Nauka finansów publicznych jest nauką interdyscyplinarną, zajmująca się objaśnianiem mechanizmów rządzących procesami gromadzenia i podziału publicznych zasobów pieniężnych. Ujęcie prawne(np. P. M. Gaudemet) -finanse publiczne stanowią gałąź prawa publicznego, której przedmiotem jest badanie norm dotyczących publicznych zasobów pieniężnych oraz operacji tymi zasobami Ujęcie ekonomiczne (np. E. Ruśkowski) -finanse publiczne -to publiczne zasoby pieniężne, operacje tymi zasobami oraz normy prawne je regulujące. Finanse publiczne a Finanse prywatne(główne różnice): 1. stosunek do praw ekonomicznych stosunek do praw ekonomicznych 2. rodzaj realizowanego interesu rodzaj realizowanego interesu 3. problem legalnego przymusu w osiąganiu problem legalnego przymusu w osiąganiu dochodów i ponoszeniu wydatków dochodów i ponoszeniu wydatków 4. stosunek do pieniądza stosunek do pieniądza 5. skala zachodzących procesów skala zachodzących procesów Pojęcie publicznych zasobów pieniężnych: ujęcie „klasyczne” "Publiczne zasoby pieniężne są to zasoby pieniężne państwa, departamentów, gmin oraz instytucji publicznych i gmin oraz instytucji publicznych i dobroczynnych". ujęcie „prawne” „Zasoby pieniężne mają charakter publiczny w każdym przypadku, gdy są przeznaczone na finansowanie służby publicznej" ujęcie „politologiczne” Jako publiczne traktuje się te zasoby pieniężne, które umożliwiają państwu stosowanie władczych form działania politycznego. regulacje polskiej ustawy o finansach publicznych dochody publiczne; środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej; środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, niepodlegające zwrotowi, przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych Funkcje finansów publicznych: funkcja alokacyjna Istota funkcji alokacyjnej polega na tym, że finanse publiczne są narzędziem alokacji (podziału) zasobów części zasobów w gospodarce rynkowej. Skutkiem alokacji części zasobów, którymi dysponuje gospodarka, przez system finansów publicznych jest dostarczanie towarów i usług obywatelom, społecznościom lokalnym oraz całemu społeczeństwu. funkcja redystrybucyjna oznacza przesuwanie zasobów pieniężnych między różnymi podmiotami gospodarującymi bądź ich grupami może mieć postać: redystrybucji budżetowej -główne cechy: przymusowość, bezzwrotność, nieodpłatność redystrybucji kredytowej -główne cechy: dobrowolność, zwrotność, odpłatność redystrybucji ubezpieczeniowej-główne cechy: dobrowolność lub przymusowość, zwrotność warunkowa, odpłatność funkcja stabilizacyjna polega na umiejętnym wykorzystaniu instrumentów alokacji zasobów i redystrybucji dochodów do łagodzenia wahań cyklu koniunkturalnego. Trzy kategorie dóbr: publiczne(sensu stricte) z przyczyn naturalnych (cech fizycznych) mogą służyć całej zbiorowości lokalnej lub całemu społeczeństwu, są one konsumowane egalitarnie przez wszystkich członków społeczeństwa, nie mogą być indywidualnie adresowane są rozdzielane nieodpłatnie, zaliczamy do nich: obronę narodową, administracją, bezpieczeństwo wewnętrzne, społeczne ze względów fizycznych mogą być dobrami prywatnymi, (czyli finansowanymi ze środków prywatnych) ale na skutek doktryny społecznej i prowadzonej polityki państwa są dostępne dla każdego obywatela), wykonywane i świadczone są przy wykorzystaniu publicznej infrastruktury, są indywidualnie adresowane, są rozdzielane nieodpłatnie lub częściowo odpłatnie, są finansowane częściowo ze środków publicznych a częściowo ze środków prywatnych. zaliczamy do nich: edukację, ochronę zdrowia, kulturę, prywatne zaspokajają prywatne, zindywidualizowane potrzeby człowieka, wykonywane i świadczone są głównie przy wykorzystaniu zasobów prywatnych, są indywidualnie adresowane, są rozdzielane odpłatnie poprzez mechanizm rynkowy, są finansowane ze środków prywatnych, władza publiczna może oddziaływać na ich konsumpcje w sposób pośredni (np. poprzez system podatkowy) zaliczamy do nich: żywność, odzież, itp. Przesłanki wykorzystania mechanizmu alokacyjnego finansów publicznych, niesprawność mechanizmu rynkowego: nadmierne zróżnicowanie dochodów poszczególnych jednostek, pełna swoboda wyboru obywatela, uboczne skutki eksploatacji środowiska i gospodarki Sprzeczności pomiędzy funkcjami: 1nadmierne rozbudowywanie funkcji redystrybucyjnej może pozostawać w sprzeczności ze skutecznością funkcji stabilizacyjnej,2 funkcja stabilizacyjna może pozostawać w sprzeczności z funkcją alokacyjną(gdy cele stabilizacji gospodarki będą uniemożliwiać zgromadzenie odpowiednich dochodów do alokacji dóbr publicznych i społecznych). Sektor publiczny-utożsamiany z sektorem państwowym (ogólnonarodowy)-sektor państwowy + własność samorządów lokalnych-sektor państwowy + własność samorządów lokalnych + własność organizacji samorządowych Sektor F. P. dzieli się na: sektor rządowy (Organy władzy publicznej, Organy kontroli państwowej i ochrony prawa, Sądy i trybunały, Jednostki budżetowe , zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze dla których organem założycielskim jest organ państwowy, Państwowe instytucje kultury Polska Akademia Nauk) s. samorządowy (Jednostki samorządu terytorialnego, Organy samorządu terytorialnego Związki samorządu terytorialnego) ubezpieczeń społecznych, Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, Fundusze celowe zarządzane przez ZUS, Fundusze celowe zarządzane przez ZUS, Instrumenty fiskalne w funkcji stabilizacyjnej: metoda (polityka)dyskrecjonalna- uznaniowe regulowanie poziomu obciążeń fiskalnych i wydatków funduszów publicznych w zależności od przebiegu koniunktury gospodarczej, metoda (polityka)automatycznych stabilizatorów- polega na wmontowaniu w system fiskalny (dochodów i wydatków publicznych) instrumentów samoczynnie reagujących na zmiany w przebiegu koniunktury gospodarczej Jednostkami budżetowymi są takie jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych, które pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają na rachunek odpowiednio dochodów budżetu państwa albo budżetu jednostki samorządu terytorialnego. Zakładami budżetowymi są takie jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych, które: a) odpłatnie wykonują wyodrębnione zadania, b) pokrywają koszty swojej działalności z przychodów własnych, z określonymi wyjątkami. Gospodarstwem pomocniczym jest wyodrębniona z jednostki budżetowej, pod względem organizacyjnym i finansowym, część jej podstawowej działalności lub działalność uboczna. Funduszem celowym jest fundusz ustawowo powołany, którego przychody pochodzą z dochodów publicznych, a wydatki przeznaczone są na realizację wyodrębnionych zadań. Fundusz celowy może działać jako osoba prawna lub stanowić wyodrębniony rachunek bankowy, którym dysponuje organ wskazany w ustawie tworzącej fundusz. Funkcje: alokacji środków publicznych, redystrybucji dochodów w gospodarce, mobilizacji środków publicznych, racjonalizacji wydatków publicznych Budżet państwa: ujęcie finansowe (scentralizowany fundusz publiczny służący gromadzeniu środków pieniężnych w związku z funkcjami państwa) ujęcie prawne (akt prawny o określonym czasie obowiązywania) ujęcie planistyczne (plan finansowy państwa (władz ustawodawczych i władz wykonawczych) Istota budżetu: oddzielenie majątku państwowego od prywatnego, stosunki towarowo-pieniężne, rozwój parlamentaryzmu, rozwój gospodarczy, r. międzynarodowy, r. socjalny, Dochody budżetowe: zwrotne( pożyczki, kredyty, lokaty) bezzwrotne( podatki, cła, grzywny) Opłata- świadczenie przymusowe, bezzwrotne, jednokierunkowe ale odpłatne pobierane przez jednostki państwowe lub samorządowe za świadczone usługi lub czynności cywilno prawne, Cło- świadczenie pieniężne, przymusowe, nieodpłatne, bezzwrotne jednokierunkowe, popierane przez jednostki państwowe w związku z wozem i wywozem i przewozem, funkcje cła: fiskalna( gromadzenie środków w budżecie), protekcjonistyczna, zaporowa, ochronna(poprzez cło staramy się zwiększyć znaczenie rodzimej produkcji, ograniczenie, cło jest cenotwórcze), Podatek- def. Eko: Podatek polega na przewłaszczeniu części mienia podmiotów gospodarujących i osób fizycznych przez państwo lub inny podmiot fizyczno prawny zgodnie z przepisami obowiązującego prawa w celu realizacji zadań wynikający z ich podstawowych założeń, def. Prawna: podatek to abstrakcyjna kategoria prawna polegająca na świadczeniu pieniężnym, przymusowym, bezzwrotnym, nieodpłatnym, ogólnym, jednokierunkowym, powielany przez państwo lub inne podmioty publiczno-prawne na podstawie przepisów obowiązującego prawa. Przedmiot podatku Rzecz, zdarzenie, stan faktyczny lub prawny, z którym prawo podatkowe łączy powstanie obowiązku podatkowego Podstawa podatku wyrażony wartościowo lub ilościowo przedmiot podatku Podatnik- osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej która ponosi ekonomiczny ciężar podatkowy, Płatnik- osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej która nie ponosi ekonomicznego ciężaru podatku do której obowiązków należy: wymiar podatku, odprowadzenia podatku do urzędu podatkowego w określonym terminie i na rachunek, Inkasent- osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej do której należy wpłacenie terminowe podatku na właściwy rachunek należności podatkowej np. sołtys, Ryczałt podatkowy polega na rezygnacji ustalania podstawy opodatkowania, u każdego podatnika indywidualnie ustala się podstawę opodatkowania dla pewnej kategorii podmiotu jednakowej wysokości, opierając się na przybliżonej średniej wartości podstawy opodatkowania, Stawka podatkowa-stanowi współczynnik określający wysokość podatku w stosunku do podstawy opodatkowania Skala podatkowa-zespół stawek i podstaw podatkowych. Możemy wyróżnić stawki(skale):- stałe, występuje w podatku od osób prawnych,- zmienne: progresywne, regresywne, degresywne, Skala Progresywna: wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania rosną stawki podatkowe, Rodzaje progresji: Progresja globalna (podstawy opodatkowania grupuje się rosnąco według wielkości w określoną liczbę przedziałów podatkowych, dla których obowiązują coraz to wyższe stawki podatkowe),Progresja szczeblowa (wyższej stawce podatkowej podlega jedynie nadwyżka podstawy opodatkowania ponad granicę poprzedniego przedziału) progresja pośrednia(polega na tym, że skala podatkowa na początku uwzględnia minimum wolne od podatku, po nim następuje strefa proporcjonalna i dopiero po przekroczeniu pewnego poziomu podstawy opodatkowania jest stosowana progresja) Skala Degresywna jest połączeniem skali proporcjonalnej i regresywnej, przy niskich podstawach opodatkowania stosujemy stawkę stałą, wraz ze wzrostem podstaw rosną stawki, Skala regresywna polega na tym ze wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania maleją stawki, Ulgi podatkowe odnoszą się do podstawy opodatkowania lub wielkości należnego podatku. Ich stosownie polega na obniżeniu podstawy opodatkowania lub kwoty należnego podatku. Zwolnienia podatkowe polegają na wskazaniu przez prawodawcę, jakie stany faktyczne, prawne lub którzy podatnicy są bezwarunkowo zwolnieni z zapłacenia podatku. Podatki dochodowe: przedmiotem opodatkowania jest dochód rozumiany jako nadwyżka dochodu, podatek ten nawiązuje do nadwyżki ekonomicznej podatnika są bezpośrednim instrumentem redystrybucji w gospodarce i społeczeństwie są narzędziem realizacji zasady powszechności opodatkowania i sprawiedliwości rozłożenia ciężarów podatkowych, Zasady podatkowe: równości(ciężary podatkowe powinny być rozłożone równomiernie), wydajności(władza publiczna ma sięgać po taki przedmiot opodatkowania który dostarcza odpowiednie dochody umożliwiające realizacje przyjętych założeń), taniości( pobór podatków powinien odbywać się jak najtańszym kosztem), dogodności(płacenie podatków w czasie i miejscu dogodnym dla podatnika). Funkcje podatkowe: fiskalna(przejmowanie części mienia w celu realizacji zadań), pozafiskalna (funkcja redystrybucyjna, regulacyjna, stymulacyjna- podatki są instrumentem wywoływania zjawisk pożądanych, f. informacyjno- kontrolna- poprzez podatki państwo prowadzi kontrole podatników a podatki dostarczają informacje o sytuacji gospodarczej) Podatek dochodowy od osób fizycznych: jest dochodowy, rzeczowy, obligatoryjny, państwowy, Podstawa opodatkowania=dochód-należne odliczenia( składki na ubezpieczenia społeczne: emerytalne, rentowe dochodowe; straty z lat ubiegłych tego samego źródła przychodu, darowizny, składki na ubezpieczenia zdrowotne, wydatki od budowy, ulga na dzieci)