewnych sytuacjach przysługuje a w pewnych nie przysługuje stąd nie jest to też trwała cecha osób ,ale cecha przypadłościowa a chodzi tu o:
konsumenta
każdy z nas jest konsumentem, zawierając akt sprzedaży
przedsiębiorcę.
Jest korelatem konsumenta.
jego przedmiotem
Przedmiotem stosunków prywatno - prawnych są stosunki o charakterze majątkowym i nie majątkowym.
Należy zauważyć, że stosunki o charakterze nie majątkowym nie dotyczą przedmiotów które nie mają wartości ekonomicznych , ale dotyczą tych przedmiotów których wartość ekonomiczna jest trudna , w sposób jednoznaczny nie możliwa do ustalenia. Np.: dobra osobiste, dobro nietykalne , cielesne, zdrowie, tajemnica korespondencji .
Przedmioty o charakterze majątkowym maja te przedmioty które mają charakter wybitnie ekonomiczny np.: sprzedaż rzeczy ruchomej, samochodu.
metodą prawa prywatnego.
Metoda oznacza w naszym rozumieniu sposób podejścia do przedmiotu, czyli sposób do tego podejścia typu stosunków, które prawo prywatne reguluje .
Metoda to sposób podejścia do regulowania stosunków majątkowych i nie majątkowych.
Różne nauki mają ten sam przedmiot ale różni je metoda, czyli sposób podejścia do przedmiotu, np.: medycyna i etyka ma ten sam przedmiot, zarówno przedmiotem medycyny i etyki jest człowiek , ale sposób podejścia czyli metoda jest różna, medycyna bada człowieka takim jakim jest ,a etyka takim jakim człowiek być powinien.
Jakie cechy charakterystyczne są dla metody prawa prywatnego?
Są dwie cechy (dwie zasady), które dotyczą stosunków prywatno - prawnych:
zasada autonomii woli podmiotów stosunków prywatno - prawnych
autonomos z gr. znaczy nadawać sobie własnemu prawo, auto - samemu, nomos - prawo.
Zgodnie z zasadą autonomii woli na gruncie prawa prywatnego oznacza ona, że strony stosunków prywatno - prawnych mogą mocą decyzji własnej woli kształtować własną sytuację prawną.
zasada równorzędności podmiotów stosunków prywatno - prawnych
Strony są równorzędne, znaczy to że żadna ze stron nie jest bądź w pozycji nadrzędnej bądź w pozycji podrzędnej w stosunku do strony drugiej, czyli są to strony, które są równe , czyli żadna ze stron w prawie cywilnym czy prawie prywatnym nie ma pozycji władczej w stosunku do strony drugiej, nie może jej czegoś nakazać .
Typowym przykładem instytucji charakterystycznej dla stosunków prywatno - prawnych szczególnie dla prawa cywilnego jest instytucją którą nazywamy umową.
Umowa to zgodne oświadczenie woli dwóch stron, z którego wynikają skutki prawne.
Natomiast skutki prawne wiążą się ze stanami faktycznymi bo stany faktyczne z którymi prawo wiąże skutki prawne są to nic innego jak zdarzenia prawne, a prawo cywilne ma wypracowane całą klasyfikację zdarzeń prawnych czyli zdarzeń cywilno - prawnych które są źródłami stosunków cywilno - prawnych .
Prawo cywilne , prawo prywatne - dotyczy interesu jednostki, konkretnej osoby , jest to odrębna gałąź prawa która reguluje stosunki majątkowe i nie majątkowe między osobami fizycznymi i osobami prawnymi a także między jednostkami organizacyjnymi nie posiadającymi osobowości prawnej w oparciu o zasadę autonomii woli i równorzędności podmiotów stosunków prywatno - prawnych .
Cała istota prawa prywatnego sprowadza się do tego że nie mamy do czynienia z pozycja nadrzędną, władczą, pozycją która może dokonać aktu przymusu w stosunku ze strony drugiej.
Podobnie jako prawo cywilne prawo rodzinne, prawo opiekuńcze, prawo pracy posługuje się instytucjami prawnymi które otwarte są działanie zasady autonomii woli i równorzędności podmiotów stosunków prywatno - prawnych, z pewnymi wyjątkami także w zakresie prawa pracy jak i w zakresie prawa rodzinnego , co do zasady to oparte są na decyzji własnej woli.
Prawo publiczne.
Dotyczy interesów państwa, państwa rozumianego w sensie politycznej organizacji narodu .
Z jęz. Łac. Ius publicum , gdzie ius znaczy prawo , a publicum publiczne .
Jakie są charakterystyczne cechy prawa publicznego ?
Należy tu wrócić do kwestii :
podmiotu
są miarodajnie różne od prawa prywatnego, mianowicie tam mamy do czynienia z podmiotami prywatno - prawnymi a tu chodzi o podmioty publiczno - prawne.
Chodzi o relację między podmiotem publiczno - prawnym a podmiotem prywatnym bądź o relację między podmiotem publiczno - prawnym a podmiotem publiczno - prawnym.
Czyli w stosunkach z zakresu prawa publicznego mogą brać udział bądź osoby publiczno - prawne (czyli państwo, bądź jednostki samorządu terytorialnego ) bądź osoba publiczno - prawna np.: organ podatkowy i obywatel który ma obowiązek podatek uiścić.
przedmiotu
Jeżeli chodzi o nasz problem, czyli problem prawa finansowego to generalnie tego typu stosunki publiczno prawne szczególnie w kwestii prawa finansowego będą miały charakter majątkowy. Czyli dotyczyć będą kwestii związanej z finansami publicznymi czy pieniędzmi .
Dotyczyć będą publicznej gospodarki finansowej, publicznej działalności finansowej czy finansów publicznych podmiotów prawa publicznego.
Metody
Zasada nie równorzędności
Wynika z tego że jedna ze stron stosunków publiczno - prawnych jest nadrzędna w stosunku do drugiej strony.
Tzn., że ma pozycję władczą, może wymusić pewne zachowania np.: egzekucja administracyjna, jest tego typu wymuszeniem .
Prawem publicznym jest np.: prawo konstytucyjne, prawo administracyjne, prawo karne, prawo finansowe.
Prawo finansowe.
Prawo finansowe nie jest rozumiane jednoznacznie, nie jest rozumiane dwuznacznie wynika z tego że jest to wieloznaczne .
W prawie finansowym problem wieloznaczności bierze się z stąd, że jednoznaczna odpowiedź jest niemożliwa.
Co to jest prawo finansowe?
Niewątpliwie jest to prawo publiczne, dotyczy interesu państwa.
Problem prawa finansowego wynika także z tego ,że prawo finansowe nie zostało skodyfikowane, na gruncie polskiego systemu prawa.
Kodeks prawa cywilnego jest przejawem kodyfikacji, czyli tzn. przejawem wyższej kultury prawnej prawa spisanego, skodyfikowanego który później pod postacią substratu materialnego jest przedmiotem odrębnej umowy sprzedaży w księgarni .
Kodyfikacja czyli spisanie tego prawa to ujęcie go w jednym akcie prawnym jest charakterystyczna dla prawa cywilnego szczególnie.
Kodyfikacja procedury cywilnej czyli o kodeksie postępowania cywilnego.
Na gruncie prawa publicznego możemy mówić o kodyfikacji prawa karnego , mamy do czynienia z kodeksem karnym , kodeksem postępowania karnego , mamy do czynienia z kodeksem karnym skarbowym.
Prawo finansowe natomiast skodyfikowane nie zostało, co to znaczy ?
Tzn. że prawo finansowe to nic innego jak szereg odrębnych aktów prawnych rożnej rangi, które rozproszone tworzą wspólnie ten twór który nazywamy prawem finansowym, ale bez kodyfikacji .
Jeśli przyjrzeć się np.: prawu administracyjnemu to także z punktu widzenia kodyfikacji mamy tutaj do czynienia z pewną cechą charakterystyczną mianowicie prawo administracyjne w sensie prawa materialnego czyli administracyjnego z którego wynikają prawa i obowiązki także nie zostało skodyfikowane.
Stąd też na razie mamy naświetlony pewien punkt widzenia który wskazuje na problem prawa finansowego który wynika
Wielości materii które prawo finansów reguluje,
Ze zmienności problematyki tejże materii która ono reguluje
Z kwestii wyodrębniania się niektórych rodzajów materii którą to prawo finansowe reguluje z tego prawa właśnie przechodząc do innych gałęzi prawa stąd też one staja się przyczyną z której prawo ma problemy z kodyfikowaniem .
Czyli prawo finansowe jest bardzo dynamiczne, ono się zmieni.
A szybka zmienność tego prawa w czasie , relatywnie szybka, w stosunku do innego prawa staje się prawem trudno skodyfikowanym.
Wiele nowelizacji musiałoby się w ciągu roku się pojawić tak jak mamy do czynienia ze zmianami w znaczeniu tejże rangi prawnej.
Co to jest prawo finansowe ?
Skoro jest to prawo publiczne i na pewno jest to prawo nie skodyfikowane, nie ma kodeksu prawa finansowego.
Jest to rzeczywistość wieloznaczna stąd też zgodnie z zasadą że wieloznaczność nie jest ani jednoznacznością ani dwuznacznością jeżeli powiemy że są trzy znaczenia prawa finansowego to już jest wieloznaczne.
Odpowiedź na to pytanie może być udzielona trojako możemy analizować prawo finansowe z perspektywy :
szerokiej (sensu largo)
to ta grupa definicji przyjmujących prawo finansowe w znaczeniu szerokim wskazuje że jest to gałąź prawa publicznego , która reguluje w zasadzie co do zasady trzech kwestii :
kwestie materialno - prawne
kwestie formalno - prawne
kwestie ustrojowe.
Mianowicie wskazuje się takie rozumienie że na związek tego prawa zarówno w sprawie budżetowej , w sprawie daninowej szczególnie z uwzględnieniem prawa podatkowego, w sprawie w której reguluje zasadę podmiotów publicznych a także sprawę dotyczącą ustroju pieniężnego oraz z publicznym prawem bankowym, prawem dewizowym i z systemem ubezpieczeń społecznych.
W ramach szerokiego rozumienia prawa finansowego mieszczą się także kwestie które regulują problematykę funkcjonowania podmiotów należących do sektora finansów publicznych.
Szerokie rozumienie prawa finansowego wskazuje na związek prawa także z innymi gałęziami prawa publicznego ale także prawa prywatnego.
I w tym kontekście mówimy o związku prawa finansowego z prawem konstytucyjnym, prawem administracyjnym, publicznym prawem gospodarczym, prawem karnym skarbowym czy prawem międzynarodowym.
Jeżeli chodzi o związki prawa finansowego z prawem prywatnym w jego szerszym znaczeniu o chodzi tutaj przede wszystkim o związki z prawem cywilnym czy prawem pracy.
I ta problematyka tych związków dotyczy przede wszystkim kwestii wydatków podmiotu sektora finansów publicznych . Chodzi tu o kwestie wynagrodzeń, ubezpieczeń czy płatności za towary, usługi.
wąskiej (sensu stricto)
I w kontekście tej definicji do prawa finansowego należy zaliczyć wyłącznie te regulacje które bezpośrednio dotyczą finansów państwa i jednostek samorządu terytorialnego.
Chodzi tu o te kwestie które odnoszą się do publicznej działalności finansowej czy publicznej gospodarki finansowej.
Rozumienie wąskie prawa finansowego nawiązuje do klasycznego, tradycyjnego zakresu prawa, które funkcjonowało w doktrynie okresu międzywojennego w Polsce, które nazywało się prawem skarbowym.
Doktrynalnej
Doktrynalne tzn. wypracowane dla potrzeb nauki prawa finansowego, dla potrzeb akademickich, dla potrzeb naukowych.
Rozumienie „doktrynalne”, jednolite prawo finansowe jest gałęzią prawa publicznego która reguluje prowadzenie przez podmioty prawa publicznego działalności czy tez gospodarki finansowej.
Jeżeli chodzi o sam charakter prawa finansowego to jego publiczno prawny charakter nie budzi żadnych wątpliwości, z tego powodu że jest to taka gałąź prawa która jest oparta na warstwie finansowej podmiotu prawa publicznego (czyli państwa bądź jednostki samorządu terytorialnego).
Z tego wynika kolejna cecha nierówność stron stosunków prywatno - prawnych .
I to z kolei różni prawo finansowe od prawa np.: cywilnego jako prawa prywatnego , bowiem w przypadku prawa finansowego mówimy np.: o nierówności stron w odniesieniu do podatków, opłat czy ceł a w prawie prywatnym jakim jest prawo cywilne mówimy o równości stron stosunków prywatno - prawnych.
Stąd też na gruncie tych trzech definicji pojawia się pytanie Jaka jest struktura prawa finansowego ? Co to właściwie jest?
Istnieje możliwość różnych systematyzacji prawa finansowego.
Systematyzacja oparta na specyfice przepisów prawa finansowego.
Charakter przepisów prawa finansowego czy ich specyfika pozwala nam przedstawić pewną systematykę prawa finansowego , systematykę zgodnie z którą prawo finansowe tworzy pewne systematyczne działy prawne.
Dla naszych potrzeb przyjmiemy że z punktu widzenia systematyki prawa finansowego możemy mówić o czterech podstawowych działach prawa finansowego:
Prawo do przychodów zarówno do jednostek państwa jak i jednostek samorządu terytorialnego,
Prawo budżetowe
To jest to takie prawo, które obejmuje zagadnienia ustrojowe i proceduralne związane z kompetencjami państwa i jednostek samorządu terytorialnego w zakresie przygotowania, uchwalenia, określenia treści , wykonania i kontroli budżetu.
To są te kwestie które maja podstawowe fundamentalne znaczenie dla całej gospodarki finansowej państwa, tzn. maja znaczenie dla kondycji finansów publicznych.
Prawo dochodów publicznych , przede wszystkim prawo dotyczące podatków, opłat, ceł .
Podstawowym składnikiem rozumianego prawa dochodów publicznych jest prawo podatkowe ze szczególnym uwzględnieniem teorii podatków.
Będzie to najważniejszy składnik dochodów publicznych, jeden z najważniejszych elementów prawa finansowego, gdzie część ogólna prawa podatkowego dotyczyła będzie szczególnie kwestii nie tylko teorii podatków ale zobowiązań podatkowych i postępowania podatkowego a część szczegółowa regulacji prawnych odnoszących się do podatków zarówno państwowych jak i samorządowych.
Prawo dewizowe
Publiczne prawo bankowe