Tlenu O Tlen jest jedynym pierw który występuje we wszystkich częściach krajob w dużych ilościach, jest nazwany geochem dyktatorem, decyduje o obiegu pierw: Mn, Fe, S, C. w skorupie ziemskiej ok. 47% O, wchodzi w skład 1200 minerałów. Dla obiegu O najważniejszy jest tlen wolny z atmosf w postaci cząst O2, dzięki niemu możemy żyć. Znany jest też tlen O3 - ozon, jest toksyczny w dużym stęż. powstaje przy powierzchni ziemi jak i w górnych warstwach atmosf. Tworzony jest w procesie fotolizy, O2 jest rozbijane na O a następnie łączy się on z O2 tworząc O3. Brak tlenu w krajob powoduje zmniejszenie obiegu pierw.
Węgiel C - w skorupie ziemskiej występuje w małych ilościach, więcej jest go w org żywych ok. 46% s.m., w atmosf w postaci CO2 ok. 360 mg/kg Najwięcej węgla jest w skorupie ziem w postaci węglanów ¾, ¼ w postaci węgla kamiennego, torfu, gazu ziemnego. Najbardziej aktywny jest węgiel w atmosf , wszystkie wody posiadają rozpuszcz CO2. WWA (wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne)- zw skł się z kilku pierścieni węglowych. Powstaje jako produkt uboczny spalania paliw, w wyniku pożarów lasów lub stepów. Dużo ich znajduje się w sadzy i dymie, także z silników spalinowych, produkcja asfaltu. Węgiel jako pierw ma swój izotop promieniotwórczy C14 - radiowęgiel, powstaje w górnych warstwach atmosf . C14 można oznaczyć wiele gl, a także wiele tkanin, resztek organ. Rozpad połowiczny trwa 5730 lat.
Azot N - 78% w atmosf, w skorupie ziemskiej 20 µg/l, jest go 10x mniej niż węgla. W oceanie ok. 16µg/l. Znaczne ilości N w organizmach żywych: zwierz do 10% s.m. rośliny 3% Minerały N: Azotan sodu NaNO3, saletra potasowa KNO3 Główna część azotu zgromadzona w atmosf w formie nieaktywnego gazu, mogą go pobierać niektóre bakterie: azotobakter, clostridium, bakterie symbiotyczne . Obieg azotu odbywa się przy udziale wielu grup bakterii. Bakterie amonifikacyjne rozkładają zw zawierające azot, uwalniają kation NH4, który jest łatwo pobierany przez rośl. Rozkład azotanów do azotu - bakterie denitryfikacyjne. W niewielkiej ilości azot opada w postaci tlenków w wyniku wyładowań atmosf, wraz z opadami mogą trafić do gleby. Azot jest niezbędny dla wszystkich roślin, jego niedobór powoduje mały wzrost….Azot jest ważnym skł. W organ zwierząt i ludzi, wchodzi w skład tkanek Stosowanie N w rolnictwie przyczynia się do zanieczysz wód w azotany, które powodują eutrofizację wód przyczyniając się do rozwoju glonów, które obumierają gdy braknie tlenu. Nitrozoaminy uznane zw rakotwórcze, powstają w przewodzie pokarmowym ludzi. Spalanie paliw kopalnych - powstaje reakcja uboczna, utlenia się azot do tl azotu.
Wodór H - najwięcej jest go w wodach, w oceanach 11%, w skorupie ziemskiej 1,2% . W dużych ilościach w roślinach 5,5% s.m., u zwierząt 7%. Obieg wodoru łączy się z obiegiem wodnym. Powstała część jest związana z wybuchami wulkanicznymi. Dużo gazów wulkanicznych zawiera H: CH4, NH3, HCl, HF. Jest wykorzystywany przez człowieka do produkcji amoniaku a ten z kolei do produkcji nawozów azotowych. H jest reduktorem tlenków metali. Używany jest do produkcji margaryn. Jest uznawany za paliwo przyszłości.
Krzem Si - w skorupie ziemskiej 30%, w wodach ok. 3 mg/l. wchodzi w skład minerałów pierwotnych. Podst pierw w skałach osadowych, magmowych, metamorficznych. Si nie występuje w postaci czystej, pierwiastkowej. W wyniku wietrzenia krzemiany, glinokrzemiany mogą się przekształcać w minerały ilaste, a część Si w postaci koloidalnej krzemionki która może przemieszczać się z wodami. Znaczna część przemieszcza się do oceanów gromadząc się w postaci iłów i mułów oceanicznych, część jest pobierana przez organizmy morskie. Krzem w wodach może być pobierany przez rośl. Najwięcej zawierają go rośl o twardych łodygach i liściach np. pokrzywy, skrzypy. Si utwardza łodygę. Nadmiar Si działa antagonistycznie na pobieranie boru, manganu, żelaza. Krzem znajduję się w pokarmach, jest potrzebny do rozwoju organ w małych ilościach. Wchodzi w skład kości, włosów, sierści, piór. Nie jest toksyczny dla organizmów. Dopuszczalna norma 5-10 mg dziennie. Największy problem stanowią minerały krzemianowe np. azbest. Ich struktura jest w postaci cienkich igieł, są szkodliwe gdy człowiek je wdycha . Zatrzymywane są one w płucach. Mogą prowadzić do choroby - azbestoza, prowadzi do obumierania pęcherzyków płucnych w wyniku wielokrotnego wdychania. Inne minerały krzemowe są toksyczne.
Glin Al. - wchodzi w skład skał magmowych, metamorficznych, osadowych, średnio 8% w wodzie oceanu 1-2 µg/l, w wodach rzecznych jest go więcej. Występuje często z krzemem, Si występuje w glinokrzemianach, podczas wietrzenia przekształcają się w ilaste części glinu, uwalniają się w postaci tlenków i wodorotlenków glinu. W glebach i wodach kwaśnych wytwarzają się kationy glinu Al3+, mogą być one szkodliwe dla rośl, organizmów, są toksyczne. Gleby silnie kwaśne powinny być wapnowane. Al 3+ oddziałuje niekorzystnie na korzenie jak i części nadziemne. Al w małych ilościach jest korzystny, wchodzi w skład wielu związków. Nadmiar działa niekorzystnie. Niektóre trawy, rośl motylkowe, herbata - zawierają więcej glinu. Korzyści glinu: -powoduje aktywowanie niektórych enzymów roślinnych, -zapobiega toksycznym oddziaływaniu manganu -działanie grzybobójcze -zwiększa odporność na temp, zasolenie. Nadmiar powoduje: -uszkodzenie korzeni, zgrubienie korzeni głównych, redukcja włośników, -uszkodzenia komórek epidermy -nekrozy liści -zamieranie wierzchołków pędu -spadek przyrostu masy roślinnej, -powoduje niedobór P, Mg, K, zwiększa się pobór Fe, Mn, zachwiana proporcja U zwierząt oddziałuje na błonę komórkową. Nadmiar glinu podlega koncentracji, powoduje zaburzenia w układzie pokarmowym, kostnym, krwionośnym Najwięcej Al zawierają przyprawy: majeranek, tymianek. Dużo go jest w serach żółtych. Bezpieczna dawka Al <60 mg. Odpady glinowe łatwo się utleniają.
Żelazo Fe - ok. 5% w skorupie ziemskiej, do 10% w skałach magmowych, od 1-5% w skałach osadowych. W wyniku wietrzenia Fe może ulegać utlenianiu, tworzą się tlenki i wodorotlenki Fe Najważniejsze tlenki: Fe2O3, Fe2O3* H2O. Kationy Fe2+ powstają w wodach, w warunkach tlenowych powstaje Fe3+. FeO mają różne zabarwienie: żółte, brązowe, czerwone, od żelaza trójwartościowego, sowo niebieskie lub siwo zielone przy żelazie dwuwartościowym. Mogą powodować zabarwienie gleb. Fe tworzy związki helatowe, koloidalne z materia organiczną. Rośliny rzadko cierpią na jego niedobór, nadmiar Fe może zakłócać pobieranie Mn, Co. Fe jest składnikiem hemoglobiny, 250 - 1500 µg/l - wątroba. Najwięcej Fe jest w potrawach mięsnych, dzienne zapotrzebowanie 10-18 µg, średnia dawka 15-20 µg. Niedobór może powodować osłabienie.
Wapń Ca - 4% - litosfera, 40 µg/l w wodach. Wchodzi w skład krzemianów wapniowo-żelazowych pod wpływem wietrzenia chemicznego wapń może tworzyć tlenki wapnia, w przypadku występowania siarki mogą wystąpić siarczany wapnia. Wapń wchodzi w skład skał osadowych, głównie w oceanach. Ca jest pobierany przez zwierzęta morskie do budowy szkieletów lub opada na dno powstają wapienie. Obieg wodny Ca prowadzi do oceanu. Kation Ca odkwasza glebę, poprawia właściwości gleby, poprawia jakość próchnicy, zwiększa przyswajalność molibdenu. Nadmiar Ca powoduje zmniejszenie pobierania Bo, Mn, Fe. 0,1-0,4mg w s.m. rośl. Reguluje gospodarką wodną i szereg procesów metabolicznych. Wchodzi w skład szkieletu kostnego. Fluoroapatyt - niezbędny dla człowieka do prawidłowego rozwoju szkieletu. Niedobór Ca w krajobrazach nadmiernie wilgotnych, piaszczystych, kwaśnych powoduje natężenie chorób: krzywica, niski wzrost.
Magnez Mg - 2% w skorupie ziemskiej. W wodach jezior słonych, zasolenie w większych ilościach 1,7µg/l. Występuje w glinokrzemianach (biotyt, audyt) W wyniku wietrzenia uwalnia się Mg2+, również tlenki Mg, Mg(CO)2, w dolomitach Mg w postaci CaMg(CO3)2. Przemieszcza się we wszystkich wodach do oceanu. Może być pobierany przez rośl w postaci kationu. W wodach oceanicznych jest więcej Mg niż Ca. Wchodzi w skład chlorofilu, reguluje proces fotosyntezy. Niedobór w glebach prowadzi do niedoboru w roślinach a tym samym dla zwierząt i człowieka. 0,1-0,5% w tkankach. Niezbędny do powstawania genów, DNA, RNA, aktywuje enzymy, wpływa na ukł nerwowy, poprawia odporność organizmu.
Sód Na - 2,8% w skorupie ziemskiej, 1,05% w oceanie. Ok. 30 minerałów sodu. Pierwotne źródła Na - skały magmowe. W wyniku wietrzenia chem Na uwalnia się w postaci Na+, może tworzyć połączenia z anionami głównie Cl- powstaje sól kuchenna. Na znajduje się w oceanach, rzekach a także w wodach glebowych. Na niszczy strukturę agregatową, wypiera z kompleksu sorpcyjnego kationy Ca i Mg. Na wpływa na gospodarkę wodna rośl, przy nadmiarze mogą nastąpić uszkodzenia kiełków, karłowatość pędów. Ważny dla człowieka, występuje we krwi i układzie limfatycznym, wpływa na działanie systemu nerwowego.
Potas K - 2,6% w skorupie ziemskiej, 0,4g/l w oceanie, ok. 30 minerałów. Potas uwalnia się w postaci K+, wędruje on z wodami do oceanu, dociera w mniejszych ilościach. Jest pobierany w rzekach przez zwierzęta i glony, zatrzymywany przez osady denne. Intensywnie pobierany przez rośl. Ważne funkcje fizjologiczne: wpływa na oddychanie, przyspiesza fotosyntezę, reguluje uwodnienie tkanek, aktywator enzymów, przeciwdziała przeazotowaniu. Bogate w K są ziemniaki, słonecznik. W glebach K+ brakuje, wymagane jest nawożenie potasem. Potaż - popiół denny używany dawniej do nawożenia.
Fosfor P - 0,1% w skorupie ziemskiej, 90 µg/l w oceanach, 60 µg/l w rzekach. Minerały fosforu 20 - głównie w postaci apotytów (hydroksyapotyt, fluoroapotyt). Mogą się uwalniać PO43-, są wytrącone w nierozp związki fosforan glinu, żelaza, wapnia. Nie przemieszcza się w wodzie. Najważniejszy jest obieg biologiczny. W glebach jest go mało wymagane jest nawożenie. Fosforyty - mieszaniny różnych fosforanów. P wchodzi w skład kw. nukleinowych, niezbędny dla rośl. Wchodzi w skł struktur DNA i RNA. Najwięcej P pobierają grzyby glebowe, leśne a także bakterie. Bierze udział w budowie ziarna, słomy, systemu korzeniowego. W organ zwierzęcych bierze udział w budowie szkieletu, 60% stanowią fosforany. Niedobór zakłóca funkcjonowanie ukł nerwowego. Przy ostrym niedoborze - krzywica kończyn. Polifosforany - występują w środkach czyszczących. Powoduje eutrofizację wód - nadmierny narost glonów.
Siarka S - 260 mg/kg w skorupie, 900 mg/kg w oceanach. Siarka rodzima - wykrystalizowuje w gorących źródłach. Utlenianie S - siarczany SO42- przemieszcza się w wodach. W obiegu S biorą udział bakterie: bakterie siarkowe - utleniają siarkowodór do siarki, bakterie tionowe - utleniają siarkę do kw siarkow, bakterie redukujące - siarczany w siarkowodór. W paliwach kopalnych w formie siarczków. Spalanie S przyczynia się do szkód w środ. Tlenki siarki zakwaszają gl i powodują korozje.
Chlor Cl - największe rozpowszechnienie w oceanach ok. 2%, w skałach w ilościach śladowych. Pierwotnym źródłem są gazy wulkaniczne HCl. NaCl - najważniejszy minerał w skałach osadowych. Cl znajduje się we wszystkich wodach, słabo pobierany przez rośl, potrzebny do chloroplastów podczas fotosyntezy. W obiegu Cl duże znaczenie ma obieg antropogeniczny. Związki zanieczyszczające, toksyczne: -DDT, środki przeciw owadom, -polichlorowanie bifenyle PCB, stosowane jako ciecze chłodzące, izolujące -dioksyny: bardzo toksygenne, zawierają 4 at. Chloru, powstaje jako produkt uboczny, spalania zw zawierających chlor a także w produkcji innych zw chloru -chlorofluorowęglowodany , zw gazowe, Cl ulatnia się do wyższych warstw atmosfery.
Pierwiastki drugorzęd. - ok 20 pierw jest potrzebnych: Cu, Zn, F, J, As, Se, Br, Cr, Mn, Co, Ni, V, B, Zbędne pierw człowiekowi a w nadmiarze toksyczne: Pb, Cd, Hg.
Miedź Cu - występuje w minerałach siarczkowych. W wyniku wietrzenia powstają tl. siarki (zabarwienie nieb ) Cu jest rozpuszcz w wodach Cu2+, migruje we wszystkich wodach, część opada na dno, część dociera do oceanu. W rośl 3-5 mg/kg Niedobór powoduje zmiany zabarwienia liści na brunatno. W nadmiarze - karłowatość pędów, przebarwienia. U człowieka wchodzi w skł krwi, dużo w wątrobie w tk łącznych
Cynk Zn - pierw siarkolubny, występuje w postaci siarczków. W wyniku wietrzenia chem Zn się utlenia, powstają aniony Zn- lub kationy Zn2+. Może być transportowany z wodami. W rośl bierze udział w metabolizmie białek, węglowodanów. 15 µg - dzienne zapotrzebowanie Zn u człowieka. Słabe przyswojenie, przyspiesza gojenie ran, poprawia sprawność umysłową.
Ołów Pb - siarkolubny, głównie z siarczkami cynku. Wietrzenie - tlenki, kationy. Przemieszcza się z wodami. Używany jako ochrona przed promieniowaniem. Objawy zatrucia: bladoszare zabarwienia skóry.
Kadm Cd - 0,03-0,2 mg/kg w skałach. Źródła Cd: wytapianie metali, nawozy fosforowe, w paliwach, węglach. Nadmiar: zaburzenie czynności nerek, deformacje szkieletu, nowotwory.
Selen Se - jest niemetalem, siarkolubny, jest korzystny dla człowieka Selenoza - choroba endemiczna u zwierząt, wypadanie wełny, sierści, piór, rozmiękczenia kopyt, mięso nie nadaje się do spożycia. Se wpływa na: ukł nerwowy organ, chroni przed zawałem, stosowany w leczeniu nowotworu, białaczki. Najwięcej Se zawierają grzyby, seler, fasola, groch, orzechy, mieso, ryby.
Anomalia naturalna - duże stęż. pierw w wodach, glebach, powietrzu, może szkodzić rośl, człow, zierz.
Jeśli nadmiar lub niedobór jest duży to mogą występować objawy chorobowe tzw. choroby endemiczne: a) niedobór Ca- krzywica, słabe wykształcenie szkieletu kostnego, próchnica zębów, osteoporoza b) endemiczny niedobór jodu - przyrost gruczołu tarczycy c) nadmiar fluoru - choroba fluoroza (kości i zęby stają się kruche, przebarwienia szkliwa) d) selen - zapobiega chorobom nowotwor., choroba selenowa (zaburzenia wątroby, serca, porażenia stawów, wypadanie wełny, sierści, piór, rozmiękczenie kopyt i rogów), choroba Keshan ( osłabienie ukł odporność, zwiększa ryzyko chorób nowotw, martwica wątroby ) e) nadmiar molibdenu - choroba molibdenowa f) nadmiar arsenu - chor. arsenoza (zmiany skórne, owrzodzenia przypominające trąd, chor nerek, płuc) g) nadmiar kadmu - chor Itai-Itai (zmiękczenie kości, łamliwość)
Podział kraj wg migracji pierw i zw chem: Krajobraz geochem - to zbiór krajob elementarnych powiązanych ze sobą migracją pierw chem. Krajob elementarne - to określona forma rzeźby terenu powstała na jednej skale, charakt się określoną glebą, mikroklimatem, warunkami wodnymi oraz jednakowym krążeniem pierw. Podział kraj geochem element: a) eluwialne (autonomiczne) - obejmują powierzch działów wodnych albo wysoczyzn charakt się występ wód gruntowych, pierw uwalniają się w wyniku wietrzenia skał. b) nadwodny (super akwalny) - dolin rzecznych, kotlin, płytki poziom wód gruntowych, mady rzeczne gł torfowe, murszowe, dopływ boczny pierw c) podwodny (subakwalny) - morza, jeziora, rzeki, pierw dopływają ze wszystkich stron. Krajobrazy przejściowe: a) trans eluwialny - obejmuje górne części stoków, niewielki dopływ boczny pierw b) eluwialno-akumulacyjny - dolne części stoków c) akumulacyjno-eluwialny - zagłębia bezodpływowe Pierw ziem rzadkich - gr 14 lantanowców, wchodzą w skład trwałych i odpornych na wietrzenie minerałów, nie biorą udziału w obiegu Pierw silnie rozproszone - np. german, rubid, skand, występują w małych ilościach Pierw promieniotwórcze - aktynowce: uran, rad, polon, ulegają rozpadowi Metale szlachetne - platynowce: platyna, osm, palat, ruten, Gazy szlachetne - hel, argon, neon, ksenon Pierw cykliczne - 42 pierw, trwałe, stanowią 99,9% masy skorupy ziemskiej, zdolne do różnorodnych reakcji chem, występują w obiegach kołowych. Pier gł: 14, występują w dużych ilościach, ich udział podaje się w %, klark - % udział danego pierw.: O, Si, Al, Fe, Ca, Na, K, Mg, C, H, N, S, P, Cl. Pierw drugorzędne: 28, w małych ilościach, śladowe, zawartość podawana w ppm. Ppm=mg*kg-1, ppb=µg*kg-1. Pierw: Be, B, F, Ti, V, Cr, Mn, Co, Ni, Cu, Zn, As, Se, Mo, Ag, Hg. Podział ze wzgledu na migrację: -migranty aktywne: migranty - wchodzą w reakcje chem: mig powietrzne (5) O, N, H, C, I, mig wodne - mig nieaktywne.
W skorupie ziemskiej dominują 2 pierw - O 47%, Si ok. 30%, Fe 5%, Ca 4%, Na 3%, K 2,6%, H 0,2%. Podział skał: 1. Magmowe - powst pierwotnie z magmy; *głębinowe - krystalizują wiele mln lat *wylewne - kryst szybko w ciągu wybuchu wulkanu na powierzch lub pod oceanem *żyłowe - kryst w procesie pomagmowym z resztek magmy, powstają grube kryształy. 2. Osadowe - w wyniku osadzania się rozkruszonych drobnych cząstek; *okruchowe - drobne, grube ziarna, *chemiczne - wykrystalizowuje się *organogeniczne - osadzają się w wodach w postaci nierozłożonych resztek rośl (torfy), zwierzęcych (wapienie) najwięcej O 42%, Si 2-4%, Al. 7-10%, Fe 0,5%. 3. Przeobrażone - wciągnięcie skał osadowych i magmowych głęboko w skorupę ziemską. Np. z piaskowców powstał kwarcyt, z wapieni marmur. Cykl geologiczny obiegu pierw I etap: powstanie skał magmowych II etap: procesy pomagmowe - powstanie skał pomagmowych , krystalizacja pomagmowa, kryst minerałów pierw, kryst zachodzi w wyniku dużego ciśn lub ze źródeł hydrotermicz, tworzą się minerały rzadkie. Następnie skały magmowe zostają poddane wietrzeniu. III etap: transport ziaren skał. IV etap: powstawanie skał osadowych, jednocześnie powstają gleby ze zwietrzeliny skał magmowych lub osadowych. Procesy hipergeni0063zne ( na powierzchni ) V etap: diageneza. Następnie metamorfizm skał, mogą się całkowicie roztopić, w wyniku powstają nowe ogniska magmy. Zamyka się cykl geologiczny. Obieg grawitacyjny pierw: nie jest to obieg kołowy. Grawitacja powoduje że w czasie wietrzenia okruchy odpadają od skały wietrzejącej. Dotyczy to wszystkich rodzajów skał. procesy te zachodzą na wszystkich stokach, procesy te zmierzają do wyrówn powierzch ziemi. Procesy stokowe: * Na pionowych ścianach; odpadanie i obsuwanie warstw skalnych. Powstają stożki osypiskowe: *Osuwanie zachodzi na dość stromych stokach, polega na ześlizgiwaniu się uwodnionych warstw skalnych. Osuwiska mogą mieć wielkość do kilkuset metrów. Występują na obszarze Beskidów. *Związany z intensywnymi opadami: spływanie masy skalnej, po całkowitym nawodnieniu. W Polsce bardzo rzadko występuje na niewielkich terenach. Działają gwałtownie i szybko. *Spełzywanie: polega na powolnym przesuwaniu ziaren gl, skały. Zachodzą nieustannie efekty widoczne po długim okresie, zachodzą na wszystkich stokach, słabo widoczny na polach ornych, bardzo dobra widoczność na pastwiskach. Powstaje pomarszczona powierz stoku. Najlepiej widoczne na powierzch drzew. *Spłukiwanie powierzch - porywanie przez płynące wody ziaren glebowych.
Chemizm wód- wody występują w postaci ciekłej, lodu, pary wodnej. Oceany i morza 97,3% wody na ziemi, lodowce i lądolody 2,1%, wody podziemne 0,6%, jeziora i rzeki 0,01%, w atmosf 0,001%, w org żywych (w biosferze) 0,00006%. Mineralizacja wody - zawartość rozpuszcz w niej skł nad ladami, oceanami. Wody opadowe - zawierają rozpuszczone gazy. Wsiąkają w gl tworząc wodę glebową, woda w gl jest silnie zmineralizowana niż opadowa, gdyż przejmuje zw zawarte w gl. Od 100 - 300 mg/l. dolna granica na gl leśnych, zaś górna w gl intensywnie nawożonych. W gl nawożonych dużo anionów azotanowych, fosforanowych, w wodach gl leśnych tych anionów jest mało. Wody płytkie (wierzchówki) - 100-200 mg/l rozpuszcz skł. Wody głębinowe - 1000 razy więcej. Od zawartości skł w wodzie zależy twardość wody. Część wód znajdujących się w głębinach zaliczanych jest do wód leczniczych Bolneologia - zajmuje się leczeniem wodami leczniczymi. Ogólny podział balneologiczny: -wody wodorowęglanowe -wody chlorkowe, - w siarczanowe, - wody wodorowęglanowosodowe, - wody wodorowęglanowopotasowe, - wody wodorowglanowowapniowe, -wody wodorowęglanowomagnezowe, Wody swoiste: - wody żelaziste, - wody fluorkowe, -wody bromkowe, -w jodowe - w borowe -w borowe - cieplice (wody ogrzane naturalnie) - radoczynne (radioaktywne, 74% Bq)
Wody mineralne: wody węglanowe występują najczęściej. Nadmierna ilość rozpuszcz skał w wodach ciepłych powoduje zarastanie rur, zbiorników kamieniem. Przeznaczona do picia nie powinna zawierać dużych ilości: Mn, Pb, As, Cu, Zn, zw organ pochodzących z zanieczyszczeń. Najbardziej zmineralizowane są wody z topniejących lodów, poniżej 200mg/l skł rozpuszczonych. Rzeki przepływające przez torfowiska mają duże ilości zw organ. Jak jest sucho skł rozpuszcz jest więcej. Średni skł chem wód Europy: 182 mg w tym: 95mg kation wodorowęglanowy, 24mg SO42-, 7mg Cl-, 31mg Ca2+, 5,5mg Mg2+, 5,5 Na+, 1,7mg K+ Rodzaje transportu: 1. Duże okruchy, głazy - wleczone po dnie. 2. W postaci zawiesin mechan - cząstki poniżej 0,02 mm, ziarna pyłu, widoczne gołym okiem, woda mętna. 3. Roztwory koloidalne - 0,2-0,001 µm, niewidoczne gołym okiem; tlenki, wodorotl Fe, Al., minerały ilaste, zw Ni. 4. Roztwory rzeczywiste - transport subst całkowicie rozpuszcz, czyli jonów, łatwo rozpuszcz w wodzie. Czynniki wpływające na obieg: temp ( im wyższa tym rozpuszcz jest wyższa) odczyn (kwaśny, przyspieszony jest obieg Ca, Mg) potencjał utleniająco - redukujący (przy dużym potencjale zmienia się obieg Mn, Fe, przy małym zwiększa się obieg S, Cr, V, przy warunkach redukujących duże właściwości Mg, Fe. Obieg powietrzny pierw: 78% N, 21% O, 1% Argon, 0,036% CO2. Atmosf jest ukł koloidalnym są zawieszone drobne cząstki które opadają. Powietrze morskie zawiera sole rozpuszcz w wodzie. Na obszarze: lokalne przemieszcz pyłu i piasku (gdy gl nie jest porośnięta rośl, są to pyły bliskiego transportu), pyły dalekiego zasięgu (w wyniku burz piaskowych), pyły czarne (pochodzące z Europy wschodniej, raz na kilka lat, gł przez wiatry wschodnie, nawet 2-3 tony na km2, gł wiosną) pyły żółtoczerwone (pochodzą z Sahary albo Półwyspu Arabskiego, w różnych porach roku). Pyły wulkaniczne mogą również się rozprzestrzeniać, mogą obiec całą kulę ziemską. Przemieszczają się również organ żywe np. bakterie. Także owady np. szarańcza. Również różne sus zapachowe. Źródła odorów, oparów nieprzyjemnych: ubojnie, przetwórnie odpadów rzeźnych, rafinerie i prod asfaltu, lakiernie samoch, przemysł celulozowy, odlewnie metali, oczyszczalnie ścieków, wysypiska śmieci, przetwórnie ryb i ich odpadów. 95% mieszkańców Polski jest narażonych na kontakt z odorami, powodują rozdrażnienie, bóle głowy, wymioty, duszności, obrzęk płuc, niektóre mają działanie rakotwórcze np. indol. Obieg biologiczny przy udziale organ żywych Biosfera: dominuje O, C, oraz N, K, P, Ca. Skł rośl: C 45%, O 42%, H 6%, N 3%, Ca 1%, K 1%, Cl i S i Mg >0,2%. Organ zwierzęce: C 47%, O 26%, N 10%, H 7%, Ca 4,5%, K 1%, S 0,5%, P 3%, Mg i Si 0,1%. Etapy obiegu biol: I - powstawanie sus org, substratów mineral. II - konsumpcja subst org. III - rozkład. Rośl pobierają CO2, oddaja O, pobierają z gleby, asymilują zw org, cukry proste, białka rośl. Pobieranie korzeniowe: *bierne - skł rozpuszcz wciągane przez włośniki, przekazywane dalej, dyfuzja jonów. *aktywne - rośl pobiera tyle ile jej potrzeba, nadmiar pozostaje w korzeniach P, S, Cl - najbardziej potrzebne rośl. Niektóre rośl pobierają jakiś pierw w większej ilości: mchy więcej Fe, skrzypy - krzemionki, grzyby - P. Zwierzęta wchłaniają subst z org rośl. Najłatwiej rozkładają się cukry proste i białka. Najbardziej odporne są ligniny. Obieg przyspieszają pierw deficytowe (w małych ilościach). Obieg antropogeniczny Człowiek może przyspieszać obieg, np. przez działalność wydobywczą która powoduje uruchomienie pierw wydobywanych , również pierw towarzyszących. Dużo pobieranych z ziemi jest materiałów budowlanych np. wapienie, gipsy. Zabiegi agrotechniczne w rolnictwie powodują przemieszczanie się pierw. Intensywne wytapianie metali powoduje szybszy obieg. W warunkach kulturowych zachodzą geochem procesy obce warunkom naturalnym i będące z nimi w wyraźnej sprzeczności. Działalność gosp człow wywołuje nowe migracje pierw tworzy ich sztuczne połączenia obce biosferze, często nietrwałe w naturalnym krajobraz. Nieracjonalna dział człow spowodowała zanieczysz krajob pierw i zw chem które stanowią zagrożenie dla egzystencji biologicznej.