METODY WYKORZYSTYWANE w pracy
z dzieckiem przejawiającym TRUDNOŚCI
w procesie adaptacji.
Aby dziecko było szczęśliwe musi dobrze przystosować się społecznie, musi oprócz akceptacji i miłości zdobyć wiele sukcesów i to takich, które są dla niego w danym czasie ważne, tak, aby mogło samo siebie akceptować.
W dwojaki sposób można pomagać dziecku w osiągnięciu dobrego startu.
Po pierwsze takie pokierowanie, które pomoże mu nauczyć oceniać realistycznie siebie i swoje zdolności, po drugie takie pokierowanie dzieckiem, aby nauczyło się zachowywać w sposób ułatwiający zdobycie społecznej akceptacji i miłości innych osób. Powodzenie zależy od nauczycieli, rodziców i od samych wychowanków, ale tylko w tej mierze, w jakiej wolni od stresów i leku przed nauczycielem współdziałają z nim w poczuciu własnej podmiotowości i wiary we własne siły.
Oddziaływania wzajemne nauczycieli i dzieci dokonują się za pośrednictwem interakcji.
Przez interakcję rozumie się współdziałanie dwu lub więcej osób, z których każda ma poczucie podmiotowości partnera, a zarazem sama identyfikuje się jako podmiot. Najważniejszym zadaniem nauczyciela jest odnalezienie środka ułatwiającego pokonywanie trudności, z jakimi spotyka się dziecko w młodszym wieku szkolnym.
Mam świadomość, że w z punktu widzenia pedagogicznego i psychologicznego istnieje wiele środków oddziaływania na dziecko, które ułatwiają proces adaptacji do nowego środowiska, pomagają w nawiązywaniu kontaktów z nauczycielem oraz eliminują niepowodzenia i trudności szkolne.
Wybrałam następujące metody:
Obdarzanie uwagą niewartościującą.
Elementy metody Tomasa Gordona.
Pochwalę opisową.
1. INDYWIDUALNE OBDARZANIE UWAGĄ NIEWARTOŚCIUJĄCĄ
Uwaga wartościująca to udzielanie dziecku pochwał lub nagan za to, co robi i jak się zachowuje, uwaga stymulująca to skłanianie go by coś wykonywało.
Metody te mają cechy wspólne - zauważone tu są bardziej osiągnięcia dziecka niż jego osoba, a nagany i żądania wzmagają stan napięcia psychicznego.
W postępowaniu terapeutycznym skuteczniejsze bywa obdarzanie uwagą, której przedmiotem jest samo istnienie dziecka niezależnie od jego osiągnięć.
Obdarzanie uwagą niewartościującą jest skuteczną metodą aktywizowania niektórych dzieci nieśmiałych, które są bierne i apatyczne, brak im poczucia, że są dla kogokolwiek osobami znaczącymi.
Ograniczenie się do neutralnego niewartościującego i niestymulującego zainteresowania dzieckiem jest wskazane zwłaszcza w wypadkach lękliwości i stanów nerwicowych, także nadpobudliwości, gdyż ważne jest by nie podwyższać napięcia psychicznego.
W metodzie tej należy przyjąć działanie bodźcami licznymi, ale ledwie zauważalnymi, tak dla samego adresata jak i reszty dzieci. W przeciwnym razie niektóre dzieci odczuwałyby obdarzanie uwagą jako zbyt natarczywe, zaś pozostałe jako niesprawiedliwe wyróżnienie jednego z nich.
Stosowanie dyskretnych, ale bardzo licznych przejawów życzliwej uwagi, nasilenie głosu, tempo i siła ruchów powinny być małe, byle wystarczające do zauważenia przez adresata, podczas gdy położenie ręki na ramieniu dziecka może być niezauważone, zwłaszcza, gdy nauczyciel wiąże uwagę dzieci prowadząc lekcje.
W miarę możliwości należy unikać jednoczesnego stosowania bodźców docierających do dziecka dwiema różnymi drogami zmysłowymi. Jeśli bodziec jest słowny, powinno się wtedy unikać dotykania lub wręczania mu czegoś (np. cukierka). Jeśli bezsłowny - unikać jednoczesnego kontaktu rzeczowego (np. przekazywania czegoś) i emocjonalnego (np. uśmiech).
2. ELEMENTY METODY TOMASA GORDONA
Metoda „Bez porażek” jest metodą rozwiązywania konfliktów, o ile możności natychmiast, gdy się pojawią. Metoda nie jest okazją dla rodziców lub nauczycieli by wygłaszać kazania albo pogadanki wychowawcze, co z reguły oznacza, że wychowawca zna już gotową odpowiedź. Według tej metody zarówno dorosły jak i dziecko mają szukać własnego indywidualnego rozwiązania i nie może być mowy o gotowych rozwiązaniach problemu. Zarówno dorosły jak i dziecko są równymi uczestnikami równie zaangażowanymi w znalezienie rozwiązania ich wspólnego problemu.
Metoda „Bez porażek” jest skuteczna, ponieważ dziecku zależy na wypełnieniu zobowiązań, jakie wzięło na siebie, jest większa szansa znalezienia możliwie najlepszego rozwiązania, a także rozwija ona sprawność myślenia u dzieci.
Metoda ta nie potrzebuje wzmocnień oraz przekonywania, likwiduje konieczność stosowania siły, może być terapią, dociera do istoty problemu
i pozwala traktować dzieci jak dorosłych.
Metoda „Bez porażek” składa się z sześciu poszczególnych kroków:
Krok 1 - rozpoznać trudność i nazwać go
Krok 2 - znaleźć możliwe rozwiązania
Krok 3 - krytycznie ocenić te możliwe rozwiązania
Krok 4 - decydować się na najlepsze do przyjęcia rozwiązania
Krok 5 - wypracować sposoby realizacji tego rozwiązania
Krok 6 - późniejsze zbadanie oceniające jak sprawdziło się w życiu to
rozwiązanie
POCHWAŁA OPISOWA
Istota samooceny ma głęboki wpływ na procesy myślenia człowieka, jego emocje, pragnienia, wartości i cele. Jest to jednym z czynników kształtujących zachowanie.
Samoocena jest ważna, a rodzice lub inna osoba dorosła mogą ją uwypuklić przez udzielanie pochwał. Czasami w najlepszej wierze udzielona pochwała przynosi nieoczekiwane efekty, może spowodować zwątpienie, prowadzić do natychmiastowego zaprzeczenia, wywołać obawę, niepokój, zakłócić aktywność czy być odczytana jako manipulacja. Przykładem takiej pochwały mogą być słowa, „O jaki piękny rysunek”, „Ale pięknie narysowałeś” lub „Pięknie napisałeś”.
Dobra pochwala składa się z dwóch części, gdzie w pierwszej dorosły zamiast oceniać, opisuje z uznaniem, co widzi lub czuje, a z drugiej dziecko - po wysłuchaniu opinii - potrafi pochwalić się samo.
Przykładem może być pochwała opisowa pracy plastycznej - rysunku.
Nauczyciel - Bardzo kolorowy jest twój rysunek, widzę tu kolorowe tęczowe motyle, słońce ma duże wesołe oczy, a te goniące się pieski są zabawne. Ten w czarne łatki z pewnością ma na imię Łatek.
PRZYKŁADY ZASTOSOWANIA METOD W SYTUACJACH WCZESNOSZKOLNYCH
1. Indywidualne obdarzanie uwagą niewartościujĄcą
Można ją wykorzystać w sytuacjach stresujących dla dziecka, np. rozstanie z rodzicami i pobyt w przedszkolu, nieodrobiona praca domowa, sprawdziany, brak wiary w siebie przy wykonywaniu ćwiczeń.
Metoda ta to obdarzanie dziecka bodźcami ledwie zauważalnymi. Polega głównie na dotykaniu ramienia lub głowy dziecka, a także uśmiechaniu się do niego. Można dziecku wręczyć cukierek, podać ołówek, gdy jego jest zbyt krótki lub ma złamany grafit. Ale jak już wcześniej wspomniałam czynność tą wykonuje się bez bodźców słownych.
Stosowanie tej metody pomaga dziecku w zbliżeniu się do nauczyciela, uwalnianiu się od napięcia i skupianiu się na zajęciach lekcyjnych.
2. Elementy metody Tomasa Gordona - bez porażek
Zdarza się tak, że dziecko nie chce wykonać polecenia nauczyciela. Najczęściej są to pierwsze dni nauki w oddziale przedszkolnym lub w klasie pierwszej. Jest spięte, a czynności szkolne sprawiają mu trudności.
I przykład
Karol jest uczniem w klasie I. Ma trudności z podejmowaniem obowiązków szkolnych. Na zajęciach z edukacji matematycznej dzieci lepiły przedmioty o tym samym kształcie i w tym samym kolorze. Karol ulepił dużego misia z brązowej plasteliny, a dwa mniejsze z zielonej.
N - Czy duży miś musi być brązowy? Synek i mama są koloru zielonego. Spójrz wszystkie dzieci lepiły misie brązowe, siwe tak, aby cała rodzinka była do siebie podobna. Dzieci używały plasteliny tego samego koloru.
K - Ja nie chce tak jak wszyscy i nie chcę żeby tata był taki jak inne miśki.
N - Czy Ty lubisz swojego tatę?
K - Tak.
N - Chciałbyś aby tata nie miał wyglądu człowieka?
K - Kiwa przecząco głową.
N - Kładę zieloną plastelinę przed Karolem. - Spróbuj ulepić zielonego tatę misia.
K - Bawi się kulą plasteliny ,nie wykonuje polecenia.
N - To ja ulepię brzuszek misia ,a ty pozostałe części z zielonej plasteliny ,
wtedy wszystkie misie będą tworzyły rodzinkę o futerkach tego samego koloru.
K - Kiwa głową, akceptując moją propozycję.
Chłopiec ulepił dużego, zielonego misia, a potem pokazał go kolegom w klasie.
W tym przypadku dziecko nie chciało wykonać polecenia zgodnie z zagadnieniami podejmowanymi na lekcji.
Mogłam narzucić Karolowi swoje racje, ale rolą nauczyciela jest sięgać po środki zaradcze.
1 - Rozpoznałam trudność
2 - Rozpoczęłam od znalezienia możliwych rozwiązań, Karol proponował je również
3 - Krytycznie oceniłam jego propozycje i ponownie szukałam kolejnego rozwiązania problemu
4 - Dziecko zdecydowało się przyjąć najlepsze dla siebie rozwiązanie, które satysfakcjonowało również mnie
5 - Karol wybrał plastelinę w swoim ulubionym kolorze, zaś mnie zadowoliło to, że wszystkie misie (zbiór) ulepił z masy tego samego koloru co niezbędne było w realizacji tematu lekcji.
6 - Rozwiązanie sprawdziło się, chłopiec mógł realizować cele
II przykład
Bartek chciał pożyczyć strugaczkę od Karola i wyciągnął po nią dłoń. Karol chwycił strugaczkę ze stolika i schował do piórnika. Minę też miał groźną.
N - Jestem niezadowolona, kiedy dziecko nie pożycza swoich przyborów szkolnych innym, kiedy oni tego potrzebują
Ale oczekuję również, że pożyczając przybory będziecie pytać o zgodę dziecko, od którego bierzecie przedmiot
- ……….?
- Bartku, może spytasz Karola, a on chętnie pożyczy ci strugaczkę? Jeśli nie to inne dzieci też nie będą mu pożyczać przyborów, gdy będzie w potrzebie. Karol podał strugaczkę Bartkowi, kierując oczy w zupełnie innym kierunku.
Po wystąpieniu u Karola reakcji agresywnej w stosunku do kolegi, stłumiłam ją stosując element metody T. Gordona. Wyraziłam otwarcie swoje uczucia i oczekiwania, okazałam dzieciom jak mogą naprawić złe uczynki, a także zaproponowałam wybór w postępowaniu.
Zachowanie Karola świadczyło o zrozumieniu.
III przykład
Karol niechętnie wykonuje prace plastyczne. Długo i bezczynnie siedzi w ławce i nie przygotowuje się do zajęć.
Aby zmobilizować chłopca do działalności zwykle nawiązywałam z nim długą rozmowę, w której poszukiwałam rozwiązań. W tym przypadku podeszłam do szafki, wyjęłam teczkę z przyborami i podając ją Karolowi powiedziałam jednym zdaniem: „Karol Twoja teczka”.
Chłopiec wyjął nożyczki, kolorowy papier i zaczął wycinać.
Bierność Karola na lekcji pomógł mi po raz kolejny przełamać element metody „Bez porażek”.
Nie tłumaczyłam chłopcu, co ma zrobić. Wyraziłam swoje żądania jednym zdaniem. Nie chciałam być miła, chciałam być autentyczna. Obawiałam się utraty porozumienia, ponieważ Karol przyzwyczaił się do mojej tolerancji wobec jego demonstracyjnych zachowań.
Odkryłam, że krótkie przypomnienie mu o jego obowiązkach, również musi być skuteczne.
3. POCHWAŁA OPISOWA
Ocena pracy plastycznej. Malowanie farbami KLAUNA.
- Widzę bardzo kolorowy obrazek. Czapkę pomalowałaś na czerwono, buty też. Jak byłam w cyrku to też widziałam Klauna w czerwonych butkach. Nawet namalowałaś mu czerwony nosek i długi niebiesko żółty płaszcz.
Z przyjemnością patrzę na tą pracę.
Udzielanie pochwał głównie za wykonaną czynność ukierunkowaną lub samorzutną ma na celu zmobilizowanie dziecka do aktywności i pozwala mu skupić uwagę na sobie i zapomnieć o trudnościach. Zawsze trzeba pamiętać, aby nie oceniać dziecka, nie wyrażać zachwytu co mogłoby być poczytane niewłaściwie i wywołać uczucie niepewności lub niezadowolenia.
Działanie pochwały opisowej mobilizuje dzieci do powtórzeń reakcji pozytywnych, np. dokończenie przerwanej pracy, kontynuowania dyżuru lub pomocy kolegom.
Najlepszy nauczyciel to człowiek tolerancyjny, cierpliwy, gotowy do pomagania, kulturalny, zaangażowany osobiście i chętny do udzielania pochwał, a cechy te mogą się wyrażać w komunikacji werbalnej i niewerbalne