PRAWO WYKŁADY
Prawo - system norm postępowania pochodzących od państwa, zabezpieczonych możliwością użycia przez państwo przymusu, którego celem jest porządkowanie podstaw życia społecznego, politycznego i gospodarczego.
Funkcje prawa:
- wyznacza struktury i kompetencje organów władzy publicznej, a także procedury podejmowania decyzji,
- określa ramy działania różnych podmiotów społecznych, którym zapewnia możliwość uczestniczenia w procesach decyzyjnych w państwie,
- gwarantuje podstawy bezpieczeństwa i pewności stosunków współpracy i konkurencji społecznej,
- wyznacza wzorce zachowań, które powinny być respektowane przez organy władzy i społeczeństwo oraz określa zasady odpowiedzialności za ich naruszenie,
- organizuje organy i procedury realizacji przymusu państwa.
Formy tworzenia prawa:
PRAWO STANOWIONE:
Stanowienie jest jednostronnym, władczym, konstytutywnym aktem decyzyjnym, podjętym przez organ państwa albo z jego upoważnienia, w wyniku którego powstaje akt prawodawczy.
Akt prawodawczy (inaczej źródło prawa) to tekst organu władzy publicznej wyrażony w postaci przepisów prawnych, wprowadzający do systemu nowe normy albo zmieniający czy uchylający dotychczasowe. W systemie prawa stanowionego akty prawodawcze są uporządkowane. Podstawowe znaczenie mają: konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe. Wszystkie inne akty są stanowione na podstawie konstytucji oraz ustaw i powinny być z nimi zgodne.
PRAWO PRECEDENSOWE:
- w krajach anglosaskich prawo tworzone jest nie tylko w formie stanowienia, ale także w formie precedensu,
- precedens prawotwórczy polega na tym, że sąd podejmuje konkretnie indywidualną decyzję w określonej sprawie, chociaż w obowiązujących dotąd normach nie ma podstawy do jej wydania lub podstawy te są niedostateczne; sąd w postępowaniu odróżnia swoiste niepowtarzalne cechy rozważanej sprawy (OBITER DICTA) oraz formułuje zasadę rozstrzygnięcia (RAITO DECIDENDI),
- zasadę tę sąd czyni podstawą swojego orzeczenia; jest ona odtąd podstawą do rozstrzygania wszystkich spraw podobnych, przez sądy o takiej samej albo niższej pozycji w hierarchii organów władzy. Jeśli tak się staje, sąd swoją pierwszą decyzją stworzył prawo.
- każda ustawa może uchylić precedens, ale żaden precedens nie może uchylić ustawy.
PRAWO ZWYCZAJOWE:
- zwyczaj, który może stanowić podstawę prawa zwyczajowego to ustalony, jednorodny sposób postępowania uznany za wiążący przez określoną zbiorowość społeczną,
- ze względu na zasięg terytorialny, można wyróżnić:
> lokalne zwyczaje handlowe,
> powszechne zwyczaje handlowe w danym państwie.,
> międzynarodowe zwyczaje handlowe przestrzegane na terenie kilku państw,
> powszechne międzynarodowe zwyczaje handlowe odnoszące się do wszystkich państw,
- nie każdy zwyczaj staje się normą prawną,
- tworzenie prawa zwyczajowego polega na tym, że w społeczności kształtuje się praktyka określonego postępowania oraz przekonanie, że postępowanie to jest zgodne z jakimiś normami, które nazywa się zwyczajami. Jeśli przy tym ukształtuje się powszechne przekonanie, że określona norma zwyczajowa wyznacza zachowania, które nie są niezgodne z aktami prawodawczymi, możemy mówić o stworzeniu prawa zwyczajowego.
PRAWO WYZNANIOWE (muzułmańskie)
- w państwach wyznaniowych decyzje polityczne podejmują ośrodki jednoczące władzę religijną i świecką,
- współcześnie islam jest podstawą światopoglądu prawie 1/5 części ludności świata,
- Koran, czyli źródło islamu tworzy podstawę cywilizacji arabsko-muzułmańskiej, prawo i religia mają w zasadzie wspólną sankcję; poszanowanie prawa islamu jest to zarazem obowiązek religijny muzułmanów,
- oprócz Koranu podstawowe źródło prawa stanowi sunna, czyli arabskie prawo zwyczajowe; Koran i sanna tworzą szariat,
- prawo islamu obejmuje w zasadzie wszystko: przejawy życia i aktywności człowieka. Źródłem prawa, władzy i sprawiedliwości jest Bóg, który jako jedyny posiada znajomość prawa doskonałego,
- prawo muzułmańskie obejmuje obowiązki człowieka względem Boga i reguły postępowania w stosunkach między ludźmi,
- islam przyjmuje, iż człowiek również posiada prawo tworzenia norm prawnych jednak nie mogą one być sprzeczne z prawem objawionym.
Akty prawodawcze:
- to obowiązujące względem państwa teksty zawierające przepisy prawne,
- współcześnie w każdym państwie kompetencje do tworzenia aktów prawodawczych przysługują organom władzy publicznej,
- organ władzy publicznej to osoba lub grupa osób, która na podstawie obowiązującego prawa podejmuje działania władcze, uznane za działania państwa lub samorządu,
- organy są obsługiwane przez urzędy,
- organy otamują kompetencje do działania na podstawie konstytucji i ustaw,
- akty prawodawcze uporządkowane są kompetencyjnie i merytorycznie,
- kompetencje wiążą się z hierarchiczną budową aparatu władzy publicznej w Polsce; konsekwencją tego jest zróżnicowanie mocy prawnej aktów wydawanych przez różne organy państwa i samorządu, im wyżej organ stoi w hierarchii, tym wyższa jest moc prawa stanowionych przez niego aktów,
- merytoryczne oznaczają związki pomiędzy treścią regulowanych stosunków społecznych w poszczególnych aktach prawodawczych; konstytucję RP dzieli akty prawodawcze na:
> powszechnie obowiązujące
- to takie akty, które zawierają normy o nieograniczonej podmiotowo mocy wiążącej w danym państwie,
- są aktami o nieograniczonym zasięgu materii, którą mogą regulować, charakterystyczną cechą jest to, że jedynie ono może stanowić podstawę indywidualnych decyzji wobec obywateli, osób prawnych i innych podmiotów,
- zgodnie z konstytucją źródłami prawa powszechnie obowiązującego na obszarze całego państwa są: konstytucja, ustawy, ratyfikacyjne umowy międzynarodowe, rozporządzenia,
- źródłami tego prawa o ograniczonym terytorialnie zasięgu są także akty prawa miejscowego,
- powszechnie obowiązujący charakter mają także następujące akty normatywne: rozporządzenie z mocy ustawy wydane przez prezydenta RP na wniosek Rady Ministrów, jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, układy zbiorowe pracy, umowy zawierane przez Radę Ministrów z nierzymskokatolickimi kościołami i związkami wyznaniowymi, regulaminy Sejmu i Senatu.
> wewnętrznie obowiązujące
- to takie akty, które zawierają normy o podmiotowo ograniczonej mocy wiążącej, skierowane do adresatów usytuowanych wewnątrz aparatu państwowego lub samorządowego,
- akty te muszą być pod względem materii zgodne z aktami powszechnie obowiązującymi,
- obowiązek ich przestrzegania wiąże się ze stosunkiem zależności adresata i normodawcy,
- akty te nie mogą stanowić podstaw decyzji stosowania prawa wobec obywateli,
- źródłami tego prawa są: uchwały Rady Ministrów, zarządzenia prezydenta RP, premiera i ministrów, niektóre uchwały sejmu i senatu, regulamin Zgromadzenia Narodowego, niektóre akty innych centralnych organów państwowych.
Konstytucja:
- zajmuje w systemie prawa ustawowego najwyższe miejsce w hierarchii aktów prawotwórczych,
- określa zasady ustroju państwa, kompetencje i wzajemne relacje naczelnych organów w państwie oraz podstawowe wolności, prawa i obowiązki obywatela,
- są ustalane przez parlamenty, z reguły w szczególnym trybie,
- do orzekania o zgodności wszelkich aktów prawotwórczych z konstytucją są w poszczególnych państwach trybunały konstytucyjne.
Ustawy:
- jest to akt prawotwórczy uchwalony w Polsce przez Sejm za zgodą Senatu,
- są uchwalane przy zachowaniu szczególnej procedury; jest to procedura sekwencyjna, precyzyjnie uregulowana przez prawo i jawna,
- treść ustaw musi mieścić się w granicach konstytucji,
- normy ustawowe mogą być zmienione i uchylone tylko przez inną normę ustawową albo konstytucję,
- szczególnym rodzajem ustaw jest kodeks; jego celem jest całościowe, wyczerpujące, niesprzeczne uregulowanie wybranej sfery życia społecznego zastępujące dotychczasowe rozproszone akty normatywne,
- jeżeli zachodzi potrzeba dokonania istotnych i szerokich zmian prawa uruchamiany jest proces prawotwórczy, którego celem jest opracowanie projektu nowego aktu prawnego i utworzenie go,
Ratyfikowane umowy międzynarodowe:
- umowa międzynarodowa to wspólne, zgodne oświadczenia podmiotu prawa międzynarodowego, które tworzy prawo,
- stronami umów są zazwyczaj państwa,
- ze względu na tryb ratyfikacji i relację do ustaw, możemy wyróżnić:
> umowy ratyfikowane za zgodą parlamentu (mają moc prawną ustawy, jednak w przypadku, gdy ustawy nie da się pogodzić z umową, umowa ma pierwszeństwo)
> umowy ratyfikowane bezpośrednio ( w przypadku kolizji norm ustawowych z ustawami ratyfikowanymi bezpośrednio, pierwszeństwo mają ustawy)
Rozporządzenia:
- w świetle konstytucji RP jest jedynym aktem organów władzy wykonawczej uznanym za źródło prawa powszechnie obowiązującego w Polsce,
- mogą je wydawać wyłącznie organy wskazane w konstytucji: prezydent, rada ministrów, premier, ministrowie, przewodniczący komitetu określonego w ustawie i wchodzącego w skład rady ministrów, KRRiTv,
- organ mający kompetencje do wydania rozporządzenia nie może przekazać tej kompetencji innemu organowi, jest to tzw. Zakaz subdelegacji,
- organ nie może też zaniechać wydania tzw. Rozporządzenia obligatoryjnego
Akty prawa miejscowego:
- są to źródła prawa powszechnie obowiązującego o ograniczonych terytorialnie zasięgu, obowiązują na obszarze działania organów, które je ustanowiły,
- akty te można podzielić na: akty pochodzące od organów państwa, od organów samorządów, akty zawierające statuty, przepisy wykonawcze, porządkowe,
- wśród statutów szczególne znaczenie mają statuty jednostek zasadniczego podziału terytorialnego kraju, których mieszkańcy z mocy prawa tworzą wspólnoty samorządowe, a więc statut województwa, powiatu i gminy.
Podmiotem prawa - jest ten, kto na podstawie obowiązującego prawa ma uprawnienia lub obowiązki. Bardzo istotne wyróżnienie przyjmuje prawo cywilne wyodrębniające osoby fizyczne i osoby prawne.
Osoby fizyczne:
- to każdy człowiek od chwili urodzenia do śmierci albo uznania go za zmarłego,
- każda żyjąca osoba fizyczna ma zdolność prawną tj. może być podmiotem praw i obowiązków,
- o uznaniu za zmarłego orzeka w Polsce sąd, jeśli człowiek zaginął i nie można ustalić czy żyje, czy też zmarł oraz minęło 10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym jeszcze żył,
- każda osoba fizyczna ma zdolność prawną ale nie każda ma zdolność do czynności prawnych,
- przez zdolność do czynności prawnych rozumie się możliwość samodzielnego przekształcania swojej sytuacji prawnej przez własne oświadczenia woli,
- osoba posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych może dokonywać wszystkich dopuszczalnych w świetle prawa czynności. Zdolności te posiada osoba pełnoletnia i nie ubezwłasnowolniona,
- jeżeli ukończyła 13 lat i nie jest ubezwłasnowolniona albo jest pełnoletnia i ubezwłasnowolniona częściowo wtedy ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych,
- osoba fizyczna nie ma zdolności do czynności prawnych jeśli nie ukończyła 13 roku życia albo jest ubezwłasnowolniona całkowicie,
- ubezwłasnowolnienie całkowite stosuje sąd względem osób, które w skutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych nie są w stanie kierować swym postępowaniem,
- za osoby niepełnoletnie i ubezwłasnowolnione czynności prawne dokonują ich przedstawiciele prawni,
- funkcję ewidencyjną dla osób fizycznych stanowią akta stanu cywilnego.
Osoby prawne:
- to samodzielny podmiot zorganizowany dla osiągnięcia pewnych celów, dysponujący zazwyczaj wyodrębnionym majątkiem, ponoszący odpowiedzialność za swoje działania, uznany przez prawo za osobę. Ma od momentu powstania zdolność prawną i do czynności prawnej,
- funkcję ewidencyjną spełnia w Polsce Krajowy Rejestr Sądowy,
- osoby prawne można podzielić na korporacje i zakłady. Korporacje realizują wspólne cele swoich członków, sędziowie decydują o kierunkach działań korporacji. Zakłady opierają się na wyodrębnionym majątku. Ich cele określa założyciel. Substratem korporacji są ludzie, a zakładu - majątek,
- wyróżniamy także państwowe, samorządowe i prywatne osoby prawne. Specjalną państwową osobą prywatną jest Skarb Państwa,
- wyodrębnia się również osoby prawne, których celem jest prowadzenie działalności gospodarczej oraz takie, które utworzono w innym celu,
- osoby prawne prowadzące działalność gospodarczą nazywamy przedsiębiorcami,
- wyróżniamy także osoby prawne z siedzibą za granicą i z siedzibą w Polsce.