CZYNNOŚCI PRAWNE

Czynność prawna to zdarzenie prawne, w ramach którego zostaje złożone oświadczenie woli w celu wywołania skutku prawnego - spowodowania powstania, zmiany albo wygaśnięcia stosunku prawnego.

Sposób złożenia oświadczenia woli (art. 60kc - przepis ustanawiający swobodę formy czynności prawnej) - każde zachowanie, które ujawnia wolę - zawsze wtedy, gdy wola zostaje wyrażona na zewnątrz w sposób dostateczny, aby można się było zorientować, że ktoś składa oświadczenie woli żeby wywołać skutek prawny (oprócz formy słownej lub pisemnej dopuszcza się również formę elektroniczną, a nawet gesty - język ciała).

Czynność prawna ma charakter konsensualny - wystarcza złożenie oświadczenia woli.

Wyjątek - czynności realne - dla ich dokonania nie wystarcza złożenie oświadczenia woli. Musi wystąpić jeszcze dodatkowy element, najczęściej wydanie rzeczy, która jest przedmiotem czynności prawnej.

Przykłady:

- umowa przechowania, jaką jest oddanie odzieży do szatni - zawierana jest w chwili fizycznego przekazania odzieży szatniarzowi;

- umowa klasycznego zastawu na rzeczy ruchomej - dłużnik powinien oddać zastaw wierzycielowi (nie dot. zastawu rejestrowego).

Umowa użyczenia - a umowa pożyczki

1. Umowa użyczenia (np. samochodu) - do właściciela wraca ta sama konkretna rzecz.

2. Umowa pożyczki - dotyczy pieniędzy i rzeczy oznaczonych co do gatunku.

Skutki czynności prawnej (art. 56 kc) - wynikają z treści czynności prawnej:

- z oświadczenia woli złożonego przez strony,

- z przepisów prawnych

- zasad współżycia społecznego i ustalonych obyczajów.

Skuteczność oświadczenia woli - wymagana jest:

- zdolność do czynności prawnych

oraz dodatkowo

- odpowiednia forma czynności prawnej

- nie wadliwość (wady oświadczenia woli)

Forma - z uwagi na bezpieczeństwo obrotu dla niektórych czynności prawnych ustawodawca wymaga zachowania określonej formy:

1. Forma pisemna zwykła (wymóg złożenia własnoręcznego podpisu na dokumencie zawierającym oświadczenie woli);

2. Formy kwalifikowane - szczególne

a/ forma pisemna z datą pewną ( art. 81 kc) - data pewna to data urzędowo poświadczona - może to być dokument urzędowy zawierający datę lub dokument prywatny z urzędowym poświadczeniem daty np. ustanowienie zastawu na prawach, oddanie wierzytelności w zastaw)

b/ forma pisemna z podpisem urzędowo poświadczonym - zazwyczaj poświadczenie notarialne.

c/ forma aktu notarialnego - notariusz jest osobą tzw. zaufania publicznego - następuje uwiarygodnienie złożenia oświadczenia woli.

d/ forma elektroniczna - na odległość - telefon komórkowy lub stacjonarny, telegraf, telex, internet - jednak tylko pewna postać formy elektronicznej jest równoznaczna formie pisemnej - jest to bezpieczny podpis elektroniczny (art.78 §2 kc);

oraz formy stosowane dla konkretnych czynności

- forma zawarcia małżeństwa

- forma testamentu

- forma uznania dziecka

Rygory - skutki nie zachowania wymaganej formy przy dokonywaniu danej czynności prawnej. Rozróżniamy trzy rodzaje konsekwencji:

1. Rygor nieważności (ad solemnitatem) - nie zachowanie wymaganej formy powoduje bezwzględną nieważność czynności prawnej.

- Dla formy pisemnej zwykłej obowiązuje jednak reguła, że jeżeli jej nie zachowanie ma się wiązać z nieważnością czynności prawnej, to musi to wyraźnie zostać wskazane w treści przepisu prawnego. Np. art.99 §2 kc - Pełnomocnictwo ogólne powinno być pod rygorem nieważności sporządzone na piśmie.

- W przypadku form szczególnych (kwalifikowanych) obowiązuje reguła, że jeżeli wprowadzony jest wymóg formy szczególnej bez podania skutków jej niedopełnienia - niedopełnienie oznacza jej nieważność.

2. Rygor dowodowy (ad probationem) - nie zachowanie wymaganej formy (pisemnej zwykłej) oznacza, że czynność jest ważna, natomiast powstają ograniczenia dowodowe w razie ewentualnego sporu pomiędzy stronami - nie jest dopuszczalny dowód ze świadków i dowód z przesłuchania stron. Np. w razie wystąpienia problemu z odzyskaniem pożyczki powyżej 500,00 zł udzielonej bez pisemnej umowy - możemy wytoczyć postępowanie sądowe, ale nie zdołamy udowodnić, że pożyczka miała miejsce.

Nie dotyczy to:

- sporów pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem - w tym przypadku tylko konsument może zażądać postępowania dowodowego;

- przypadków, jeżeli strony sporu są zgodne i obie chcą przeprowadzenia dowodu;

- istnienia początku dowodu na piśmie- dokumentu który uprawdopodabnia fakt przeprowadzenia danej czynności prawnej (np. list z prośbą o przesunięcie terminu zwrotu pożyczki udzielonej bez pisemnej umowy) - nie dotyczy to obrotu obustronnie profesjonalnego.

Rygor dowodowy stosuje się, kiedy ustawodawca wymaga samego zachowania formy pisemnej, a nie określa skutków jej nie zachowania.

3. Rygor innych skutków prawnych (ad eventum) - nie zachowanie wymaganej formy nie spowoduje nieważności czynności prawnej, ale dla konkretnych czynności prawo przewiduje określone skutki prawne.

Przykłady:

- Umowa najmu lokalu na okres powyżej jednego roku zawarta być powinna w formie pisemnej- w przeciwnym razie uważa się, że została ona zawarta na czas nieoznaczony i każda ze stron może ją wypowiedzieć - słabsza ochrona interesów.

- Jeżeli nie ma podpisu urzędowo poświadczonego pomimo, że był wymagany np. zastrzeżenie własności po stronie sprzedawcy w umowie sprzedaży - nie można się na nie powołać wobec osób trzecich.

Wady oświadczeń woli - kc rozróżnia następujące rodzaje wady, które spowodować mogą określone skutki:

- Nieważność bezwzględna - czynność prawna nie wywołuje żadnych skutków prawnych

- Nieważność względna - skorzystanie z zarzutu nieważności przysługuje osobie uprawnionej - czynność może zostać unieważniona tylko wtedy, gdy powoła się na to osoba uprawniona - jeżeli nie skorzysta z tego prawa to czynność traktujemy jako ważną.

1. Brak świadomości lub swobody - art. 82 - oświadczenie woli złożone w stanie, w którym podjęcie decyzji lub wyrażenie zgody odbyło się w stanie braku świadomości lub dana osoba nie miała swobody (np. choroba psychiczna, głód alkoholowy lub narkotykowy - ktoś nie miał rozeznania co robi lub dla zaspokojenia głodu jest w stanie zrobić wszystko) albo gdy zewnętrzne zachowanie np. gest zostało wymuszone - nieważność bezwzględna.

2. Pozorność - art. 82 - kiedy ktoś udaje, że składa oświadczenie woli, ale wcale nie zamierza osiągnąć skutków prawnych; oświadczenia woli z reguły mają adresata i jeżeli druga strona wie, że czynność jest pozorowana albo też pozoruje przyjęcie oferty i zawarcie umowy - nieważność bezwzględna.

Jeżeli natomiast na zewnątrz pozoruje się jakąś czynność, a naprawdę dokonuje się innej czynności (np. pozorujemy sprzedaż a faktycznie dokonujemy darowizny) to czynność pozorowana jest nieważna, a czynność rzeczywista zachowuje ważność.

Przykład:

Pozorowanie najmu a w rzeczywistości sprzedaż (na piśmie ale bez aktu notarialnego) powoduje, że i najem jest nieważny (bo był pozorowany) i sprzedaż również jest nieważna (bo nie zachowano formy aktu notarialnego). Gdyby jednak umowa najmu zawarta była w formie aktu notarialnego, to byłaby ważna.

Wyjątek: art. 83 2 kc - ochrona osób trzecich działających w dobrej wierze tj. sądzących, że czynność pozorna została w rzeczywistości dokonana - czynność pozorna jest ważna tylko wobec osoby trzeciej, pod warunkiem, że czynność z osobą trzecią jest odpłatna tj. każda czynność, w której w zamian za świadczenie otrzymuje się jakąś wartość majątkową (własność za własność)

Przykład:

Osoba A pozoruje, że sprzedała samochód osobie B.

Następnie osoba B sprzedaje ten samochód osobie C.

W tej sytuacji osoba C skutecznie nabyła samochód pomimo, że B nie był właścicielem. Gdyby jednak B podarował samochód osobie C, to darowizna nie byłaby ważna.

3. Błąd - art. 82 - niezgodność pomiędzy rzeczywistym stanem rzeczy a wyobrażeniem w świadomości danej osoby. Dla możliwości powołania się na błąd muszą być spełnione dwa wymogi:

I wymóg - żeby błąd był istotny - nieważność względna. Istotność musi być: subiektywna - gdyby osoba, która złożyła oświadczenie woli wiedziała o błędzie, to by tego oświadczenia woli nie złożyła,

i obiektywna - każda inna osoba również by takiego oświadczenia woli nie złożyła - racjonalnie rzecz biorąc każdy by się tak zachował.

II wymóg - błąd musi dotyczyć treści przedmiotowej i podmiotowej czynności prawnej, a nie motywacji.

Przykład:

Kupujemy falsyfikat - sadzimy, że to oryginał.

Kiedy jest adresat oświadczenia woli - przepis wymaga współuczestnictwa adresata, który swoim zachowaniem wywołał powstanie błędu (np. był ekspertem w danej dziedzinie lub wiedział, że popełniany jest błąd)

Wymogi są łagodzone kiedy mamy do czynienia z podstępem - celowym wprowadzeniem w błąd - bez względu na to, kto taką sytuację wywołuje.

Przykład:

Oferowanie „złotego” pierścionka - podchodzi inna osoba i udaje również zainteresowanie zakupem aby zmotywować nas do podjęcia decyzji o zakupie wywołując wrażenie, że jest to przedmiot wartościowy- w takim przypadku można powołać się na każdy błąd żeby unieważnić transakcję- obowiązuje forma pisemna powołania się na błąd - w ciągu 1 roku. Nie jest to termin przedawnienia tylko termin zawity - prekluzyjny (art.88 2 kc).

4. Groźba - art. 82 - musi być:

- bezprawna

- poważna

Zagrożenie poważnym niebezpieczeństwem natury osobistej lub majątkowej składającemu oświadczenie woli lub osobie trzeciej (np. rodzinie) - nieważność względna - na groźbę trzeba się powołać na piśmie, nie później niż 1 rok od momentu, kiedy stan obawy ustał - postępowanie dowodowe.

5. Wyzysk - art. 388 dot. umów - dotyczy tylko umów, a nie jednostronnych czynności prawnych. Przesłanki wyzysku:

- jedna ze stron wykorzystuje szczególną sytuację drugiej strony, jej niedoświadczenie, niedołęstwo, przymusowe położenie - w efekcie dochodzi do zawarcia umowy rażąco naruszającej interesy wyzyskiwanego. Świadczenie wyzyskiwanego pozostaje w rażącej dysproporcji do świadczenia wyzyskującego.

Przykład:

Duża zapłata za coś o niskiej wartości - była wola zawarcia umowy, więc może nastąpić roszczenie o przywrócenie równowartości świadczeń - wyzyskany może zaradzać zmiany treści umowy. Jeżeli jest to niemożliwe - pojawia się jako drugie w kolejności roszczenie o unieważnienie umowy. Prawo to wygasa 2 lata od zawarcia umowy - jest to również termin prekluzyjny) - nieważność względna.

Przedstawicielstwo.

Przedstawiciel działa w cudzym imieniu i na cudzą rzecz. Oświadczenie woli przedstawiciela wywołuje skutek prawny w sferze osoby reprezentowanej.

Umocowanie może wynikać:

- z mocy prawa - przedstawicielstwo ustawowe

Przykład:

rodzice - dzieci

kurator - osoby o ograniczonej zdolności do czynności prawnych

opiekun - osoby nie posiadające zdolności do czynności prawnych

- z czynności prawnej (oświadczenia woli) - umocowanie wynikające z czynności prawnych to PEŁNOMOCNICTWO. Do jego udzielenia wystarczy jednostronne oświadczenie woli mocodawcy. Może jednaj wiązać się to również z zawarciem umowy (np. zlecenia, agencyjnej, o pracę).

Forma zależy od rodzaju pełnomocnictwa:

1. Ogólne - w zakresie czynności „zwykłego zarządu” - musi być sporządzone na piśmie pod rygorem nieważności.

2. Rodzajowe - umocowanie do dokonywania pewnego typu czynności (np. kasjer jest upoważniony do przyjmowania zapłaty, ale nie potrzebuje do tego celu specjalnego pełnomocnictwa - wystarcza umowa o pracę)

3. Szczególne - do dokonania jednej konkretnej czynności - jego forma zależy od zakresu umocowania.

W przypadku pełnomocnictwa rodzajowego i szczególnego obowiązuje zasada - jeżeli do ważności czynności prawnej konieczne jest zachowanie określonej formy, to pełnomocnictwo, aby było skuteczne, powinno być udzielone w tej samej formie (art.99 §1 kc). Jeżeli natomiast ma wystąpić skutek ad probationem lub ad eventum - wtedy pełnomocnictwo może być w dowolnej formie.

Pełnomocnikiem może być osoba fizyczna, osoba prawna lub ułomna osoba prawna. Stosunek pełnomocnictwa jest stosunkiem zaufania - nie ma dodatkowych warunków- jeżeli mocodawca ma zaufanie, to nic nie stoi na przeszkodzie.

Działania pełnomocnika:

1. Powinien zawsze oświadczyć, że występuje w takiej roli. Np. jeżeli w sadzie jest adwokat, to swoją wypowiedź zaczyna słowami: w imieniu mojego mandanta (klienta) oświadczam …

2. Działanie bez umocowania albo przekroczenie zakresu umocowania - skutki działania rzekomego pełnomocnika - falsus prokurator - w przypadku:

- umowy (dwa oświadczenia woli) - sankcją jest bezskuteczność zawieszona (do czasu uzyskania akceptacji osoby reprezentowanej - jeżeli potwierdzi, to umowę uważa się za zawartą w dacie złożenia oświadczenia woli przez pełnomocnika)

- czynności jednostronnej - jeżeli kierowana jest do ogółu lub nie ma konkretnego adresata - bezwzględna nieważność, natomiast jeżeli ma konkretnego adresata (np. wypowiedzenie umowy) - to traktujemy tak samo jak w przypadku umowy.

Sytuacja szczególna- działanie po wygaśnięciu pełnomocnictwa i w granicach dotychczasowego pełnomocnictwa - ochrona innych uczestników obrotu działających w dobrej wierze - czynności są ważne- wiążą mocodawcę (art.105 kc) - chyba, że druga strona o wygaśnięciu pełnomocnictwa wiedziała, lub z łatwością mogła się dowiedzieć.

3. Pełnomocnik musi oddać mocodawcy wszelkie dokumenty, którymi mógłby uwiarygodnić swoje pełnomocnictwo po jego wygaśnięciu.

4. Pełnomocnik nie może występować w obrocie jako druga strona czynności prawnej ani reprezentować drugiej strony z powodu sprzeczności interesów - chyba, że jest stała cena i nie występują żadne elementy podlegające negocjacji.

5. Pełnomocnik nie może przenieść pełnomocnictwa na inną osobę, chyba, że mocodawca wyraża na to zgodę lub wynika to z charakteru pełnomocnictwa np. pełnomocnictwo procesowe- substytucyjne.

Wygaśnięcie pełnomocnictwa:

1. Odwołanie - może nastąpić w każdym czasie bez uzasadnienia.

2. Śmierć pełnomocnika - dot. osoby fizycznej; w przypadku gdy pełnomocnikiem jest osoba prawna lub ułomna osoba prawna mamy do czynienia z zaprzestaniem bytu prawnego.

3. Utrata zdolności do czynności prawnych - osoba fizyczna.

4. Zaistnienie zdarzenia, które zgodnie z treścią pełnomocnictwa powoduje jego wygaśnięcie:

- dokonanie czynności

- upływ terminu

- zajście innych okoliczności

5. Śmierć mocodawcy - chyba, że pełnomocnictwo zawiera umocowanie do dokonania pewnych czynności po śmierci mocodawcy.

PROKURA

Prokura to szczególny rodzaj pełnomocnictwa, które może ustanowić każdy przedsiębiorca podlegający obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorstw.

Specyficzne elementy:

1. Ograniczenie podmiotowe - tylko przedsiębiorca podlegający wpisowi do Krajowego Rejestru Sądowego - nie dot. przedsiębiorców wpisanych do Ewidencji Działalności Gospodarczej;

2. Zakres umocowania - idący dalej niż w przypadku klasycznego pełnomocnictwa- mówi się, że prokurent to alter ego przedsiębiorcy. Może go zastąpić - posiada umocowanie do wszelkich czynności sądowych i poza sadowych z wyjątkiem wyłączonych prawem.

art. 109³ kc - wyłączenia dotyczą tylko czynności, które mogłyby pozbawić przedsiębiorcę jego przedsiębiorstwa lub możliwości czerpania korzyści z posiadania przedsiębiorstwa:

- zbycie przedsiębiorstwa

- oddanie przedsiębiorstwa do korzystania innej osobie

- zbywanie i obciążanie nieruchomości przedsiębiorstwa.

3. Prokurentem może zostać wyłącznie osoba fizyczna, posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych.

4. Prokury w całości nie można przenieść na inną osobę, jednak prokurent może ustanowić pełnomocników, udzielając im pełnomocnictwa:

- szczególnego

- rodzajowego.

5. Zakresu działania prokurenta nie da się skutecznie ograniczyć wobec osób trzecich - wszystkie zawarte przez niego umowy są wiążące - art.109¹ §2 kc.

6. Można jednocześnie uczynić kilka osób prokurentami:

- prokura łączna - czynność prawna dla skutku wiążącego musi być dokonywana łącznie przez wszystkich powołanych prokurentów, jeżeli oświadczenie woli skierowane jest na zewnątrz;

- prokura rozdzielna - każdy z kilku ustanowionych prokurentów ma prawo oddzielnie dokonywać czynności prawnych w imieniu przedsiębiorstwa;

- prokura oddziałowa - prokurenta ustanawia się do spraw danej filii, oddziału czy agencji przedsiębiorstwa i może on reprezentować przedsiębiorstwo tylko w zakresie spraw dotyczących zakresu działania tej konkretnej jednostki.

7. Prokura musi być ustanowiona na piśmie pod rygorem nieważności.

8. Prokura podlega wpisowi do Krajowego Rejestru Sądowego.

9. Wzór podpisu prokurenta również przekazywany jest do KRS.

Wygaśnięcie prokury:

1. Odwołanie - może nastąpić w każdym czasie bez uzasadnienia.

2. Śmierć prokurenta

3. Utrata zdolności do czynności prawnych

4. Śmierć mocodawcy (przedsiębiorcy, którym jest osoba fizyczna) nie prowadzi do wygaśnięcia prokury.

5. Kiedy natomiast przestaje istnieć przedsiębiorstwo (wykreślenie z rejestru, przekształcenie, likwidacja) - wygasa prokura.

---