STAROŚĆ - KOŃCOWY ETAP ONTOGENEZY
Starość jest powszechnym, uniwersalnym zjawiskiem dotykającym każdą żywą istotę - zarówno w świecie roślin jak i zwierząt. Starzenie się organizmu jest wynikiem kumulowania się czynników endogennych (genetycznych) i egzogennych (środowiskowych). Z pewnością tak większość z nas odpowiedziałaby na pytanie czym jest starość człowieka. I odpowiedź ta była by dobra. Warto jednak podkreślić jedną rzecz. A mianowicie należy rozróżnić starość od starzenia się. Bowiem są to dwa różne pojęcia, choć powiązane ze sobą. Starość to w sposób umowny definiuje końcowy etap życia. Starość to pojęcie statyczne, umownie przyjęty wiek,który uznajemy za starość. Przeciwieństwem jest starzenia się - jest to proces dynamiczny związany z biegiem czasu. Jego wyznacznikiem jest proces degradacji biologicznej organizmu.
Począwszy od momentu zapłodnienia poprzez dzieciństwo, młodość, wiek dojrzały mamy określone funkcje i miejsce w otaczającej nas rzeczywistość. Przybywające nam lata w okresie dorastania są powodem do dumy i chęci samo decydowania o sobie - ale też to właśnie te wciąż sumujące się lata są powodem wkraczania stopniowo w wiek starczy i przyjęcia na swoje barki wszystkich niedogodności i ograniczeń jakie ten wiek ze sobą niesie.
Starość jest tak samo oczywistym etapem życia jak dzieciństwo, piękna młodość czy twórcze życie człowieka dorosłego. Jeżeli popatrzymy na nasze życie jako na rozwój osobniczy obejmujący wszystkie zmiany jakie zachodzą w organizmie od chwili zapłodnienia poprzez okres dojrzałości, starości aż do śmierci czyli ONTOGENEZĘ - to starość będzie ostatnim etapem ontogenezy.
W zależności od zagrożeń, chorób, przeżyć jakie spotykają człowieka możemy mówić o pierwotnym bądź wtórnym procesie starzenia się.
W pierwotnym procesie starzenia się w sposób naturalny i stopniowy dochodzi do obniżenia sprawności fizycznej i czynnościowej ludzkiego organizmu. Natomiast w niesprawność czynnościowa spowodowana nie tylko wiekiem ale i przebytymi chorobami, urazami powoduje iż wszelkie niedogodności wieku starczego są bardziej nasilone i mogą pojawić się na długo przed fizjologicznym czasem wchodzenia w wiek starczy.
Różnica między tymi dwoma procesami starzenia się są ważne w przypadku podjęcia opieki nad człowiekiem starym. Znajomość zmian jakie dokonują się w psychice i organizmie człowieka w wieku podeszłym ułatwi nam zrozumienie jego potrzeb jak i zachowań. Dlatego też mówimy o:
fizjologii procesu starzenia się
psychologii starzenia się
Cechy procesu starzenia się:
jest to zjawisko powszechne - dotyczy każdego z nas
jest to proces postępujący, jednokierunkowy, nieodwracalny
stopniowo ogranicza fizjologię komórek i narządów a wraz z tym całego organizmu
stopniowe zmniejszanie się zdolności utrzymania homeostazy organizmu
zwiększa się prawdopodobieństwo śmierci
sposób starzenia się jest różny dla każdego, jest osobniczo zróżnicowany
TEORIE STARZENIA SIĘ
Teoria uszkodzeń przypadkowych - przypadkowe ale nieuniknione uszkodzenia struktur organizmu powodują ich nieodwracalne uszkodzenie. Co z kolei wpływa na funkcjonowanie organizmu jako całości. Dochodzi do niemożności utrzymania prawidłowej homeostazy organizmu w wyniku kumulujących się uszkodzeń. Teoria ta zakłada uszkodzenia genetyczne i poza genetyczne. Uszkodzenia genetyczne są ściśle powiązane z istnieniem w każdym organizmie jednego lub kilku genów aktywujących się w późnym okresie życia i powodujących zmiany prowadzące w ostateczności do śmierci. Uszkodzenia poza genetyczne natomiast zakładają sukcesywne kumulowanie się szkodliwych bodźców działających na nasz organizm przez całe życie.
Teoria błędów Orgela - mówi o genetycznych ale przypadkowych przyczynach starzenia się. Są to błędy na poziomie sygnalizacji komórkowej, gdzie dochodzi to mutacji w materiale genetycznym. Na przykład źle zsyntetyzowane białko jako enzym wykazuje nieprawidłową aktywność, generując w ten sposób dalsze błędy. Dochodzi do kumulacji samorodnych mutacji w miarę trwania życia, a ujawniających się szczególnie w późniejszym okresie życia.
Teoria wiązań krzyżowych - teoria ta zakłada powstawanie sztywnych, trwałych wiązań krzyżowych między związkami chemicznymi w organizmie. Połączone sztywnymi wiązaniami chemicznymi cząsteczki tworzą agregaty niefunkcjonalnych związków. Przykładem może być kolagen obecny w tkance łącznej, która wraz z wiekiem staje się mniej elastyczna.
Teoria wolnych rodników - przyczyną starzenia się jest uszkodzenie komórek przez wolne rodniki. Uszkodzenia te kumulują się w strukturach komórek bezpośrednio wpływając na ich funkcjonowanie, co z kolei generuje zmiany w funkcjonowaniu całego organizmu. Zaburzenia te dają znać o sobie szczególnie w wieku późniejszy, kiedy niewielka zmiany w pracy narządów nie może być zbagatelizowana bądź wyłapana i naprawiona przez organizm.
Teoria starzenia się o podłożu immunologicznym - powodem uszkodzenia komórek u ludzi starych są zjawiska autoimmunizacji. Dodatkowo wraz z wiekiem organizm jest znaczniej mniej odporny na zakażenia bakteryjne czy wirusowe.
Teoria programowanego starzenia - w informacji o pracy naszego organizmu jest zakodowana genetyczna instrukcja o procesie starzenia się. Teoria ta nie podaje mechanizmu starzenia się. Kładzie jedynie nacisk na fakt, iż starzenie wpisane jest w nasze życie podobnie jak narodziny, dojrzewanie. Teoria ta zakłada istnienie zegara molekularnego.
Trudno jednogłośnie stwierdzić, która teoria jest słuszna. Niewątpliwie te zakładające czynniki genetyczne są bliższe próbom wytłumaczenia mechanizmów starzenia się organizmu.
Cechą charakterystyczną fizjologii człowieka starego jest postępująca słabość i niezdolność do utrzymania homeostazy poszczególnych narządów a co za tym idzie i układów. Ta postępująca niemoc nie ogranicza regulacji równowagi organizmu a jedynie ją spowalnia. Organizm starego człowieka jest nadal pełnowartościowym układem jedynie ze zmniejszoną wydolnością.
W procesie starzenia się dochodzi do zmniejszenia się możliwości czynnościowych wielu narządów i układów. Pojawia się ograniczenie zdolności adaptacyjnych.
Przebieg starzenia się jest zależny od:
trybu życia, jaki dana osoba prowadziła w młodości, wieku dojrzałym,
nałogów,
troski o zdrowie,
aktywności ruchowej
racjonalnego odżywiania
pracy
umiarkowania liczby stresów,
OKRESY WIEKU STARCZEGO
przed starczy- trwający od ok. 50 do ok. 60 roku życia. W tym okresie pojawia się
zwiększona troska o zdrowie i przyszłość,
wczesnej starości - mieści się między 60 a 74 rokiem życia. W tym czasie ustaje aktywność
zawodowa, społeczna, nasilają się patologie wieku narządów, spada sprawność i aktywność
ruchowa,
późnej starości - od 75- 84 roku życia. W tym czasie często konieczna jest opieka i pielęgnowanie przez osoby drugie, rehabilitacja, socjoterapia geriatryczna,
długowieczności - po 85 roku życia. Ludzie w tym wieku wymagają już intensywnej opieki
geriatrycznej.
ZMIANY STARCZE NARZĄDÓW I UKŁADÓW
ZMIANY OGÓLNOUSTROJOWE
zmniejszenie ilości komórek w narządach
zmniejsza się beztłuszczowa masa mięśni a przybywa tłuszczu
ubywa komórek nerwowych i mięśniowych
w pozostałych komórkach pojawiają się zmiany starcze gromadzi się lipofuscyna głównie w komórkach mózgu, mięśni
redukcja liczby chromosomów i ich fragmentacja
komórki mitotyczne, zdolne do podziałów, nie są w stanie zaspokoić potrzeb organizmu, dzielą się wolniej - nie dochodzi do uzupełniania brakujących komórek
komórki powiększają się i przybierają kształt nieregularny
zmiana w pracy enzymów - ich ilości i funkcji
tkanka łączna ulega zagęszczeniu - powoduje to upośledzenie odżywiania tkanek, zmniejszenie elastyczności struktur komórkowych - głównie plastyczność naczyń krwionośnych , płuc i serca
zmiany we wskaźnikach laboratoryjnych: glukoza, cholesterol, OB, kreatynina, mocznik
UKŁAD KRĄŻENIA
cechą charakterystyczną jest zmiana oddziaływań serca a naczyń obwodowych. Ciśnienie rozkurczowe się obniża a skurczowe zwiększa. Jest to wynikiem utraty elastyczności tętnic i pojemności aorty.
dolegliwości związane z postępującą miażdżycą: bóle i zawroty głowy, szum w uszach
bóle serca szczególnie dławiące za mostkiem odczuwane podczas wysiłku fizycznego
duszność
NERKI
zmniejsza się przesączanie kłębuszkowe
wydalanie i reabsorpcja związków czynnych biologicznie w kanalikach nerkowych
ograniczenie wydolności nerek powoduje to zaburzenia wodno-elektrolitowe
UKŁAD ODDECHOWY
zmienia się kształt i ruchomość klatki piersiowej w wyniku pogłębienia się kifozy piersiowej, która jest z kolei następstwem osteoporozy, zapadnięcia żeber, ograniczeniem ruchliwości stawów i przykurczem mięśni międzyżebrowych. Wszystkie te zmiany ograniczają ruchomość klatki piersiowej i wentylację płuc.
zwiększenie sztywności włókien kolagenowych i elastycznych w miąższu płucnym, dochodzi do rozszerzenia się oskrzelików, upośledzenia funkcji komórek rzęskowych. Z kolei te zmiany bezpośrednio wpływają na zmianę zasadniczych wskaźników płuc: pojemności życiowej i wielkość maksymalnego wydechu. Oba te parametry sa zredukowane
PRZEWÓD POKARMOWY
osłabienie perystaltyki przełyku
zmniejszenie się objętości i odczynu soku żołądkowego
pojawiają się zaparcia w wyniku osłabienia
UKŁAD HORMONALNY
zmiany w układzie hormonalnym są najbardziej charakterystyczne dla procesu starzenia się
zmniejszenie wydzielania hormonów
ograniczenie ich metabolizmu i transportu
zmiana wrażliwości receptorów tkanek docelowych
NARZĄD RUCHU
sukcesywne zmniejszanie się siły mięśniowej a to wpływa na zmniejszenie siły motorycznej człowieka
zmiany w stawach objawiając się bolesnością podczas ruchu, zniekształceniem, trzeszczeniem
osteoporoza
UKŁAD NERWOWY
utrata komórek nerwowych , zmniejszenie ilości połączeń międzykomórkowych wpływa na proces starzenia się mózgu
zmniejszenie przewodnictwa nerwowego o około 15%
Poza wymienionymi zmianami w funkcjonowaniu organizmu człowieka w podeszłym wieku, możemy wyróżnić tak zwane zespoły geriatryczne - zaliczmy do nich:
upadki
nietrzymanie moczu, kału
zaparcia
bezsenność
kurcze nocne mięśni kończyn dolnych
osłabienie pamięci, słuchu, wzroku
Ponadto występują cechy szczególne:
zaburzenia wielu narządów
osłabienie odporności
zaburzenia odczuwania bólu
długi okres chorobowy, wydłużony proces rekonwalescencji