22.listopada 2008
Polityka pieniężna jako instrument realizacji ogólnych celów polityki gospodarczej wspiera takie cele jak:
- wysoki poziom zatrudnienia,
- wzrost gospodarczy,
- stabilność : cen, stóp procentowych, rynków finansowych czy kursów walutowych.
Wiele z tych celów pozostaje ze sobą w zgodzie, ale nie zawsze możliwa jest realizacja różnych celów jednocześnie. Zmusza to banki centralne do dokonywania wyboru pomiędzy różnymi celami polityki pieniężnej. Wybór taki może ułatwić ustawienie hierarchii celów. W hierarchii tej znajduje odbicie zasada neutralności pieniądza w długim okresie czasu, która stanowi kanon współczesnej makroekonomii i teoretyczną podstawę polityki monetarnej. Polityka pieniężna ukierunkowana na stabilność cen ma określone skutki dla pozostałych celów makroekonomicznych. W długim okresie czasu bank centralny wpływa na nie jedynie za pośrednictwem stabilności ceny. W krótkim okresie możliwe jest stabilizowanie poziomu produkcji i zatrudnienia w przypadku wystąpienia szoków gospodarczych za pomocą zmian w podaży pieniądza. Szok popytowy polegający na spadku popytu zewnętrznego na skutek realnej aprecjacji kursu walutowego prowadzi do obniżenia cen, produkcji i zatrudnienia. Bank Centralny prowadząc politykę ekspansywną może ustabilizować zarówno ceny jak i produkcję i zatrudnienie. Nie ma zatem konfliktu między tymi celami. Stabilizacyjna rola polityki pieniężnej zależy od rodzaju szoku. W przypadku szoku podażowego ważne jest, aby polityka pieniężna wpływała na stabilność cen w średnim okresie a w dodatku jej skuteczność zależy od elastyczności płac i rządowej polityki stymulowania podaży.
Problem równowagi inaczej wygląda w okresie długim. Głównym czynnikiem zmian podaży są zmiany kosztów produkcji a w gospodarkach rozwiniętych najważniejszym elementem kosztów są płace. Gdy w kraju występuje ożywienie gospodarcze, pracodawcy zwiększają oferty pracy, w sytuacji niedoboru siły roboczej wzrastają żądania płacowe. Wzrost kosztów płac powoduje spadek rentowności produkcji. Działalność gospodarcza kurczy się i popyt na pracę spada. Produkcja wraca do stanu wyjściowego. W gospodarce działa więc mechanizm samoczynnie przywracający równowagę jakim jest rynek pracy a ściślej stosunek popytu do podaży i skala żądań płacowych.
Produkcja osiąga stan optymalny przy pełnym zatrudnieniu czyli przy stopie bezrobocia naturalnego. Na równowagę w gospodarce oddziałują czynniki popytowe i podażowe. Równowaga między popytem i podażą przy naturalnej stopie bezrobocia ma charakter równowagi długookresowej. W długim okresie produkcja oscyluje wokół poziomu optymalnego. Kluczowym problemem jest szybkość działania mechanizmu samoregulacji. Różne teorie w tej kwestii mają następstwa w postaci odmiennych zaleceń w sprawie prowadzenia polityki pieniężnej.
Wśród celów polityki pieniężnej wyróżnia się:
cele strategiczne,
cele pośrednie,
cele operacyjne.
Cele strategiczne mają charakter celów finalnych. Bank Centralny tylko na nie oddziaływuje, bo ma na nie wpływ także wiele innych czynników. Są celami kilkuletnimi i ich zadaniem jest tworzenie warunków długofalowej stabilności finansowej i przewidywanych warunków gospodarowania dla przedsiębiorstw. Cele te można osiągnąć stopniowo. W średnim okresie Bank Centralny może dążyć albo do zmniejszenia tempa wzrostu cen albo przyspieszenia tempa wzrostu PKB. Są to cele konkurencyjne. Działaniom nakierowanym na ograniczenie inflacji towarzyszy zwykle osłabienie aktywności gospodarczej i odwrotnie. W teorii i praktyce dominuje pogląd, że w długich okresach zrównoważony wzrost gospodarczy nie jest możliwy w warunkach inflacji. Najpierw trzeba ustabilizować ceny, aby na trwałe uzyskiwać wysokie przyrosty produkcji. Cel finalny może być realizowany przez cele pośrednie i operacyjne albo bezpośrednio ( bezpośredni cel inflacyjny ).
Cele pośrednie- to cele realizowane w okresie krótszym , precyzyjniej reagujące na działanie mechanizmów operacyjnych. Cele te powinny być mierzalne i powinny pozwalać na ocenę efektywności polityki pieniężnej. Kontrola realizacji i ewentualna korekta celu pośredniego jest skuteczniejsza niż celu finalnego. Wytyczenie w miarę pojemnego celu rocznego umożliwia kompromis pomiędzy różnymi poglądami na rolę pieniądza w gospodarce. Argumentem za stosowaniem celów pośrednich jest także niedoskonałość informacji i opóźnienia w ich napływaniu. Jako cele pośrednie mogą służyć: stopa procentowa, limity kredytowe czy agregaty pieniężne M1, M2 lub M3.
Cele operacyjne- realizowane są przez codzienne transakcje Banku Centralnego a Bank może łatwo je kontrolować. Celem takim może być pożądana wysokość bazy monetarnej lub pożądany poziom stóp procentowych rynku pieniężnego. Na oba te instrumenty Bank Centralny ma bezpośredni wpływ.
Dyskusje na temat formułowania celu finalnego doprowadziły do zgody, że kontrola inflacji powinna być celem jedynym lub co najmniej najważniejszym. Nieprzypadkowo średniookresowym celem polityki pieniężnej w latach 1999-2003 był bezpośredni cel inflacyjny. Zakładano obniżenie inflacji do poziomu 4% (na koniec 2003 roku). Bezpośredni cel inflacyjny może być ujęty w postaci jednolitego wskaźnika albo pasma, w jakim dopuszcza się wahania inflacji. Przyjęcie takiego celu ułatwia sytuację Banku Centralnego, gdyż jego osiągnięcie zależy nie tylko od polityki monetarnej, co zmniejsza odpowiedzialność za efekty prowadzonej polityki. Zaletą bezpośredniego celu inflacyjnego jest przejrzystość, zrozumiałość i wiarygodność. Wadą jest to, że uniemożliwia włączenie Banku Centralnego do polityki antycyklicznej i polityki walki z bezrobociem w krótkim okresie.
W praktyce banków centralnych można wyróżnić obecnie dwa podstawowe podejścia do zasadności stosowania i wyboru celów pośrednich. Pierwsze z nich, tzw. tradycyjne opiera się na założeniu, że Bank Centralny, wyznaczając jako cel nadrzędny stabilność cen, powinien w bieżącej polityce dysponować celami pośrednimi i operacyjnymi. Drugie z nich polega na tym, że decyzje dotyczące wykorzystania instrumentów polityki pieniężnej wypracowywane są na podstawie wielu parametrów uznanych za wskaźniki polityki pieniężnej.
Cechą wspólną wszystkich strategii rezygnujących z wykorzystania celów pośrednich jest opieranie decyzji na użyciu dostępnych instrumentów na podstawie oceny kształtowania się parametrów pozwalającej na oszacowanie prawdopodobieństwa realizacji celów finalnych.
W ramach pierwszego podejścia można wykazać tzw. podstawowe strategie realizacji celu finalnego, tj. kontrolę kursu walutowego, stóp procentowych lub agregatów pieniężnych. Są to strategie alternatywne, ponieważ wybór jednego z celów wyklucza realizację pozostałych. W wyborze celów można wyodrębnić dwa etapy. W pierwszym z nich władze monetarne wybierają cel pośredni, czyli parametr, o którym sądzi się, że jest ściśle powiązany z inflacją, jednak nie poddający się precyzyjnej kontroli, szczególnie w krótkim okresie. W drugim etapie wybiera się cel operacyjny ściśle powiązany z celem pośrednim, który poddaje się precyzyjnej kontroli Banku Centralnego. Zadaniem Banku Centralnego jest utrzymywanie parametru wybranego jako cel operacyjny na pożądanym poziomie tak, by cel pośredni znajdował się również pod kontrolą co ma zapewnić realizację celu finalnego. Jedna z podstawowych metod wyboru celów pośrednich opiera się na analizie szoków popytowych i podażowych w gospodarce. Potrzebę wykorzystania celów pośrednich tłumaczy się pośrednim wpływem Banku Centralnego na poziom produkcji i cen. Kolejnym uzasadnieniem była niedostępność bieżącej informacji o rozwoju sytuacji gospodarczej i inflacji oraz opóźnione w czasie działanie instrumentów polityki pieniężnej.
Cele pośrednie
Stopa procentowa
Stopa procentowa- jest ceną kapitału pożyczkowego. W długim okresie jej wysokość zależy od stopy zysku a w krótkim od popytu i podaży kapitału. Istotny wpływ na jej poziom ma też tempo wzrostu cen. Im jest ono większe, tym szybciej spada siła nabywcza pieniądza i dla jej utrzymania wymagane są wyższe stopy procentowe. Wybór celu jakim jest pożądany poziom nominalnych stóp procentowych w gospodarce wiąże się z kształtowaniem rynkowej stopy oprocentowania pożyczek międzybankowych. Jest to stopa transakcji wkładowo- pożyczkowych realizowanych przez banki w celu regulowania płynności. Bank Centralny jest uczestnikiem rynku pieniężnego, bo sprzedaje i kupuje papiery wartościowe oraz udziela kredytu refinansowego. Transakcje te regulują płynność banków, kształtują stopę procentową rynku pieniężnego. Stopa ta z kolei jest wyznacznikiem stóp oprocentowania pozostałych transakcji pożyczkowych, zarówno krótko- jak i długoterminowych. Argumentem za wyborem stopy procentowej jest to, że można ją łatwo kontrolować i obserwować. Jej znaczenie w realizacji celu strategicznego zależy od wpływu na ceny i produkcję a to z kolei zależy od reakcji popytu na kredyty na zmianę stopy procentowej. Jeżeli zmiana stopy procentowej powoduje istotne zmiany popytu na kredyt, instrument ten dobrze pełni rolę regulacyjną. Podstawowym problemem jest tu reakcja między poziomem stóp procentowych a stopniem realizacji celu finalnego. Zdaniem niektórych mechanizm transmisji stóp procentowych pozostaje nierozpoznany. W takim przypadku kontrola stóp procentowych mogłaby pełnić raczej funkcję instrumentu polityki pieniężnej lub celu operacyjnego a nie pośredniego. Techniczną wadą omawianego celu jest ponadto trudność utrzymywania niezmiennych stóp procentowych w długim okresie. Nominalna stopa procentowa jest sumą stopy realnej i spodziewanego wskaźnika inflacji. Na poziom stopy realnej Bank Centralny nie ma wpływu. Ma natomiast wpływ na oczekiwania inflacyjne. Stabilizowanie nominalnej stopy procentowej oznacza utrwalanie oczekiwań inflacyjnych i chwilami realizowanie samospełniającej się prognozy inflacji. Za wyborem stóp nominalnych jako celu pośredniego opowiadali się zwolennicy keynesowskiej teorii pieniądza. Wychodząc z założenia, że popyt na pieniądz jest wysoce elastyczny w stosunku do stopy procentowej uznawali oni, że jej niezmienność pozwala stabilizować dochód i produkcję. Z przeciwnego założenia wychodzili zwolennicy teorii monetarnej. Negowali rolę stopy procentowej utrzymując, że bardziej korzystne jest stabilizowanie dochodu. Ich zdaniem to dochód a nie wysokość stopy procentowej wyznacza popyt na pieniądz.
We współczesnej gospodarce rynkowej wykorzystanie stopy procentowej jest zdeterminowane rolą, jaką pełni ona w polityce pieniężno- kredytowej Banku Centralnego. Podkreśla się zwłaszcza jej znaczenie informacyjne i motywacyjne w oddziaływaniu na procesy realne. Skuteczność oddziaływania na przebieg procesów realnych jest dość ograniczona, ponieważ:
poszczególne sektory gospodarki w różny sposób reagują na obniżenie lub podniesienie stopy procentowej- dotyczy to zwłaszcza podmiotów zdolnych do samofinansowania,
pewne inwestycje mające podstawowe znaczenie dla przetrwania na rynku, np. modernizacyjne lub dostosowujące strukturę produkcji do zmian w strukturze popytu są realizowane niezależnie od poziomu stopy procentowej. Rentowność inwestycji jest oceniana w długim okresie. Przedsiębiorstwo zadłużając się, gdy stopa procentowa jest wysoka może spodziewać się jej spadku,
przedsiębiorstwo może akceptować konieczność płacenia wysokiej stopy procentowej w przypadku, gdy ma możliwość przerzucenia wzrostu kosztów na cenę bez ryzyka utraty rynków zbytu,
restrykcyjne oddziaływanie stopy procentowej zależy także od stopy inflacji , która osłabia tę restrykcyjność,
na możliwość oddziaływania wysokością stopy procentowej wpływa międzynarodowy rynek finansowy i łatwość przepływu kapitału między krajami.
Tanie kredyty dostępne na rynkach zagranicznych osłabiają restrykcyjny wpływ stóp krajowych na popyt globalny. Nie wyklucza to jednak oddziaływania za pomocą stóp procentowych na zachowania producentów i konsumentów. Dużą uwagę przywiązuje się do takiego kształtowania ich poziomu, aby umożliwić efektywną alokację zasobów. Zbyt niska stopa nie sprzyja mobilizacji oszczędności i selekcji inwestycji. Z kolei zbyt wysoka hamuje konsumpcję i inwestycje.
Stopa procentowa podlega fluktuacji w czasie. Nadmierne wahania są jednak niepożądane, bo mogą powodować destabilizację gospodarki. Stąd dużą wagę przywiązuje się do stabilizacji stóp procentowych, która ogranicza wahania realnego popytu na pieniądz. Ułatwia także stabilizację dochodu realnego. Manipulując podażą pieniądza Bank Centralny kompensuje wpływ wahań realnego popytu na pieniądz na popyt globalny i produkcję. Stałe stopy utrzymywane są kosztem kompensacyjnych zmian podaży pieniądza. Warunkiem skuteczności takiej polityki jest stabilność autonomicznych czynników wyznaczających popyt a więc skłonności do konsumpcji i inwestycji wydatków rządowych i podatków.
29.listopada 2008
Podaż pieniądza
Kształtowanie podaży pieniądza polega na określaniu granicy dopuszczalnego wzrostu ilości pieniądza w obiegu w ujęciu nominalnym i realnym. Kontrolę nad podażą pieniądza można próbować uzyskać sterując rozmiarami bazy monetarnej czyli pieniądza M0 obejmującego gotówkę i depozyty banków na rachunkach w Banku Centralnym. Może być ona traktowana jako cel pośredni dzięki któremu możliwe jest osiągnięcie zakładanej stopy inflacji.
W polityce pieniężnej mogą być wykorzystywane także inne agregaty, np. M1 obejmujący pieniądz gotówkowy w obiegu, depozyty i inne zobowiązania bieżące gospodarstw domowych, niemonetarnych instytucji finansowych, przedsiębiorstw, instytucji niekomercyjnych działających na rzecz gospodarstw domowych, instytucji samorządowych i funduszy ubezpieczeń społecznych. Charakteryzuje się on największym stopniem płynności i jest związany z pieniądzem gromadzonym dla celów transakcyjnych, spekulacyjnych i z powodu ostrożności.
Po drugie agregat M2 obejmujący M1 oraz depozyty i inne zobowiązania z terminem pierwotnym do dwóch lat włącznie zablokowane (umowa ta nie przewiduje możliwości zerwania wcześniej, przed terminem lokaty) a także depozyty z okresem wypowiedzenia do 3 miesięcy włącznie. Jest on wykorzystywany przez banki do udzielania kredytów krótkoterminowych.
Po trzecie mamy agregat M3 obejmujący M2 i operacje z przyrzeczeniem odkupu, dłużne papiery wartościowe z pierwotnym terminem zapadalności do dwóch lat włącznie oraz jednostki uczestnictwa w funduszach rynku pieniężnego. Agregat stanowi główne źródło finansowania długoterminowych kredytów inwestycyjnych, ponieważ środki charakteryzują się najniższym stopniem płynności.
Wyznaczanie wielkości podaży pieniądza opiera się przeważnie na teorii ilościowej. Zgodnie z nią nominalny wzrost podaży pieniądza powinien być dostosowany do przewidywanej aktywności gospodarczej oraz nie dającego się przewidzieć wzrostu cen. Nadmiernie restrykcyjna polityka pieniężna nakierowana na cele antyinflacyjne i konsekwencji małe przyrosty podaży pieniądza może jednak spowodować recesję, bo będzie hamować wzrost produkcji i zatrudnienia.
Bank Centralny może kontrolować podaż pieniądza pośrednio lub bezpośrednio. Kształtowanie podaży pieniądza M1 a zwłaszcza bazy monetarnej M0 sprowadza się do działalności emisyjnej Banku Centralnego polegającej na bezpośrednim regulowaniu pieniądza gotówkowego w obiegu. Wielkość emisji jest zdeterminowana z jednej strony koniecznością wymiany zużytych znaków pieniężnych na nowe a z drugiej strony koniecznością finansowania procesów realnych.
Poza tym Bank Centralny kontroluje bazę monetarną przez operacje otwartego rynku wywierające bezpośredni wpływ na rezerwy gotówkowe banków. Znacznie bardziej skomplikowana jest regulacja podaży pieniądza w szerokim znaczeniu z uwagi na pojawiające się substytuty pieniądza oraz ze względu na to, że jego kreacją zajmują się banki operacyjne w działalności kredytowej. Bank Centralny w tym przypadku może oddziaływać jedynie pośrednio poprzez zmiany stóp procentowych co wpływa na mnożnik kreacji pieniądza. Ta metoda kontroli nie jest łatwa. Aby osiągnąć określony cel Bank Centralny powinien dokładnie oszacować krzywą popytu na pieniądz, tj, kąt jej nachylenia oraz zmiany położenia w zależności od zmian realnych dochodów. Zwolennicy teorii ilościowej ( monetarystycznej ) uważają, że stabilizacja podaży pieniądza oznacza jednocześnie stabilizację popytu zagregowanego i globalnej produkcji. Proponują wręcz stosowanie stałego 3-4%-towego wzrostu podaży pieniądza w ujęciu realnym rocznie, czyli mniej więcej tyle, ile wynosi roczny przyrost PKB i zdolności produkcyjnych. Zalety podaży pieniądza jako celu polityki pieniężnej wynikają z wad stopy procentowej. W sytuacji wahań globalnego popytu wywołanych czynnikami autonomicznymi lepszym parametrem jest właśnie podaż pieniądza. Jej stabilizacja oznacza jednak dopuszczenie wahań stopy procentowej. Na wahania te reaguje zarówno popyt konsumpcyjny jak i inwestycyjny, dzięki czemu dochodzi do stabilizacji popytu globalnego i w konsekwencji do stabilizacji realnego PKB.
(Mamy zatem omówione cele polityki monetarnej : stopę procentową i podaż pieniądza)
Posługując się modelem IS-LM można rozstrzygnąć kwestię wyboru między stopą procentową a podażą pieniądza jako celem polityki monetarnej. Wybór celu dotyczy sytuacji braku stabilności krzywej IS ( w sytuacji wahań czynników autonomicznych, innych niż popyt na pieniądz kształtujących popyt globalny na dobra i usługi, np. zmiany planowanych inwestycji, zmiany skłonności do konsumpcji, zmiany wydatków rządowych i podatków) i stabilnej krzywej LM.
Gdy Bank Centralny przewiduje wahania krzywej IS (przesunięcie z IS' do IS'') i stabilność krzywej LM, to bardziej racjonalny jest wybór podaży pieniądza jako celu pośredniego polityki pieniężnej niż wybór stopy procentowej.
Wahania krzywej IS przewidują wahania produkcji realnej tylko między Y1 (produkcję tę wyznacza punkt przecięcia krzywej LM i IS') i Y2 (produkcję tę wyznacza punkt przecięcia LMo i IS''), gdy celem jest podaż pieniądza.
Inaczej wygląda problem, gdy celem Banku Centralnego jest kształtowanie stopy procentowej. Wówczas rozmiary produkcji wyznaczane są przez punkty przecięcia IS' i IS'' z docelową stopą procentową R . Wahania produkcji między Y' a Y'' (gdy celem jest poziom oprocentowania) są większe, niż wahania produkcji pomiędzy Y1 a Y2 (gdy celem jest podaż pieniądza).
Ostatecznie można więc stwierdzić, że jeśli występują autonomiczne przyczyny wahań popytu globalnego, celem pośrednim Banku Centralnego powinna być podaż pieniądza. Gdy powodem wahań popytu globalnego są wahania popytu na pieniądz, problem racjonalności wyboru celu przedstawia rysunek poniżej:
Pożądana wielkość produkcji jest wyznaczona przez punkt przecięcia LM0 i IS i wynosi Y*. Wahania popytu na pieniądz wywołujące przesunięcia krzywej LM, przy stałej podaży pieniądza powodują brak stabilności na rynku pieniężnym. Waha się stopa procentowa (pomiędzy R' a R''), czego skutkiem są także wahania AD i produkcji (pomiędzy Y' a Y''), które występują, gdy celem jest stabilizowanie podaży pieniądza.
Jeśli jednak celem polityki Banku Centralnego jest stały poziom stopy procentowej to wahaniom podlega podaż pieniądza. Jeśli zmianom popytu na pieniądz towarzyszą takie same zmiany podaży pieniądza krzywa LM nie zmienia swego położenia (tak naprawdę będzie ona pozioma, o czym była mowa wyżej). Zmiany popytu na pieniądz muszą być kompensowane po to, aby móc utrzymać stopę procentową na stałym poziomie (R*). Pozwala to utrzymać produkcję na pożądanym poziomie. Wahania produkcji są znacznie mniejsze albo nie występują w ogóle.
Monetaryści uważają, że popyt na pieniądz jest stabilny. Nic więc dziwnego, że opowiadają się za podażą pieniądza jako celem Banku Centralnego. Keynesiści z kolei nie wierzą w stabilność popytu na pieniądz. Bardziej skłonni są wybrać stopę procentową jako cel pośredni polityki pieniężnej. Ich teza ma potwierdzenie w rzeczywistości. Rozwój nowych rodzajów usług finansowych oraz nowych instrumentów zawierania transakcji na zliberalizowanych rynkach w coraz większym stopniu sprzyja wahaniom popytu na pieniądz.
Podaż pieniądza jako cel polityki pieniężnej/monetarnej.
Jeżeli celem polityki pieniężnej jest ustalenie podaży pieniądza na określonym poziomie prosta LM nie zmienia nachylenia w stosunku do osi OX.
Lewy wykres pokazuje ekspansywną politykę pieniężną. Prosta LM została przesunięta o ∆M, bo zapewnia podaż pieniądza na określonym poziomie, wyższym niż w okresie wyjściowym (wzrost podaży pieniądza). Efektem przesunięcia LM0 do LM1 jest wzrost dochodu z Y do Y1 i spadek stopy procentowej z R do R1.
Prawy wykres pokazuje politykę restrykcyjną, polegającą na zmniejszeniu podaży pieniądza o ∆M . Prosta LM przesuwa się do LM1, co powoduje zmniejszenie dochodu z Y do Y1 i wzrost stopy procentowej z R do R1.
Strategia kontroli podaży pieniądza była stosowana przez wiele banków centralnych. Z czasem okazało się jednak, że zależność między zmianami podaży pieniądza i cenami coraz trudniej empirycznie uchwycić. Szacowane w poszczególnych krajach funkcje popytu na pieniądz były coraz mniej stabilne, tak, że w pewnym momencie programowanie przyrostu podaży pieniądza niezbędnego do osiągnięcia założonego celu inflacyjnego stało się niemożliwe.
Zmiany zachodzące na rynkach finansowych spowodowały, że BC może oddziaływać efektywnie jedynie na krótkoterminowe stopy procentowe rynku pieniężnego, a dopiero za ich pośrednictwem na takie zmienne jak inflacja czy pieniądz ogółem. Opierając się na tych ustaleniach należy zatem przyjąć, że brak jest możliwości kontroli podaży pieniądza ogółem poprzez kontrolę pieniądza rezerwowego, nawet przy stabilnym mnożniku kreacji pieniądza.
Wyżej analizowane cele są właściwe przy wahaniach czynników popytowych. Gdy występują wahania czynników podażowych stabilizowanie popytu nie da pożądanych rezultatów. Niezbędne jest przystosowanie gospodarki do zmian czynników realnych. Racjonalnym celem polityki monetarnej może być wysokość nominalnego PKB. Strategia taka polegałaby na wyznaczeniu określonej ścieżki wzrostu dochodów i na reagowaniu władz monetarnych w zależności od odchyleń rzeczywistego PKB od podanej do publicznej wiadomości ścieżki. Takie określenie celu jest całkowicie zgodne z ogólnymi celami polityki monetarnej, tj. stabilnością cen i wzrostem gospodarczym. Nominalny PKB wyznaczony jest przez poziom cen i produkcję realną. Zrealizowanie go na planowanym poziomie wymaga od Banku Centralnego takiego sterowania instrumentami polityki pieniężnej, aby równocześnie uzyskać pożądany poziom cen albo dopuszczalną granicę ich wzrostu i zamierzoną wielkość produkcji. BC ma możliwość kształtowania popytu globalnego manipulując podażą pieniądza. Podaż pieniądza nie jest jednak w tym przypadku celem. Jej zmiany są podporządkowane osiągnięciu planowanego poziomu PKB. Jeżeli np. popyt globalny spada następuje spadek cen i produkcji nominalnej. Aby odwrócić niekorzystne tendencje Bank Centralny może zwiększyć popyt emitując dodatkową ilość pieniądza. Ceny i produkcja wzrosną. Chodzi jednak o to, aby wzrost obu wielkości miał pożądane proporcje i aby zrealizować zasadniczy cel jakim jest zaplanowana wysokość nominalnego PKB. Jeżeli z kolei produkcja spada w wyniku wzrostu kosztów wytwarzania to przy określonym popycie globalnym nieuchronny wzrost cen może spowodować wzrost nominalnego PKB pomimo jego realnego spadku. Jeśli celem BC jest zakładany poziom nominalnego PKB będzie on musiał ograniczyć ilość pieniądza i popyt globalny. W takiej sytuacji trzeba prowadzić politykę deflacyjną dostosowującą popyt do niższej produkcji. Gdyby celem BC była podaż pieniądza lup stopa procentowa stabilizowałby on jedynie popyt globalny nie dostosowując go do realnej produkcji. Wybierając za cel nominalny PKB Bank Centralny ma możliwość prowadzenia bardziej zdecydowanej polityki hamowania cen.
Nominalny PKB jako cel polityki pieniężnej ma też wady. Informacje na temat jego zmian Bank Centralny otrzymuje z opóźnieniem. Nie jest więc w stanie dysponować precyzyjnymi danymi warunkującymi prawidłowość podejmowanych decyzji. Ponadto aby prawidłowo zmienić popyt globalny trzeba precyzyjnie znać związki zachodzące między zmianami podaży pieniądza, popytu globalnego i nominalnego PKB a w tej kwestii istnieją poważne rozbieżności w teorii ekonomii.
Jeśli celem polityki monetarnej jest osiągnięcie dochodu o określonej wysokości Y1, funkcja LM musi być pionowa.
Na lewym wykresie mamy przykład polityki ekspansywnej, której celem jest osiągnięcie dochodu Y1 większego niż w okresie wyjściowym Y . Osiągnięcie tego celu wymaga przesunięcia krzywej LM z LM do LM1. Przy nie zmienionym położeniu krzywej IS daje to spadek stopy procentowej z R do R1.
Celem pośrednim polityki pieniężnej może być także stabilizacja kursu walutowego. Wybór takiego celu oznacza, że uwzględnia się jego duży wpływ na ceny towarów eksportowanych i importowanych oraz pośrednio na poziom cen krajowych. Prowadzona przez BC polityka kursu walutowego sprowadza się do dokonywania w pewnym momencie jednorazowej dewaluacji lub rewaluacji w systemie kursów stałych bądź do wywołania albo przeciwdziałania deprecjacji lub aprecjacji w systemie kursów płynnych. Może ona również służyć podtrzymaniu istniejącego poziomu kursu walutowego.
Strategia kontroli kursu walutowego w systemie kursów stałych zakłada, że cel inflacyjny można osiągnąć za pomocą stabilizacji kursu waluty krajowej do innej waluty lub koszyka walut. Stabilizuje się więc kurs nominalny po to, aby ustabilizować wewnętrzną siłę nabywczą waluty. Ograniczenie wahań kursu stabilizuje ceny krajowe towarów importowanych, które w zależności od stopnia otwartości gospodarki mają większy lub mniejszy wpływ na kształtowanie ogólnego poziomu cen w danym kraju. W długim okresie może być jednak konieczna dewaluacja lub rewaluacja.
Dewaluacja powoduje spadek cen towarów eksportowanych i wzrost cen towarów importowanych, a w konsekwencji wzrost eksportu i spadek importu.
Rewaluacja powoduje wzrost cen towarów eksportowanych i w konsekwencji spadek eksportu oraz spadek cen towarów importowanych i wzrost importu. Przeprowadza się ją rzadko dla osłabienia tendencji inflacyjnych w gospodarce.
Aprecjacja ( rewaluacja )- wzrost ceny (wartości) pieniądza.
Rewaluację uruchamia rząd, aprecjację uruchamia mechanizm rynku, uruchamia się ona samoczynnie.
Kurs walutowy odzwierciedla w sposób pośredni charakter polityki pieniężnej. Spadek kursu płynnego wskazuje na fakt, że polityka pieniężna jest zbyt liberalna i nadmierny popyt wywołuje nadwyżkę importu i towarzyszącą temu deprecjację waluty krajowej.
Kurs walutowy nie wyraża jednak w pełni zmian w polityce pieniężnej. Wchodzi on w interakcję z cenami krajowymi, tzn. wpływa na ich wysokość ale też jest przez nie determinowany. Poza tym wahania kursu walutowego zwłaszcza w krótkich okresach są zdeterminowane nie tylko stopniami inflacji wewnętrznej i zewnętrznej ale także przepływami kapitału, interwencjami walutowymi czy zmianami koniunkturalnymi w gospodarce światowej.
W literaturze wymienia się ponadto inne cele pośrednie, które nie były jednak stosowane w praktyce. Jednym z nich jest wyznaczenie pożądanej różnicy rynkowych stóp procentowych krótko- i długo-terminowych dzięki czemu Bank Centralny może oddziaływać na popyt konsumpcyjny i inwestycyjny i realną produkcję. Inną propozycją jest kontrola agregatów kredytowych czyli oddziaływanie BC na wartość kredytów dla przedsiębiorstw i ludności oraz wartość kredytów ogółem. Zaletą tych agregatów jest to, że popyt na kredyt bezpośrednio reaguje na instrumenty polityki BC. Można także oszacować wpływ udzielanych kredytów na aktywność gospodarczą. Praktycznych doświadczeń w stosowaniu takich celów nie ma.
30.listopada.2008
Skuteczność polityki pieniężnej
Przy danych krzywych IS i LM1 równowaga ma miejsce w punkcie E1 przy stopie R1 i produkcji Y1. Ekspansja pieniężna ( działanie prowadzące do wzrostu podaży pieniądza )powoduje przesunięcie krzywej LM1 do LM2. Punkt równowagi przesuwa się do E2, stopa procentowa spada z R1 do R2 a produkcja i dochód rośnie z Y1 do Y2. Produkcja rośnie w wyniku pobudzenia popytu inwestycyjnego i konsumpcyjnego wskutek spadku stopy procentowej i potanienia kredytów.
W gospodarce otwartej, w systemie kursów płynnych, spadek stóp procentowych powoduje spadek popytu na walutę krajową i odpływ kapitału. Spada kurs waluty krajowej, co powoduje spadek importu i wzrost eksportu. Eksport netto rośnie. Stymuluje to dodatkowo wzrost popytu globalnego oaz produkcji i dochodu. Polityka pieniężna jest skuteczna w systemie kursów płynnych w krótkim okresie czasu. W długim okresie pieniądz jest neutralny dla zmiennych realnych.
W systemie kursów stałych, po wzroście podaży pieniądza, aby nie dopuścić do spadku kursu waluty krajowej BC dokonuje interwencji na rynku walutowym. Sprzedaje waluty obce i zmniejsza podaż pieniądza krajowego. Następuje spadek rezerw dewizowych.
Utrzymanie stałego kursu walutowego wymaga utrzymania stałej stopy procentowej. W sferze realnej nie zachodzą zmiany. Brak zmiany stopy procentowej powoduje brak zmian popytu globalnego, produkcji i dochodu. Polityka monetarna jest nieskuteczna w systemie kursów stałych.
Polityka pieniężna i fiskalna wywołują różne skutki w zależności od horyzontu czasowego.
W długim okresie polityka pieniężna wpływa jedynie na stopę inflacji, a polityka fiskalna na poziom długu publicznego, rolę sektora publicznego oraz skalę i strukturę opodatkowania ,a za ich pośrednictwem na zmienne realne.
W krótkim okresie BC całkowicie kontroluje stopę procentową rynku pieniężnego, ale pozostałe zmienne, takie jak: kurs walutowy czy długoterminowa stopa procentowa pozostają pod wpływem polityki fiskalnej.
W okresie krótkim i średnim prowadzeniu obu polityk towarzyszą liczne zakłócenia implikujące ich koordynację. Możliwości koordynacji w praktyce są ograniczone, ponieważ wymaga to rozwiązania wielu problemów technicznych i politycznych.
Polityka pieniężna wpływa na gospodarkę powoli i w sposób przewidywalny, a polityka fiskalna stosunkowo szybko, ale jej efekty są często niepełne. Ponadto różni je szybkość reakcji. BC może szybko podejmować decyzje, natomiast czas reakcji polityki fiskalnej jest stosunkowo długi, ponieważ jest uwarunkowany procesem kontroli demokratycznej spowodowanej przez parlament. Ponadto koordynację utrudnia słabe rozpoznanie wpływu polityki fiskalnej na stopę procentową i kurs walutowy. Polityka oparta na niedostatecznej znajomości mechanizmów konsumpcyjnych może się okazać nieefektywna. Inne przeszkody wynikają z tego, że głównym celem polityki monetarnej jest zapewnienie stabilności cen, a w krótkim okresie przedmiotem troski rządu jest przede wszystkim poziom aktywności gospodarczej i zatrudnienia. Rząd nie ogranicza się jedynie do stabilizacji gospodarki. Jego decyzje są złożone i przynajmniej częściowo umotywowane racjami politycznymi, a nawet wyborczymi.
Koordynacja może przybierać różne formy- od wprowadzenia jednolitej polityki poprzez wspólne ustalanie celów, zasad i reguł prowadzenia polityki gospodarczej, aż do dialogu i wymiany informacji pomiędzy różnymi podmiotami. W odniesieniu do polityki pieniężnej i fiskalnej koordynacja polega na określeniu ogólnych zasad prowadzenia polityki gospodarczej. Nie można jej sprowadzać tylko do kwestii przestrzegania dyscypliny budżetowej. Gospodarka jest bowiem narażona na różne skoki. Jeśli mają one charakter popytowy, koordynacja nie jest konieczna, bo skutki tych szoków można zneutralizować za pośrednictwem polityki pieniężnej lub fiskalnej. Koordynacja jest potrzebna w przypadku szoków podażowych.
RODZAJE POLITYKI PIENIĘŻNEJ
Zasada realizowania stałego, z góry określonego celu polityki pieniężnej- oznacza neutralny stosunek BC do tego, co się dzieje w gospodarce. Raz wyznaczony cel pośredni jest realizowany konsekwentnie bez względu na okoliczności. Strategia postępowania jest stała.
Polityka dyskrecjonalna- oznacza z kolei przystosowanie działań BC do konkretnej sytuacji gospodarczej. BC może reagować na procesy deflacyjne, może zapobiegać spadkowi kursu walut, może przeciwdziałać przegrzaniu koniunktury i wzrostowi deficytu bilansu płatniczego. Jest to polityka elastycznej reakcji. Zakłada możliwość reagowania na podaż pieniądza. Jeśli podaż ta wskutek działania BC rośnie, mówimy o polityce ekspansywnej, a jeśli maleje- o polityce restrykcyjnej.
BC oddziałuje na podaż pieniądza w celu ustabilizowania cen i wspierania polityki gospodarczej rządu. W okresie recesji podejmowana jest polityka ekspansywna. Działania prowadzące do wzrostu podaży pieniądza przynajmniej w krótkim okresie powodują spadek stopy procentowej. Zwiększa to popyt globalny, a w konsekwencji produkcję, zatrudnienie i poziom aktywności gospodarczej. Z kolei, gdy inflacja osiąga wysoki poziom i jest spowodowana nadmierną kreacją pieniądza w ujęciu nominalnym, BC zmniejsza stopę wzrostu podaży pieniądza, stosując politykę restrykcyjną. Jej konsekwencją jest spadek inwestycji, produkcji i zatrudnienia.
INSTRUMENTY POLITYKI PIENIĘŻNEJ
- oddziaływania bezpośredniego,
- oddziaływania pośredniego
Instrumenty oddziaływania bezpośredniego:
limitowanie koncentracji kredytów i innych wierzytelności zgodnie z Ustawą Prawo Bankowe,
ustawowe uprawnienie RPP do wprowadzenia ( w razie zagrożenia realizacji polityki pieniężnej):
- ograniczenia wielkości środków pieniężnych oddawanych przez banki do dyspozycji kredytobiorców i pożyczkobiorców,
-obowiązku utrzymania nieoprocentowanego NBP od zagranicznych środków płatniczych wykorzystywanych przez banki i krajowych przedsiębiorców.
Instrumenty oddziaływania pośredniego:
rezerwy obowiązkowe
kredyt refinansowy:
- redyskontowy,
- lombardowy,
- techniczny
3) operacje otwartego rynku:
- bezwarunkowe (outright sale i outright purchase)
- warunkowe (repo i reverse repo)
Polityka ekspansywna |
Polityka restrykcyjna |
|
- przeniesienie stopy rezerwy obowiązkowej, - podniesienie stóp kredytu refinansowego i utrudnienie dostępu do niego, - sprzedaż papierów wartościowych w operacjach otwartego rynku (outright sale lub repo)
|
Do norm ograniczających możliwości angażowania środków banku w poszczególne przedsięwzięcia należą limity koncentracji (zaangażowania) określone w Ustawie Prawo Bankowe. Zgodnie z nią suma wierzytelności banku, udzielonych przez bank zobowiązań pozabilansowych oraz posiadanych przez bank bezpośrednio lub pośrednio akcji lub udziałów w innym podmiocie, wniesionych dopłat w spółce z o.o. lub też wkładów albo sum komandytowych- w zależności od tego, która z tych kwot jest większa- w spółce komandytowej lub komandytowo-akcyjnej, obciążonych ryzykiem jednego podmiotu lub grupy podmiotów powiązanych kapitałowo lub organizacyjnie, czyli takich, z których przynajmniej jeden bezpośrednio lub pośrednio wywiera znaczący wpływ na pozostałe lub które stanowią dla banków jedno ryzyko gospodarcze ze względu na to, że kondycja finansowa jednego z nich może mieć wpływ na spłatę zobowiązań przez pozostałe, nie może przekroczyć:
20 % funduszy własnych- w przypadku, gdy którykolwiek z tych podmiotów jest w stosunku do banku podmiotem dominującym lub zależnym albo jest podmiotem zależnym od dominującego wobec banku;
25 % funduszy własnych banku- w przypadku, gdy podmioty te nie są podmiotami powiązanymi z bankiem w sposób opisany powyżej.
Jeśli suma wierzytelności banku ( lub udzielonych zobowiązań pozabilansowych ) w stosunku do jednego podmiotu lub ich grupy powiązanej kapitałowo lub organizacyjnie przekroczy 10 % funduszy własnych banku. Zarząd banku jest ponadto zobowiązany zgłaszać taki fakt KNB. Suma wierzytelności banku oraz udzielonych przez bank zobowiązań pozabilansowych przekraczających 10 % funduszy własnych banku w stosunku do podmiotów, o których mowa wyżej, nie może być poza tym wyższa niż 80 % funduszy własnych banku.
REZERWY OBOWIĄZKOWE
Utrzymywanie rezerw w gotówce i na rachunkach w BC ma na celu zapewnienie wypłacalności banków komercyjnych.
Rezerwy obowiązkowe to ta część całkowitych rezerw znajdujących się w dyspozycji banków, która z mocy prawa nie może być wykorzystana do tworzenia pieniądza przez udzielanie pożyczek. Wyraża się ją w % wybranych depozytów bankowych. Zmiany stopy rezerw wpływają na podaż pieniądza za pośrednictwem mnożnika.
Mnożnik kreacji pieniądza jest odwrotnością stopy rezerw obowiązkowych. Wzrost stopy rezerw prowadzi do spadku podaży pieniądza i odwrotnie. Zmiany stóp rezerw obowiązkowych są zwykle niewielkie, gdyż wywołują zwielokrotnione zmiany podaży pieniądza. Poza tym negatywnie wpływają na gospodarkę finansową banków, ponieważ zaburzają zarządzanie ich aktywami i pasywami. BC nie może ich zmieniać zbyt często, bo zostałaby zachwiana stabilność monetarna i ekonomiczna kraju. Wzrost stopy rezerw może doprowadzić banki, które mają niskie rezerwy nadwyżkowe do problemów z płynnością. Poza tym zmiany stopy rezerw mają duże znaczenie wówczas, gdy kraj jest narażony na znaczne przepływy krótkoterminowe kapitałów międzynarodowych. Ich dopływ z zagranicy zwiększa rezerwy banków i emisję pieniądza wewnątrz kraju. I odwrotnie- odpływ kapitału powoduje wycofanie środków z banków, kurczenie się ich rezerw i wewnętrznego obiegu pieniężnego. Zmiany stóp rezerw obowiązkowych mogą skutecznie neutralizować wpływ międzynarodowych ruchów kapitałów na płynność systemu bankowego. Stopa rezerw obowiązkowych może być zróżnicowana w zależności od terminów zobowiązań, osoby właściciela, czy wielkości wkładu.
Rezerwa obowiązkowa zwłaszcza, jeśli nie jest oprocentowana, jest formą para-podatku odprowadzanego przez banki do BC. Jeśli na dodatek jest wysoka, ma wpływa na kalkulację oprocentowania kredytów. Wskutek odprowadzania rezerw mniej środków pozostaje w banku. Środki pochodzą od klientów, którym bank musi zapłacić odsetki. Stąd stopa oprocentowania środków udostępnionych przez bank musi być wyższa.
Współczynnik korygujący
1 - (udział lokaty w kapitałach obcych × stopa rezerw obowiązkowych +
+ udział drugiej lokaty w kapit. obcych × stopa rezerw obowiązkowych drugiej lokaty )
↓ stopy rezerw obowiązkowych - ↑ wsp.koryg.
↑ stopy rezerw obowiązkowych - ↓ wsp.koryg.
Koszt pozyskania kapitału z uwzględnieniem rezerw:
Jeśli rezerwy ↑ - koszt pozyskania kapitału ↑
Jeśli wsp. koryg. ↓ - koszt pozyskania kapitału ↑
Jeśli wsp. koryg. ↑- koszt pozyskania kapitału ↓
Nominalne oprocentowanie kredytu:
↑ rezerwa obowiązkowa ↓ oprocentowanie kredytu i odwrotnie
Efektywne oprocentowanie kredytu:
↑ rezerwa obowiązkowa ↑ efektywne oprocentowanie kredytu
↑ stopa rezerw obowiązk. ↑ oprocentowanie kredytów
↓ stopa rezerw obowiązk. ↓ oprocentowanie kredytów
13.grudnia 2008
Zmiana poziomu stopy rezerw obowiązkowych w jednakowym stopniu obejmuje wszystkie banki. Instrument ten nie działa selektywnie tylko jednocześnie wpływa na banki z nadmiarem jak i niedoborem rezerw. Wskaźnik rezerw obowiązkowych nie jest instrumentem szybkiego oddziaływania. Powinien być stosowany do kształtowania długoterminowej płynności sektora bankowego.
W Polsce rezerwy obowiązkowe odprowadzane są od środków płatnych na żądanie oraz od środków terminowych za wyjątkiem środków wyłączonych z podstawy naliczania zgodnie z przepisami ustawowymi. Zgodnie z Ustawą o NBP stopa rezerw obowiązkowych nie może przekroczyć 30 % w przypadku depozytów a vista ( płatnych na żądanie ) i 20 % w przypadku lokat terminowych. Aktualnie stopa ta jest ujednolicona i niezależnie od rodzaju środków i rodzaju waluty wynosi 3,5 %. Ponadto kwotę naliczonej rezerwy banki pomniejszają o równowartość 500 tys. EUR. Od obowiązku odprowadzania rezerwy bank może być zwolniony np. w okresie realizacji postępowania naprawczego.
Należna rezerwa podlega odprowadzeniu na rachunek bieżący lub rachunek rezerw obowiązkowych. Karne odsetki z tytułu nieodprowadzenia rezerwy obowiązkowej wynoszą dwukrotność stopy kredytu lombardowego a kwota odprowadzonej rezerwy jest oprocentowana na poziomie 0,9 stopy redyskonta. Bank może wykorzystać rezerwę w ciągu dnia do bieżących rozliczeń pieniężnych. Biorąc pod uwagę aktualne regulacje rezerwy są instrumentem oddziaływania na płynność, natomiast mają minimalny wpływ na kształtowanie akcji kredytowej.
Od dłuższego czasu możemy zaobserwować spadek roli rezerw obowiązkowych. Część krajów stopniowo obniżała stopy rezerwy obowiązkowej aż do ich całkowitej likwidacji, np. Kanada, Szwecja. Część państw utrzymała ten instrument, ustalając niskie stopy rezerw i wprowadzając ich oprocentowanie. Zneutralizowało to ich wpływ na koszty i parafiskalny/parapodatkowy charakter.
KREDYT REFINANSOWY
Refinansowanie banków polega na udzielaniu kredytów przez Bank Centralny pozostałym bankom, które mogą w ten sposób upłynnić swoje aktywa. Za pomocą tych kredytów Bank Centralny ma wpływ na działalność banków operacyjnych poprzez określenie warunków kredytowych. NBP może udzielać bankom kredytu refinansowego w złotych w celu uzupełnienia ich zasobów finansowych.
Kredyt refinansowy może być udzielony:
do określonej kwoty w rachunku kredytu,
pod zastaw papierów wartościowych do określonej części ich wartości nominalnej ( kredyt lombardowy ),
w innej formie określonej przez NBP.
Poza tym NBP może przyjmować weksle do dyskonta i redyskonta. Kredyt może być także udzielony bankowi dla realizacji programu postępowania naprawczego.
Kredyt refinansowy jako instrument polityki pieniężnej cechuje ograniczona skuteczność. Trudno jest za jego pomocą kontrolować płynność sektora bankowego, m.in. dlatego, że współcześnie banki cechuje duża niezależność finansowa od NBP. Zamiast refinansować się w NBP mogą się one refinansować na rynku pieniężnym, np. na rynku lokat międzybankowych. Oprócz tego, jeśli dysponują dużymi własnymi rezerwami pieniężnymi nie zależy im na refinansowaniu w NBP. W przypadku Polski, gdzie dużą rolę w sektorze bankowym odgrywa kapitał zagraniczny banki mogą liczyć na pomoc macierzystych jednostek w regulowaniu płynności.
Ponadto w operacjach refinansowania stroną inicjującą są banki, które decydują czy chcą zaciągnąć kredyt czy nie.
O skuteczności kredytu refinansowego w kształtowaniu podaży pieniądza decyduje elastyczność cenowa popytu na kredyt a na to BC nie ma wpływu. Potwierdziły to niejednokrotnie obniżki stóp kredytu refinansowego, które nie spowodowały gwałtownego przyrostu popytu na kredyt, ponieważ banki w niewielkim stopniu korzystają w ostatnich latach z kredytu refinansowego.
Kredyt redyskontowy
Polityka redyskonta polega na określeniu przez Bank Centralny stopy redyskontowej przy udzielaniu kredytu redyskontowego oraz zmianach dostępności tego kredytu ( kontyngenty redyskonta i wymagania w stosunku do redyskontowanych weksli). Zmiany stopy redyskonta powinny zapewniać kontrolę płynności sektora bankowego. W rzeczywistości kontrola ta nie jest dostatecznie skuteczna, ponieważ:
Bank Centralny nie może zbyt często zmieniać stopy redyskonta dostosowując się do koniunktury, ponieważ spowodowałoby to spadek zaufania do niej,
banki komercyjne cechuje duża niezależność. Bank Centralny może obniżyć stopę redyskonta, ale nie może zmusić banków do jego zaciągania. W dodatku nawet korzystając z niego banki mogą wkalkulować jego koszt w koszty kredytów udzielonych klientom,
ustalając stopę redyskonta Bank Centralny wpływa na rynkowe stopy procentowe. Gdy nie są jasne motywy Banku Centralnego dochodzi do wahań różnicy pomiędzy stopami rynkowymi a stopą redyskonta. Wahania te prowadzą do wahań podaży pieniądza. Stąd BC stara się nie dopuścić do dużych różnic między stopami aby jego działalność kredytowa nie wymknęła się spod kontroli i aby nie utracił wpływu na kształtowanie podaży pieniądza.
Międzynarodowe ruchy kapitału osłabiają wpływ stopy redyskonta na płynność banków.
Stopa redyskonta nie jest więc dostatecznie skutecznym narzędziem kontroli podaży pieniądza. Pełni rolę psychologiczną, jest sygnałem intencji władz monetarnych.
Rodzaje weksli:
finansowy- wystawiany jako zabezpieczenie uzyskanej pożyczki czy zaciągniętego kredytu,
towarowy- wystawiany na pokrycie zobowiązań za nabyty towar,
własny (sola) - wystawiany przez dłużnika jako zobowiązanie do zapłaty,
obcy (trata)- wystawiany przez wierzyciela (trasanta), który poleca swojemu dłużnikowi (trasatowi) dokonanie zapłaty na rzecz wskazanej osoby trzeciej (beneficjent). Może być on zaakceptowany przez trasata, co powoduje potwierdzenie zobowiązania i powstanie zobowiązania do zapłaty.
Weksel może funkcjonować w obrotach jak pieniądz, choć nim nie jest. Można nim spłacać własne długi poprzez przeniesienie wierzytelności z weksla (tzw. indos). W oparciu o weksel można również uzyskać kredyt dyskontowy w banku. Banki komercyjne mogą z kolei zaciągać kredyt redyskontowy w NBP.
Elementy ustawowe weksla własnego i trasowanego:
nazwa weksel w treści dokumentu w języku, w jakim jest wystawiany,
bezwarunkowe przyrzeczenie (weksel własny) lub polecenie (weksel trasowany) zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej.
Podanie jakichkolwiek warunków powoduje nieważność weksla. Przedmiotem zobowiązania może być wyłącznie suma pieniężna. Powinna być ona oznaczona co do kwoty i waluty (waluta obiegowa). Suma może być podana cyfrowo lub słownie. Brak waluty powoduje nieważność weksla.
nazwisko lub nazwa osoby, która ma dokonać zapłaty, czyli trasata (tylko na wekslu trasowanym).
Trasatem musi być ściśle określona osoba wymieniona na przedniej stronie weksla, zwyczajowo w lewym dolnym rogu. Trasatem może być sam wystawca, natomiast nie może być remitent. Jako trasata można wskazać kilka osób kumulatywnie, pod warunkiem, że jedno będzie miejsce płatności dla wszystkich. Samo podanie trasata nie stwierdza obowiązku jego zapłaty za weksel. Odpowiada on dopiero po przyjęciu weksla.
oznaczenie terminu płatności.
Jest to termin, w którym ma nastąpić zapłata. Jeśli termin płatności jest dniem wolnym, zapłaty można domagać się w najbliższym dniu roboczym. Termin płatności musi być jeden dla całej sumy wekslowej. Nieważny jest weksel, w którym suma wekslowa płatna jest ratami. Weksel może być płatny: za okazaniem, w pewien czas po okazaniu, w pewien czas po dacie, w oznaczonym dniu. Weksel, w którym nie określono terminu płatności uważa się za płatny za okazaniem. Weksel płatny za okazaniem powinien być przedstawiony do zapłaty w ciągu roku od daty wystawienia. Wystawca może wyznaczyć termin dłuższy lub krótszy, a indosanci mogą te terminy skrócić. W przypadku weksla płatnego w pewien czas po okazaniu termin płatności określa się wg daty przejęcia lub protestu (np. „w osiem dni po okazaniu”). Powinien być on okazany do zapłaty w ciągu roku od daty wystawienia. Weksel płatny w pewien czas po dacie podlega zapłacie po upływie wyznaczonego czasu po dacie wystawienia (np. w trzy tygodnie po dacie). W obu przypadkach ustalając termin płatności nie wlicza się dnia wystawienia, ewentualnie okazanie weksla. Weksel może być także wystawiony jako płatny w oznaczonym dniu. Termin powinien być wówczas oznaczony datą dnia, miesiąca i roku. Nieważny będzie weksel, w którym termin płatności jest tak oznaczony, że powoduje niemożność świadczenia (np. 31. listopada)
oznaczenie miejsca płatności.
Nieważny jest weksel, w którym podano więcej niejedno miejsce płatności. Weksel może być płatny w miejscu zamieszkania lub siedziby trasata lub w innym miejscu. Miejsce płatności decyduje o walucie, zastosowanie kalendarza i (?) właściwości sądu, który będzie rozpatrywał spór wekslowy
nazwisko lub nazwa osoby, na rzecz której zapłata ma być dokonana (remitenta). Remitent to pierwszy posiadacz weksla nabywający prawa po wręczeniu weksla. Remitentem może być osoba trzecia lub wystawca weksla trasowanego.
Oznaczenie weksla może przybierać postać:
- „zapłać pan na zlecenie Jana Kowalskiego”- wówczas do otrzymania zapłaty uprawniony jest J. Kowalski, który może przenieść weksel przez indos na inną osobę.
- „zapłaci pan Janowi Kowalskiemu”- wówczas do otrzymania zapłaty uprawniony jest J. Kowalski, który może przenieść weksel przez indos na inną osobę.
- „zapłaci pan Janowi Kowalskiemu ale nie na jego zlecenie” -wówczas do otrzymania zapłaty uprawniony jest J. Kowalski, który nie może przenieść weksla przez indos na inną osobę,
- „zapłaci pan na zlecenie moje własne”- wówczas do otrzymania zapłaty uprawniony jest wystawca traty. Jest to weksel trasowany na zlecenie własne.
Weksel będzie nieważny, jeśli:
nie wymieniono remitenta,
wpisano w miejscu dla remitenta wyrażenie „na zlecenie okaziciela”
podano jako remitenta trasata.
oznaczenie daty i miejsca wystawienia. Weksel może zawierać tylko jedno miejsce i datę wystawienia. Nieważny jest weksel, w którym data wystawienia jest późniejsza niż data płatności.
Według daty wystawienia:
- ocenia się, czy osoba, która weksel podpisała była zdolna do skutecznego zaciągania zobowiązań,
- ustala się, jakie prawo jest właściwe w przypadku zmiany prawa
roczny termin przedstawienia do przyjęcia weksla płatnego w pewien czas po okazaniu,
termin płatności w pewien czas po dacie,
roczny termin, w którym weksel płatny za okazaniem powinien być przedstawiony do zapłaty.
podpis wystawcy (trasanta na wekslu trasowanym). Podpis wystawcy służy do jego identyfikacji. Jest to forma złożenia oświadczenia woli i musi mieć cechy trwałości, czyli nie może być złożony np. ołówkiem. Jeżeli zostanie skreślony, weksel jest nieważny. Weksel mogą wystawiać osoby mające zdolność wekslową i zdolność do czynności wekslowych. Weksel może być podpisany przez pełnomocnika pod warunkiem udzielenia na piśmie pełnomocnictwa do podpisywania weksli.
Dyskonto jest to odsprzedaż weksla przed terminem płatności bankowi komercyjnemu. Bank potrąca stopę dyskonta od dnia dyskonta włącznie do dnia wykupu (rok 360 dni, m-c 30 dni) oraz prowizję. Kredyt redyskontowy uzyskuje osoba dyskontująca weksel a spłaca go dłużnik wekslowy w momencie wykupu. Bank, który weksel zdyskontował nie musi go przetrzymywać do terminu płatności, może zaciągnąć na jego podstawie kredyt redyskontowy w NBP.
Redyskonto polega na sprzedaży zdyskontowanych weksli przez bank komercyjny do NBP przed terminem płatności. NBP potrąca stopę redyskontową. Zasady i tryb redyskonta określa Uchwała nr 2/98 Zarządu NBP z dnia 27.02.1998 r. w sprawie rodzaju weksli przyjmowanych przez NBP do redyskonta oraz zasad i trybu ich redyskonta. Z uwagi, że banki nie chcą zamykać drogi do redyskonta warunki do redyskonta określają również rodzaje weksli dyskontowanych przez banki. Granicę opłacalności redyskonta określa relacja pomiędzy stopą dyskontową i redyskontową. Stopę redyskontową ustala NBP. Na jej podstawie banki samodzielnie ustalają stopę dyskonta. Aby redyskonto było opłacalne stopa dyskontowa (dochód dla banku komercyjnego) musi być większa od stopy redyskonta (koszt dla banku komercyjnego).
NBP przyjmuje do redyskonta weksle:
wystawiane z wymogami prawa wekslowego,
od których uiszczono opłatę skarbową w określonej wysokości (już nie obowiązuje),
pochodzące z dokonanych obrotów gospodarczych,
podpisane co najmniej przez budzących zaufanie jako solidni płatnicy (terminowo wywiązujących się ze zobowiązań wekslowych tzn. nie dopuszczających do protestu weksli przez nich wystawionych lub na nich trasowanych) -wystawcę i akceptanta (w wekslu trasowanym),
których termin płatności upływa nie poniżej niż za 3 m-ce od daty przyjęcia do redyskonta i nie wcześniej niż jest to potrzebne dla zawiadomienia dłużnika,
z terminem płatności w oznaczonym dniu,
płatne w bankach, w których dłużnicy mają rachunki,
opatrzone indosem in blanco banku, który weksel zdyskontował,
bez wzmianek w tekście i indosach ograniczających prawo przenoszenia własności lub prawo zwrotnego poszukiwania , a także bez poprawek i skreśleń,
podpisane w taki sposób, że możliwa jest identyfikacja osób, które je podpisały (podpis czytelny i adres).
Redyskonta dokonują oddziały okręgowe NBP. Kwota kredytu jest równa sumie wekslowej pomniejszonej o odsetki redyskontowe naliczone od dnia redyskonta do dnia płatności weksla.