PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA W SYSTEMIE NAUK

psychologia społeczna - nauka zajmująca się badaniem procesów psychicznych i zachowań ludzi znajdujących się w różnych sytuacjach społecznych - S. Mika

psychologia społeczna - naukowe badanie sposobu w jaki rzeczywista lub wyobrażona obecność ludzi wywiera wpływ na ludzkie myślenie, odczuwanie i zachowanie

metody badawcze:

• obserwacja

• obserwacja uczestnicząca

• analiza danych archiwalnych

• sondaż

• eksperyment laboratoryjny - pełne kontrolowanie warunków w celu zauważenia zjawiska, sprawdzenie hipotezy

• eksperyment naturalny - badanie odbywa się w warunkach „życiowych”

POZNAWANIE SPOŁECZNE

poznawanie społeczne - sposób w jaki ludzie myślą o sobie i świecie społecznym; jak selekcjonują, interpretują, zapamiętują i wykorzystują informacje społeczne w wydawaniu sądów i podejmowaniu decyzji

rodzaje błędów w ocenie drugiej osoby:

• pierwsze wrażenie, zależy od:

• oglądu zewnętrznego (gestów, wyglądu) - 55%

• sposobu wypowiadania się, tonu głosu - 37%

• treści wypowiedzi - 8%

• stereotypy - gotowe oceny, które posiadamy na temat kogoś pochodzącego z określonej grupy społecznej, rasowej; informacje przekazywane różnymi środkami

androgynia psychiczna - skale męskości i kobiecości:

• 4 typy kobiet: kobieca, androgyniczna, męska, niezróżnicowana

• 4 typy mężczyzn: męski, androgyniczny, kobiecy, niezróżnicowany

• interpretacja zachowań innych przez pryzmat własnych lęków i obaw

poznawanie (postępowanie) zależy od rozumienia świata, a nie od jego stanu rzeczywistego !

interpretacja zależy od:

• człowieka

• stanu emocjonalnego

• struktur umysłowych

schemat poznawczy - podstawowy element wiedzy ogólnej - organizacja uprzednich doświadczeń z obrazem (rodzajem) osób, zdarzeń itp.

zasady budowy schematu:

• prototypowość - na schemat składa się:

• zmienne charakterystyczne egzemplarze schematu

• typowe reakcje między zmiennymi

• prototyp - zbiór najbardziej typowych wartości przybieranych przez schematy pod względem zmiennych

• hierarchiczność - kodowanie jednej informacji na jednym poziomie

rodzaje schematów ze względu na obiekty:

• skrypty - czasowa organizacja scenek, umysłowa reprezentacja zdarzeń, działań; cel: zapamiętanie i interpretacja zdarzeń; typowe elementy i okoliczności: aktorzy, rekwizyty, scenka,

• schematy osób - reprezentacja ludzi: konkretnych osób, różnych kategorii i rodzajów;

• stereotypy - uogólnione schematy - reprezentacja grupy osób, wyodrębnionej ze względu na łatwo zauważalną cechę, określającą tożsamość członków danej grupy; zwykle nadmiernie uproszczony; silnie nasycone wartościowaniem; niepodatny na zmiany pod wpływem nowych informacji; towarzyszy mu ukryte założenie, że wszyscy członkowie grupy są tacy sami;

• role społeczne - zbiór oczekiwań, co do zachowań odpowiednich lub typowych danej osobie zajmującej pozycję społeczną

• schematy cech - odzwierciedlają pewne rodzaje zmienności ludzi lub zdarzeń; ma budowę hierarchiczną; zakres cech zmienia się kierunkowo od szczegółowego opisu ku bardziej ogólnemu lub odwrotnie; najczęściej posługujemy się III poziomem ogólności;

ukryta teoria osobowości - sieć powiązań między cechami na zasadzie asocjacji (kojarzenie cech) oraz za pomocą schematów;

teoria atrybucji w psychologii - poznaniu towarzyszy pytanie o przyczynowość, a odpowiedź na nie ma wpływ na zachowanie i stan emocjonalny; sposób szukania odpowiedzi na nie to właśnie różne teorie atrybucji;

• ludzi jako obiekty spostrzegania od przedmiotów fizycznych odróżnia to, że ludzie mają intencje;

• ludzkie zachowanie jest zamierzone, a odczytywanie jest atrybucją

• obok zachowań intencjonalnych, ludzie przejawiają zachowania nieintencjonalne;

• odczytanie intencji lub jej braku wpływa na ustosunkowanie się do zaistniałej sytuacji

• wprowadzenie rozróżnienia:

• przyczyny osobowe - intencje, zdolności, motywacja

• przyczyny środowiskowe - obiektywne trudności, okoliczności

wzajemnie wykluczające się !

podstawowy błąd atrybucji - skłonność do przeceniania korespondencji między zachowaniem a cechami jego wykonawcy

• skłonność do pomijania powszechności zachowania

• rodzaje powszechności:

• subiektywna - treść oczekiwań dotyczy zachowania najbardziej prawdopodobnego

• obiektywna - oszacowanie bezwarunkowej częstości tego typu zachowań w populacji

• dokonując atrybucji posługiwanie się informacjami o bezwzględnym prawdopodobieństwie, gdy nie kłócą się one z oczekiwaniami własnymi

asymetria atrybucji - w relacji aktor - obserwator postrzeganie zależy od miejsca zajmowanego w tej relacji; wykonawcy doszukują się przyczyn sytuacyjnych, a obserwatorzy przypisują te przyczyny czynnikom dyspozycyjnym wykonawcy;

CZŁOWIEK W SYTUACJACH SPOŁECZNYCH

POSTAWA SPOŁECZNA

postawy - część osobowości; trwały układ pozytywnych i negatywnych ocen, uczuć ii tendencji działania wobec jakiegoś przedmiotu społecznego; nabywany i kształtowany przez całe życie;

składniki postaw:

• wiedza, element poznawczy i intelektualny

• element emocjonalny, uczuciowy

• zachowanie (ku czemuś)

czynniki kształtujące postawy:

• uczenie się od innych różnych postaw

• przyswajanie emocjonalnych doświadczeń pozytywnych i negatywnych

• intelektualizacja - własna refleksja, próba przewidzenia

kształtowanie postaw w różnym wieku (Z - zachowania, E - emocje, P - poznanie)

• dziecko: Z -> E -> P

• młodzież: E -> P -> Z

• dorosły: P/E -> Z

PSYCHOLOGICZNA PROBLEMATYKA WARTOŚCI

ATRAKCYJNOŚĆ INTERPERSONALNA

KOMUNIKACJA INTERPERSONALNA

1. nadawca - odbiorca, kiedy nadawca ma intencje, chce zainicjować kontakt; aby być zrozumiałym trzeba znać kody obowiązujące na danym terenie

2. komunikacja skuteczna, gdy interpretacja nadawcy = interpretacja odbiorcy

3. warunki skutecznej komunikacji:

• aktywne słuchanie

GRUPY SPOŁECZNE

grupa - dwie lub więcej osób w tym samym miejscu i czasie

grupa społeczna - grupa, która charakteryzuje współdziałanie, wzajemne uzależnienie; zaspokojenie potrzeb i realizacja celów skłania do wzajemnego zaufania i wpływania na postępowanie wobec siebie

facylitacja społeczna - wpływ fizycznej obecności innych osób na poziom działania jednostki

• obecność innych podwyższa pobudzenie psychiczne

• w trakcie pobudzenia - szybkie wykonanie prostej czynności, a wolniejsze zadania trudnego, lub nowego

teorie wyjaśniające role pobudzenia w facylitacji:

• wywołuje żywotność i czujność - przebywanie w obecności innych wywołuje czujność i gotowość na reakcje na bodźce

• uwrażliwia na fakt oceniania - ludzie posiadają specyficzne problemy związane z obecnością innych, którymi są lęki przed oceną wywołujące pobudzenie

• rozprasza uwagę - każdy rodzaj zakłóceń utrudnia koncentrację i powoduje rozdrażnienie i pobudzenie

próżniactwo społeczne - zmniejszenie indywidualnego wkładu pracy w grupie (efekt ten nie występuje przy ocenie zwrotnej indywidualnego wkładu)

harwardzki projekt negocjacyjny:

1. oddziel ludzi od problemu

2. skoncentruj się na interesach, nie na stanowiskach

3. poszukuj możliwości dających korzyści dla obu stron

4. nalegaj na stosowanie obiektywnych kryteriów

Aronson - „psychologia społeczna. Serce i umysł”

POZNANIE SPOŁECZNE

oszczędność poznawcza - teza mówiąca, że ludzie uczą się stosować efektywne uproszczenia myślowe i praktyczne reguły zdroworozsądkowe, które pomagają im zrozumieć rzeczywistość społeczną, ponieważ nie są zdolni przetwarzać całej oddziałującej na nich informacji społecznej

schemat poznawczy - struktura poznawcza, za pomocą której ludzie organizują swoją wiedzę o świecie według pewnych tematów; silnie wpływa na to, co w otrzymanej informacji zauważamy, o czym myśliwy i co zapamiętamy;

czynniki wpływające na wybór schematu:

• dostępność - łatwość z jaką możemy sobie uświadomić rozmaite myśli i idee;

• zdarzenia poprzedzające - zwiększanie się dostępności schematu pod wpływem tego, co było doświadczone bezpośrednio przed nim;

czynniki wpływające na trwanie przy schematach:

• dysonans - osobiste zaangażowanie

• efekt pierwszeństwa - proces, za sprawą którego nasze pierwsze wrażenie dotyczące innej osoby wpływa na to, że jej późniejsze zachowanie interpretujemy w sposób zgodny z tym pierwszym wrażeniem;

• efekt uporczywości - odkrycie, że przekonania ludzi dotyczące ich samych i świata społecznego utrzymują się nawet wtedy, gdy dane wspierające te przekonania zostały podważone;

samospełniające się proroctwo - zjawisko polegające na tym, ze ludzie mają określone oczekiwania dotyczące innej osoby, co wpływa na ich postępowanie względem tej osoby, które powoduje, że zachowuje się ona w sposób zgodny z ich wyjściowymi oczekiwaniami;

heurystyki wydawania sądów - uproszczone reguły wnioskowania, by wydawać sądy w sposób szybki i efektywny:

• heurystyka dostępności - nieformalna reguła umysłowa, na mocy której wydajemy sądy kierując się tym, jak łatwo możemy coś przywołać do świadomości;

• heurystyka reprezentatywności - uproszczona metoda wnioskowania polegająca nadym, że klasyfikacji czegoś dokonuje się na podstawie stopnia podobieństwa do przypadku typowego;

• heurystyka zakotwiczenia/dostosowania - uproszczona metoda wnioskowania, która polega na posłużeniu się jakąś liczbą czy wartością jako punktem wyjściowym i następnie na sformułowaniu odpowiedzi na pytanie przez modyfikowanie tej wartości stanowiącej zakotwiczenie;

procesy wydawania sądu:

• wnioskowanie z prób niereprezentatywnych - dokonywanie uogólnień na podstawie prób informacji, o których wiadomo, że są tendencyjne bądź nietypowe

• szacowanie współzmienności - ocenianie stopnia, w jakim dwie zmienne są skorelowane, tzn. przewidywanie jednej zmiennej (np. stopnia przyjacielskości osoby) na podstawie innej zmiennej (np. płci osoby);

SPOSTRZEGANIE SPOŁECZNE

spostrzeganie społeczne - badanie, w jaki sposób tworzymy wyobrażenia innych ludzi i wyciągamy wnioski ich dotyczące

funkcje komunikacji niewerbalnej:

• wyrażanie emocji

• przenoszenie uczuć

• informowanie o cechach osobowości

• ułatwienie komunikacji werbalnej

kanały komunikacji niewerbalnej:

• mimika twarzy - uniwersalna dla podstawowych emocji: gniewu, szczęścia, zaskoczenia, strachu, niesmaku i smutku;

• kontakt wzrokowy i spojrzenie

• gesty rąk i ramion

ukryta teoria osobowości - schematy, które ludzie stosują, by pogrupować różne rodzaje cech osobowości;

teoria atrybucji - określenie sposobu w jaki ludzie wyjaśniają przyczyny tak swego zachowania, jak i zachowania innych:

• wewnętrzna - wnioskowanie, że jakaś osoba zachowała się w określony sposób zarówno ze względu na swe właściwości, jak i postawy, charakter czy osobowość

• zewnętrzna - wnioskowanie, iż jakaś osoba zachowała się w określony sposób ze względu na właściwości sytuacji, w której się znalazła;

rodzaje teorii:

teoria wnioskowania z czynników towarzyszących - teoria, w myśl której dokonujemy wewnętrznych atrybucji dotyczących jakiejś osoby, gdy istnieje niewiele nietożsamych konsekwencji jej zachowania lub zachowanie jest nieoczekiwane;

• rezultaty nietożsame - konsekwencje określonego przebiegu działania, które nie mogłyby wystąpić przy alternatywnym działaniu;

• oczekiwanie oparte na kategorii - oczekiwania dotyczące ludzi, bazujące na cechach grupy, do których przynależą

• oczekiwania oparte na obiekcie - oczekiwania wobec osoby, bazujące na jej wcześniejszych działaniach;

model współzmienności - koncepcja, według której dokonujemy atrybucji przyczynowych dotyczących zachowania jakiejś osoby na podstawie obserwacji faktów, które zmieniają się wraz z jej zachowaniem:

• zgodność informacji: informacja dotycząca tego, w jakim stopniu inni ludzie zachowują się wobec tych samych bodźców tak samo, jak to czyni aktor

• wybiórczość informacji: informacja mówiąca o tym, do jakiego stopnia dany aktor zachowuje się w ten sam sposób wobec różnych

• spójność informacji: informacja mówiąca o stopniu, w jakim zachowanie jakiegoś aktora wobec określonego bodźca jest takie samo mimo upływu czasu i innych

podstawowy błąd atrybucji: tendencja do przeceniania czynników wewnętrznych przynależnych do dyspozycji, a niedocenianie roli sytuacji;

wyrazistość spostrzeżeniowa: informacja, która skupia naszą uwagę; ludzie są skłonni przeceniać przyczynową rolę informacji, która jest wyrazista spostrzeżeniowe

atrybucje w służbie ego: wyjaśnienia, które przypisują sukcesy czynnikom wewnętrznym zależnym od dyspozycji, za niepowodzenia zaś obwiniają czynniki zewnętrzne należące do sytuacji

atrybucje obronne: wyjaśnienia zachowania, które pozwalają tłumić świadomość tego, że się jest śmiertelnym i podatnym na zranienia

• nierealistyczny optymizm: forma obronnej atrybucji polegająca na przeświadczeniu ludzi, że rzeczy dobre przydarzą się raczej im niż ich partnerom, a złe spotkają raczej innych niż ich samych

• wiara w sprawiedliwy świat: forma obronnej atrybucji, gdzie zakłada się, że zło dotyka złych ludzi, natomiast dobro spotyka dobrych

JA

ja:

• pozawane - nasze myśli i przekonania, dotyczące nas samych

• poznające - aktywny odbiorca informacji, który ją przetwarza

pojęcie Ja: zawartość naszego Ja, to znaczy spostrzegane przez nas nasze własne myśli, przekonania i cechy osobowości

4 sposoby dochodzenia do wiedzy o sobie:

1. introspekcja

2. obserwacje własnego zachowania

3. schematy Ja

4. interakcja społeczna

1. introspekcja: proces, w którym człowiek spogląda w swoje wnętrze i bada swoje myśli, uczucia i motywy

teoria samoświadomości: koncepcja przyjmująca, że kiedy człowiek koncentruje uwagę na sobie samym, zaczyna oceniać własne zachowanie i porównywać je ze swymi wewnętrznymi normami i wartościami

konsekwencje introspekcji nad przyczynami:

• zmiana postawy spowodowana wyszukiwaniem przyczyn: zmiana postawy będąca konsekwencją zastanawianiasię nad przyczynami własnych postaw; ludzie zakładają zgodność swoich postaw z przyczynami, które wydają się wiarygodne i są łatwe do zwerbalizowania

• tłumienie: usiłowanie, by nie myśleć o czymś; badania wykazują, że im bardziej ludzie starają się nie dopuszczać do siebie jakiejś myśli, tym częściej ta właśnie myśl pojawia się w ich głowach

2. teoria spostrzegania siebie: teoria głosząca, że gdy nie jesteśmy pewni naszych postaw i uczuć, bądź są one niejednoznaczne, wnioskujemy o nich, obserwując własne zachowanie i sytuację, w której się ono pojawia

pomniejszanie: niedocenianie wpływu jednej przyczyny naszego zachowania, kiedy inna przyczyna jest szczególnie wyrazista i łatwo dostrzegalna

efekt nadmiernego uzasadnienia: zjawisko polegające na spostrzeganiu swojego działania jako wywołanego przekonującymi czynnikami zewnętrznymi i niedocenianiu wagi czynników wewnętrznych

dwuczynnikowa teoria emocji: koncepcja, zgodnie z którą doznanie emocji jest rezultatem dwufazowego procesu spostrzegania siebie — najpierw ludzie doświadczają pobudzenia fizjologicznego, a następnie poszukują dla niego odpowiedniego wyjaśnienia; jeśli przypisują to pobudzenie źródłu mającemu naturę emocjonalną, przeżywają odpowiednią emocję (np. jeśli wyjaśniają własne pobudzenie tym, że ktoś celuje w nich z pistoletu, odczuwają strach)

błędne określenie przyczyn pobudzenia: przypisanie własnego pobudzenia niewłaściwemu źródłu, czego konsekwencją jest fałszywa bądź nadmiernie silna emocja

3. schematy Ja: oparte na naszych przeszłych doświadczeniach zorganizowane struktury wiedzy o nas samych, które pomagają nam zrozumieć, wyjaśnić i przewidzieć własne zachowanie

teoria porównań społecznych: koncepcja, zgodnie z którą poznajemy swoje własne zdolności i postawy poprzez porównywanie się z innymi ludźmi

• porównania społeczne w górę: porównywanie siebie z ludźmi, którzy lokują się wyżej niż my w zakresie jakiejś zdolności czy cechy, mające na celu określenie standardu doskonałości

• porównania społeczne w dół: porównywanie siebie z ludźmi, którzy lokują się niżej w zakresie jakiejś zdolności czy cechy, mające na celu uzyskanie poczucia większego zadowolenia z siebie

4. kierowanie wrażeniem: świadome bądź nieświadome aranżowanie starannie skonstruowanej prezentacji Ja, która wytworzy u innych określone wrażenie, zgodne z naszymi celami czy potrzebami w interakcji społecznej:

• autoprezentacja: próba zakomunikowania poprzez nasze wypowiedzi, zachowania niewerbalne i działania, kim jesteśmy albo za kogo chcielibyśmy być uważani przez innych

• ingracjacja: proces polegający na tym, że ludzie schlebiają jakiejś osobie, często o wyższym statusie, wychwalają ją i w ogóle próbują wzbudzić w niej sympatię do siebie

• promowanie siebie: proces polegający na tym, że ludzie próbują wywrzeć pozytywne wrażenie na innych, opisując własne talenty i manifestując swoją wiedzę

• pławienie się w cudzej chwale: dążenie do poprawienia własnego wizerunku przez wiązanie się z ludźmi, którzy odnieśli sukces lub są sławni

6

---