PRZEPIS PRAWA to najmniejsza jednostka organizacyjna systematyczna aktu prawnego,natomiast NORMA PRAWNA to ustalona reguła zachowania się adresata zbudowana z przepisów prawa.Norma i przepis to nie jedyne jednostki w prawoznawstwie, w użytku są też różne jednostki systematyki wewnętrznej.Np.:w Kodeksie Cywilnym z 1964 mamy: Tytuły, Działy, Rozdziały, Przepisy(artykuły i paragrafy), Punkty i podpunkty, Litery(fragmenty tekstu prawniczego wyznaczone przez znaki interpunkcyjne).

PRZEPIS PRAWA:

Prawnicy nie konkretyzują tego pojęcia, raczej relatywizują jego treść do konkretnego rozważanego aktu prawnego. Można podać definicję przepisu prawnego jako wypowiedzi języka prawnego w sensie gramatycznym,ale taka definicja jest pozbawiona doniosłości teoretycznej i praktycznej.

Obowiązujące prawo to ogół przepisów obowiązujących w danym miejscu i czasie, określające prawa i obowiązki, oraz ustalający wzory i reguły zachowań ludzi. Istnieją trzy podstawowe stanowiska względem norm i przepisów prawnych:

1.Przepis i norma to synonimy mające takie samo znaczenie

2.Przepis prawa to wypowiedź różnokształtna języka prawnego,a norma to znaczenie takiej wypowiedzi

3.Przepis i norma to znaczące wypowiedzi języka prawnego;norma to konstrukcja teoret. Prawna zbudowana z elementów zawartych w przepisach prawnych,której strukturę wyznaczają poglądy na temat budowy normy

ZESTAWIENIE TYCH 3 STANOWISK W NAŚWIETLANIU KRYTYCZNYM:

Synonimiczne traktowanie przepisów i norm to świadoma deklaracja składana w prawoznawstwie,powołując się na opracowania stwierdzamy zamienne posługiwanie się tymi terminami.Świadectwem tego są wypowiedzi stwierdzające, że istnieją normy niekompletne;okazuje się,że kwalifikacje te mogą być sensownie odnoszone jedynie do przepisów prawa, a nie norm prawnych,więc mówienie o normach niekompletnych jest sprzecznością.

Stanowisko dtugie przyjmuje,że przepis prawa to zapis zawarty w akcie prawnym,a norma to znaczenie tego zapisu.Spotyka się to jednak z krytyką, trafnie podnoszącą,że wówczas pojęcie normy prawnej jako teoretycznego pojęcia prawoznawstwa staje się zbędne skoro wystarczy mówić o znaczeniu przepisu prawa.Trafnie też podnosi się,że samo pojęcie normy jako wypowiedzi dyrektywalnej staje się niezrozumiałe w odniesieniu do przepisów prawa,pośrednio wyznaczającego zachowanie się adresata.

Stanowisko trzecie,które akceptujemy,mówi,że przepis prawa to najmniejsza jednostka systematyzyjna aktu prawnego,a norma to reguła zachowania się adresata zbudowana z przepisów prawa wg określonego wzoru.W tym ujęciu norma jest konstrukcją teoretyczną mającą uwzględniać wszystkie elementy uznane za istotne z punktu widzenia prawnej regulacji zachowań.

Odróżnienie przepisu prawa jako jednostki techniczno-prawnej aktu prawnego od normy prawnej jako konstrukcji teoretycznej uzasadnione jest potzrebą sformułowania reguł odpowiadających właściwościom prawnym oddziaływania na zawołanie za pomocą prawa.Np.:gdy oczekujemy,że dana reguła będzie wskazywać adresata i warunki w jakich ma zachować się zgodnie z reguła oraz ewentualnie też akt przymusu ze strony organów państwa w przypadku zachowań niezgodnych z normą to okazuje się,że w wielu przypadkach przepisy prawa nie spełnieją tych wszystkich oczekiwań.

Przepis prawa nie może być określony jako norma prawna np.:gdy określa tylko skutki prawne niesprecyzowanego zachowania dla określenia którego odsyła do innego przepisu.Podobnie przepis określający w jakich warunkach czyje i jakie zachowanie powinno mieć miejsce,ale w celu sprecyzowania konsekwencji prawnych zachowania niezgodnego przepisanym przez prawo odsyła do innego przepisu.

STRUKTURA NORMY PRAWNEJ:

Jeśli norma prawna jest regułą zachowania się adresata zbudowaną z elementów zawartych w przepisach prawa to składniki tej reguły wyznaczone są przez przyjęte poglądy na temat budowy normy prawnej.

W prawoznawstwie zarysowały się dwie,przeciwstawne odpowiedzi na pytanie: czy ogólne stwierdzenie teoretyczne na temat właściwości prawa przesądzają o strukturze normy prawnej.

1.Właściwości prawa przesądzają o strukturze normy prawnej i wyznaczją jedyną, poprawną jej strukturę.

2.Poglądy na temat,czym jest i jakie są właściwości prawa i nie wyznaczają jednoznacznie struktury normy prawnej.

Stanowisko 1 przejawia się w stwierdzeniach,że struktura normy prawnej musi uwzględniać podstawowe własności prawa,wobec nich być adekwatna i je odzwierciedlać.W świetle takich założeń istnieje tylko jedna poprawna struktura normy prawnej.Taką strukturą jest STRUKTURA 3-ELEMENTOWA,odpowiada socjologicznym właściowościom funkcjonowania prawa w społeczeństwie.

Treść normy prawnej można wyrazić za pomocą róznych struktur, nieoznaczając,że za pomocą struktur całkowicie dowolnych.Poglądy na temat tego czym jest prawo tylko częściowo wyznaczją strukturę normy prawnej.Taki pogląd na strukturę normy prawnej określamy UMIARKOWANYM KONWENCJONALIZMEM w podejściu do struktury normy prawnej.Mówiąc o strukturze normy prawnej nie można zapominać,że norma prawna należy do form wypowiedzi dyrektywalnych(nakaz,przestroga,zalecenia).Często ogólne właściowości semiotyczne i synaktyczne wypowiedzi dyrektywalnej są również istotne w charakterystyce normy prawnej.

Ogólna teoria dyrektyw i norm określa skłądniki niezbędne do sformułoania dowolnej normy;nie wskazuje się tam sankcji jako koniecznego elementu normy postępowania.

We współczesnym prawoznawstwie są dwa podstawowe poglądy na budowę normy prawnej:

1.Trójczłonkowość

2.Normy sprzężone

W tradycyjnym ujęciu norma prawna jest przedstawiona jako całość składająca się z 3 elementów:

1.HIPOTEZY

2.DYSPOZYCJI

3.SANKCJI

HIPOTEZA-część,gdzie określony jest adresat,jego cechy,warunki i okoliczności w jakich adresat ma zachować się wg normy.

DYSPOZYCJA-określa wzór zachowań się adresata

SANKCJA-zawiera konsekwencje prawne zachowania niezgodnego z postępowaniem nakazanym w normie prawnej.

W wielu opracowaniach można spotkać się z opinią,że przepisy prawa wykazują specyficzne właściwości wyrażające się tym,że przepisów tych nie daje się zrekonstruować,jako normy o strukturze 3-elementowej-w odniesieniu do przepisów prawa karnego istnieje opinia,że przepisy te cechują się tym,że nie da się w nich oddzielić hipotezy od dyspozycji,bo przepisy tej gałęzi prawa mają w wielu przy[adkach charakter kategoryczny.Uwagi takie nie są jednak przekonywujące i należy je traktować jako brak konsekwencji w stosunku do wcześniejszych ustaleń nt. tego czym jest hipoteza,dyspozycja i sankcja normy prawnej.

3-elementowa struktura normy prawnej może być zapisana w postaci schematu:

(H=>D) * S, co czytamy:jeśli H to D lub S-gdy w war H nie występuje zachowanie określone w D

H-zastępuje nazwę adresata, okoliczności i warunków

D-zastępuje nazwę zachowania się sankcjonowanego

S-zastępuje nazwę konsekwencji prawnych,przewidzianych dla przypadku zachowania niezgodnego z dyspozycją normy

We wzorze tym są również 2 tory prawdziwości implikacji:

=> wyraża związek normatywny określony słowami „jeżeli...to”.Jest to związek natury normatywnej,a nie empirycznej;ilekroć zachodzi sytuacja okreśłona przez H tylekroć powinno mieć miejsce oznaczone przez D.

„i”-koniunkcja normatywna oznaczająca współobowiązywanie elementów normy prawnej

Wielu przedstawicieli twierdzi,że schemat ten jest nieprawdziwy argumentując niespójnością syntaktyczną,oraz tym,że sancja ma charakter hipotetyczny-istnieją warunki wyznaczające powinność zastosowania sankcji.Jest to ujęcie niepoprawne bo sankcja jest odrębnym rodzajem normy i jest wypowiedzią hipotetyczną.

Przeciwnicy tego schematu uważają strukturę norm sprzężonych za właściwszą:

(H=>D)*(h=>d)

(1) (2)

1.Norma sankcjonowana

2.Norma sankcjonująca

Zapis ten nosi nazwę norm sprzężonych bo warunkiem zastosowania (2) jest naruszenie/niespełnienie (1)

Norma sankcjonowana ma 2 elementy,których charakterystka treściowa nie odbiega od charakterystki elementów w 3elementowej strukturze

Norma sankcjonująca składa się z wtórnej hhipotezy i wtórnej dyspozycji-małe litery określają inną charakterystykę treściową por. z (1)

h-opis sytuacji niespełnienia normy sankcjonowanej przez adresata

d-dyspozycja skier. do organów stosujących prawo,wyznaczjąca powinność zastos.konsekwencji prawnych S przewidzianych za naruszenie normy sankcjonowanej

Adresatem normy sankcjonowanej może byćosoba fizyczna,prawna lub organ pańtwa.Jeśli adresatem normy jest organ państwa naruszający przepisy prawa to adresatem normy sankcjonującej jest też organ państwa hierarchicznie wyższy

Struktura norm sprzężonych czasem jest modyfikowana w taki sposób,że w miejsce symbolu koniunkcji normatywnej rozumianej jako współobowiązywanie w systemie prawnym normy sankcjonowanej i sankcjonującej,wprowadzany jest symbol-symb.alternatywnych rozłączeń: (_I_).W interpretacji normatywnej posiada on 2 główne interpretacje:

1.możliwość do przyjęcia na gruncie dowolnej teorii/filozofii prawa i polega na stwierdzeniu ,że z mocy prawa jedna i tylko jedna z tych norm powinna być zrealizowana.Nie mogą być spełnione obie naraz.

2.Interpretacja ta nawiązuje do egzystencjalistycznej filozofii prawa gdzie ów symbol alternatywnych rozłączęn ma podkreślać fakt wolności adresata oraz egzystencjalną konieczność wyboru jednej z tych norm.

Poza przedstawionymi strukturami normy prawnej w prawoznawstwie spotykamy szereg dlaszych poglądów nt. budowy normy prawnej.Wysuwa się tu koncepcję struktury normy posiadającą od jednego do n-elementów,przesadnie twierdząc,że ilość elementów normy dązy nawet do nieskończoności.Można zapytać „jakim prawem?” a więc co prawnie ma miejsce gdy norma sankcjonująca nie zostanie spełniona.Wtedy na winnym organie stosującym prawo ciąży prawnie uregulowany obowiązek zaalarmowania na tą sytuację.

Musimy zwrócić uwagę na podtawowa zasadę f-cjonowania organów wymiaru sprawiedliwości,jaką jest ZASADA TRÓJSANKCYJNOŚCI POSTĘPOWANIA,oraz na INSTANCJĘ PRAWNĄ-zw.prawomocnością orzeczeń.Wobec tego stwierdzenie,że ilośc elementów normy prawnej dąży nawet do nieskończonośći jest twierdzeniem przesadnym i nieprawdziwym.

W świetle stanowiska nazwanego umioerkowanym konwencjonalizmem w podejściu do struktury normy prawnej treść normy może być ujęta za pomocą wielu różnych sttruktur,co nie znaczy,że za poocą struktur całkowicie dowolnych.Struktura normy prawnej w pewnym stopniu zależy od właściwości prawa,ale też od właściwości semiotycznych wszelkich wypowiedzi dyrektywalnych i od stopnia ogólności lub szczególowości prezentacji strukturalnej normy.

HIPOTEZA NORMY PRAWNEJ:

Hipoteza określa adresata,jego cechy i warunki w jakich ma się on zachować w sposób przewidziany w dyspozycji normy prawnej.Hipotezy norm formułowane są z rózną szczególnością.Są hipotezy bardzo szczegółowe,albo formułowane ogólnie/syntetycznie podczas gdy kazuistyczna redakcja przepisów i norm uznawana jest za przejaw niskiej kultury prawoznawczej.Nie dostrzegamy tego,że hipotezy są też formułowane z różnym stopniem szczegółowości sprawiając,że prawnicy niekiedy wprowadzają PODZIAŁ NORM na HIPOTETYCZNE i KATEGORYCZNE.W nawiązaniu do tego podziału wypada stwierdzić,że jest on w zasadzie bezprzedmiotowy,z co najmniej 2 względów-logicznych i merytorycznych.Jak każdą wypowiedź kategoryczną można równoważnie przedstawić jako wypowiedź hipotetyczną,też i każdą normę kategoryczną można równoważnie przedstawić jako normę hipotetyczną,np.:zdanie o postaci:każde S jest T(każdy wróbel jest ptakiem) można równoważnie wysłowić jako:dla każdego X(jeżeli X jest S)to X jest T.

Podział no normy kategoryczne i hipotetyczne jest dyskusyjny z powodów merytorycznych.Czasem normy kategoryczne posiadają swoje hipotezy,chociaż są one sformułowane w sposób ogólny przy użyciu wyrażeń jak:„we wszelkich warunkach”czy „w odniesieniu do każdej osoby”-jeśli pominiemy to co prawnicy nazywają kontratypami-przesłankami wyłączającymi czy to podleganie karze,czy nawet bezprawność czynu.Np.:popełnienie przestępstwa jest kwestionowane w przypadku niepoczytalności sprawcy.

FAKTY PRAWNE:

Fakty prawne są określane z trzech punktów widzenia:

-ze wzgl.na strukturę normu prawnej można powiedzieć,że fakty prawne to okoliczności opisane przez hipotezy norm prawnych

-ze wzgl.na zakres regulacji prawnej i typy konsekwencji prawnych związane z faktami wyróżnionymi przez prawo,można powiedzieć,że FAKTY PRAWNE TO OKOLICZNOŚCI WYZNACZONE PRZEZ PRAWO,Z KTÓRYMI PARO WIĄŻE POZYTYWNE LUB NEGATYWNE SKUTKI PRAWNE.

-w nawiązaniu do koncepcji stosunku prawnego stwierdzając,że FAKTY PRAWNE TO OKOLICZNOŚCI,Z KTÓRYMI PRAWO WIĄŻE POWSTANIE,ZMIANĘ LUB WYGAŚNIĘCIE STOSUNKU PRAWNEGO.

Fakty można opisać bardziej szczegółowo,mówiąc,że FAKTY PRAWNE TO OKOLICZNOŚCI WYZNACZONE PRZEZ HIPOTEZY NORM PRAWNYCH Z KTÓRYMI PRAWO WIĄŻE KONSEKWENCJE POZYTYWNE LUB NEGATYWNE PRZEZ TO,ŻE POWODUJĄ ONE POWSTANIE,ZMIANĘ LUB WYGAŚNIĘCIE STOSUNKU PRAWNEGO.Zbiór faktów prawnych przez taką charakterystykę pokrywa się ze zbiorem wyznaczonym przez wspomniane wyżej3punkty widzenia.

Fakty dzielimy na 2 podstawowe grupy:

-zdarzenia-to okoliczności,które jak wszelkie fakty prawne rodzą skutki prawne,ale powstanie tych okoliczności jest niezależne od woli człowieka(przypadki określane przez cywilistów jako przejaw działanie siły wyższej-`vis major').Przykładem takiego faktu może być zniszczenie ubezpieczonych zasiewów przez gradobicie,bo po stronie ubezpieczyciela leży obowiązek rekompensaty poniesionej stratystosownie do postanowień zawartej umowy

-zachowania-zespół czynności psychofizycznych człowieka.Dzielimy je na:

a)działania:zachowanie się opisywane z pozytywnego punktu widzenia,tj.zachownaie oznaczone za pomocą tzw.nazw pozytywnych;np.:zabicie człowieka,uszkodzenie ciała i im podobne nazwy pozytywne

b)zaniechania:to zawsze zachowanie opisywane negatywnie,za pomocą nazw negatywnych.Np.:nie udzielenie pomocy,nie prowadzenie wymaganej prawem ewidencji.Zaniechanie jest brakiem działania(choć nie każdy brak działania jest zaniechaniem w prawniczym sensie terminu).Zaniechanie to brak takiego działania,które powinno nastąpić ze względu na treść obowiązującej normy prawnej.

Czasem rozważa się kiedy okreśłony zespół czynności psychofizycznych stanowi CZYN w rozumieniu prawnym.Decydują o tym kryteria:

+Tożsamość podmiotu działąjącego

+Jedność rzezczywistego lub domniemanego celu działania

+Kwalifikacja prawna

Podział zachowań na działąnia i zaniechania jest podziałem karnistycznym,więc użytecznym w odniesieniu do prawa karnego jako,że dowolne przestępstwo można popełnić bądź w wyniku działania,bądź zaniechania.Ale ten podział jest nieprzydatny w odniesieniu do przepisów prawa cywilnego,lub jemu pokrewnych.Tu zachowania dzielimy inaczej,wyodrębniając:

1)czynności prawne

2)czyny

a)czyny dozwolone

b)czyny niedozwolone

Czynności prawne to rozmaitego rodzaju umowy(kupno-sprzedaż,o dzieło,najmu).CZYNNOŚĆ PRAWNA to ZGODNE Z PRAWEM I ZASADAMI WSPÓŁŻYCIA SPOŁECZNEGO ZACHOWANIE SIĘ ZMIERZAJĄĆE BEZPOŚREDNIO DO WYWOŁANIA SKUTKÓW PRAWNYCH,GDYŻ ELEMENTEM KONSTYUUJĄCYM KAŻDĄ CZYNNOŚĆ PRAWNĄ JEST ZACHOWANIE POLEGAJĄCE NA ZŁOŻENIU OŚWIADCZENIA WOLI WŁAŚNIE W CELU WYWOŁANIA SKUTKÓ PRAWNYCH.Czynność prawna musi obejmować:

~~zachowanie przepisanej prawem formy dla danej czynności prawnej czasem pod rygorem nieważności czynności

~~spełnienie przesłanek merytorycznych związanych z daną czynnością prawną

~~powinna też wykluczać tzw.wady oświadczenia woli

Kodeks Cywilny wymienia wady oświadczenia woli:

>brak świadomości lub swobody w podjęciu decyzji i wyrażeniu woli

>tzw.pozorność czynności prawnych

>błąd co do treści czynności prawnej

>tzw.groźba bezprawna

Brak świadomości lub swobody w podjęciu decyzji i wyrażeniu woli,oraz pozorność czynności prawnych to wady powodujące z ocy prawa ich nieważność.Błąd oraz groźba bezprawna powodują względną nieważność czynności prawnych,a prawo przewiduje sposób,formę i czas w jakich można się uchylić od skutków prawnych oświadczenia woli dotkniętego błędem lub groźbą bezprawną.

Czynności prawne dzielimy na:

1.Czynności jednostronne

2.Czynności dwustronne

Podział ten następuje w zależności od tego,czy dla sokonania danej czynności prawnej wystarczy oświadczenie woli jednej strony,czy wymagane są zgodne oświadczenia dwóch lub więcej stron,jak ma to miejsce np.w umowie spółki.

CZYNNOŚCI PRAWNE JEDNOSTRONNE to np.sporządzenie testamentu,wypowiedzenie pracy.Większość przewidzianych w prawie cywilnym czynności prawnych to CZYNNOŚCI DWUSTRONNE,dla których dokonania niezbędne są zgodne oświadczenia dwóch stron.Przykładme ich są wszelkiego rodzaju umowy:dzierżawy,darowizny,o dzieło,o przepis,najmu.

Innym podziałem czynności prawnej jest podział na:

-Czynności konsensualne

-Czynności realne

CZYNNOŚCI KONSENSUALNE:dla ich wykonania wymagane są jedynie zgodne oświadczenie stron,podczas gdy w przy CZYNNOŚCIACH REALNYCH oprócz zgodnych oświadczeń stron muszą być spełnione nadto inne okoliczności faktyczne,jak np.wydanie rzeczy>Przykłądem czynności prawnych konsensualnych może byś umowa najmu,dla dokonania której nie jest konieczne by najemca wszedł w posiadaniewynajętego lokalu,a nawet by kiedykolwioek go widział.Przykładem czynności prawnej realnej może być umowa przechowania,którą często zawieramy na dworcach-regulowana art835 Kodeksu Cywilnego.Dla jej dokonania nie wystarczą zgodne ośwaidczenia,ale rzecz ruchoma musi faktycznie zostać oddana na przechowanie

Inny podział czynności prawnych to podział na:

a)czynności odpłatne

b)czynności nieodpłatne

Czynność prawna jest odpłatna gdy strona dokonująca tzw.przysporzenia otrzymuje lub otzrymać ma jakiś ekwiwalent tego przysporzenia.Pewne czynności prawne są poniekąd z natury swej czynościami odpłatnymi,inne zaś są ze swej naytury nieodpłatne.Czynnością prawną odpłątną będzie umowa najmu lub umow a o dzieło.Czynnością zaś nieodpłatną będzie umowa darowizny,czy umowa użyczenia.

Pewne czynności prawne mogą mieć charakter zarówno czynności odpłatnych jak i nieodpłatnych,np.umowa pożyczki oprocentowanej i nieoprocentowanej.Wśród wielu innych podziałów można wyróżnić m.in.:podział na czynności między żyjącymi(inter vivos)i czynności na wypadek śmierci(mortis causa)-np.testament.

Zachowania w cywilistyce obejmują też CZYNY,które nazywa się czynami w rozumieniu cywilistycznym.Najprościej można je określić negatywnie w stosunku do czynności prawnych stwierdzając,że czynem jest zachowanie się rodzące skutki prawne,ale wola podmiotu działąjącego nie jest nastawiona na ich wywołanie.Wśród tak rozumianych wyróżnia się CZYNY DOZWOLONE i CZYNY NIEDOZWOLONE.

Przykładme CZYNU DOZWOLONEGO może być znalezienie zguby,rodzącej skutki prawne przewidziane w atr.186KC mówiącego,że znalazca może żądać znaleźnego w wysokości 10% wartości rzeczy jeśli zgłosił swe roszczenie najpóźniej w chwili wydania rzeczy osobie uprawnionej do odbioru.

Gdy chodzi o CZYNY NIEDOZWOLONE to jest to bardzo rozbudowana instytucja prawa cywilnego uregulowana w art.415 i następnych KC,np433 mówi o odpowiedzialności za uszkodzenia miejsca przez zajmującego to pomieszczenie,chyba,że szkoda powstała wskutek siły wyższej,lub wyłącznie z win poszkodowanego,osoby3-ciej za któ®ą zajmujący pomieszczenie nie ponosi odpowiedzialności i której działania nie mógł zapobiec.

DYSPOZYCJA NORMY PRAWNEJ

Dyspozycja normy prawnej określa zachowanie się aresata będącego przedmiotem obowiązku-nakazu,zakazu zachowania,lub będącego przedmiotem uprawnienia nazyawnego też DOZWOLENIEM MOCNYM.Ze wzgl. Na to,że dyspozycja normy prawnej przybiera postac nakazu,zakazu,albo dozwolenia jakiegoś zachowania normy dzielimy na:

1.nakazujące

2.zakazujące

3.dozwalające

Spotyka się poglądy,że podział norm na nakazujące i zakazujące jest właściwie kwestią redakcji stylistycznej normy,skoro normę równie dobrze można wysłowić w postaci nakazu czyjegoś zachowania,albo równorz ednie zakazu jego zaniechanaia.Niewątpliwie jest tak,że normę prawną możemy równorzędnie wysłowić w postaci nakazu lub zakazu czyjegoś zachowania.Niemniej jednak,by móc sformułować normę nakazującą względnie zakwalifikować jakąś inną normę do rzędu norm zakazujących mimo wszytsko trzeba wiedzieć co znaczy zwrot: norma N₁ jest normą nakazującą;czy zwrot norma N₂ jest normą zakazującą.

W literaturze prawniczej teoretycznejpodział norm na nakazujące i zakazujące nie przedstawia się jasno.Np. prof.Zieliński wprowadzając do rozważań pojęcie ZAKRESU NORMOWANIA PRZEZ NORMY stwierdza,że ów zakres to klas czynów wskazanych przez normętj.czynów które dana norma nakazuje i czynó których ze względu na treść danej normy podejmować nie wolno.Wyróżniamy norme nakazującą oraz zakazująca,przy czym ostatnie wskazują czego adresat w określonych warunkach czynić nie może.W świetle charakterystki pojęcia normowania przez normę(którego nie należy mylić z zakresem stosowania notmy)można wnosić,że właściwie każda norma jest zarazem normą nakazującą i zakazującą skoro wskazuje jednocześnie czyny przez nią zakazane i nakazane.

Podział norm na zkazaujące i nakazujące jest właściwie podziałem logicznym(podziałęm wyczerpującymi rozłącznym).Takiej niezgodności terminologii możemy uniknąć przez wyróżnienie dwóch różnych znaczeń wyrażenia: zachowanie Z wskazane przez normę N.

1.W znaczeniu pierwszym zwrot ten znaczy tyle co wyrażenie:w sformułowaniu normy N występuje nazwa pozytywna/negatywna zachow.Z

2.W znaczeniu drugim znaczy ono:norma N postuluje,wyznacza jako wzór powinnego zachowania,zachowanie się Z

Te dwa sposoby rozumienia można zilustrować w nawiązaniu do treści normt:nikt nie powinien zabijać drugiego człowieka.Zachowaniem w skazanym przez tę normę w znaczeniu pierwszym jest zabijanie człowieka bo w sformułowaniu tej normy występuje taka właśnie nazwa pozytywna zachowania.Zachowaniem zaś wskazanym przez tę normę w znaczeniu drugim nie jest zabijanie ludzi,jako że taka jest intencja kogoś kto normę tą ustanawia lub akceptuje.

W nawiązaniu do wskazanych wyrażeń-zachowanie Z wskazane przez normę N,kryterium podziału norm na normy nakazujące i zakazujące możemy zawrzeć w prostych konwencjach językowych.

Niech norma jest normą nakazującą gdy wskazuje zachowanie się adresata w znaczeniu pierwszym rozważanego zwrotu przy użyciu wyrażenia„powinien”lub jego synonimu-należy,trzeba.

Norma zakazująca to norm wskazująca zachowanie się adresata w znaczeniu pierwszym rozważanego zwrotu przy użyciu wyrażenia„nie powinien”lub synonimu-nie należy, nie wolno.

Norma dozwalająca to norma wskazująca zachowanie się adresata przy użyciu wyrażenia„może”względnie jego synonimu:zezwala się,dopuszcza się.

Wyrażenie „powinien”możemy nazwać wskaźnikiem dyspozycji normy nakazującej,a wyrażenie „nie powinien” bądź synonimu wskaźnikeim dyspozycji normy zakazującej;wyrażenie zaś „nie może”wskaźnikeim normy dozwalającej.Wskaźnik dyspozycji normy tak rozumiany spełnia poniekąd podwójną rolę:kwalifikuje wskazane w znaczeniu pierwszym rozważanego zwrotu zachowanie się jako nakazane,zakazane lub dozwolone;pozwala na orientację co do nakazującego,zakazującego lub dozwalającego charakteru normy.

Jeśli przez analogię do logiki norm i logiki neontycznej(?)użyjemy symbolu”O”dla oznaczenia wskaźnika dyspozycji normy nakazującej,a”M”-zakazującej i”P”-dozwalającej to w prostej notacji symbolicznej dyspozycje przybierają postać formuł:

-nakazane jest Z(zachowanie),względnie nakazane jest ~Zi odpowiednio:zakazane Z,zakazane ~Zi dozwolone Z, dozwolone ~Z

PODANE FORMUŁY DYSPOZYCJI NORM PRAWNYCH UKAZUJĄ,ŻE O NAKAZUJĄCYM,ZAKAZUJĄCYM,CZY DOZWALAJĄCYM CHARAKTERZE NORMY NIE DECYDUJE TO CZY NORMA WSKAZUJE ZACHOWANIE SIĘ ADRESATA W ZNACZENIU PIERWSZYM ZA POMOCĄ NAZWY POZYTYWNEJ LUB NAZWY NEGATYWNEJ,ALE DECYDUJE WSKAŹNIK DYSPOZYCJI NORMY.WSKAŹNIK DYSPOZYCJI NORMY TO INACZEJ MÓWIĄC OPERATOR DYSPOZYCJI,A DYSPOZYCJA SKŁADA SIĘ ZE WSKAŹNIKA I ODPOWIEDNIEGO ARGUMENTU NAZWOWEGO OZNACZAJĄCEGO ZACHOWANIE PRAWNIE REGULOWANE.

W świetle tych ustaleń każda norma jest albo nakazująca,albo zakazująca,albo dozwalająca,ale problem w tym,czy wszystkie normy prawne dadzą się sprowadzić do tak elementarnych formuł.

SANKCJE:

Sankcja normy prawnej jest jej częścią,gdzie odnajdujemy określenie ujemnych następstw,jakie powinny być stosowane przez organ państwa względem adresata,którego zachowanie jest niezgodne z nakazanym lub zakazanym.Sankcje prawne są ustalane i stosowane w sposób prawnie zinstytucjonalizowany.

Gdy odróżniać będziemy tzw.przepisy proceduralne regulujące tok postępowania przed organami stosującymi prawo i przepisy prawa materialnego to sankcje prawa materialnego zwykle dzieli się wyróżniając:

1.SANKCJE REPRESYJNE

2.SANKCJE EGZEKUCYJNE

3.SANKCJE NIEWAŻNOŚCI

Sankcje prawne są wyrazem przymusowości praw oraz wyrazem konwencjonalnego charakteru faktów prawnych.

Elementem konstytuującym dowolną SANKCJĘ REPRESYJNĄ jest jakaś forma dolegliwości pojmowana jako kara i stosowana względem sprawcy naruszenia postanowień prawa.Sankcjami represyjnymi są przewidziane w kodeksie karnym tzw.kary oraz środki karne nieobowiązujące już w Kodeksie Karnym nazywane były karami dodatkowymi.

W świetle postanowień KK i art.32 kary,jako śroski represji to:

-grzywna

-kara ograniczenia wolności

-pozbawienie wolności

-25 lat pozbawienia wolności

-dożywotnie pozbawienie wolności

Do represji należą też środki karne wymienione w atr.39 i następnym KK.Śroski karne to:

#pozbawienie praw publicznych

#zakaz zajmowania określonego stanowiska,wykonywania określonego zawodu,prowadzenia określonej działalności gospodarczej,

#zakaz prowadzenia pojazdów

#przepadek przedmiotó pochodzących z przestępstwa lub służących do jego popełnienia,

#obowiązek naprawienia szkody

#nawiązka

#świadczenie pieniężne

#posanie wyroku do publicznej wiadomości

Zasadniczym elementem każdej kary jest jakaś postać dolegliwości stosowana względem naruszającego reguły i dyktowana przede wszystkim potrzebą zadośćuczynienia sprawiedliwości,ale nie oznacza to wcale by kary przez czynności karania nie dało się w inny sposób racjonalizować i by kara nie miałe spełniać innych jeszcze celów czy funkcji.W nauce prawa penitencjarnego(nauka o karachi karaniu w sensie prawnym)przyjmuje się,że ŚRODKI REPRESJI KARNYCH,poza wspomnianą sprawiedliwością,MAJĄ SPEŁNIAĆ TEŻ DWIE INNE FUNKCJE: CEL/FUNKCJĘ PREWENCJI SZCZEGÓLNEJ i CEL/FUNKCJĘ PREWENCJI OGÓLNEJ.

Celem PREWENCJI SZCZEGÓLNEJ jest to,że stosowanie,względem sprawcy czynu zabronionego przez prawo,określonych środków karnych,ma spowodować motywacyjne oddziaływanie na niego,utrwalić lub wykształcić postawę szacunku względem prawa.Cel PREWENCJI OGÓLNEJ polega na tym,że stosowanie środków represji karnej ma oddziaływać motywacyjnie też na innych skłaniając ich w stronę respektu i poszanowania dla prawa.

Określa się też,że sankcje represyjne są środkiem wychowawczym,umożliwiającym sprawcy powrót do normalnego życia i normalnego funkcjonowania w społeczeństwie.

SANKCJA EGZEKUCYJNA polega na zmuszeniu adresata normy prawnej do wykonania obowiązku nałożonego prawnie,którego dobrowolnie nie wykonał.Sankcja egzekucyjna polega na zmuszeniu,ewentualnie też przez wykonanie zastępcze,adresata normy do wykonania nakazanego przez normę stanu rzeczy.Np.nakaz doprowadzenia danej osoby,przy pomocy Policji,która bez usprawiedliwionej nieobecności nie stawia się na wezwanie sądu.

SANKCJA NIEWAŻNOŚCI to szczególny rodzaj sankcji ujawniająca konwencjonalny charakter aktu i czynności ukonstytuowanej przez prawo.SANKCJA NIEWAŻNOŚCI POLEGA NA STWIERDZENIU BEZSKUTECZNOŚCI,CZYLI STWIERDZENIU BRAKU SKUTKÓW PRAWNYCH,CZYNNOŚCI PRAWNYCH LUB DECYZJI STOSOWANIA PRAWA NIESPEŁNIAJĄCYCH WYMOGÓW NAŁOŻONYCH PRZEZ PRAWO.Jak wspomniano sakcja nieważności wiąże się z czynnościami,o których mówi się,że są CZYNNOŚCIAMI KONWENCJONALNYMI(skłonnościami ukonstytuowanymi przez reguły konstytuujące czynności konwencjonalne).

Czynności konwencjonalne-czynności sztuczne,przeciwstawia się czynnościom naturalnym.Czynności naturalne odnosi się lub interpretuje w świetle tzw.prawidłowości empirycznych,formułowanych prawach empirycznych szeroko rozumianych,podczas gdy czynności konwencjonalne są elementem kontekstu życia społecznego,sformalizowanycxh instytucji spólecznych,czy tez zwykłej konwencji jak np.gra w szachy.

Czynności konwencjonalne statuowane są przez reguły konstytuujące czynności konwencjonalne określające jak należy wykonać daną czynność psychofizyczną,by miała charakter czynności konwencjonalnej,jak np.wrzucenie pewnej karty do pewnej urn miało charakter głosowania,natomiast złożenie krótkich oświadczeń woli przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego charakter aktu zawarcia małżeństwa.

Prawo pełne jest czynności konwencjonalnych będących ukonstytuowane przez reguły prawne,jako reguły konstytuujące czynności konwencjonalne.Można bronić poglądu,że wszelkie zachowania wyznaczone przez prawo,wszelkie czynności prawnie relewantne to czynności konwencjonalne.

Sankcja nieważności wiąże się jeszcze ze skojarzeniem przede wszystkim z czynnościami prawnymi,ale też z decyzjami stosowania prawa,np.z decyzją administracyjną,która jest nieważna gdy np.została wydana przez niepowołany do tego organ.

Sankcja nieważności stosowana jest wtedy gdy czynność prawna nie spełnia wymogów co do formy zastrzeżonej włąśnie pod rygorem nieważności,względnie gdy nie spełnia innych merytorycznych przesłanek.

PODSTAWOWE PODZIAŁY PRZEPISÓW I NORM PRAWNYCH:

I.Przepisy bezwględnie obowiązujące(ius cogens)

II.Przepisy względnie obowiązujące(ius dispositirum)

Podział przepisów czy norm prawnych na przepisy bezwzględnie i względnie obowiązujące jest podziałem cywilistycznym,stosowanym na użytek prawa cywilnego i jemu pokrewnych gałęzi prawa.

Kryterium podziału prezpisów na w/w wyznaczone jest przez stosunek dyspozycji normy do woli adresata,w szczególności do woli strony/stron gdy brac pod uwagę tzw.czynności prawne.

Przepisem bezwzględnie obowiązującym nazywany jest przepis obowiązujący niezalznie od woli adresata,strony/stron czynności prawnych.Natomiast przepis względnie obowiązujący to taki przepis obowiązujący dopiero wtedy gdy strona/strony nie wyrażą odmiennej woli w porównaniu do treści przepisu prawa.

Jest więc zrozumiałe, dlaczego w odniesieniu do przepisów prawa karnego nikt nie dzieli na przepisy bezwzględnie i względnie obowiązujące.Możnaby powiedzieć,że wszelkie przepisy prawa karnego to przepisy bezwględnie obowiązujące.

Trzeba zauważyć,że terminologia przepisy bezwzględnie i względnie obowiązujące jest myląca,gdyż zarówno przepisy bezwzględnie obowiązujące,jak i względnie obowiązujące to przecież przepisy prawa obowiązującego.Dlatego lepszym nazewnictwem byłyby określenia:PRZEPISY BEZWZGLĘDNIE STOSOWANE i PRZEPISY STOSOWANE WZGLĘDNIE.

Analizując niektóre przepisy prawne można zauważyć,że przepisy względnie obowiązujące mają charakterystyczną redakcję stylistyczną,wyrażającą się w tym,że w ich sformułowaniach pojawiają się następujące wyrażenia:„z braku odmiennej woli stron”,czy„o ile strony nie postanowią inaczej”itd.Nie zawsze jesdnak redakcja stylistyczna przepisu prawa wystarcza do poprawnego zakwalifikowania przep[isu,jako względnie,czy bezwzględnie obowiązującego.Bywa i tak,że redakcja stylistyczna może być myląca.We wszystkich tych przypadkach,o tym,czy jest to przepis bezwzględnie,czy względnie obowiązujący rozstrzygane jest w przyjętym orzecznictwie,praktyce stosowania prawa i w nauce prawa przez sposób rozumienia przepisu.

PODZIAŁ PRZEPISÓW PRAWA NA PRZEPISY BEZWZGLĘDNIE I WZGLĘDNIE OBOWIĄZUJĄCE JEST PODZIAŁEM SPOTYKANYM WYŁĄCZNIE W ODNIESIENIU DO PRZEPISÓW PRAWA CYWILNEGO.

Wprowadźmy zatem uniwersalny podział mający zastosowanie w odniesieniu do przeposów i norm prawnych każdej gałęzi prawa:

1.LEX GENERALIS

2.LEX SPECIALIS

Lex generalis to przepis/norma prawna wyznaczające ogólną,zarazem podstawową zasadę rozstrzygnięcia,a w szczególności ogólną podstawową zasadę odpowiedzialności w sprawach określonego typu.

Norma lex specialis to przepis/norma prawna wprowadzające wyjątki od tej ogólnej i jednoczęnie podstawowej zasady rozstrzygnięcia,w szczególności zasady odpowiedzialności w sprawach określonego typu.

Zilustrujmy to przeciwstawienie w odniesieniu do przepisu tak prawa karnego jak i cywilnego.Art.148 §1 kodeksu karnego postanawia,że kto zabija człowieka podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 8 lat,karze 25 lat,albo karze dożywotniego pozbawienia wolności.Można powiedzieć,że §1 art148 KK wyznacza ogólną zasadę odpowiedzialności za przestępstwo,w języku prawnym zwane zabójstwem.Ale prawodawca wprowadza do tej ogólnej zasady odpowiedzialności za zabójstwo szereg licznych wątków,m.in. w §2,pkt.1 stanowi,że o wyżej dolnej granicy pozbawienia wolności w przypadku zabójstwa ze szczególnym okrucieństwem,albo obniża tą granicę,np. w przypadku silnego wzburzenia.Jest to ilustracja działania lex generalis i lex specialis w przepisach zawartych w prawie karnym.

Lex specialis w stosunku do §11 art.148 jest również atr.150 zgodnie z którym kto dokonuje eutanazji podlega karze pozbawienia wolności.

Zilustrujmy konstrukcję tego przeciwstawienia też do przepisów prawa cywilnego.Art.45 KC postanawia,że kto z winy swojej wyrządził szkode drugiemu obowiązany jest do jej naprawienia.Ale zauważamy też i odstępstwa-wyjątki.

Konstrukcja przeciwstawienia przepisów nazywanych lex generalis i przepisów nazywanych lex specialis w ujęciu schematycznym przedstawia się prosto;jeżeli strukturę owych lex przedstawimy za pomocą formuł:

N1(W1→Dg)

N2(W1*W2*W3*Wn→Ds)

W których zmienna W oznacza warunki zachowania się sankcjonującego,a zmienna D zachowania sankcjonujące,to powiemy,że norma N2 jest lex specialis w stosunku do normy N1.

Konstrukcja tego przeciwstawienia sprowadza się do poró…wnania zakresu stosowania norm i przepisów prawa w ich tzw.bezpośrednim rozumieniu normy prawnej.Zakres ten lex specialis jest zawsze podrzędny względem zakresu jaki posiada lex generalis.Innymi słowy pomiędzy zakresami nazw oznaczających zakres stosowania lex generalis i lex specialis zachodzi stosunek nadrzędności.Móimy,że między dwiema nazwami,np.A i B zachodzi stosunek nadzrędności gdy każdy desygnat nazwy B jest desygnatem A,ale nie każdy desygnat nazwy A jest desygnatem nazwy B.

W przypadku lex generalis mówimy,że lex generalis oznacza podstawową regułę rozstrzygnięcia w sprawach danego typu,ale to nie oznacza by prawodawca wyznaczał lex generalis wyłącznie jako przepis,czy normę prawną,której częstość względna zastosowania w porównaniu do pozostałych norm będących lex specialis w sprawach określonego typu była najwyższa.

§1 art.148 KK w spojrzeniu prawników na jego treść zawsze pozostanie lex generalis,też wtedy,gdyby np.większość zabójstw była dokonana ze szczególnym okrucieństwem.Tu należy powiedzieć ,że nawet w literaturze teoretyczno-prawnej brak jest takiej jasności w spojrzeniu jaką funkcję pełnią lex generalis(tzn.mówi się,że wykrycie tego co jest lex generalis i tego co jest lex specialis odbywa się przez porównanie zakresów ich stosowania,a wgruncie rzeczy tego,co nazywamy bezpośrednim rozumieniem norm.

Inny rodzaj podziału przepisów prawnych to podział na:

1.Kompletne(zupełne)

2.Niekompletne(niezupełne)

Przepisem kompletnym nazywamy taki przepis prawa zawierający wszystkie elementy normy prawnej ze względu na założoną jej strukturę.

Przepis niekompletny to przepis prawa niezawierający wszystkich elementów normy w świetle przyjętych poglądów nt.budowy normy.

Podział ten ma charakter względny.Ta kwalifikacja przepisu zależy od przyjętej struktury normy prawnej.Ten sam przepis prawa w świetle pewnej struktury normy może być kwalifikowany jako przepis kompletny,w świetle zaś odmiennych poglądów na budowę normy prawnej może być uznany za przepis niekompletny.Mówiąc o przepisach niekompletnych zwróćmy uwagę,że pojęcie przepisu niekompletnego suponuje z jednej strony pojęcie przepisu odsyłającego,jakim jest przepis niekompletny,z drugiej zaś strony suponuje pojęcie reguły odniesienia,w szczególności przepisu odniesienia,który wespół z tym pierwszym tworzą konstrukcję zazywaną normą prawną.

Właśnie w zależności od tego jaki charakter posiada reguła odniesienia dla przepisu niekompletnego i tym samym odsyłającego,możemy przepisy kompletne podzielić na: odsyłające poza-systemowo i odsyłające wewnątrz-systemowo.

Przepisy odsyłające poza-systemowo to wszelkie przepisy prawa odsyłające do reguł,nie będącymi przepisami prawa obowiązującego,lecz zasadami współżycia społecznego,regułami moralności,słuszności itd.Przez to,że prawo przepisuje zachowanie z nimi zgodne,same nie stają się jak się zdaje elementami sytemu prawa,np.§2 art58 KC: czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego jest nieważna.

Pozostałe przepisy niekompletne to przepisy odsyłające wewnątrz-systemowo-tu regułą odniesienia może być być też przepis.Widzimy więc,że przepisem prawa obowiązującego jest nie tylko przepis odsyłający,ale i przepis będący względem pierwszego przepisem odniesienia.

Aby omówić podstawowe konstrukcje prawnicze związane z przepisami odsyłającymi wewnątrz-systemowo dokonujemy jej podziału na:

-przepisy odsyłające sensu stricto

-przepisy blankietowe stanowiące przepisy odsyłające do innych aktów prawnych niż ten gdzie zawarty jest przepis odsyłający.

Przepisy odsyłające wewnątrz-systemowo możemy podzielić na odsyłające w ramach tego samego aktu prawnego.Przepisy sunsu stricto to pojęcie dominujące w myśleniu prawniczym.Np.:art.175 kodeksu karnego stanowi,że kto czyni przygotowania do przestępstwa określonego w art.173§1 podlega karze pozbawienia wolności.Jest to przepis odsyłający sensu sticto,bo zawiera tylko określenia sankcji,a dla wskazania pozostałych elementów nor,y,tj.hipotezy i dyspozycji w 3-elementowej strukturze normy prawnej,odsyła do innego artykułu.

Przepisem blankietowym nazywany jest przepis zawierający tylko określenie sankcji,natomiast celem formowania pozostałych elementów normy przepis ten odsyła do innych przepisów prawa,często bliżej nieokreślonych i niezawartych w tym samym skcie prawnym.Np. kodeks wykroczeń na drodze przewiduje tylko sankcje za dane zachowanie,ale samo zachowanie nie jest tam określone.

PODZIAŁ NORM PRAWNYCH

Normy prawne podzielmy tradycyjnym sposobem prawoznawstwa na:

1.GENERALNE

2.INDYWIDUALNE

Podział ten jest tradycyjnym podziałem stosowanym np.w charakterystyce procesu tworzenia,stosowania prawa.Jest też podziałem zbiorczym obejmującym 2 poddziały,z których każdy wyznaczony jest przez odmienne kryteria.W uproszczeniu mówiąc,ze względu na adresata normy prawne dzielimy na:NORMY OGÓLNE i NORMY JEDNOSTKOWE.Natomiast,ze względu na tzw.zachowanie się normy prawne dzielimy na:NORMY ABSTRAKCYJNE i NORMY KONKRETNE

Ze względu na adresata,na ich faktyczną ilość rozważamy w pewnym przedziale czasu normy prawne dzieli się na normy ogólne i normy jesdnostkowe.

NORMA OGÓLNA to norma,któej adresat oznaczony jest za pomocą nazwy ogólnej.Odpowiednio NORMĄ JEDNOSTKOWĄ nazywamy taką normę,któej adresat oznaczony jest za pomocą nazwy jednostkowej.Przykładami norm ogólnych będą skierowne do kupującego/sprzedającego,do wynajmującego/wydzierżawiającego.Ponieważ wszytskie wymienione tu nazwy adresatów to normy ogółne.Przykładem normy jednostkowej będzie norma skierowana do adesata oznaczonego nazwą indywidualną:imieniem własnym,jako,że każda nazwa jest nazwą indywidualną ze względu na swój zakres jest nazwą jednostkową.Oczywiście nazwą jednostkową jest nie tylko nazwa indywidualna.W praktyce podział na normy ogólne i jednostkowe nawiązują do znanego w elementarnej logice podziału nazw ze względu na ilość desygnatów nazw na:nazwy ogólne,jednostkowe i puste.Nazwa ogólna to nazwa mająca więcej niż jeden desygnat(np.student).Nazwa jednostkowa posiada w swym zakresie jeden desygnat(np.najwyższa góra w Polsce).Nazwa pusta to nazwa nie posiadająca desygnat(łódzkie Metro).

Ze względu na zachowanie,ściślej ze względu na sposób wyznaczenia przez normę zachowania normy dzielimy na:konkretne i abstrakcyjne.

NORMA ABSTRAKCYJNA to norma prawna wyznaczająca całą klasę zachowań powtarzalnych w określonym typie sytuacji.Przykładem tego typu normy może być norma zobowiązująca każdego do złożenia PITów.

NORMA KONKRETNA to norma określająca zachowanie się jakiegoś podmiotu prawa.Np.decyzja administracyjna zobowiązująca Jana Kowalskiego do rozbiórki wzniesionego na jego posesji garażu w określonym terminie,który wzniósł bez pozwolenia na budowę.

Podział norm prawnych na normy konkretne i abstrakcyjne nie opiera się jak to pokazuje przedstawiona charakterystyka tych norm na ścisłym kryterium.Można zastanawiać się gdzie umiejscowić w obrębie tych norm wyrok sądowy,np.wyrok alimentacyjny zobowiązujących określony podmiot do systematycznych świadczeń na rzecz osoby uprawnionej do alimentacji.Tych trudności związanych z oznaczeniem normy konkretnej i abstrakcyjnej unikniemy zaostrzając kryterium podziału posługując się w tym celu np.pojęciem SPEŁNIENIA NORMY.Korzystając z niego powiemy,że NORMA KONKRETNA to norma,na gruncie której z chwilą jej spełnienia nie powstają już inne prawa,czy obowiązki,co nie zachodzi w odniesieniu do NORMY ABSTRAKCYJNEJ.

Tak więc ze względu na adresata normy dzielimy na ogólne i jednostkowe,a ze względu na sposób w jaki dana norma wyznacza zachowanie adresata dzielimy na normy abstrakcyjne i konkretne.

Łącząc oba kryteria,tj.adresata i zachowania,wyróżnia się NORMY GENERALNE i NORMY INDYWIDUALNE.

NORMĄ GENERALNĄ jest norma,będąca normą ogólną ze względu na adresata i zarazem normą abstrakcyjną ze względu na zachowanie.

NORMA INDYWIDUALNA to norma będąca normą jednostkową ze względu na adresata i normą konkretną ze względu na zachowanie.

Jeśli tak,to łatwo spostrzec,że normy generalne są normami zawartymi w różnego rodzaju aktach prawnych,jak rozporządzenia/zarządzenia,a normy indywidualne to normy zawarte w tzw.decyzjach stosowaniu prawa,więc w wyrokach,czy decyzjach administracyjnych.

SYSTEM PRAWA:

Termin„SYSTEM PRAWA”jest wieloznaczny,a źródłem tego jest wieloznaczność m.in.samego terminu„system”.W ogólnej teorii systemu,tzw.analizie systemowej,powszechnie znane są trudności z określeniem systemu i przeciwstawieństwem systemu- nie-systemowi.Jeśli przez słowo system rozumiemy zbiór elementów to w świetle tej teorii nawet zwykła kartka papieru jest systemem.Trudności związanych z odróżnieniem systemów od nie-systemó możemy uniknąć gdy przez SYSTEM będziemy rozumieć zbiór elementów powiązanych ze sobą przez przedmiot założony lub też zadany-relacje systemotwórcze.Jeśli tak to możemy powiedzieć,że systemy naturalne są rozpoznawane jako systemy,systemy zaś sztuczne są budowane według z góry założonych relacji systemotwórczych.

Twierdzi się,że prawo jest systemem norm.By dowolny zbiór mógł bycuznany za system musi spełniać dwie podstawowe relacje systemotwórcze:

1.Musi to być system norm hierarchicznie zróżnicowany

2.Musi to być zbiór norm niesprzecznych,lub niesprzecznych w możliwie najwyższym stopniu.

Czasem w odniesieniu do systemu prawa oprócz tych dwóch wymogów stawiany jest dodatkowo wymóg zupełności systemu prawa.Oczywiście zbiór norm prawnych nazywany sytemem prawnym posiada te wszystkie własności,które z punktu widzenia uwarunkowań i funkcji społecznych charakteryzują prawo.Obok takich ogółów charakterystyki systemu prawa w języku prawniczym posługujemy się szeregiem różnic bardziej uszczegółowionych,szeregiem znaczeń terminu system prawa.Tak możemy wyróżnić: PO PIERWSZE POJĘCIE KONKRETNEGO SYSTEMU PRAWA.

SYSTEM PRAWA W ROZUMIENIU KONKRETNYM to ogół obowiązków,norm,czy przepisów prawa na jakimś terytorium państwa w określonym przedziale czasu.Posługując się tym pojęciem musimy uwzględnić odniesienie do pojęcia z jednej strony terytorium jakiegoś państwa,z drugiej strony odniesienia tego pojęcia do określonego przedziału czasu.Wiadomo jak liczne są związki pomiędzy prawem,a instytucją państwa.Związek ten wyraża się też w fakcie,że prawo obowiązuje w zasadzie na całym jego terytorium,z zastrzeżeniem wyjątków płynących z konstrukcji związku państwa(federacja,konfederacja) i z wyjątków przewidzianych w prawie międzynardowym.Posługując się pojęciem konkretnego systemu prawa musimy uwzględnić element czasu,gdyż inaczej twierdzenie prawdziwe nt.systemu prawa w czasie t₁ mogłoby okazac się twierdzieniem fałszywym w okresie późniejszym t₂.Musimy więc uwzględnić zmienność norm systemu,gdyż system w rozumieniu konkretnym jest systemem dynamicznym.Coraz to nowe normy zostają ustanawiane,nabierają mocy obowiązującej i wchodzą do systemu prawa podczas gdy inne normy w wyniku tzw.derogacji tracą moc obowiązującą i wypadają z systemu prawa.

PO DRUGIE:jednak terminu„system prawa” używamy w innych znaczeniach gdy wypowiadamy stwierdzenia np. nt.systemów prawnych państw feudalnych,czy sytemów prawnych tzw.państw wyznaniowych.Wtedy mamy do czynienia z pojęciem systemó prawa,które umownie możemy nazwać pojęciem tych systemów.W takim sposobie użycia terminu„system prawa”chodzi o pewna konstrukcję teoretytczną,gdzie chozi o normy wspólne,występujące w różnych,konkretnych systemach prawa państw tego samego typu.lub tez częściej w gre wchodza normy,które z jakiegoś punktu widzenia uznajemy za charakterystyczne.

PO TRZECIE:w innym znaczeniu używamy terminu„system prawa” różnicując pewne systemy biorąc pod uwagę tzw.podstawowe źródła prawa.Ten punkt widzenia prowadzi do przeciwstawienia systemów prawa stanowionego,w szczególności systemów prawa ustawowego,z jednej strony,z drugiej zaś strony systemów prawa precedensowego-zwanych systemami homologów.System prawa precedensowego obowiązuje w m.in.:Anglii,Irlandii,USA,Kanadzie,czy niektórych państach skandynawskich.

System prawa stanowionego,w szczególności prawa ustawowego można scharakteryzować w następujący sposób:w systemie tym normami hierarchicznie najwyższymi są normy zawarte w ustawie co wyjaśnia nazwę(pr.ustawowe);normy te są w wystarczjącym stopniu ogólne i abstrakcyne i pochodzą od najwyższego przedstawicielskiego organu władzy;w systemach tych nie istnieje prawnie wyznaczony rozdział kompetencji między organami tworzącymi i stosującymi prawo,a stosującymi prawo,ale nie tworzącymi go.

W podobny sposób możemy przestawić prawo precedensowe.W tym systemie prawo nie powstaje przez jego stanowienie,ale w toku orzecznictwa w praktyce stosowania prawa. Systemie precedensów źródłem prawa są decyzje sądowe będące precedensami,gdzie wyróżnia się tzw.„ratio decidenta”tj.normę ogólną będącą podstawą rozstrzygnięcia w sprawach okreśłonego typu,oraz tzw.„obiter dictat”-czyli te elementy orzecznictwa nie mające charakteru wiążącego i są związane z daną rozpatrywana sprawą.Obowiązuje także zasada „stare decisis”-stałości decyzji i rozstrzygnięcia precedensowego w odniesieniu do „ratio decidento”,chyba,że praktyka stosowania prawa zrywa z dotychczasową linią precedensu i wydaje nowe orzeczenie akceptowane przez inne sądy stające się precedensem nazywanym przypadkiem wprowadzającym.

W systemie prawa stanowionego organy stanowiące prawo,sięgają do prwa stanowionego,do różnych aktów normatywnych.Natomiast w systemie precedensowym nie ma prawa stanowionego,w związku z czym można soytać co stanowi podstawe rozpatrywania danej sprawy?Podstawą rozstrzygnięcia są właśnie orzezczenia zawarte w sprawach tego samego typu.

System precedensu jest oparty na funkcjonowaniu szeregu zasad m.in.takiej zasady,że precedens,rozstrzygnięcie w jakiejś sprawie wiąże sądy równorzędne i sądy niższej instancji.Ale czasem(ze wzgl.na potzrebą rozwoju prawa)jakiś sąd wydaje nowe rozstrzygnięcie powołując się,że stan faktyczny,który rozpatruje zasadniczo różni się od dotychczasowego stanu faktycznego stanowiącego podstawę jakiegos precedensu.Więc sąd wydaje nowe orzeczenie,które stanie się precedensem jeśli inne sądy równorzędne i sądy niższej instancji go zaakceptują.

W ten sposób system precedensowy rozwija się.Może to wydać się dziwne,że pomimo braku oficjalnych zbiorów prawa staowionego,czy nawet zbiorów precedensów,system ten funkcjonuje,mimo zasadniczych różnic,bardzo podobnie do systemu prawa stanowionego.Ale wspólcześnie tam gdzie obok siebie funkcjonują oba rodzaje daje się zauważyć proces wypierania precedensów przez prawo stanowione.Tam gdzie istniał system precedensu pojawia się regulacja ustawowa.No i tu jśli mówimy o przeciwstawieniu systemu prawa ustawowego jako stanowionego systemu prawa precedensowego to pokazujemy odmienność sposobu użycia terminu„system prawa”ze względu na to,co nazywa się źródłem prawa.

PO CZWATRE:w innym jeszcze znaczeniu używamy terminu„system prawa”gdy chodzi nam o normy,czy przepisy prawne należące do danej gałęzi prawa.Mówi się przecież o systemie prawa cywilnego,systemie prawa pracy itd.

HIERARCHICZNA BUDOWA SYSTEMU PRAWA:

Ten typ budowy omówimy w odniesieniu do systemów prawa ustawowego obowiązujących w państwach jednolitych(in.prostych)np.w Polsce,a nie w odniesieniu do państw np.federalnych,gdzie hierarchiczna budowa systemu prawa jest bardziej skomplikowana.

Wiemy już,że system prawa jest całością hierarchicznie zróżnicowaną w tym sensie,że da się wyodrębnić poszczególne szczeble tej hierarchicznej budowy.I tak w odniesienie\u do obowiązującego u nas systemu prawa można wyodrębnić następujące szczeble hierarchicznej struktury tego systemu posuwając się od aktów hierarchicznie najwyższych w stronę aktów hierarchicznie najniższych..Wyznaczenie hierarchii systemu parawa oparte jest na kryterium mocy prawnej aktów normatywnych.Stąd płynie wniosek,że różne akty normatywne mają różną moc prawną.

Pierwszym szczeblem hierarchicznej budowy systemu prawa jest szczebel ustawy zasadniczej-KONSTYTUCJA.Konstytucja jest aktem prawnym o najwyższej mocy prawnej-w myśl art.8 Konstytucji jest ona najwyższym prawem RP.

Drugim szczeblem hierarchicznej budowy systemu prawa jest szczebel aktów normatywnych rangi ustawy,nie będących Konstytucją.Zgodnie z art.81 Konstytucji do aktó normatywnych rangi ustawy,nie będących Konstytucją należą umowy międzynarodowe ratyfikowane przez prezydenta RP za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ,oraz ustawy tradycyjnie zwane ustawami zwykłymi.Atr.91,pkt.2 Konstytucji stanowi,że umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą,gdy ustawy tej nie da się pogodzić z umową.

Trzecim szczebliem hierarchicznej budowy systemy prawa są rozporządzenia będące rezultatem działalności prawotwórczej prezydenta,Rady Ministrów,premiera,Ministra kierującego działem administracji rządowej,a także KRRiTV.

Czwartym szczeblem hierarchicznej budowy naszego systemu prawa jest szczebel uchwał Rady Ministrów,oraz zarządzeń będących rezultatem działalności prawotwórczej przede wszystkim poszczególnych ministrów.

Trzeba zanaczyć,że nasz system prawa także pod rządami obecnej Konstytucji nie realizuje pełni teoretycznie rozwiniętej,klarownej w szczegółach tzw.koncepcji źródeł prawa przez co powstają wątpliwości,czy do systemu prawa należą tylko wymienione akty normatywne,czy też akty innego jeszcze rodzaju,np.wytyczne,czy pisma ogólne wydawane przez poszczególnych ministrów.Akty ostatniego rodzaju często nazywa się prawem powielaczowym.Nauka prawa stoi zgodnie na stanowisku,że wymienione akty nie stanowią części systemu prawa w żadnej mierze nie ogą ograniczać wolności i praw przyznawanych podmiotom prawa przez akty hierarchicznie wyższe.Akty tego rodzaju określa się mianem któ wyznaczjących struktury organizacyjne,zasady funkcjonowania jednostek podległych danemu ministrowi.

Z racji hierarchicznego zróżnicowania norm systemu między normami prawa zachodzą liczne zależności.Można je traktować jako sumę logiczną szeroko rozumianej relacji hierarchicznego zróżnicowania norm w systemie.Nas interesować będą stosunki zachodzące między normami bezpośrednio po sobie następującego szczebla.Np.stosunek zachodzący między ustawą,a rozporządzeniem wydanym na podstawie ustawy w celu jej wykonania.

Po pierwsze:norm/akty prawne hierarchicznie wyższe są rezultatem działalności prawotwórczej organów hierarchicznie wyższych w porównaniu do tych organów od których pochodzą normy/akty hierarchicznie niższe.Zależność ta ukazuje dodatnią korelację jaka zachodzi między hierarchią organów aparatu państwowego i hierarchią aktów normatywnych pochodzących od tych organów.Myśl tą można wyrazić:im wyższy hierarchicznie organ państwa,tym wyższa pozycja aktu normatywnego stanowionego w hierarchicznej strukturze sys.pr.

Po drugie:akty/normy hierarchicznie wyższe regulują sprawy o większej doniosłości porównując do spraw regulowanych przez normy hierarchicznie niższe.Zależność taka ma charakter względny w sensie uzależnienia od przyjętych kryteriów wartościowania znaczenia regulowanych spraw.Mówiąc o tym,że normy/akty hierarchicznie wyższe reguliją sprawy o większej doniosłości mamy na myśli ich doniosłość w jakimś szerokim społeczno-politycznym sensie.

Po trzecie:normy/akty hierarchicznie wyższe stanowią podstawę obowiązywania norm/aktów hierarchicznie niższych.Jeśli spełnione są wymogi praworządności w procesie tworzenia prawa to zawsze akt prawny powinien wskazywać podstawę swego obowiązywania przez powołanie aktu hierarchicznie wyższego na podstawie/w celu wykonania którego ten pierwszy został ustanowiony.

Po czwarte:jeżeli akty hierarchicznie wyższe stanowią podstawę obowiązywania aktów hierarchicznie niższych to prostą konsekwencją tej zależności jest stwierdzenie,że kty hierarchicznie niższe nie mogą derogować(ukrywać;pozbawiać mocy obowiązującej)norm szcebla wyższego.Akt hierarchicznie wyższy zawsze deroguje akt hierarchicznie niższy.Wzajemnie derogować się mogą akty prawne tego samego stopnia w hierarchii natomiast normatywnie jest wykluczona derogacja aktu hierarchicznie wyższego przez akt hierarchicznie niższy.Na podstawie tej zależności w przypadku sprzeczności między normami hierarchicznie wyższymi i normami hierarchicznie niższymi uznaje się nieobowiązywanie tych ostatnich.

Po piąte:normy/akty hierarchicznie wyższe mogą,ale nie muszą przesądzać norm hierarchicznie niższych.Tak ogólnie pojęta zależność między normami prawnymi róznych szczebli hierarchicznych obejmuje dwa typy hierarchicznego powiązania norm systemu,które Kelsen(twórca normatywizmu)przyjął za podstawę wyróżnienia:SYSTEMÓW STATYCZNYCH NORM i SYSTEMÓW DYNAMICZNYCH NORM.Dokonał on podziału wszelkich systemów norm,nie tylko norm prawnych,na systemy dwojakiego rodzaju:SYSTEMY STATYCZNE i SYSTEMY DYNAMICZNE,oparte na powiązaniach formalno-prawnych(stosunkach delegacji).

W systemach statycznych normy powiązane są zależnościami treściowymi,co oznacza,że norma hierarchicznie wyższa przesądza treść normy szczebla niższego.Zdaniem Kelsena takimi systemami statycznymi są systemy moralne/praw natury.

W systemach dynamicznych w/g Kelsena normy nie są powiązane ze sobą związkami treściowymi,więc normy hierarchicznie wyższe nie przesądzają treści norm szczebla niższego,stanowią jedynie podstawę obowiązywania aktów hierarchicznie niższych,gdy wkazane autorytety prawodawcze uczynią użytek z przyznanych im kompetencji tworzenia prawa.W systemach dynamicznych mamy do czynienia ze stosunkami delegacyjnymi,bo norma hierarchicznie wyższa deleguje organ państwa do ustanowienia norm niższcych nie przesądzając treści.

W spojrzeniu Kelsena na prawo,system prawny jest przykładem systemu dynamicznego.Można to przedstawić w formie schematu:

-N1 postanawia,że obowiązuje N2,ustanowiona przez autorytet prawodawczy A2

-N2 postanawia,że obowiązuje N3 ustanowiona przez A3,czyli

-Nn postanawia,że obowiązuje Nn-1 ustanowiona przez An-1

Schemat pokazuje rodzaj zależności między normami różnych szczebli hierarchicznych.Norma wyższa nie przesądza normy niższej lecz wyznacza kompetentny autorytet prawodawczy do ustalenia normy niższej dając jej tym samym podstawę prawną swego obowiązywania.Podstawą obowiązywania Nn jest norma z poprzedniego wiersza Nn-1 z wyjątkiem normy naczelnej.System dynmiczny dla swego powstania wymaga autorytetów prawodawczych,czyniących użytek z przyznanych im kompetencji.Jeśli tak opisany system norm miałby regulować nie tylko zachowania się normotwórcze,ale też innego rodzaju to w takim systemie musiałaby obowiązywać choćby jedna norma merytoryczna N0 wskazująca jak w określonych warunkach jej adresat powinien się zachować.Trudno wskazać system norm w pełni odpowiadający temu modelowi za wyjątkiem systemów sztucznych.

W analogiczny sposób można opisać statyczny system norm,posłużmy się schematem wg następujących formuł:

-N1 postanawia,że w warunkach W1,adresaci A1,powinni zachować się w sposób Z1

-N2 postanawia,że w warunkach W2,adresaci A2 powinni Z2

-Nn postanawia,że w warunkach Wn,adresaci tej normy powinni zachować się w wyznaczony przez nią sposób Zn

Jeśli tylko porządek cyfrowy wyznaczników zmiennych jest tego rodzaju,że zawsze zmienna z wyznacznikiem n-1(tj.zmienna z poprzedniego wiersza)jest bardziej ogólna od zmiennej z wyznacznikiem n.Oczywiście nie wszystkie wyznaczniki zmiennych muszą zmieniać się jednoczęsnie,jak to przedstawiono na schemacie.W systemie statycznym związek pomiędzy normą hierarhicznie wyższą,a hierarchicznie niższą jest w przybliżeniu tego rodzaju,co związek między twierdzeniem ogólnym,a szczegółowym w logice klasycznej.W systemie statycznym brak jest miejsca na aktywność normotwórczą-system nie rozwija się.Systemy tego rodzaju Kelsen nazwał systemami statycznymi,bo system ten jest dany z chwiląsformułowania normy naczelnej systemu,bo pozostałe normy tego systemu sa konkretyzacją treści normy naczelnej.

System statyczny i dynamiczny to pewne modele budowy systemów ze względu na rodzj hierarchicznego powiązania norm w systemie. W ujęciu Kelsena system prawa jest systemem dynamicznym,ale bliższa analiza systemu prawa pokazuje,że jest on systemem mieszanym statyczno-dynamicznym i można w nim wskazać zarówno elementy jednego i drugiego.W spojrzeniu szerszym w języku teoretyczno-prawnym możemy powiedzieć,że elementami systemu statycznego w systemie prawnym jest:

-zgodność obowiązywania norm

-obowiązywanie pewnych typów konsekwencji norm prawnych

Elementami systemu dynamicznego w systemie prawa są:

-formalne(systemowe)kryteria obowiązywania norm prawnych

-rzeczywiście mający miejsce w procesach tworzenia prawa kompetecyjno-delegacyjny charakter tych procesów;

Po szóste:norma hierarchicznie niższa powinna być rozumiana w sposób zgodny z normą hierarchicznie wyższą.Jest to powszechnie akceptowana dyrektywa interepretacyjna,więc zobowiązująca do takiej interpretacji norm niżych by były zgodne z treścią,celami i f-cją wyższych

SPRZECZNOŚCI NORM PRAWNYCH:

W językach związanych z prawem brak ściśle ustalonego znaczenia sprzezcności,więc posługujemy się tym terminem w sposób luźny.Trzeba zaznaczyć,że pojęcia sprzezcności norm prawnych nie podejmuje się w odniesieniu do jakiegoś systemu logiki normatywnej.

Zbliżenie pojęcia sprzeczności norm prawnych do pojęcia sprzeczności zdań w sensie logicznym można wyrazić następująco:jak wiemy w przypadku zdań sprzecznych(jedno jest negacja drugiego)np.:pada deszcz;nie jest tak,że pada deszcz,zgodnie z zasadą sprzeczności i prawem wyłączonego środka spośród dwóch zdań sprzecznych obydwa nie mogą być fałszywe/prawdziwe jednocześnie.Z dwóch zdań sprzecznych tylko jedno jest prawdziwe,a tylko jedno jest fałszywe.W przypadku sprzeczności norm prawnych nie uznaje się współoboiązywania norm sprzecznych co stanowi odpowiednik prawa sprzeczności,natomiast nie zawsze twierdzi się,że w przypadku norm sprzecznych jedna z norm jest norma prawa obowiązującego.

W koncepcjach teoretyczno-prawnych czasem wyrażany jest pogląd,że w przypadku sprzeczności norm obydwie normy tracą moc obowiązywania,więc brak jest odpowiednika prawa wyłączonego środka(„P”lub„nie P”)

Przypadki,kiedy w praktyce stosowania prawa mówimy o sprzecznościach normy prawnej:

Po pierwsze:neleży wyróżnić pojęcie treściowe(in.abstrakcyjne)sprzeczności norm prawnych.Nazwa pochodzi stąd,że dochodzi się do niej poprzez analizę treści dwóch norm.Przyjmijmyże dwie normy,których sprzeczność stwierdza się na podstawie analizy ich treści charakteryzują trzy zmienne(odpowiedniki hipotezy,dyspozycji i sankcji w strukturze 3-elementowej normy).Zmiennymi tymi są:W1,2;Z1,2;K1,2; wyznaczające warunki zachowania się sankcjonowanego,zachowanie się sankcjonowane i konsekwencje prawne przewidziane dla sytuacji zachowania niezgodnego z wyznaczonym przez normę.Powiemy,że dwie normy są treściowo sprzeczne,gdy:

-gdy normy te mają ten sam zakres zastosowania(gdy pomiędzy W1 i W zachodzi stosunek zamienności)

-gdy przynajmnij jeden z pozostałych elementów(Z,K)normy N1 jest sprzeczny z odpowiadającym mu elementem w normie N2,przy równej zakresowości elementu pozostałego.

Mówimy,że tu sprzeczność elementów można nazwać WYKLUCZANIEM SIĘ TYCH ELEMENTÓW w sensie stosunku wykluczania,o jakim mówi się między zakresami dwóch nazw niepustych w logice.

Przy przyjęciu takich założeń,normy N1 i N2 będą całkowicie sprzeczne w trzech typach sytuacji:

1.gdy Z1 jest sprzeczne z Z2,oraz gdy K1 jest sprzeczne z K2,co zapisujemy: Z₁≠Z₂ ^ K₁≠K₂

2.gdy Z1 jest równozakresowe z Z2,a K1 jest sprzeczne z K2,co zapisujemy: Z1=Z2 ^ K1≠K2

3.gdy zachodzi sytuacja odwrotna do poprzedniej,czyli Z1 jest sprzeczne z Z2,a K1 jest równozakresowe z K2: Z1≠Z2 ^ K1=K2

Wydaje się,że trzy podstawowe typy sytuacji wyczerpują zakres przypadków,w odniesieniu do których,w nauce prawa mówi się o całkowitej sprzeczności,czy niezgodności treściowej norm prawnych.

POJĘCIE TREŚCIOWEJ NIEZGODNOŚCI NORM PRAWNYCH WYMAGA ROZWINIĘCIA PRZEZ DOOKREŚLENIE KIEDY NORMY SĄ ZE SOBĄ SPRZECZNE, CZY TO Z1 I Z2,CZY TO K1 I K2

Można powiedzieć,że Z1 jest sprzeczne z Z2 w dwóch typach sytuacji:

1.gdy Z1 jest tym samym zachowaniem co Z2,ale Z1 to przedmiot nakazu,a Z2 to przedmiot uprawnienia,zwanego dozwoleniem i odwrotnie

2.gdy Z1 jest zaniechaniem Z2 przy tej samej modalności nakazu,albo zakazu

K1 i K2 są sprzeczne też w dwóch typach sytuacji:

1.gdy K1 wyznacza konsekwencję pozytywną(następstwa prawne w postaci sankcji bądź gratyfikacji,przewidzianych prawem w związku z powstaniem,pod zmianą jakiegoś stosunku prawnego),a K2 negatywną(brak rozumianych pozytywnych następstw spowodowanych tym,że określone zachowanie nie jest przedmiotem prawnego obowiązku,albo dozwolenia);

2.gdy K1 i K2 to różne konsekwencje pozytywne,więc gdy K1 jest określona przez negazję przynazwową K2 w zbiorze konsekwencji.

Tak więc normy sprzeczne treściowo na przykład i wtedy,gdy w odniesieniu do tych samych okoliczności i tych samych adresatów,jedna z tych norm wyznacza zachowanie będące przedmiotem nakazu,podczas gdy druga z tych norm zachowania tego w tychże okolicznościach zakazuje w dodatku pod rygorem różnych pozytywnych konsekwencji prawnych.

Analogicznie objaśniamy pojęcie treściowej niezgodności norm prawnych spełniając warunek drugi.

Pojęcie treściowej abstrakcyjnej niezgodności norm prawnych można zmodyfikować,by dało się mówić o częściowej niezgodności norm.

Modyfikacja ta polega na zastąpieniu warunku pierwszego przez warunek,że normy N1 i N2 posiadają wspólny zakres zastosowania,więc wspólną klasę wypadków,względem których są relewantne.Jest tak np.gdy między W1 i W2 zachodzi np.stosunek podrzędności,czy też gdy między W1 i W2 zachodzi stosunek krzyżowania się zakresów.Wyklucza się tylko tzw.stosunek wykluczania się zakresów między W1 i W2.Uchylamy stwierdzenie,że W1=W2. N1 i N2 są częściowo niezgodne,gdy odnoszą się do stanów faktycznych ich zastosowania,a jednocześnie W1≠W2.

Normy są częściowo niezgodne treściowo w tym sensie,że są niezgodne jedynie w odniesieniu do pewnych okoliczności adresata,które to okoliczności i którzy to adresaci należą do wspólnego zakresu zastosowania norm prawnych.W odniesieniu do pozostałych okoliczności wypadków,normy te nie będą częściowo ze sobą niezgodne.Ale tak rozumiane sprzeczności są bardzo rzadkie w prawie obowiązującym.

Słuszne przekonanie,że prawo jest pełne sprzecznoci jest ugruntowane przez występowanie w przepisach prawnych tzw.PRAKSEOLOGICZNYCH NIEZGODNOŚCI NORM PRAWNYCH.Dwie normy prawa są prakseologicznie niezgodne,gdy całkowicie lub częściowo,zależnie od struktury i celu,gdy realizacja stanu rzeczy,będącego celem jednej z tych norm,wyklucza realizację stanu rzeczy,wskazanego przez normę jako jej cel.Np.rozkazy dowódców walczących ze sobą stron,gdzie pierwszy zobowiązuje podwładnych do zdobycia tego wzgórza,które mają zdobyć żołnierze walczący także o jej zdobycie.Inny przykład to dwie normy,z których jedna zobowiązuje państwowe szkoły wyższe do masowego kształcenia studentów,a druga zabrania uruchamiania tam dodatkowych etatów dydaktycznych .

Normy prakseologicznie niezgodne nie muszą być treściowo niezgodne w sensie ustalonym powyżej,by być normami sprzecznymi.Przykładem takich norm mogą być normy skierowane do różnych adresatów,wyznaczające różne zachowania,które jedniak łącznie spełnione być nie mogą.

W lit.prawniczej obok pojęcia treściowej i prakseologicznej niezgodności norm prawnych czasami wprowadza się pojęcie KONFLIKTOWOŚCI NORM.Konfliktowość norm jest to odbicie norm treściowo niezgodnych,czy prakseologicznie niezgodnych,skierowanych do tego samego adresata na sferę jego motywacji.Można powiedzieć,że normy treściowo niezgodne są konfliktowe,gdy ten sam adresat tych norm nie jest w stanie łącznie ich spełnić,gdyż spełnienie jednej z nich jest naruszeniem drugiej i pociąga za sobą konsekwencje jej nieprzestrzegania.Przykładem tych norm są normy prakseologicznie niezgodne,gdzie pierwsza zobowiązuje studenta do stawienia się na egzamin z jakiegoś przedmiotu w określony dzień i o określonej godzinie,a druga zobowiązuje tego samego studenta do stawienia się na egzamin z innego przedmiotu w tym samym terminie co pierwszy.

Tak więc normy konfliktowe prowadzą do braku skuteczności motywacyjnej,jako,że ich spełnienie w określonym czasie jest niemożliwe.

PODZIAŁ SPRZECZNOŚCI NORM PRAWNYCH:

W nauce prawa w różny sposób dzieli się sprzeczności norm prawnych.Pierwszy podział to podział na:

-SPRZECZNOŚCI TECHNICZE

-SPRZECZNOŚCI POLITYCZNE

Podział ten jest oparty na kryterium źródła,skąd płyną sprzeczności,lub inaczej mówiąc,jest wyznaczony przez mechanizm ich powstania.

ŹRÓDŁEM SPRZECZNOŚCI TECHNICZNYCH są wady techniki prawodawczej.ŹRÓDŁEM SPRZECZNOŚCI POLITYCZNYCH są przesłanki natury politycznej decydujące o tym,że prawodawca celowo i świadomie wprowadza do systemu prawa sprzeczności.Sprzeczności techniczne powstają w procesie rozwoju zmian prawa obowiązującego przebiegające w skali masowej na różnych szczeblach w hierarchi organu aparatu państwowego.W ocenie czynników decydujących o prawoznawstwie prawo wymaga poprawiania.Poprawianie prawa powstaje w postaci powstawania nowych norm prawnych lub ewolucji starych.

Dowolny prawodawca ustanawiając nowe normy prawne i uchylając dotąd obowiązujące lub modyfikując nadal utrzymywane w normie,musi się liczyc z faktem,że wszelka modyfikacja nie przebiega w jakiejs próżni,a dokonując zmian prawa,prawodawca wprowadza nowe przepisy prawne w kodeks przepisów prawa już obowiązującego.Stąd istnieje zawsze potencjalna możliwość pojawienia się w prawie obowiązującym norm sprzecznych.Prawodawca stara si tego uniknąć przez ustalenie przepisów wprowadzających i przejściowych,jako ogólny/szczegółowy nadzór erogacyjny,licząc dodatkowo na przyjmowane w praktyce i nauce prawa tzw.REGUŁY KOLIZYJNE,służące do usuwania technicznych sprzeczności norm prawa.Gdy weźniemy pod uwagę ilość aktów normatywnych i wielość ośrodków dyspozycyjnych od których normy te pochodzą to występowanie sprzeczności norm prawnych wydaje się rzeczą nieuniknioną.

Wobec zachodzącej sprawności tradycyjnych sposobów kontroli zabezpieczjących przed sprzecznosciami,poszukuje się sposobów zapobiegania sprzecznościom norm prawnych w matematycznych i informatycznych analizach materiału normatywnego,zarówno w fazie „ex ante” jak i w fazie „ex post” procesu prawotwórstwa.Im mniej jest doskonała technika prawdodawcza i im większa fala materiału normatywnego płynie w jakimś czasie do organu,tworzącego je,tym trudniej zapewnić pożądany,wysoki stopień niesprzeczności prawa.

O ile źródłem sprzeczności technicznych są wady techniki prawodawczej i jej techniczna niedoskonałość,o tyle źródłem sprzeczności politycznych są racje natury politycznej;czasem ze względów politycznych prawodawca z całą świadomością wprowadza sprzeczności do systemu prawa.Przeważnie są to sprzeczności między normami różnych szczebli hierarchicznych.Przeciwstawienie sprzeczności technicznych i politycznych ma niewątpliwie walor poznawczy,bo pokazuje odmienne źródło powstawania,ale ma niewielką wartość operacyjną,bo w prawie każym przypadku można zastanawiac się nad tym,czy wystepująca w prawie sprzeczność to sprzeczność będąca skutkiem niedoskonałości techniki prawodawczej,czy też sprzeczność celowo wprowadzona do systemu.

Stąd sprzeczności norm prawnych powinny się dzielic na:

1.SPRZECZNOŚCI POZORNE- sprzeczności te usuwalne są przez praktykę stosowania prawa,lub poprzez posłużenie się regułami kolizyjnymi.

2.SPRZECZNOŚCI REALNE to takie sprzeczności,których praktyka stosownia prawa,ani nauka prawa nie są w stanie wyeliminować z systemu,ponieważ są właśnie sprzecznościami w prawie realnymi.

Podział sprzeczności norm na techniczne i polityczne-z jednej strony,oraz pozorne i realne-z drugiej strony,oparty jest za każdym razem na innym kryterium,co nie oznacza,by te kryteria nie wyznaczały tego samego zbioru sprzeczności norm.Sprzeczności techniczne to sprzeczności pozorne,a sprzeczności polityczne to sprzeczności realne.

Uznając sprzeczność norm N1 i N2 za sprzecznośc pozorną,wychodzi się z założenia,że sprzeczność ta istnieje tylko dlatego,że niezbyt dokładnie przeanalizowano zakresy ich obowiązywania lub ich treść i z treścią tą wiążące się zakresy i zastosowania.Sa to więc sprzeczności tylko na pierwszy rzut oka,sprzeczności sformułowań prawa,ale nie samego prawa.Dlatego organy stosujące prawo i nauka prawa starają się jemu służyć i przez to wykazują pozorne (ich) występowanie w prawie.

Sposobem usuwania technicznych sprzeczności norm prawnych są reguły kolizyjne,oraz wykładnia prawa,gdzie pozornie sprzecznym normom przypisze się takie znaczenie,przy którym właśnie sprzeczność nie zachodzi.

Nauka prawa spotyka takie sprzeczności w toku systematyzacji prawa obowiązującego,zaś praktyka stosowania prawa napotyka je przy poszukiwaniu podstawy prawnej decyzji stosowania prawa.

Część jednak występujących w prawie sprzeczności to sprzeczności realne,a to dotyczy sprzeczności politycznych.

Nauka prawa może badać przyczyny występowania tych sprzeczności,dostrzec i ocenić.Praktyka stosowania prawa może na nie zareagować podnosząc np.prawo niezgodności z Konstytucją,czy niezgodności z ustawą,ale i nauka i praktyka sprzeczności tych z systemu nie usuną.

ZASADY SYSTEMU PRAWA:

Określenia zasad systemu prawa posiada nie tylko doniosłość teoretyczną;odgrywają one podstawową rolę w procesach stosowania prawa i są często powoływane jako podstawa prawna w decyzji stosowania prawa.Więc,z punktu widzenia wymogów praworządności w procesach stosowania prawa,w szczególności w legalności decyzji stosowania prawa,nie jest obojętny sposób rozumienia wieloznacznego terminu „zasady systemu prawa”.W refleksji teoretyczno-prawnej termin „ogólne zasady prawa”,czy„zasady systemu prawa”używany jest w dwóch podstawowych i różnych znaczeniach,których przeciwstawienie sobie ma doniosłość teoretyczną,jak i praktyczną.

Terminu „zasada systemu prawa”używa się”:

PO PIERWSZE:dla oznaczenia normy prawa,o szczególnej doniosłości dla całego systemu prawa lub gałęzi prawa;względnie dla oznaczenia powszechnie uznawanej konsekwencji norm prawnych,nazywanych także konsekwencjami logicznymi,którym też przypisuje się charakter zasadniczy.

PO DRUGIE:reguły,która nie jest normą prawa obowiązującego,ani też nie stanowi powszechnie uznawanej konsekwencji grupy norm prawnych.

Dla przejrzystości dalszych rozważań wprowadźmy logiczne terminologiczne zróżnicowanie,nazywając reguły I rodzaju zasadami systemu prawa,a reguły II rodzaju postulatami systemu prawa.

Jeśli zasadą systemu prawa,w najprostszym ujęciu jest norma prawa obowiązującego o szczególnej doniosłości dla całęgo systemu prawa lub którejś z jego gałęzi,to spytajmy jakie kryteria decydują o podnoszeniu do godności zasad systemu prawa tylko niektórych norm prawnych.W orzecznictwie sądowym i nauce prawa przyjmowane są kryteria czterech rodzajów(kryteria decydujące o tym,że określona norma jest zasadą systemu prawa:)

1.miejsce normy w hierarchicznej strukturze systemu prawa

2.stosunek tej normy do innych norm,jako odpowiednik wynikania logicznego

3.miejsce normy w konstrukcji instytucji prawnej

4.rozmaitego rodzaju oceny społeczne.

Odnośnie pierwszego kryterium,wiemy,że system prawa jest całością hierarchicznie zróżnicowaną,a w ustaleniu zasad systemu prawa decydującą rolę odgrywają dwa szczeble hierarchiczne struktury systemu:SZCZEBEL USTAWY KONSTYTUCYJNY i SZCZEBEL USTAWY ZWYKŁY.

KONSTYTUCJA jest aktem prawnym szczególnego rodzaju,bo:jest aktem prawnym nakwyższej mocy prawnej,ma szczególną nazwę„ustawa konstytucyjna”,jest uchwalany i zmieniany w sposób szczególny,odnacza się szczególną treścią regulacji postanowień,określa podstawy ustroju gospodarczego i społecznego państwa,wyznacza podstawowe prawa i obowiązki obywateli,reguluje prawa i obowiązki wolności,wyznacza sposób powoływania i zakres kompetencji naczelnych organów władzy publicznej.

Ze względu na treść i wagę postanowień konstytucji powszechnie przyjmuje się,że przepisy w niej zawarte to zasady systemu prawa.

Przepisy zawarte w Konstytucji pełnią na zewnątrz rolę kierunkową i powinny być rozwijane w procesach tworzenia prawa na niższyc szczeblach hierarchii systemu prawa.Można zastanawiać się nad tym,czy wszystkie przepisy zawarte w Konstytucji to zasady systemu prawa,czy też są nimi tylko niektóre z nich.Takie spojrzenie na normy i przepisy kostytucyjne może prowadzić do wyodrębnienia:PRZEPISÓW RELATYWNIE NIEZMIENNYCH i PRZEPISÓW RELATYWNIE ZMIENNYCH.

Przepisy relatywnie niezmienne to postanowienia Konstytucji,których zmiana dla istniejącego ustroju byłaby możliwa tylko w tym kierunku,tzn.w kierunku rozwijania,czy wzmacniania treści,albo pogłębiania.

Przepisy relatywnie niezmienne to przepisy zawarte w Kostytucji,których zmiana jest możliwa w ramach danego ustroju(np.te przepisy Konstytucji regulujące sposób powoływania,czy zakres kompetencji któregoś z naczelych organów władzy.

Zróznicowanie takie nie odgrywa większej roli w określaniu zasad systemu prawa tak przez nazwę prawa,jak i przez praktykę stosowania.

WYODRĘBNIENIE ZASAD SYSTEMU PRAWA SPOŚRÓD NORM ZAWARTYCH W USTAWACH NIEKONSTYTUCYJNYCH (ZWYKŁYCH) OPIERA SIĘ NA KRYTERIACH FORMALNYCH I KRYTERIACH MERYTORYCZNYCH.Tak np.umieszczenia normy w kodeksie,więc ustawy regulującej podstawowe działy prawa,w odniesieniu do innych norm zawartch w aktach prawnych znanej gałęzi prawa nie będącymi kodeksami.

Wyodrębnienie zasad systemu prawa spośród norm zawartych w ustawie może opierać się na systematyce wewnętrznej aktu prawnego,bo czasem prawodawca wyodrębnia pewne przepisy jako właśnie zasady ogólne tego,czy innego aktu normatywnego.Wyodrębnianie zasad systemu prawa z norm ustawowych może też opierać się na kryterium merytorycznym związanym z przeciwstawieniem lex generalis i lex specialis,co nie czyni wobec skomplikowanego charakteru stosunku i zadania,na które prawodawca oddziałuje z płynącej stąd potrzeby różnicowania sposobu tego oddziaływania.

Drugie kryterium oceny wyznaczające szczególną rangę doniosłą normy prawnej jest kryterium zwane stosunkiem normy do innych norm,jako odpowiednik wynikania logicznego.Musimy pamiętać,że nie zawsze zasada systemu prawa jest „expressis verbis”(dobitnie,wyraźnie),czyli wprost wyrażona w postaci określonej normy prawnej.Czasem do jej sformułowania,uznania jej mocy obowiązującej dochodzimy w drodze uogólnienia treści szeregów przepisów prawnych,dl których jest ona wspólną racją.Np.załóżmy,że w prawie obowiązującym nie jest wprost uregulowana tzw.zasada domniemania niewinności oskarżonego;gdyby tak było to i tak moglibyśmy powiedzieć,że zasadą procesu karnego jest zasada domniemania niewinności gdyż jej realizacja przewija się w sformułowaniu szeregu różnych przepisów kodeksu postępowania karnego.Do jej sformułowania,jako wspólnej racji,w drodze uogólnienia,w treści tych przepisów prawnych będących świadectwem realizacj prawnych zasady domniemania niewinności oskarżonego.{Mamy normę N,zwaną zasadą,bo stanowi ona wspólną rację dla szeregu różnych przepisów prawnych:P1,P2...Pn,ale mówimy,że proces dojścia do sformułowania tej normy w ramach prawa obowiązującego jest w stosunku odwrotnym,tj.my analizując treść różnych przepisó prawnych mamy prawo powiedzieć,że tylko zewnętrzno-logiczną jest norma N,będąca ich sumą racji.Natomiast jak charakteryzujemy pojęcie zasady systemu prawa w ogóle to zasadą systemu prawa jest norma,z której wynikają inne normy.Możemy powiedzieć,że racją jest norma N,a następstwem przepisy P1,P2..Pn będących przejawem realizacji,konkretyzując,tamtych norm,ale możemy odwrócić zagadnienie i powiedzieć,że racją są właśnie te przepisy,a ich następstwo stanowi norma N.

Jeżeli jest słabo dookreślone pojęcie konsekwencji logicznej norm prawnych i przepisów prawa to czy taka zasada jest wyrażona w przepisach tej gałęzi prawa.Ale tzn.,że jest normą prawa obowiązującego.Dlaczego tak się dzieje?Bo w przeciwieństwie do pojęcia racji następstwa norm logicznych mówienie o logicznych konsekwencjach normy prawnej,mówienie o tym,że z jakichś przepisów prawnych wynika jakaś norma prawna,jest swoistym przybliżeniem.

Możemy powiedzieć,że zasadą jakiejs gałęzi prawa,czy systemu prawa będzie taka norma,która nie jest wprost wyrażona w postaci określonego przepsiu prawa,ale w niewątpliwy sposó z tych przepisów wynika.To co wynika/nie wynika może być przedmiotem kontrowersji.Niektórzy zastanawiają się więc co tu z czego wynika lub nie wynika?To nie jest słabością nauki prawa to,że my nie potrafimy dobrze określić pojęcia logicznych konsekwencji,potrafimy je wyznaczyć na gruncie pewnych systemów logiki norm,ale one nie przystają do prawa obowiązującego w praktyce stosowania prawa.Jest to problem ogólny dla wszelkiego typów norm.Mówiąc o logicznych konsekwencjach norm,o wynikaniu norm z norm,w takim obiegowym znaczeniu,nadużywamy zwykle tego pojęcia.Ta zasada domniemania niewinności oskarżonego jest wyrażona wprost w Konstytucji,w naszych powyższych wywodach potraktowaliśmy ją z pewnym przybliżeniem,by zrozumieć lepiej problem pojęcia zasad prawa.}

Trzecim kryterium oceny zasadniczego charakteru norm jest miejsce norm w ramach instytucji prawnej.Nauka prawa wyodrębnia wśród przepisów tworzących instytucję prawną przepisy regulujące jej elementy podmiotowo-przedmiotowo istotne oraz przepisy reguljące kwestie,które w ramach instytucji prawnych takiego charakteru nie mają.W odniesieniu do czynności prawnych,mówi się wtedy o czynnikach podmiotowo-przedmiotowo istotnych oraz o czynnikach nie mających takiego istotnego znaczenia.

Dodoajmy jeszcze,że termin „instytucja prawna”w językach związanych z prawem używany jest przeważnie dla oznaczenia przepisów prawnych wyodrębnionych w funkcjonalną całość przez to,że w stopniu praktycznie wystarczającym oraz jednolicie regulują jakieś typy stosunków społecznych.W tym znaczeniu np.w Konstytucji czynów niedozwolonych,rozbudowanej w kodeksie cywilnym,a także o instytucji prawnej w pisemnej formie testamentu,uregulowanej w jednym tylko z argumentów prawa spadkowego.

Czwartym kryterium oceny zasadniczego charakteru normy są rozmaitego rodzaju oceny i wartości społeczne takie jak wartości moralne,ekonomiczne,polityczne itd.Zasady systemu prawa jako normy prawa obowiązującego lub ich powszechnie uznawane konsekwencje trzeba zdecydowanie przeciwstawić tzw.postulatom systemu prawa.

Postulaty systemu prawa najprościej jest określić negatywnie jako reguły,które nie są normami prawa obowiązującego,ani tez nie są normami jako konsekwencje logiczne norm EXPLICTE ustanowionych przez prawodawcę.Te postulaty systemu prawa to reguły wyznaczające pewne ideały społeczne,które prawo powinno realizować.

Przeciwstawienie zasad i postulatów systemu prawa to przeciwstawienie LEX LEGAL i LEX PERENDA,a wieć prawa obowiązującego i prawa postulowanego.Ponieważ przeciwstawienie to odgrywa istotna rolę dla legalności procesu stosowania prawa,a nie jest ani w nauce ani w orzecznictwie wyraźnie do końca przeprowadzane można sformułować dezyderat w postaci następującej reguły,której przestrzeganie ułatwia kontrolę powoływania zasad systemu prawa to powinien wskazać konkretny przepis,który zasadę ta formułuje lub wskazać grupę przepisów prawa z których w sposób nie budzący wątpliwości zasada ta wynika.

ZUPEŁNOŚĆ SYSTEMU PRAWA:

W przeciwieństwie do postulatów niesprzeczności prawa,postulat w zupełności systemu prawa nie jest powszechnie akceptowanyPoglądy nt.tego czy system prawa powinien być/jest zupełny zależą w pierwszej kolejności od AKCEPTOWANIA TZW.IDEOLOGII STOSOWANIA PRAWA,oraz WIĄŻĄ SIĘ Z PRZYJMOWANYMI KONSTRUKCJAMI ZUPEŁNOŚCI SYSTEMU PRAWA.

Ideologia swobodnej decyzji sędziowskiej postuluje niezupełność systemu prawa widząc w niej narzędzie dostosowywania prawa do potrzeb szeroko rozumianego życia.

Ideologia związanej decyzji sędziowskiej postuluje zupełność systemu prawa i nie występowanie w prawie tzw.luk prawa.

Wyodrębniamy trzy pojęcia,trzy rodzaje zupełności systemu prawa i powiązane z nimi konstrukcje teoretyczne:

1.ZUPEŁNOŚĆ OBOWIĄZYWANIA

2.ZUPEŁNOŚĆ KWALIFIKACYJNA

3.ZUPEŁNOŚĆ PROCEDURALNA

Ad.1 System prawa jest zupełny w sensie zupełności obowiązywania jeżeli o dowolnej normie można rozstrzygnąć czy należy ona,czy nie do tego systemu.Temu rozumieniu odpowiada konstrukcja teoretyczna zw.NORMĄ ZAMYKAJĄCĄ SYSTEM.Wyznacza ona zakres norm,należących do systemu przez sformułowanie warunków jakie norma winna spełniać by być normą tego systemu-w nim obowiązującą.Dla systemu prawa jako systemu dynamicznego normę zamykającą system można sformułować jako regułę o treści:do systemu S należą tylko te normy,które zostały ustanowione zgodnie z normami tego systemu,nabyły i nie utraciły mocy obowiązującej.Tak sformułowana norma zamykająca system wyznacza czy system prawa jest postrzegany jako system dynamiczny,ale nie wystarcza by brać pod uwagę także powiązania treściowe norm w systemie prawa.

AD.2 Zupełność kwalifikacyjna(materialna),dotyczy ona stosunku między dowolnym zachowaniem,a normami systemu.Ponieważ ze względu na normy danego systemu zachowania możemy kwalifikować biorąc pod uwagę bądź to tzw.MODALNOŚCI NORMATYWNE ZAKAZU,NAKAZU,bądź TYPY KONSEKWENCJI WIĄZANYCH PRZEZ PRAWO Z ZACHOWANIAMI.Można wyodrębnić dwa sposoby rozumienia w zupełności kwalifikacyjnej nazywając je:MODALNOŚCIOWĄ ZUPEŁNOŚCIĄ KWALIFIKACYJNĄ i KONSEKWENCYJNĄ ZUPEŁNOŚCIĄ KWALIFIKACYJNĄ.

System prawa jest zupełny w sensie modalnościowej zupełności kwalifikacyjnej gdy dowolne zachowanie posiada w normach tego systemu kwalifikację prawną,a więc ze względu na normy tego systemu jest przedmiotem obowiązku(nakazu/zakazu),albo jest przedmiotem uprawnienia,lub jest prawnie indyferentne.

System prawa jest zupełny w rozumieniu konsekwencyjnej zupełności kwalifikacyjnej gdy dowolne zachowanie pociąga ze względu na normy systemu,albo tzw.konsekwencje pozytywne(następstwa prawa w skutek wygaśnięcia stos.prawnego),albo negatywne(brak tak rozumianych następstw prawnych).

Zupełność kwalifikacyjna wiąże się z konstrukcją teoretyczną,zwaną KONSTRUKCJĄ OGÓLNEJ NORMY WYŁĄCZAJĄCEJ.Jeśli indyferencję prawną uznamy za rodzaj modalności prawnej to ogólną regułę wyłączjącą możemy sformułować następująco:dowolne zachowanie się„x”-nie będące przedmiotem obowiązku,albo uprawnienia jest prawnie indyferentne.Analogicznie mając na względzie konsekwencyjną zupełność kwalifikacyjną powiemy,że dowolne zachowanie ze względu na normy systemu pociąga za sobą albo konsekwencje pozytywne,albo konsekwencje negatywne.

AD.3 Zupełność proceduralna(decyzji).System prawa jest zupełny w sensie zupełności proceduralnej,gdy kompetentne organy państwa,powołane do stosowania prawa powinny i mogą rozstrzygnąć każdą należycie wniesioną sprawę.Komstrukcję teoretyczną tak rozumianej zupełności jest NORMA GENERALNEGO NAKAZU ROZSTRZYGANIA.Czasem jest ona wprost sformułowana w prawie,czasem da się wywieść z obowiązujących przepisów prawa,a niekiedy przyjmowana jest tylko jako konstrukcja normatywna ideologii stsowania prawa.Przykładem tej normy jest sformułowanie art.1 szwajcarskiego kodeksu postępowania cywilnego,wyraźnie postanawiającego,że sędzia nie mże odmówić rozstrzygnięcia,bo w przeciwnym razie będzie uznany winnym odmowy wymiaru sprawiedliwości.Normę generalnego zakazu możemy sformułować uogólniając jako regułę o treści:kompetentny organ państwa powinien rozstrzygnąć w każdej należycie wniesionej sprawie zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa.

Wszytskie trzy wymienione rodzaje zupełności stawiają nieco inne zagadnienia teoretyczne i praktyczne.Zupełność obowiązywania założona jest w koncepcji prawa jako systemu i trudno byłoby mówić w ogóle o systemie prawa bez sformułowania normy zamykającej system.Norma zamykająca system w terminologii logicznej wyznacza zbiór elementów przez podanie charakterystyki elementów ten zbiór tworzących.Zupełności systemu prawa jako zupełności obowiązywania jak i pojęcie zupełności kwalifikacyjnej to pewne typy idealne oparte na zespole cech nie przysługujący konkretnym systemom prawnym.O tym,że prawo obowiązuje nie zawsze jest zupełne w rozumieniu zupełności obowiązywania wymownie świadczą negatywne ustalenia instytucji powołanych do badania zgodności norm hierarchicznie niższych z wyższymi,w świetle których dotychczas obowiązujące i stosowane przepisy prawa uznaje się za niobowiązujące,bo niezgodne z innymi normami prawa.Zupełność kwalifikacyjna jest przedmiotem sporu,którego wyraze są dyskusje poświęcone lukom prawa.Dowodem braku zupełności kwalifikacyjnej prawa obowiązującego mogą być sprzeczne żądania stron procesowych,żądanie skazania i żądanie uniewinnienia oskarżonego,uwzględnienia/oddalenia powództwa,bo prawo obowiązujące nie jest typem idealnym.Występowanie luk prawnych to negacja wyznaczona przez prawo kwalifikacją modalnościową lub konsekwencyjną zachowań.Gdy chodzi o zupełność kwalifikacyjną to jest ona niezależna od zupełności proceduralnej.W przypadku systemu prawa,gdzie obowiązuje norma generalnego zakazu rozstrzygania wskazująca do jakich pozaprawnych źródeł np.moralności sprawiedliwości ma się odwołać organ stosujący prawo,gdy prawo nie daje wystarczających wskazówek do rozstrzygnięcia.System taki byłby zupełny w sensie zupełności proceduralnej i otwarcie przewidywałby jego niezupełność kwalifikacyjną.

LUKI W PRAWIE:

Zagadnienie to wiąże się z zagadnieniem zupełności prawnych.System prawa jest zupełny gdy nie występują w nim luki,a niezupełny gdy one się w tym systemie znajdują.Bardzo rzadko rozważa się problematykę luk prawa w nawiązaniu do koncepcji zupełności systemu prawa,a przeważnie rozważania te nie idą ze sobą w parze, prowadzone są z rozmachem znacznie większym w sporach o luki prawne niż w sporach o zupełność systemu prawa.Dokonajmy więc przeglądu podstawowych stanowisk w sporze o luki prawa wydobywając te lub inne przesłanki na których opierają się twierdzenia o występowaniu luk prawa.

PO PIERWSZE:z rezerwą trzeba się odnieść do poglądów wysuwających koncepcję tzw.OCENIAJĄCYCH LUK PRAWA.Okazuje się,że nie są one lukami występującymi w obrębie prawa obowiązującego wewnątrz systemu prawa,a są to postulaty zmian prawa polegające na tym,by prawo z jakimiś zachowaniami wiązało konsekwencję pozytywną w miejsce wyznaczonych przez prawo konsekwencji negatywnych,lub przeciwnie,by z pewnymi zachowaniami,z którymi wiąże pozytywne konsekwencje prawne wiązało konsekwencje negatywne lub innego rodzaju kosekwencje pozytywne.Czasem dokonuje się podziału oceniających luk prawa biorąc pod uwagę treść postulatów zmian prawa obowiązującego.Wyróżniamy wtedy luki PREATER LEGEM-LUKI POZAPRAWNE,ZWANE TEŻ EXTRA LEGEM,oraz luki CONTRA LEGEM-LUKI PRZECIWPRAWNE.

Luka preater legem-luka pozaprawna jest postulatem by prawo wiązało z pewnym zachowaniem pozytywne konsekwencje prawne,wyznaczając dla niego konsekwencje negatywne.

Luka contra legem-luka przeciwprawna(negatywna ocena faktu)jest postulatem zmiany treści prawa obowiązującego by prawo wyznaczało konsekwencje negatywne,lub inne konsekwencje pozytywne w miejsce dotychczasowych pozytywnych konsekwencji prawnych.

Oceniające luki prawa jako luki preater i contra legem są niezgodnością między jakimś wzorcem regulacji prawnej,a prawem obowiązującym.Jedynie przez to,że porównuje się treść prawa obowiązującego da założonego wzorca regulacji prawa stwierdza się w tym pierwszym występowanie luk prawa.Jeśli tak to można stwierdzić,że właściwie teoretyczna dyskusja nad oceniającymi lukami prawa jest bezprzedmiotowa,bo nie są to luki wewnątrz prawa obowiązującego.

PO DRUGIE:nie sposób nie zachować rezerwy wobec twierdzenia o występowaniu w prawie luk zwanych INTRA LEGEM,lukami wewnątrzprawnymi.Są to pewne sposoby sformułowania normy prawnej polegające na tym,że norma zawiera w swym sformułowaniu wyrażenia oceniające lub inne wyrażenia o niewyraźnej treści.Przykładem tego typu luk są przepisy prawne odsyłające pozasystemowo,np.do reguł moralnych,czy te sformułowania tekstu prawnego,gdzie występują wyrażenia oceniające,takie jak:„niskie pobudki działań sprawców”,czy„złośliwe uchylanie się od ciążącego obowiązku”.Czasem do luk intra legem zalicza się sformułowania normy wyraźnie opisowej,której znaczenie nie jest jednak jasne,wymaga ono wykładni prawa.Przez dedukcję do absurdu za lukę w prawie należałoby uznać każdy pzypadek wykładni prawa,której jednak rola jest inna niż wypełnianie tak rozumianej luki prawa.przypadek gdy norma jest niejasna,wątpliwa usuwana za pomocą prawniczych dyrektyw interpretacyjnych.Ten sposób rozumienia terminu luka prawna wyraźnie odbiega od pozostałych sposobów rozumienia tego terminu i teoretycznie jest mało przydatny.

PO TRZECIE:przy sprzeczności luk prawnych w literaturze prawniczej można się spotkać z koncepcją tzw.LUKI LOGICZNEJ-LUKI PRZEZ PRZECIWIEŃSTWO.Twierdzi się,że luki w prawie mogą występować w wyniku nadmiaru regulacji prawnej,sprzecznych dyrektyw ustawowych.U prof.Ziembińskiego luka logiczna polega na tym,że teoretycznie możłiwe jest by w danym systemie prawa obowiązywały dwie normy,z których jedna w danych okolicznościach nakazywałaby czynić to co druga w tych samych okolicznościach zakazywałaby.Czyn,którego te normy dotyczą nie byłby prawnie indyferentny,a jednocześnie brak byłoby rozstrzygnięcia czy jest to czyn nakazany,czy zakazany.Przypadek luki logicznej wyraźnie pokazuje,że lukami prawa są też przypadki sprzeczności norm prawnych.Uznanie,że sprzeczność norm prawnych prowadzi do luki prawa opiera się na dyskusyjnym założeniu,że dwie normy sprzeczne znoszą się wzajemnie-tak jak w matematyce „+”z„-”.Jedynie przy przyjęciu założenia,że w przypadku sprzeczności norm prawnych obydwie tracą moc obowiązującą,w miejsce regulacji prawnej pojawia się luka.Zaznaczmy,że współcześnie nie uważa się przypadku sprzeczności norm prawnych za przypadek luki prawa i odrzuca się założenie o nieobowiązywaniu obydwu sprzecznych ze sobą norm.Przeciwnie zaleca się stosowanie różnych środków prowadząych do stwierdzenia,że jedna tylko spośród norm sprzecznych nie ma mocy obowiązującej.

PO CZWARTE:w dyskusji prawniczej najwięcej uwagi poświęcono zagadnieniom tzw.TECHNICZNYCH LUK PRAWA.Występuje ona w prawie wtedy,gdy wprawdzie jakaś instytucja została uregulowana,ale brak jest regulacji jakiegoś elementu tej instytucji.Luka techniczna to swego rodzaju sprzeczność między rozstrzygnięciem pozytywnym,a negatywnym.Fakt uregulowania przez prawodawcę jakiejś instytucji prawnej nakazuje wiązać z faktami należącymi do akresu jej zastosowania konnsekwencje pozytywne,podczas gdy brak regulacji jedynie jakiegoś elementu tej instytucji powoduje możliwość orzeczenia jedynie konsekwencji negatywnych.Według przekonań wielu autorów właśnie przypadki luk technicznych prawa są przypadkami w pełni zasługującymi na zainteresowanie pod względem teoretycznym,bo tutaj stwierdza się występowanie luk prawnych w sposób opisowy,a nie w sposób oceniający.Ten opisowy sposób stwierdzania luk prawnych maił zaświadczać o ich rzeczywistym występowaniu w prawie obowiązującym.W odniesieniu do technicznych luk prawa niektórzy podnoszą zarzut,że i luki techniczne prawa nie są lukami,które stwierdza się w sposób opisowy wolny od watrościowania prawa,bo termin instytucja prawna jest terminem mało sprecyzowanym i zawsze można mieć wątpliwość czy chodzi tu tylko o brak regulacji pewnego elementu instytucji prawnej,czy też jest to po prostu przypadek przez prawo uregulowany,a prawo nie reguluje wszystkich zachowań.

Na zakończenie tego poglądu trzeba wspomnieć o LUCE REGULACYJNEJ PRAWA-SWOISTEJ LUCE PRAWA .Występuje ona wtedy,gdy brak jest normy prawnej,która powinna zostać ustanowiona zgodnie z normami prawa obowiązującego.Dla stwierdzenia takiej luki prawnej wystarczy rozumienie normy prawnej obligującej do ustanowienia innych norm prawnych i stwierdzenie braku aktu normatywnego wykonawczego.Np.ukazuje się ustawa,ale brak jest przepisów wykonawczych do niej i w rzeczywistości jest ona bezużyteczna-jest to przypadek luki realizacyjnej.

PO PIĄTE:luka to brak norm prawnych mających być ustalonymi na podstawie obowiązujących norm prawnych-brak przepisów wykonawczych,względnia prawa obowiązjącego-sprzeczność realizacyjna prawa lub niekonsekwencja.

Widzimy zatem,że zwolennikomluk chodzi o zagadnienia różne;czasami luką prawną nazywa się postulat zmiany treści prawa obowiązującego ferowany w następstwie negatywnej oceny faktów;czasem są to przypadki sprzeczności norm prawnych;czasem zagadnienia wykładni prawa.Ten pluralizm konstrukcji luk prawa musi zniechęcać naukę prawa i być może doprowadzi do wyrugowania pojęcia luk prawa jako teoreycznego pojęcia prawoznawstwa,chyba że zagadnienie luk prawa zostanie ściślej powiązane z problematyką zupełności systemów prawa.

STOSOWANIE PRAWA:

Termin ten stosujemy w wąskim i szerokim rozumieniu.W szerokim rozumieniu polega on na ustaleniu konsekwencji prawnych faktów wyróżnionych przez prawo na podstawie obowiązujących norm prawnych;w tym szerokim rozumieniu mówimy nie tylko w odniesieniu do działalności organów państwa powołanych do stosowania prawa,ale też w odniesieniu do osób fizycznych,czy prawnych,określające na podstawie obowiązujących przepisów jako strony czynności prawnej swoje prawa i obowiązki,oraz konsekwencje naruszenia obowiązków.My jednak bierzemy pod lupę znaczenie tego terminu w wąskim znaczeniu-jest to proces polegający na wiążącym dla określonych przedmiotów ustalaniu przez organ państwa konsekwencji pozytywnych/negatywnych faktów relewantnych prawnie.Ustalanie tych konsekwencji następuje na podstawie stosownej normy prawnej wyznaczającą je i przybierającą postać normy jednostkowo konkretnej.

Ze stosowaniem prawa mamy do czynienia nie tylko gdy zostały naruszone postanowienia jakiejś normy,ale też gdy chodzi o ustalenie czyjegoś prawa(np.:do spadku)lub gdy chodzi o ustalenie powstania,zmiany lub wygaśnięcia jakiegoś stosunku prawnego.O stosowaniu prawa mówimy w nawiązaniu do systemów prawa ustawowego,których stosowane normy są normami w dostatecznym stopniu ogólnymi i abstrakcyjnymi,gdzie istnieje prawnie wyznaczony rozdział kompetencji między organy tworzące prawo i stosujące prawo,gdzie organy powołane do stosowania prawa,nie tworzące tego prawa.

Zagadnienie stosowania prawa przedstawmy za pomocą teoretycznego(decyzyjnego) modelu stosowania prawa.Jest on zobrazowaniem czynności jakie organ stosujący prawo w procesie tym dokonuje.Nie jest to rekonstrukcja procesów psychicznych sędziego,czy innego podmiotu stosującego prawo,ale uporządkowany w konwencjonalny sposób zespół zagadnień jakie organ stosujący prawo musi podjąć i rozstrzygnąć,by uzasadnić wyniki do jakich doszedł w procesie stosowania prawa.Ten konwencjonalny,umowny charakter teoretycznego modelu stosowania prawa ma charakter względny i zależy w pierwszej kolejności od tego na jakie zagadnienia chcemy za pomocą modelu zwrócić uwagę.Można twierdzić,wbrew modelowi,że proces nie rozpoczyna się od ustalenia jaka norma obowiązuje dla rozstrzyganego przypadku,lecz od stwierdzenia zaistnienia faktu prawnego.Teoretyczny model procesu stosowania prawa przy uwzględnieniu wszystkich poczynionych tu zastrzeżeń i uwarunkowań przedstawia się następująco(stosowanie prawa składa się z etapów):

• Ustalenie jaka norma obowiązuje dla rozstrzyganego przypadku

• Ustalenie jej znaczenia w stopniu wystarczającym do potrzeb rozstrzygnięcia

• Uznanie faktu za udowodniony na podstawie materiału dowodowego i przyjętej teorii dowodu,ujęcie stanu faktycznego w terminach/języku stosowanej normy prawnej

• Tzw. subsunkcja faktu przez normę,czyli podciąganie faktu uznanego za udowodniony pod stosowaną normę

• Wyznaczenie konsekwencji prawnych faktu

PIERWSZYM ETAPEM jest ustalenie normy obowiązującej dla rozstrzyganego przypadku.Ustalenie to zakłada:

• Ustalenie,że jest to norma prawa obowiązującego

• Stwierdzenie jej zastosowalności do rozstrzyganego przypadku

Ustalenie,że norma jest/nie jest wyznaczoną przez reguły prawa obowiązującego nie sprawia więksszych trudności,gdy norma została ustanowiona w sposób przewidziany przez normy systemu,weszłą w życie i nie została formalnie derogowana.Ale ustalenie to nie ma charakteru mechanicznego w przypadku derogacji dorozumianej,gdy uchyla się moc obowiązującą jednej ze sprzecznych norm przez posłużenie się regułami kolizyjnymi,w szczególności przez posłużenie się kryterium merytorycznym,którego użycie wymaga ustalenia stosunku lex generalis-lex specialis co może byś przedmiotem wykładni prawa.

W procesie stosowania prawa organ stosujący prawo np.:sąd ma możliwości zastosowania jednej tylko normy prawnej,tej tylko,która reguluje rozstrzygany przypadek.Czasem jednak organ stosujący prawo musi dokonać wyboru z różnych norm prawnych nasuwających się jako alternatywa prawnej podstawy rozstrzygnięcia.Typowym tego przykładem jest tzw.zbieg przepisów w prawie karnym,gdy dany czyn przestępczy wypełnia znamiona przestępstw określonych w różnych przepisach prawa karnego.

DRUGIM ETAPEM procesu stosowania prawa jest sprecyzowanie znaczenia norm w stopniu wystarczającym do potrzeb rozstrzygającego.Znaczeniem normy uznawanym za wystarczjące jest albo BEZPOŚREDNIE ROZUMIENIE NORMY PRAWNEJ lub ZNACZENIE NORMY USTALONEJ W DRODZE WYKŁADNI PRAWA ZWANE ZNACZENIEM INTERPRETACYJNYM oznaczającym,że organ stosujący prawo poprzestaje na bezpośrednim rozumieniu normy gdy wystarcza ono do określenia pozytywnych/negatywnych konsekwencji prawnych faktu o którym orzeka.To bezpośrednie rozumienie normy wystarcza gdy organ nie ma wątpliwości,że rozważany przypadek jest bezspornie należący do zakresu stosowania normy.Nie zawsze to bezpośrednie rozumienie prawa oparte na znajomości języka wystarcza,bo organ stosujący prawo ma wątpliwości czy sytuacja rozstrzygana należy/nie należy do zakresu stosowania normy.Wątpliwość może być uwarunkowana szeregiem czynników.Mogą występować wyrażenia/terminy w nieostrym zakresie/treści.Poddaje tę wątpliwość czy fakt F jest desygnatem określonej normy.Usuwa je organ w drodze wykładni prawa polegającej na posłużeniu się prawniczymi dyrektywami,tzw.DYREKTYWAMI INTERPRETACYJNYMI,których rodzaje wyznaczane są przez 3 konteksty interpretacyjne norm:

1.językowy-mówią jak usuwać wątpliwości związane ze znaczeniem normy ze względu na jej kontekst języka

2.systemowy-jak ustalać znaczenie normy ze względu na cele prawa,funkcje prawa,

3.funkcjonalny-jak ustalać znaczenie norm ze względu na znaczenie innych norm należących do systemu.

W wielu wypadkach stosowanie prawa przez organ stosujący prawo nie może poprzestać na budzącym wątpliwości bezpośrednim rozumieniu norm i musi ją poddać działąniu wykładni prawa by usunąć wątpliwości.

TRZECIM ETAPEM procesu stosowania prawa jest uznanie faktu za udowodniony na podstawie materiału dowodowego i ujęcie stanu faktycznego w terminach stosowanej normy.Uznanie faktu za udowodniony wymaga relatywizacji do wyznaczenia procedur i założeń ideologicznych.W odniesieniu do ostatniego pojawia się pytanie czy organ stosujący prawo ma uznać za udowodniony fakt na podstawie materiału i przyjętej teorii dowodu,czy powinien stwierdzić zaistnienie faktu przez ustalenie PRAWDĄ OBIEKTYWNĄ/MATERIALNĄ.Założenia ideologiczne wyznaczają różną rolę organu stosowania prawa w procesie gromadzenia materiału dowodowego i wpływają na wyznaczaną przez prawo teorię oceny dowodów.Uznanie faktu za udowodniony następuje na podstawie materiału dowodowego będącego różnorodnym.Są to spostrzeżenia wartości przedmiotu-oględziny przedmiotu,spostrzeżenia dotyczące uwag przedmiotu-wizja lokalna;rozumienie tekstu,wyjaśnienia oskarżonego,zeznania.Uznanie faktu za udowodnionynastępuje w oparciu o zgromadzony w sprawie materiał dowodowy,ale założenia ideologiczne mogą wyznaczać różną rolę organu stosującego prawo w pozyskiwaniu materiału dowodowego.Przyjmowane w sprawie rozwiązania w tym zakresie są między 2 skrajnościami:BIERNĄ ROLĄ ORGANU STOSUJĄCEGO PRAWO i CZYNNĄ ROLĄ TEGO ORGANU.Gdy prawo wyznacza dla organu stosującego prawo ROLA BIERNA to rola tego organu sprowadza się do patrzenia,by strony prowadziły zgodną z prawem grę dowodową i do przyjęcia tego co strony dostarczyły i co nie zostało obalone.Jest to funkcja arbitra baczącego na przestrzeganie reguł i nie przeprowadza sam dowodów i nie zobowiązuje stron do ich przeprowadzenia.

ROLA CZYNNA:organ stosujący prawo albo z urzędu sam przeprowadza środki dowodowe,albo zobowiązuje strony do ich przeprowadzenia.

Zebrany w sprawie materiał dowodowy podlega ocenie w świetle kryteriów wyznaczonych przez teorię dowodów.Podlega ocenie z punktu widzenia wiarygodności w taki sposób,by organ stosujący prawo mógł stwierdzić zaistnienie/nie zaistnienie określonego faktu.Oba elementy obejmowane są nazwą TEORII DOWODÓW.Współczesne systemy prawne wyznaczają teorię dowodów oscylującą między TEORIĄ FORMALNEJ OCENY DOWODÓW,a TEORIĄ SWOBODNEJ ICH OCENY.W przypadku formalnej oceny dowodów prawo nie tylko wyznacza zakres środków dowodowych,ale i wyznacza moc i wiarygodność poszczególnych środków dowodowych.Istota formalnej teorii dowodów jest wtedy gdy prawo nakazuje uznać pewne fakty za udowodnione w razie zaistnienia innych faktów.Np.:średniowieczne systemy prawne,gdzie przyznanie się do popełnienia przestępstwa było koronnym dowodem.

Współczesne system prawa staje na pozycji swobodnej oceny dowodów.W tym przypadku wprawdzie prawo zakreśla zakres środków dowodowych,ale ich wiarygodność jest do uznania wedle przekonania przez organ stosujący prawo.W przypadku realizowanej przez prawo swobodnej teorii oceny dowodów sędzia jest uwolniony od formalnych reguł dowodowych,co nie oznacza,że jego ocena dowodów jest oparta na zasadzie:„TAK SĄDZĘ,BO TAK CHCĘ”.Sąd w ustalaniu faktu musi kierować się wiedzą i doświadczeniem życiowym i zasadami.We współczesnym systemie teoria doznaje ograniczenie w postaci tzw.:DOMNIEMAŃ PRAWNYCH i OGRANICZENIA PRAKTYCZNYMI MŻLIWOŚCIAMI ORGANU STOSUJĄCEGO PRAWO i WYMOGAMI SPRAWNOŚCI FUNKCJONOWANIA ORGANU STOSUJĄCEGO PRAWO.

Jednym z elelmentów procesu stosowania prawa jest ujęcie stanu faktycznego w języku stosowanej normy.Chodzi o relację między językiem w jakim sformułowany jest materiał dowodowy,a językiem stosowanej normy prawnej;zebrany w sprawie materiał dowodowy często jest sformulwoany w języku potocznym-zeznania,lub jest sformułowany w języku specjalistycznym-ocena biegłego.Organ stosujący prawo musi w procesie stosowania prawa stwierdzić,że fakt uznany za udowodniony jest obojętny zakresem stosowanej normy co wymaga ujęcia stanu faktycznego w terminach stosowania normy.Organ stosujący prawo musi dokonać przekładu materiału dowodowego na język faktów stosowanej normy prawnej.Należy założyć wzajemną przekładalność języków w danej sprawie.

CZWARTYM ETAPEM procesu stosowania prawa jest SUBSUMPCJA,jako podciągnięcie faktu pod stosowaną norme prawną.Pod tym terminem rozumiemy sytuację przedstawioną schematycznie: jeżeli stosowaną normę N wyrazimy za pomocą formuły,gdy H to powinny mieć miejsce konsekwencje K,gdzie H-zbiór stanów faktycznych gdzie norma wiąże powinność orzeczenia konsekwencji K.Subsumpcja faktu pod normę polega na tym,że fakt F uznany za normę N jest/nie jest jednym z desygnatów nazwy stanowiący wartość dla H stosowanej N.Subsumpacja ma charakter logiczno-językowy gdy zakres normy stanowiący wartość zmiennej H i zakres normy N oznaczający fakt za udowodniony są ściśle sprecyzowane,że można orzec o przynależności/nie przynależności do zbioru przedmiotów.Ten logiczno-językowy charakter subsumpcji jest zagwarantowany przez to,że mamy do czynienia z normą w sprecyzowanym jej znaczeniu i faktem ujętym w terminologii.Ujęcie stanu faktycznego w języku stosowanej normy prawnej może mieć charakter kwalifikacji pozytywnej/negatywnej polegającej na stwierdzeniu,że fakt nie jest desygnatem normy wyznaczjącej zakres stosowanej normy prawnej.

PO PIĄTE:proces stosowania prawa kończy się decyzją co do konsekwencji prawnej faktu uznanego za udowodniony.Jest to norma jednostkowo onkretna.Normy prawne w różny sposób wyznaczają konsekwencje prawne.Z punktu widzenia zakresu swobody organu stosującego prawo w ustalaniu konsekwencji wyróżniamy normy trzech rodzajów:

1. Norma prawna może wyznaczać konsekwencje w sposób jednoznaczny

2. Norma może wyznaczać konsekwencje prawne w sposób ramowy,określając minimum konsekwencji,maksimum,lub oba razem

3. Norma może wprost nie wyznaczać konsekwencji prawnych zostawiając ich ustalenie w sposób odpowiadający normom słuszności.

Norma może wyznaczać konsekwencje prawne faktów regulowanych w sposób jednoznaczny.Jest tak gdy norma przewiduje jeden rodzaj niestopniowalnej konsekwencji prawnej,np.:dezercja w okresie wojny.Gdy norma wyznacza konsekwencje jednoznacznie to organ nie ma swobody decyzji w jej ustaleniu,a konsekwencja jest niezawodnym rezultatem określenia normy.

Norma może wyznaczać konsekwencje niejednoznacznie,ramowo,przy czym w systemie prawa są reguły wyznaczające jakimi winien kierować się organ w podejmowaniu konsekwencji prawnej.Gdy norma nie wyznacza konsekwencji jednoznacznie,a ramowo a organ stosujący prawo jest zobowiązany do uwzględnienia prawnie wyznaczonych kryteriów decydowania o konekwencji to zakres sędziego decyduje o konsekwencji w jaki sposób owe kryteria wyznaczają decyzje co do konsekwencji prawnych.Gdy kryteria wyznaczają decyzję jednoznaczną to sprowadza się to do sytuacji poprzedniej z tą różnicą,że ustalenie konsekwencji przebiega nie tylko na podstawie stosowanych norm,ale i reguł ustalania konsekwencji prawnych.Jeśli te kryteria nie prowadzą do decyzji jednoznacznej wtedy organ stosujący prawo ma pewne pole swobody w ustalaniu prawnych konsekwencji.Reguły dotyczą rozmaitych ocen związanych z podmiotem działającym,jego zachowaniem i konsekwencjami społecznymi jego zachowania.Przykładem może być art.53 KK mówiący o sędziowskim kryterium wymierzania kary.

ROZUMOWANIE W STOSOWANIU PRAWA:

W procesie stosowania prawa spotykamy się z różnego rodzaju rozumowaniami.W procesie tym występują WNIOSKOWANIA DEDUKCYJNE,takie,w odniesieniu do których zgadza się z ideologią przesłanek.Te gwarantują,że od przsłanek prawdziwych do fałszywych wniosków.Wnioskowanie dedukcyjne dostarczają niezawodnych schematów wnioskowań.Mamy też do czynienia z WNIOSKOWANIAMI REDUKCYJNYMI,charakteryzujące się jako wnioskowania,których prawdziwość przesłanek nie gwarantue o prawdziwości wniosku.W kontekscie wnioskowań uprawdopodabniających zaistmiemie pewnych faktów pojawiają się domniemania w stosowaniu prawa.

Termin nie odbiega od rozumianego w sposób potoczny.Domniemanie-uznanie faktu za prawdziwy na podstawie innych okoliczności pozostających z faktem wątpliwym w określonym związku.Ze względu na to jaki jest rodzaj okoliczności z uwagi na które fakt uznajemy za prawdziwy fakty:prawne/pozaprawne i ze względu na sposób ich powiązania z faktem wątpliwym powiązania:normatywne i pozanormatywne.

Domniemania:

1.prawne

2.faktyczne

Ad.2 Polegają na uznaniu faktu za prawdziwy na podstawie innych okoliczności czyniące fakt wątpliwy wysoce prawdopodobnym.Domniemania faktyczne w procesie stosowania prawa nie wnoszą nowej problematyki w porównaniu do zagadnień w logice elementarnej i statystyce wnioskowań uprawdopodabniających od faktów odróżnianych prawnie.

Ad.1 nazwa pochodzi od tego,że prawo obowiązujące nakazuje uznanie za udowodniony fakt należący do wniosku domniemania gdy stwierdzi się zaistnienie faktów należącyh do określonej przesłanki domniemania.Prawo nie zabrania przeprowadzenia dowodu przeciwnego w stosunku do wniosku domniemania.

Wśród domniemań prawnych wyróżniamy:

• domniemania prawnie wzruszalne

• domniemania prawnie niewzruszalne

WZRUSZALNE polega na tym,że prawo z mocy swych postanowień nakazuje uznać fakt należący do wniosku domniemania gdy zaistnieje fakt należący do przesłanki domniemania,choć prawo nie zabrania przeprowadzenia dowodu przeciwnego w stosunku do domniemania..W naszym kodekszie jest spotykane w art.62 Kodeksu Prawa Rodzinnego i Opiekuńczego,o domniemaniu ojcostwa,art.154 KC o wspólnym użytkowaniu murów,rowów,płotów leżących na granicy posesji.

NIEWZRUSZALNE polega na tym,że prawo obowiązujące nakazuje uznać fakt za udowodniony gdy zaistniały fakty należące do przesłanki domniemania,nie wymaga przeprowadzenia dowodu przeciwnego.Występowanie tych domniemywań jest wyjątkowe.Trudno jest podać ich przykłady w polskim prawie.

Domniemania prawne to nie tylko przepisy prawne je formułujące,ale i reguły rozumowań związane ze stosowaniem przepisó zawierającecdomniemania prawne.Pomiędzy przesłanką,a wnioskiem domniemań prawnych(między stanami rzeczy wyznaczonych przez przesłankę i wniosek domniemania)zachodzi nie tylko związek natury normatywnej(wyraża się on tym,że każde domniemanie jest tworem języka prawniczego i rezultatem decyzji prawodawczych).Między stanami rzeczy też zachodzą zależności empiryczne.Przeglądanie prawidłowości zachodzenia między zależnościami empirycznymi,a przegląd prawa gdzie są formułowane pozwala wnosić,że między stanami rzeczy zachodzą zależności o charakterze probabilistycznym w GENERALIZACJACH STATYSTYCZNYCH.Nie stwierdzają one tego,że zajściu jakiegos zdarzenia bezwyjątkowo towarzyszy zajście innego,a stwierdzają względną częstość występowania wśród innych zjawisk.Generalizacja statystyczna to zdanie statystyczne o standardowej postaci.Częstość przedmiotów stanu rzeczy zbioru K w zbiorze R wynosi P€R€<0;1> P-przedstawia się w postaci procentowego ułamka ,którego licznik róny jest ilości iloczynu elementów zbiorów K ^ L, a mianownik przedstawia ilość elementów zbioru L. P-miara częstości zmiennej elementów K w L lub prawdopodobieństwo całkowite,że losowo wybrany element L jest elementem zbioru K.

Prawodawca ustalając domniemania prawne stara się uwzględnić zależności empiryczne między zjawiskami,szczególnie probabilistyczne,wyznaczające wysokie prawdopodobieństwo występowania pewnych stanów rzeczy wśród innych.W ten sposób prawodawca może określać stany rzeczy,które określać i zmniejszyć konflikt między realizacją,a wartością prawdy.

Jeżeli domniemanie prawne,względnie dobrze uzasadnione nazwiemy D oparte na generalizacji statystycznej większej niż ½ to prawdopodobieństwo wystąpienia pewnych stanów rzeczy wśród innych to mówimy,że wszystkie prawnie wyznaczone domniemania prawne należą do domniemań względnie dobrze uzasadnionych choć prawodawca nie zawsze konkretnie używa terminu domniemanie.Prawodawca określa kto i kiedy może obalić domniemanie prawne,rzadko jednak określa sposób jak to domniemanie można obalić.Możemy wyróżnić minimum 2 formy obalania domniemań prawnych:

1.obalenie w sensie słabym-okazanie,że brak faktów należących do domniemań

2.obalenie w sensie mocnym-okazanie,że mimo,iż zachodzą fakty należące do przesłanki domniemania to nie zaszedł jednak fakt należący do wniosku domniemania.Takie obalenie wymaga przedstawienia w ciągu dowodowym twierdzenia moocniejszego od generalizacji statystycznej leżącej u podstaw domniemań prawnych.

ANALOGIA W STOSOWANIU PRAWA:

Jest prawniczym rozumowaniem prawo do określenia pozytywnych konsekwencji faktów przez prawo nieuregulowanych.Ze względu na to,w oparciu na co ustala się konsekwencje F przez prawo nieuregulowanych doktryna wyróżnia:

1.ANALOGIĘ „LEGIS”-analogia z ustawy

2.ANALOGIA „IURIS”-analogia z prawa.

AD.1:wyraża skrót myślowy bo nie oznacza to by w drodze analogii stosowało się tylko przepisy/normy zawarte w ustawach.Stosowane przepisy/normy zawarte w aktach innych niż ustawy.”Legis”polega na stosowaniu przepisu/normy do przypadku nienależącego do zakresu ich stosowania,ale podobnego do przypadków przez nie uregulowanych lub są przypadkami relewantnymi(istotnymi) z punktu widzenia celu przepisu/normy.Stosowanie N do przypadku przez nie nieuregulowanych i wiązanie z nimi pozytywnych konsekwencji prawnych wywołuje sprzeciw ze względu na wartości praworządności w procesach stosowania prawa.Co zatem uzasadnia wiązanie konsekwencji prawnych nie tylko w przyp. przez N uregulowanych,ale i nieuregulowanych.W zależności od sposobu udzielenia odpowiedzi na to pytanie są 2 modele(schematy)wnioskowania,zw.ANALOGIĄ LEGIS.,sające się sprowadzić do jednego schematu wnioskowania.O tym,że można wiązać konsekwencje prawne nie tylko w przypadkach prawnie uregulowanych ma decydować podobieństwo 2 sytuacji:

1.przypadki przez N uregulowane

2.nieuregulowane

Czasem żąda się by było to podobieństwo pod względem cech istotnych,choć wiemy jakie trudności powstają przy wyznaczaniu własności wszelkich przedmiotów.TEN SCHEMAT WNIOSKOWAŃ DAJE SIĘ PRZEDSTAWIĆ JAKO ROZUMOWANIE PRZEBIEGAJĄCE W NASTĘPUJĄCY SPOSÓB:

PO PIERWSZE:stwierdza się,że N reguluje przypadki F1...Fn

PO DRUGIE:fakt F' nienależy do zakresu zastosowania N

PO TRZECIE:fakt F' jest istotnie podobny do faktów F1...Fn.Jako wniosek takich przesłanek rozumowania wyprowadza się ustalenie: F' powinien pociągać za sobą takie same/podobne konsekwencje co F1...Fn

DRUGI ZE SCHEMATÓW wnioskowań nazywamy ANALOGIĄ „LEGIS” odwołującą się do celu/przepisu N.By następnie rozważyć czy przypadek przez N nieuregulowany z punktu widzenia celu powinien/nie powinien pociągać za sobą takich samych/podobnych konsekwencji prawnych.ROZUMOWANIE DAJE SIĘ ZREKONSTRUOWAĆ W SPOSÓB:

PO PIERWSZE:N ze względu na cel C reguluje fakty F1…Fn

PO DRUGIE: F' nie należy do zakresu zastosowania N

PO TRZECIE” F' jest faktem relewantnym(istotnym) ze względu na cel C.

Wobec tego fakt F' winien pociągać za sobą takie same/podobne konsekwencje jakie pociągają fakty F1…Fn

Zilustrujmy te schematy analogii legis odwołując się do treści art.145 KC, stanowiącego,że jeśli jakaś nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej to właściciel nieruchomości może żądać od właściciela gruntów sąsiadujących ustanowienie za karę tzw.drogi koniecznej.Ale powstał problem czy jest zasadne na podst. 145KC powództwo o służebności linii energetycznych.W II instancji uznano podobieństwo tych dwóch służebności i należy uznać za zasadne powództwo na podst.tego artykułu.Odwołano się do Sądu Najwyższego,który podzielił racje II instancji.W uzasadnieniu SN napisał rozumowanie odpowiadające drugiemu modelowi analogii legis.Należało rozważyć jakie jest „ratio legis”-cel przepisu zawartego w art.145 KC

W przypadku ANALOGII LEGIS podstawą do określenia pozytywnych konsekwencji prawnej faktów przez N nieuregulowanych jest N prawnie regulująca przypadki podobne.

Gdy mamy wnioskowanie ANALOGII IURIS(analogia z ustawy)konsekwencje mogą płynąć z ducha prawa.Z konsekwencji ustalonych o analogię iuris trudno uznać za konsekwencje płynące z prawa,a trzeba powiedzieć,że są to konsekwencje przypisane przez organ stosujący prawo,a nie konsekwencje płynące z postanowień prawa obowiązującego.Organ nie potrafi wskazać normy regulującej przypadki podobne.

Stosunek prawa i jego poszczególnych gałęzi do wnioskowania analogią jest zróżnicowany.W prawie karnym stwierdza się zakaz stosowania przez analogię przepisów prawa karnego,związanego z fundamentalną zasadą:”NULLUM CRIMEN SINE LEGE, NULLA POENA SINE LEGE”-nie ma przestępstwa bez prawa,nie ma kary bez prawa.Zasadę te formułuje art.1 KK postanawiając,że odpowiedzialności karnej podlega popełniający czyn zabroniony(wyraźnie zabroniony)pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.Do odpowiedzialności karnej może być pociągnięty,gdy określony czyn jest w sposób określony zabroniony.

Ze względu na wymogi sprawiedliwości i funkcjonalność prawo nie byłoby właściwe gdyby sytuacje podobne do uregulowanych nie pociągałyby tych samych konsekwencji prawnych.

WNIOSKOWANIE PRZEZ PRZECIWIEŃSTWO-„A CONTRARIO”

Rozumowanie przeciwne względem analogii w sensie,że prowadzi ono do wyznaczenia negatywnych konsekwencji prawnych względem faktów przez prawo nieuregulowanych.Wnioskowanie to polega na tym,że z jakiejś N wyprowadzamy N-my o dyspozycjach przeciwnych w odniesieniu do faktów nie należących do zakresu zastosowania N;w ujęciu schematycznym: REGUŁĄ INFERENCJI,gdy PO PIERWSZE jeżeli H=>D i PO DRUGIE nie jest tak,że H,a wobec tego jako wniosek nie powinno być tak jak wyznacza D,czyli ~H=>~D.

Odwołąjmy się do prawa:art.11 Kodeksu Rodzinnego i opiekuczego §2 postanawia unieważnienie małżeństwa z powodu ubezwłasnowolnienia.Nawiązując do treści tego art. „a contrario” przebiega:gdy ktoś jest małżonkiem innej osoby to jest uprawniony do sądowego unieważnienia małżeństwa z powodu ubezwłasnowolnienia.Gdy określona osoba nie jest małżonkiem drugiej to nie ma uprawnienia do żądania unieważnienia małżeństwa z powodu ubezwłanowolnienia. Art.40 KPK określa szczególne przypadki gdy sędzia z mocy prawa jest wyłączony ze sprawy.”a contrario” polega tu na tym,że sędzia nie może być wyłączony ze sprawy oprócz tych przypadków,okręslonych w art.40 KPK

Jeżeli na podstawie tej samej normy możemy wnioskować per analogio,jak i a contrario,bo zawsze znajdziemy przypadek podobny do uregulowanego przez N,a każde z wnioskowań prowadzi do odmiennych wnioskowań per analogio-wyznaczając konsekwencje pozytywne i „a contrario”-prowadząc do wyznaczenia konsekwencji negatywnych faktów nieuregulowanych przez normę to można pytać od czego zależy wybór któregoś z tych wnioskowań.

WNIOSKOWANIE PRAWNICZE- „ ARGUMENTUM A FORTIORI”:

1.„ARGUMENTUM A MAIORI AD MINOS”-polega na przechodzeniu od czegoś większego do mniejszego

2.”ARGUMENTUM A MINORI AD MAIUS

Argumentum a fortiori jest wnioskowaniem prawniczym wyrażającym zasadę konsekwentnego myślenia.Obejmuje ono powyższe dwa typy funkcjonowania.Zauważamy łacińską grę słów „maiori”, „maius”-„duży”, „większy”; „minori”, „minos”-„mały”, „mniejszy”-widać,że rozumowania te są pewnym sposobem przechodzenia od tego co większe ku mniejszemu.

1.rozumoanie oparte na przepisach uprawniających i nakazujących

2.polega na tym,że na podstawie przepisu prawa przyznającemu określonemu podmiotowi szerszy zakres wnioskuje się o posiadanie uprawnień w zakresie węższym.

Odwołajmy się do prawa: art.149 KC:właściciel gruntu może wejść na teren sąsiada w celu usunięcia zwieszających się z jego drzew gałęzi lub owoców to ma on też węższe polegające na tym,że może usunąć te gałęzie nie wchodząc na grunt sąsiada.

(1)stosuje się nie tylko do przepisów uprawniających,ale też do nakazujących.Zobowiązanie podmiotu do czynienia czegoś w szerszym zakresie zobowiązuje go tym samym do czynienia czegoś w zakresie węższym.

(2) jest prawniczym rozumowaniem odnoszącym się do przepisów zakazujących.Polega to na tym,że na podstawie określonych przepisów prawa zakazującego jego adresatowi podejmowania działań społecznie mniej szkodliwych wnioskuje się o zakazie podejmowania działań społecznie bardziej szkodliwych jako należących do tej samej kategorii.Art.147 KC mówi,że właścicielowi gruntów nie wolno dokonywać robót ziemnych tak,by groziło to sąsiednim nieruchomościom utratą oparcia.W nawiązaniu do jego treści mówimy,że gdy prawo cywilne zabrania właścicielowi nieruchomości prowadzenia robót ziemnych tak,że ich prowadzenie tylko może grozić nieruchomościom sąsiednim utratą oparcia to tym bardziej działań bardziej szkodliwych powodujących utratę oparcia.Te przykłady ARGUMENTUM A FORTIORI mają charakter przykładowy na potrzeby akademickie, a za nimi nie kryje się logika.

OBOWIĄZYWANIE PRAWA:

W systemie prawa zawarte są reguły wyznaczające obowiązywanie prawa pod względem terytorialnym, czasowym i podmiotowym.W związku z tym mówimy o pojęciu TERYTORIALNEGO(przestrzennego)ZAKRESU OBOWIĄZYWANIA DANEJ GAŁĘZI PRAWA/AKTÓW PRAWNYCH na nią składających się, CZASOWE(tempolarne) OBOWIĄZYWANIA PRAWA,PERSONALNE(podmiotowe)OBOWIĄZYWANIA PRAWA.

Regułą terytorialną zakresu obowiązywania A jest to,że A(akty) obowiązują na całym terytorium państwa.Reguł terytorialna obowiązywania przepisów prawa KK formułuje w art.5 w sposób:że ustawę karną polską,stosuje się do sprawcy,który popełnił czyn zabroniony na terytorium RP.Nie jest jasno sformułowany terytorium RP, ale KK posługuje się nim na mocy ustawy o ochronie granic terytorialnych.Polski obywatel może zostać też pociągnięty do odpowiedzialności karnej w przypadku,gdy popełnił czyn zabroniony poza granicami RP-np.na statku powietrznym lub wodnym należącym do RP.Tak przedstawia się to w przypadku państw jednolitych.Inaczej się to ma w przypadku państw federalnych,gdzie poza prawem ogólnopaństwowym część aktów obowiązuje wyłącznie na terenach poszczególnych części państwa.

PERSONALNY zakres obowiązywania prawa to krąg gałęziowo wyznaczanych podmiotów prawa do których postanowienia danej gałęzi prawa/aktów się stosuje.Prawo samo decyduje kto jest jego podmiotem i względem jakich adresatów stosuje się postanowienia tej,czy innej gałęzi.Podmiotowy zakres obowiązywania prawa wyznaczany jest przez:art.10 i 109 i następne KK

TEMPORALNY(czasowy)ZAKRES OBOWIĄZYWANIA PRAWA w szczególności obowiązywanie określonych aktów normatywnych,norm prawnych jest wyznaczany przez dwa krańcowe jego punkty,tj.DATĘ WEJŚCIA W ŻYCIE i DATĘ UTRATY MOCY OBOWIĄZUJĄCEJ A/N.Przepisy prawne w różny sposób wyznaczają ten moment obowiązywania A/N:

PO PIERWSZE:A może wchodzić w życie z dniem ogłoszenia

PO DRUGIE:A może wchodzić w życie z upływem określonego czasu od dnia ogłoszenia.Ten termin od ogłoszenia do wejścia w życie prawnicy nazywają: „VACATIO LEGIS”-jest to czas przeznaczony na zapoznanie się z treścią N przez jej adresatów

PO TRZECIE: spotykamy A,których postanowienia zostaje nadana wsteczna moc obowiązywania.RETROAKTYWNE WSTECZNE DZIAŁANIE PRZEPISÓW PRAWA.Postanowienie A stosuje się do sytuacji powstałej przed dniem wejścia w życie lub prawnie nieunormowanych.Jednym z takich postanowień było to ze stycznia 1946 roku obarczające klęską wrześniową i faszyzację-odniesienie do czynów popełnionych przed 1.IX.1939,w dodatku czynów,które dopiero na mocy dekretów określono jako czyny przestępcze..Współczesne systemy prawne realizują zasadę: „LEX RETRO NON AGIT”-PRAWO NIE DZIAŁA WSTECZ.Uzasadnieniem tej zasady jest wzgląd na pewność prawa i pewność obrotu prawnego w stosunkach cywilno-prawnych.Nie oznacza to,że prawo nie przewiduje wyjątków od tej zaady. Art. formułujący tą zasadę postanawia,że przepisy KC nie mają mocy wstecznej,pod warunkiem,że to wynika z ich znaczenia/celu.Zasadę nieretroaktywności działania przepisów prawa formułuje art.1 KK ale wyjątkiem od tej zasady jest wprowadzenia art.4 stanowiącego,że przepisy prawa karnego mają działanie wsteczne wtedy tylko gdy są względniejsze dla sprawcy.Zaś w odniesieniu do prawa cywilnego zasadę „Lex retro non agit”formułuje art.3 KC mówiący,że przepisy prawa cywilnego nie mają wstecznego działania,chyba,że jasno to z nich wynika.

PO CZWARTE:Spotykamy akty prawne same nie postanawiające od kiedy N tam zawarte wchodzą w życie.Mają wówczas zastosowanie postanowienia ustawy o publikowaniu Dziennika Ustaw i Monitora Polskiego-po opublikowaniu tam A wchodzą w terminie 14 dni,o ile same nie stanowią inaczej.

RÓŻNE DATY UTRATY OBOWIĄZYWANIA AKTÓW PRAWNYCH:

PO PIERWSZE:Akt prawny traci moc z chwilą DEROGACJI-utraty mocy obowiązywania przez postanowienie jakiejś N.Derogacja może przybierać rózną postać:

(1)szczegółowe przepisy derogacyjne-tracą moc wskazane A lub wskazane tylko określone przepisy zawarte w tych A

(2)OGÓLNA KLAUZULA DEROGACYJNA-tracą moc obowiązywania wszelkie przepisy prawa zawierające uregulowania inne od przepisów gdzie jest zawarta ogólna klauzula derogacyjna.Prawodawca często pozbawia moc obowiązywania przepisy prawa będące sprzeczne lub odmienne z uregulowaniem zawartym w A,gdzie została sformułowana ogólna klauzula derogacyjna.

(3)DEROGACJA MILCZĄCA-DOROZUMIANA;prawodawca ustanawia nowe przepisy w odniesieniu do danej dziedziny stosunków społecznych nie uchylając formalnie starych.W przypadku derogacji dorozumianej mają zastosowania REGUŁY KOLIZYJNE PRAWA.

PO DRUGIE:Spotykamy akty prawne,które są aktami wydawanymi z powodów wyjątkowych(przejściowe okoliczności),które to akty mogą same wyznaczać z góry okres swego obowiązywania;przyjmuje się nadto,że tracą one moc z chwilą ustania okoliczności z powodu których zostały wydane;np.:ustawa o stanie wyjątkowym

PO TRZECIE:spotykamy się z poglądem,że twierdzi się,że pewne przepisy prawne tracą moc obowiązywania poprzez ich niestosowanie przez organy państwa,przez długi czas.Przepisy prawa mogą tracić moc obowiązywania „per desuetudo”-wyjście z używania.Konstrukcja wyjścia z życia „per desuetudo” jest niesprecyzowana,bo jak długi ma to być okres nestosowania i jakich przepisów ma ona dotyczyć.Dotyczy ona przepisów z zakresu drobnych spraw życia codziennego,które z upływem czasu przeżyły się i nie odpowiadają współczesnym warunkom.Mimo,że nie zostały formalnie uchylone to twierdzi się niekiedy,że utraciły moc obowiązującą właśnie „per desuetudo”

REGUŁY KOLIZYJNE OBOWIĄZYANIA NORM PRAWNYCH:

Część występujących sprzeczności w systemie prawa to sprzeczności pozorne,uwarunkowane wadami techniki prawodawczej.Dążąc do doskonałości nauka prawa i praktyka wypracowała środki służące do usuwania tych sprzeczności.

Pozorne sprzeczności norm prawnych usuwa się przez:

1.Można analizować zakresy obowiązywania tych N.Obie są sprzeczne,ale jedna z nich nie ma mocy obowiązywania

2.Można analizować znaczenia tych norm i stwierdzić,że można im przypisać znaczenie,gdzie sprzeczność nie zachodzi.

Reguły kolizyjne są sposobami usuwania pozornych sprzeczności norm prawnych przez stwierdzenie,że jedna ze sprzecznych norm nie ma mocy obowiązującej.REGUŁY KOLIZYJNE WIĄŻĄ SIĘ ZE STOSOWANIEM KRYTERIÓW TROJAKIEGO RODZAJU:

I.KRYTERIUM CZASOWE-CHRONOLOGICZNE

II.KRYTERIUM MERYTORYCZNE-PRZECIWSTAWIENIE LEX SPECIALIS-LEX GENERALIS

III.HIERARCHICZNIE

AD I.:Stosowanie KRYTERIUM CZASOWEGO wyraża się w posłużeniu się maksymą: „LEX POSTERIOR DEROGAT PRIORI”-NORMA PÓŹNIEJSZA DEROGUJE WCZEŚNIEJSZĄ.Stosowanie kryterium czasowego i tą regułą kolizyjną wymaga spełnienia dwóch podstawowych warunków:

(1)Normy nie były jednocześnie ustanowione

(2)Norma późniejsza miała nie niższy szczebel hierarchiczny niż norma wcześniejsza.

Teoretycznym uzasadnieniem tej reguły kolizyjnej jest pogląd mówiący o tym,że prawo obowiązujące wyraża rolę prawodawcy,wobec czego,im późniejsza w czasie jest norma tym bliższa jest aktualnej roli prawodawcy i dlatego ma przeciwwagę nad normą wcześniejszą.

AD II.:stosowanie KRYTERIUM MERYTORYCZNEGO związane jest z maksymą: „LEX SPECIALIS DEROGAT GENERALIS”-norma szczegółowa deroguje normę ogólną.Jeżeli ustalono,że między normami sprzecznymi N1 i N2 zachodzi stosunek lex specialis do lex generalis(lex spec-lex gen)to o derogacji N2-generalis mówimy w tym sensie,że N1 deroguje N2 dla tych stosunków należących do stosowania lex specialis i względem których lex specialis reguluje odmienne zachowanie się adresata.Teoretycznym uzasadnieniem dla tej reguły lex specialis derogatlex generalis jest pogląd związany z przekonaniem wprowadzenia przez prawodawcę pewnych wyjątków od ogólnych reguł.

Posłużenie się regułą koizyjną wymaga łącznego spełnienia trzech warunków:

(1)pomiędzy normami zachodzi stosunek lex specialis-lex generalis

(2)lex specialis została ustanowiona jednoczesnie lub później niż lex generalis

(3)lex specialis ma nieniższy szczebel hierarchiczny niż lex generalis.

Gdy są spełnione te warunki to dla stosunków objętych regułą lex specialis stosowane są reguły zachodzące w tej lex

Przyjęcie (2)jest konieczne gdy uznajemy regułę kolizyjną II stopnia: „LEX POSTERIO GENERALIS NON DEROGAT LEX PRIORI SPECIALIS”norma generalna późniejsza nie deroguje normy wcześniejszej specjalnej,która to reguła byłaby zbędna gdyby nie przyjąć przesłąnki (2)

Warunek(3)-konsekwencją hierarchicznej budowy systemu prawa jest derogacja niższej normy przez wyższą

AD III.:HIERARCHICZNE;w przypadku sprzeczności między normami różnego szczebla hierarchicznego sprzeczność tą usuwa reguła: „LEX INFERIOR NON DEROGAT SUPERIORI”-norma niższa nie deroguje normy wyższej.Posłużenie się tą regułą wymaga spełnienia warunku:NORMY MUSZĄ BYĆ RÓŻNYCH STOPNI HIERARCHICZNYCH.Regułą ta jest wyjątkiem od posłużenia się poprzednimi regułami w tych wszystkich przypadkach,gdzie zgodnie z kryterium czasowym i merytorycznym norma byłaby normą derogującą,a będąc normą niższego szczebla zostaje normą derogowaną.Teoretycznym uzasadnieniem tej reguły jest wzgląd taki,że normy wyższe uznaje się za ważniejsze niż N ustanowione przez organy szczebla niższego.Na reguły kolizyjne można nakładać różne warunki zostawiając pewne pole zastosowania reguł kolizyjnych II stopnia.Reguły kolizyjne różnią się zwłaszcza pod względem pewności w ustalaniu przesłanek i ich stosowaniu.Stosowanie kryterium czasowego czy hierarchicznego wiąże się z takim faktami jak:data wejścia w życie aktu czy miejsce jego w hierarchicznej strukturze systemu prawa.Przy prawie stanowionym są to fakty łatwe do ustalenia,jeśli tylko hierarchiczna struktura systemu prawa jest wyraźnie zarysowana.Ze względu na to ostatnie zastrzeżenie możemy powiedzieć,że stosowanie kryterium czasowego jest bardziej obiektywne i pewniejsze od stosowania niż stosowanie kryterium hierarchicznego.

Posłużenie się kryterium merytorycznym zakłada ustalnie stosunku:lex generalis-lex specialis,które może być przedmiotem wykładni opierającej się na przesłąnkach oceniających,związanych z wyborem określonych dyrektyw interpretacyjnych.Ze względu na ten element wartościujący,tkwiący w wykładni prawa i wiążący się z przyjęciem tych,a nie innych dyrektyw interpretacyjnych posłużenie się kryterium merytorycznym jest w porównaniu do pozostałych mniej pewne i mniej obiektywne,oraz najtrudniej przewidzieć,którą ze sprzecznych norm uzna się za normę obowiązującą.Reguły kolizyjne same mogą pozostawać w kolizji,którą rozstrzyga się za pomocą tzw.reguł kolizyjnych drugiego stopnia.

Kryterium czasowe pozostaje w kolizji z kryterium hierarchicznym gdy N późniejsza ma niższy poziom hierarchiczny niż wcześniejsza.Kolizję w takich przypadkach rozstrzyga się na rzecz N wyższej,czyli przewagę zawsze zyskuje kryterium hierarchiczne,gdyż hierarchii systemu prawa nie może zagrażać to,że autorytet prawodawczy niższego szczebla działa sprzecznie z wcześniejszymi ustaleniami autorytetu prawodawczego stopnia wyższego.

Kryterium merytoryczne pozostaje w kolizji z kryterium hierarchicznym gdy lex specilais ma hierarchicznie niższy szczebel niż lex generalis;argumentacja na rzecz kryterium hierarchicznego jest taka sama jak poprzednio.

Kryterium czasowe i merytoryczne pozostają w kolizji gdy powtórzona lex generalis zostaje ustanowiona później niż wcześniejsza i nie powtórzona lex specialis.Na zasadzie kryterium czasowego należałoby uznać obowiązywanie lex generalis,jako norma późniejsza,;natomiast argumentując kryterium merytorycznym przewagę zyskuje lex specialis-wcześniejsza.W ujęciu reguł kolizyjnych jest ona kolizją pozorną i rozstrzyga się ją poprzez posłużenie się zasadą: „LEX POSTERIO GENERALIS NON DEROGAT LEAGIS PRIORI SPECIALI”-n PÓŹNIEJSZA GENERALNA NIE DEROGUJE WCZEŚNIEJSZEJ SPECJALNEJ..Nie daje się ona poprzeć argumentacją aktualnej woli prawodawcy gdyż jest konstrukcją w opozycji do tej woli.Brak jest przekonywujących racji za przyjęciem tej reguły kolizyjnej.Takim teoretycznym jej uzasadnieniem mogłoby być przyjęcie,że lex specialis to przepis o charakterze przywileju,którego odwołanie powinno nastąpić w taki sam szczególny sposób,a nie przez ustanowienie późniejszej lex generalis-reguły ogólnej.Lex specialis nie jest traktowana jako N będąca przywilejem,wobec czego brak jest przekonywujących racji dla reguły: „LEX POSTERIO GENERALIS NON DEROGAT LEX PRIORI SPECIALIS”.Dlatego reguła ta nie jest akceptowana przez wszystkich.W jej miejsce reguła przeciwstawna: „LEX POSTERIO GENERALIS DEROGAT LEX PRIORI SPECIALIS”

TAK WIĘC MOŻEMY USTALIĆ NASTĘPUJĄCĄ KOLEJNOŚĆ POSZCZEGÓLNYCH REGUŁ KOLIZYJNYCH:

1.Reguła hierarchiczna ma zawsze przewagę nad pozostałymi regułami

2.Kryterium czasowe ustępuje zawsze merytorycznemu gdy uznajemy regułę: „LEX POSTERIO GENERALIS NON DEROGAT SPECIALIS”,natomiast kryterium merytoryczne ustępuje czasowemu gdy uznajemy zasadę: „LEX POSTERIO GENERALIS DEROGAT LEAGIS PRIORI SPECIALIS”.

Taka hierarchia kryteriów pokazuje na brak stałej relacji pomiędzy kryterium merytorycznym i czasowym i to z pewnością rzutuje na pewność w procesach stosowania prawa.

POJĘCIE OBOWIĄZYWANIA SYSTEMOWEGO (WEWNĄTRZSYSTEMOWEGO, FAKTYCZNEGO I AKSJOLOGICZNEGO NORM PRAWA) :

Obowiązywanie N to termin,którego użycie związane jest ze spełnieniem kryteriów jakie N musi spełnić aby być uznaną za N obowiązującą.Leżą one u podstaw trzech kocepcji obowiązywania N prawnych:

1.obowiązywanie systemowo-formalne(wewnątrzsystemowe)

2.faktyczne

3.aksjologiczne

Koncepcje te są trochę odmienne,ale nie wykluczają się,gdyż odpowiedź na pytanie jakie są kryteria uznawania N za obowiązującą zawarte jest w samej koncepcji systemu prawai przyjętych tu normatywnych źródeł prawa.Zwrot: norma obowiązywania prawa sprowadzamy do formuły:N obowiązuje w systemie S ze względu na przyjęte w nim dyrektywy/kryteria.W odniesieniu do prawa ustawowego formułowane jest kryterium uznawania N za obowiązującą,gdy:

1.N jest ustanowiona zgodnie z N-mami systemu prawa i zgodnie z nim weszła w życie lub jest uznana jako konsekwencyjna norma obowiązująca na podstawie inferencji(wynikania) norm obowiązywania

2.N nie została formalnie derogowana

3.N nie jest sprzeczna z inną normą należącą do systemu,a gdy już jest to nie straciła mocy obowiązywania na podstawie reguł kolizyjnych.

Pojęcie obowiązywania systemowego jest tym sposobem rozumienia terminu „obowiązywanie”,o które prawnikowi chodzi.

WYKŁADNIA PRAWA:

Synonimem tego terminu jest interpretacja prawa.My podchodzimy do tego procesu ze semantycznego punktu widzenia.Przedmiotem wykładni jest przepis/N więc wyrażenie określonego języka-jęz.prawnego gdzie prawodawca formułuje teksty obowiązującego prawa.W każdym interpretowanym języku,też prawnym znaczenie wyrażeń tego języka określone jest przez reguły sensu języka.W rozważaniach teoretyczno-prawnych wyróżnia się dwa sposoby rozumienia terminu wykładnia prawa:

1.WYKŁADNIA SENSU LARGO-szerokie rozumienie terminu wykłądni prawa.

2.WYKŁADNIA SENSU STRICTO-rozumienie wąskie,rozumienie ścisłe terminu wykładni prawa.

AD 1.:WYKŁADNIA SENSU LARGO to wszelkie rozumienie tekstu pawnego,a dyrektywy wykładni to dyrektywy rozumienia tekstu prawnego.Tekst prawny jest zbiorem znaków graficznych języka prawnego,podlegające wykładni prawa w tym sensie,że zostaje im przypisane znaczenie na podstawie dyrektyw języka prawnego.W tym szerokim ujęciu wykładni prawa wszelkie rozumienie tekstu prawnego jest wykładnią prawa.

AD 2.:my opowiadamy się za wąskim ujęciem i rozumieniem terminu wykładnia prawa.Ten sposób rozumienia wykładni odpowiada starej maksymie: „QUOD CLARA SUM EST NON ..”-to co jasne nie podlega interpretacji.W takim spojrzeniu na wykłądnię każde rozumienie tekstu jest wykładnią,bo WYKŁADNIĄ JEST USTALANIE ZNACZENIA PRZEPISÓW/N(budzących w bezpośrednim znaczeniu wątpliwości)NA PODSTAWIE PRAWNICZYCH DYREKTYW INTERPRETACYJNYCH.Czyli nie każde rozumienie tekstu prawnego jest wykładnią prawa,a tylko takie które oparte jest na prawniczych dyrektywach interpretacyjnych i ma rozdzielać wątpliwości jakie przepis/N budzą w bezpośrednim ivh rozumieniu.

Przeciwstawienie szerokiego i wąskiego ujęcia wykłądni prawa wskazuje na istotna różnicę w sposobach rozumienia przepisów i norm prawnych przez organy stosujące prawo.Podobnie jak w codziennej praktyce językowej gdzie zwroty języka w typowych przypadkach użycia rozumiemy bezpośrednio,a tylko w wyjątkowych sytuacjach odwołujemy się do dyrektyw sensu języka,by sprecyzować ich znaczenie tak również w praktyce stosowania prawa organy stosujące prawo w typowych przypadkach zastosowania norm i przepisów prawa stosują je w bezpośrednim rozumieniu,a tylko gdy to rozumienie jest niejasne i budzi wątpliwości przepis/N oddawane są do wykłądni prawa.

Nas interesuje wykłądnia jakiej dokonuje organ stosujący prawo w procesach stosowania prawa.Wykłądnia ta pod pewnymi względami różni się,np.:od tzw WYKŁADNI DOKTRYNALNEJ-wykłądni jakiej dokonuje nauka prawa.Właściwością WYKŁADNI OPERATYWNEJ jest to,że organ stosujący prawo jako interpretator kończy interpretację ustaleniem zawsze pozytywnym uznając przyjęte prze siebie rozumienie normy za właściwe do czego zobowiązuje go REGUŁA GENERALNEGO NAKAZU ROZSTRZYGANIA.

W procesie stosowania prawa organ stosujący prawo musi rostrzygnąć np.:czy fakt F należy lub nie należy do zakresu stosowania normy N.Zilustrujmy stosunek normy do rzeczywistości poza językowej,odwołując się do różnych znaczeń terminu „wypadek przy pracy” regulowanych przez Kodeks Pracy odnośnie roszczeń odniesionych na skutek wypadku przewidywanych kodeksem odpowiadających uszczerbkowi jaki poniósł i relatywnie do stopnia jego winy.

---na początku wyrzućmy to,co nazywa się STREFĄ CENTRALNĄ i obejmującą wszystkie przypadki,które są wyznaczone przez rdzeń znaczeniowy terminu”wypadek przy pracy”.Nie ma wątpliwości,że miał on miejsce gdy pracownik ulega wypadkowi w czasie godzin pracy,na stanowisku pracy i przy wykonywaniu czynności pracowniczych.Odnośnie wypadku należącego do tego,co nazywamy sferą centralną,wystarczy bezpośrednie rozumienie normy,bo organ stosujący prawo jako interpretator nie ma wątpliwości,że są to fakty należące do zakresu zastosowania tej normy.W odniesieniu do tych przypadków wskazany przepis jest jasny,nie budzi wątpliwości,a dla określenia pozytywnej konsekwencji prawnej faktów należących do tej strefy wystarcza bezpośrednie rozumienie normy.

---drugą strefą jest STREFA PRZEJŚCIOWA,którą tworzą przypadki co do których są wątpliwości czy są lub nie są desygnatami nazwy „wypadek przy pracy”.Wyłącznie w odniesieniu do tych przypadków norma jest niejasna i budzi wątpliwości,dlatego trzeba sprecyzować jej znaczenie przez posłużenie się DYREKTYWAMI WYKŁADNI PRAWA.Można mieć wątpliwości,czy miał miejsce wypadek przy pracy,gdy pracownik ulega wypadkowi na terenie zakładu pracy,ale w czasie przerwy na posiłek podczas bójki na stołówce.W odniesieniu do przypadków należących do strefy przejściowej zachodzi potrzeba sprecyzowania znaczenia normy lub przepisu prawnego,bo brak jest ostrej granicy dzielącej fakty,zjaiwska i wypadki na desygnaty jakiejś nazwy.

---trzecią strefą jest STREFA INDYFERENCJI(obojętności).Wyznaczają ją przypadki indyferentne z punktu widzenia danej normy lub przepisu.Dla określenia negatywnych konsekwencji prawnych tych faktów norma jest jasna i nie budzi wątpliwości,gdyż są to przypadki bez wątpienia nie będące desygnatami nazwy”wypadek przy pracy”.Nie ma wątpliwości,że nie miał miejsca wypadek przy pracy,gdy uległ mu pracownik w dzień ustawowo wolny od pracy,podczas prywatnie zorganizowanej wycieczki.

Tak jak widać ta sam norma prawna z uwagi na różne sytuacje rozstrzygnięcia może być jasna i nie wymagać wykładni prawa,bądź przeciwnie,właśnie przypadek rozstrzygany zmusza organ stosujący prawo do sprecyzowania znaczenia normy,by orzec o pozytywnych albo negatywnych prawnych konsekwencjach.

TEORETYCZNY MODEL WYKŁADNI PRAWA(operacyjnej):

Teoretyczny model operatywnych procesów wykładni prawa uwypukla problemy,na które z punktu widzenia refleksji teoretycznej,organ stosujący prawo jako interpretator napotyka i które rozwiązuje,w odniesieniu do właściwości semantycznych(semantyka-analiza znaczeń wyrazów) interpretowanej normy,w sytuacjach rozstrzygnięcia oraz kontekstów interpretacyjnych normy.

PIERWSZYM ETAPEM PROCESU WYKŁADNI PRAWA(elementem modelu) jest stwierdzenie wątpliwości co do bezpośredniego rozumienia normy.Wątpliwości te powodują,że organ stosujący prawo nie ma pewności czy fakt F należy/nie należy do zakresu zastosowania normy N.Jest pytanie co jest źródłem wątpliwości co do bezpośredniego rozumienia N.Wątpliwości te są uwarunkowane szeregiem czynników:

1.Bezpośrednie rozumienie N może budzić wątplwości bo w sformułowaniu normy występują terminy o nieostrym zakresie lub niewyraźnej treści,np.:rażąca niewdzięczność obdarowanego-nieostry zakres;papier wartościowy-niewyraźna treść

2.Bezpośrednie rozumienie N może budzić wątpliwości bo stosowanie N w tym rozumieniu prowadzi do sprzeczności z innymi normami należącymi do systemu prawa.

3.Bezpośrednie rozumienie N może być niejasne i budzić wątpliwości bo stosowanie normy w tym rozumieniu byłoby niecelowe ze względu na przypisywany normie cel lub ze względu na cele stosowania prawa.

4.Bezpośrednie rozumienie N może budzić wątpliwości bo stosowanie normy w tym rozumieniu prowadzi do niezgodności z ocenami i regułami społecznymi,przede wszystkim z ocenami moralnymi,które organ stosujący prawo uznaje za miarodajne dla procesu stosowania wykładni prawa.

We wszystkich przypadkach tego rodzaju ZNACZENIE NORMY JEST NIEJASNE,A NORMA MUSI BYĆ PODDANA WYKŁADNI PRAWA,ABY WĄTPLIWOŚCI TE USUNĄĆ.

DRUGIM ETAPEM PROCESU WYKŁADNI PRAWA jest usunięcie wspomnianych wątpliwości przez posłużenie się PRAWNICZYMI DYREKTYWAMI INTERPRETACYJNYMI STOPNIA PIERWSZEGO,których podstawowe rodzaje wyznaczane są przez trzy konteksty interpretacyjne norm tj.KONTEKST JĘZYKOWY,KONTEKST SYSTEMOWY I KONTEKST FUNKCJONALNY.

KONTEKSTY DYREKTYWY WYKŁADNI JĘZYKOWEJ mówią jak ustalać znaczenie normy ze względu na jej kontekst językowy-język w jakim dana norma jest sformułoana.

KONTEKSTY DYREKTYWY SYSTEMOWEJ mówią jak ustalać znaczenie normy ze względu na jej kontekst systemowy(znaczenie innych norm należących do systemu)

KONTEKSTY DYREKTYWY WYKŁADNI FUNKCJONALNEJ mówią jak ustalać znaczenie normy ze względu na jej kontekst funkcjonalny-ze względu na cel normy,funkcję normy prawnej i ze względu na oceny i reguły społeczne wywierające wpływ na wykładnię.

TRZECIM ETAPEM PROCESU WYKŁADNI PRAWA jest porównanie rezultatów/wyników wykładni uzyskanych na podstawie stosowania dyrektyw wykładni językowej,systemowej,funkcjonalnej.PORÓWNANIE TO MOŻE PROWADZIĆ DO JEDNEJ Z DWÓCH SYTUACJI:

(1)może się okazać,że stosowanie dyrektyw wykładni językowych,systemowych i funkcjonalnych prowadzą do zbieżnych wyników interpretacji,w świetle których norma ma znacznei dostatecznie sprecyzowane i wystarczające dla potrzeb rozstrzygnięcia

(2)porównanie wyników użycia dyrektyw stopnia pierwszego może prowadzić do wniosków,że użycie dyrektyw wykładni systemowych,językowych czy funkcjonalnych prowadzą do wyników rozbieżnych.W takim wypadku proces wykładni prawa należy przedłużyć przez posłużenie się DYREKTYWAMI INTERPRETACYJNYMI STOPNIA DRUGIEGO(określają one jak należy posługiwać się dyrektywami stopnia pierwszego,ale przede wszystkim określają jakie znaczenie normy należy wybrać by stosowanie dyrektyw pierwszego stopnia prowadziło do różnych wyników interpretacji.

Stosowanie dyrektyw wykładni językowych,systemowych,funkcjonalnych może prowadzić do wyników symbolicznie oznaczonych jako (1) i (2)czyli róznych między sobą.Ponieważ organ stosujący prawo ni może poprzestać na stwierdzeniu,że N ,a szereg możliwych znaczeń i nie jest wiadome które przyjąć musimy dokonać wyboru jedynie z pozycji dyrektyw interpretacyjnych stopnia drugiego,które wskazują jakie znaczenie N trzeba przyjąć by użycie dyrektyw stopnia pierwszego dawało różne wyniki wykładni.Dlatego w teoretycznym modelu procesów wykładni operatywnej założenie dyrektyw stopnia drugiego jest po prostu konieczne.

Proces wykładni prawa kończy się decyzją interpretacyjną,którą w najprostszym ujęciu przedstawiamy jako wypowiedź typu:norma Nma znaczenie Z,względnie jako wypowiedź typu:termin T występujący w sformułowaniu normy N ma znaczenie Z.Podana formuła decyzji interpretacyjnej nie jest poprawna,bo pomija relatywizację do języka i pomija-co jest tu bardzo istotne-relatywizację do przyjętych dyrektyw wykładni prawa.

Relatywizacja do języka jest o tyle względna,że zawsze językiem tym jest język prawny,natomiast odniesieniem do przyjętych dyrektyw wykładni prawa staje się koniecznością w świetle proponowanego tutaj spojrzenia na wykładnię prawa.Dlatego też decyzja interpretacyjna w pełnym rozwinięciu jest wyrażeniem postaci:norma N ma znaczenie Z na podstawie dyrektyw interpretacyjnych Di na które składją się dyrektywy stopnia pierwszego i drugiego.

TEORIE WYKŁADNI PRAWA:

Do zagadnień wykładni prawa można podchodzić z dwojakiego punktu widzenia:

PO PIERWSZE:z punktu widzenia poznawczego,którego rezultatem jest opis praktyki interpretacyjnej

PO DTUGIE:z punktu widzenia normatywnego,którego rezultatem jest formułowanie i wybór dyrektyw interpretacyjnych,które interpretator powinien przyjąć by właściwie ustalić znaczenie interpretowanej normy.

Stosownie do tych dwóch punktów widzenia wykładni prawa lub postaw jakie można zajmować względem praktyki interpretacyjnej w prawoznawstwie tradycyjnie wyróżnia się:OPISOWE i NORMATYWNE TEORIE WYKŁADNI PRAWA

OPISOWE TEORIE WYKŁADNI PRAWA:

Zajmują się one opisem praktyki interpretacyjnej.Wybór opracowywanych zagadnień zależy od stawianych sobie celów badawczych,bo przedmiotem zainteresowania może być to jak jest interpretowana okreśłona N.lub też mniejszy lub większy ich zespół przyjmujący postać instytucji prawnej,gałęzi prawa czy całego systemu prawa.Może nas interesować interpretacja tej czy innej N dokonywana przez ten czy inny organ państwa,będący intrpretatorem relatywizacji do jakiegoś przedziału czasu.Tak więc wybór opracowywanych zagadnień zależy od stawianych sobie celów badawczych,niemniej teoretyczny model wykładni prawa wskazuje na zagadnienia jakie są czy mogą być przedmiotem opisowego ujęcia wykładni prawa.Być może na miano teorii zasługuja ustalenia gdzie zawarte są pewne uogólnienia,ale jest to sprawa dyskusyjna wobec dyskusyjności pojęcia „teoria”o czym można się przekonać spoglądając na teorie nauk empirycznych i teorię szeroko rozumianej humanistyki.Mimo tych zastrzeżeń przedmiotem opisowej teorii wykładni prawa są trzy podstawowe zagadnienia:

1.ANALIZA DYREKTYW INTERPRETACYJNYCH

2.CZYNNIKI WARUNKUJĄCE WYKŁADNIĘ-czynniki wpływające na wybór dyrektyw interpretacyjnych.

3.PROGNOSTYKA INTERPRETACYJNA

AD 1.:analiza dyrektyw interpretacyjnych sprowadza się do rekonstrukcji i opisu reguł,jakimi interpretator posługuje się w toku wykładni prawa.Opis tych dyrektyw wymaga odniesienia do określonych materiałów,jakimi w upriszczeniu są:materiał orzeczeń i tzw. materiał psychologiczny.MATERIAŁ ORZECZEŃ to uzasadnienia decyzji stosowania prawa.W uzasadnieniach decyzji stosowania prawa niejednokrotnie pojawiają się rozważania nt.właściwej interpretacji stosowanej N,co pozwala ustalić jakimi dyrektywami interpretacyjnymi posługują się organy stosujące prawo.Zawsze jednak rodzi się pytanie,czy we wskazanym uzasadnieniu orzeczenia sposób rozumienia N nie jest przypadkiem jedynie argumentacją EX POST(pod wpływem innych czynników)decyzji interpretacyjnej do której organ stosujący prawo dotrze w zupełnie inny sposób niż to wynika z treści uzasadnienia.Dlatego też w opisie dyrektyw interpretacyjnych staramy się uwzględnić tzw.MATERIAŁ PSYCHOLOGICZNY,a więc realne procesy myślowe interpretatora,niezależnie od tego czy i wjakim stopniu znalazły one swoje odbicie w materiale orzeczeń.W przeciwieństwie do materiału orzeczeń,który jak chciałoby się powiedzieć ma charakter publiczny i dostęp do niego jest stosunkowo prosty tak materiał psychologiczny poniekąd ze swej natury ma charakter prywatny,o ograniczonym dostepie.Poznanie danych zawartych w tym materiale może być efektem rozmów nieformalnych ze składem orzekającym,względnie efektem tego,co nazywamy introspekcją,tj.analizą własnych przeżyć psychicznych przy założeniu że procesy myslowe interpretatora są w dużym stopniu zbieżne z naszymi intuicjami językowymi i przyjętym sposobem rozumienia tych czy innych wyrażeń zawartych w tekście prawnym.

AD 2.:drugim zagadnieniem opisowej teorii wykładni prawa jest analiza czynników wywierających wpływ na wybór dyrektyw interpretacyjnych.Analizując te czynniki stwierdzamy pewne fakty będące podstawą do uogólnień.Ale teraz jest to raczej program badań prawoznawstwa na przyszłość bo ustalenia zaiązane z czynnikami mają charakter ogólnikowy.Wybór dyrektyw interpretacyjnych zależy od:stopień związania interpretatora dyrektywami interpretacyjnymi,głównie przez tzw.definicje legalne.Dalej strona faktyczna aktów prawnych oraz kompleksowość regulacji prawnych,a także rozmaitego rodzaju oceny społeczne,przede wszystkim wymogi moralności,sprawiedliwości itd.

AD 3.:trzecim zagadnieniem podejmowanym w ramach opisowego spojrzenia na wykładnię jest tzw. PROGNOSTYKA INTERPRETACYJNA,więc przewidywania jak w przyszłości będzie kształtować się wykładnia tych czy innych norm prawnych.Tak jak ekonomista czy socjolog może z określoną dokładnością przewidywać prawdopodobieństwo wystąpienia pewnych zjawisk na podstawie pewnych faktów,tak prawnik na podstawie znajomości praktyk interpretacyjnych może snuć refleksje nt.tego jak będzie przebiegała wykładnia prawa w przyszłości.Przedmiotem tej refleksji może być ogólna linia interpretacyjna jako polityka wykładni prawa-względnie może nas interesować to jak będzie przebiegała interpretacja określonej N lub ich zspołu,zwłaszczas w odniesieniu do określonego typu bądź też określonych typów sytuacji.

NORMATYWNE TEORIE WYKŁADNI PRAWA:

W przeciwieństwie do teorii opisowych normatywne teorie wykładni prawa nie zajmują się opisem zastanej praktyki interpretacyjnej,lecz FORMUŁOANIEM DYREKTYW INTERPRETACYJNYCH OBYDWU STOPNI,JAKIE NALEŻY PRZYJĄĆ BY WŁAŚCIWIE USTALAĆ ZNACZENIA NORM PRAWA.Ten oceniający i postulatywny punkt widzenia leżący u podstaw normatywnych teorii wykładni nie zawsze jest postrzegany,nie widzimy niejednokrotnie tego ,że kwalifikacja jakiejś wykładni jako wykładni CONTRA LEGEM,a więc sprzecznej z prawem jest poprzedzona przyjęciem określonych dyrektyw interpretacyjnych,których rezultat jako rezultat odmienny od wykładni CONTRA LEGEM tak właśnie jest kwalifikowany.Normatywne teorie wykładni prawa nie występują jednakże w postaci usystematyzowanego i wyczerpującego katalogu dyrektyw wykładni,a raczej tkwią w postaci zalążkowej w rozważaniach nauki prawa oraz w praktyce orzecznictwa.

Współcześnie spotykamy szereg odmiennych postaci normatywnych teorii wykładni prawa,które różnią się spojrzeniem na wykładnię prawa i z tym powiązanym stosunkiem do dyrektyw interpretacyjnych i watrości realizowanych w procesach wykładni stosowania prawa.Nasuwa się pytanie czym jest uwarunkowane tworzenie odmiennych normatywnych teorii wykładni prawa.Ze względu na to,że normatywne teorie wykładni prawa opierają się na założeniach oceniająco postulatywnych ich podział jest wyznaczony przez odmienne wartości,jakie chce się realizować w drodze wykładni i stosowania prawa.Właśnie odmienność celów czy wartości przypisywanych procesom wykładni stosowania prawa leży u podstaw podziału normatywnych teorii wykładni na dwie podstawowe grupy:

1.TEORIE STATYCZNE

2.TEORIE DYNAMICZNE

AD 1.:Teorie statyczne dążą do realizacji takich wartości jak stałość prawa pojmowana jako takie same decyzje w takich samych sprawach i dążą do realizacji takich wartości jak pewność prawa i przewidywalność decyzji stosowania prawa.Aby wartości te czy cele dało się osiągnąć trzeba przyjąć że znaczenie N jest niezmienne,że N przez cały okres obowiązywania posiada jedno niezmienne znaczenie powiązane z wolą historycznego normodawcy,a więc normodawcy,który ustanowił daną N.Zwolennicy statycznej wykładni prawa przyjmują że znaczenie N jest niezmienne i jest określone przez wolę historycznego normodawcy.Z uwagi na twierdzenie,że znaczeniem N jest wola historycznego prawodawcy,a więc tego czego chciał historyczny prawodawca.Statyczne teorie nazywa się subiektywnymi teoriami wykładni prawa.Konsekwencją takiego ujęcia znaczenia N jest posługa by interpretator wszelkimi dostępnymi środkami starał się ustalić rzeczywistą wolę historycznego normodawcy.Ale statyczne teorie wykładni prawa przyjmując założenie,że znaczenie N jest określone przez rolę historycznego normodawcy natrafiamy na szerego istotnych trudności.Znane jest pytanie czyją wolę mamy zrekonstruować w warunkach współczesnego tworzenia norm prawa ustawowego-orzekadłowego parlamntu,wola komisji opracowywującej projekt ustawy,czy może wola któregoś z jej członków.Statyczne teorie wykładni napotykają też na trudności w odniesieniu do przypadków,o których wiadomo,że ze względów obiektywnych prawodawca nie mógł przewidzieć ich wystąpienia,a zachodzi potrzeba zastosowania N także na te przypadki.Dlatego zwolennicy współczesnej,statycznej wykładni prawa odstępują od psychologicznego rozumienia woli prawodawcy wprowadzając w to miejsce konstrukcje racjonalnego czy idealnego prawodawcy,którego wola,nie tylko wolna od sprzeczności,opiera się na najlepszej z możliwej wiedzy,ale obejmuje też to,czego rzeczywisty historyczny prawodawca przewidzieć nie mógł.

AD 2.:Teorie dynamiczne przyjmują,że celem wykładni prawa i stosowania prawa jest wartość umownie nazywana adekwatnością prawa i życia.Powszechnie znanym jest fakt nie nadążania prawa za wymogami życia,wobec szybszego tempa przemian życia społecznego,zwłaszcza w okresie intensywnych przemian gospodarczych,ustrojowych i społecznych obserwujemy zjawisko nie nadążania prawa za wymogami życia,co owocuje swoistym konfliktem między potrzebami życia a postanowieniami prawa obowiązującego.Konflikt jet tym silniejszy im treść prawa obowiązującego bardziej odstępuje od tego co współcześnie uważano za celowe,słuszne czy sprawiedliwe.Konflikt ten może być rozwiązny dwiema drogami:

A:przez ustanowienie nowych A dostosowanych do potrzeb zycia

B:może być rozwiązany w drodze wykładni prawa,jeśli przyjąć założenie,że znaczenie N nie jest zależne od woli historycznego prawodawcy,a N przyjmuje takie znaczenie które eliminuje lub łagodzi wspomniany konflikt,więc znaczenie umożliwiające jej najlepsze funkcjonowanie w danym kontekście społecznym.Ustanawianie nowych A jest pracochłonne i czasochłonne,więc można dostosowywać prawo do potrzeb życia w drodze wykładni prawa.Na tym właśnie opierają się zwolennicy dynamicznych teorii wykładni prawa.Przyjmują,że znaczenie N nie jest związane z wolą historycznego prawodawcy i zaczyna żyć własnym życiem.Tak więc realizacja wartości wymaga by przyjąć,że znaczenie N prawnej jest zmienne,bo jest to środek realizacji wskazanego celu,nie jest to znaczenie całkowicie niezależne od tego czego chciał historyczny normodawca.Zwolennicy dynamicznej teorii wykładni prawa zgodnie podtrzymują że znaczenie N jest niezależne od woli historycznego prawodawcy,ale różnią się w formułowaniu kryteriów w oparciu o które ma się ustalać dynamicznie zmieniające się znaczenie N.

Zwolennicy grupy TEORII OBIEKTYWNYCH dynamicznej teorii wykładni prawa postulują by znaczenie N ustalać w sposób odpowiadający każdorazowo aktualnemu kontekstowi społecznemu.Te teorie obiektywne wyrosły z krytyki teorii subiektywnych i w większym stopniu nastawione były na krytykę statycznych teorii wykładni niż sprecyzowanie własnych założeń.

Drugą podgrupę dynamicznej teorii wykładni prawa stanowią TEORIE TEOLOGICZNO-SOCJOLOGICZNE przyjmujące założenie,że celem prawa jest rozwiązywanie konfliktów interesów społecznych.Niekiedy są one nazywane JURYSPRUDENCJĄ INTERESÓW.Według zwolenników jurysprudencji interesów znaczenie N powinno być ustalene tak,by N w tym znaczeniu była narzędziem celowego i racjonalnego rozwiązywania konfliktu interesów społecznych.

Wreszczie dość obszerną grupę stanowią TEORIE OBCE postulujące by ustalać znaczenie N w sposób odpowiadający wymogom prawa natury,sprawiedliwości itp.

Nie sposób nie wspomnieć o TEORIACH WOLI AKTUALNEGO PRAWODAWCY przyjmującymi założenie,że znaczenie N winno odpowiadać woli aktualnego prawodawcy.Interpretując N należy przypisac jej znaczenie w jakim stanowiłby ją prawodawca aktualny czy współczesny,gdyby ją stanowił.Ta wola aktualnego prawodawcy jest też wyrażona całokształtem obowiązującego prawa.Ze względu na odmienne wartości jakie chcą realizować zwolennicy statycznych i dynamicznych teorii wykładni prawa różny jest ich stosunek do dyrektyw interpretacyjnych.

Zwolennicy statycznej teorii wykładni postulują korzystanie w pierwszej kolejności z dyrektyw wykładni językowej i systemowej.Ograniczjąc rozważania funkcjonalne,w szczególności rozważania celowościowe do celów dających się przypisać historycznemu normodawcy oraz uwzględniając aspekt ocen wykładni prawa jedynie jako posiłkowe kryterium wyboru znaczenia N spośród możliwych na gruncie dyrektyw wykładnie językowej i systemowej.Mówiąc krócej zwolennicy statycznej teorii wykładni akceptują tylko dyrektywy wykładni językowej i systemowej.

Zwolennicy dynamicznej teorii wykładni prawa preferują rezultat wykłądni prawa oparty na dyrektywach wykładni funkcjonalnej używając wykładnie językową i systemową tylko za wstępny krok wykładni,który zawsze ustępuje rezultatowi płynącemu z posłużenia się dyrektywami wykładni funkcjonalnej.

WYKŁADNIA JĘZYKOWA:

Wykładnia językowa polega na ustalaniu znaczenia N ze względu na kontekst językowy,tj.język w którym sformułowana jest interpretowana norma prawna.Na niego,z logicznego punktu widzenia,składają się reguły i powiązane z nimi elementy trojakiego rodzaju:

1.reguły wyznaczające słownictwo danego języka

2.reguły nazywane regułami synktatycznymi,określającymi poprawne łączenie prostych wyrażeń języka w wyrażenia złożone

3.reguły/dyrektywy sensu języka wyznaczające znaczenia wyrażeń należących do tego języka.

Dyrektywy sensu języka założone są w strukturze każdego zinterpretowanego języka.Jeśli teraz dokonamy przeciwstawienia 3 języków:prawnego,prawniczego i potocznego to można zastanawiać się nad tym,czym różnią się te języki z punktu widzenia wskazanych elementów kontekstu językowego.Dodajmy,że język prawny to język w którym wypowiada się wyłącznie prawodawca,formułując przepisy N prawa obowiązującego.Język prawniczy,odpowiadający logicznej konstrukcji metajęzyka,języka wyższego stopnia jest językiem gdzie nauka prawa i praktyka stosowania prawa formułują swoje wypowiedzi.Czym więc się różnią języki związane z prawem od potocznego?

Analiza porównawcza tych języków prowadzi nas do wnioskó,że języki te nie różnią się pod względem synktatycznym(pod względem reguł określających poprawne sposoby łączenia wyrażeń prostych w złożone).Prawodawca formułując przepisy korzysta z reguł synktatycznych języka naturalnego,bo inaczej formułowałby przepisy prawa obowiązującego niezrozumiałe-bo większość posługuję się językiem potocznym.Natomiast analiza wskazuje na istniejące różnice zarówno co do słownictwa tych języków oraz na różnice semantyczne,więc przyjęte w tych językach sposoby rozumienia wyrażeń języka.Uwzględniając oba aspekty można wyróżnić 4 kategorie wyrażeń językó związanych z prawem i języka potocznego:

KATEGORIA I:wyrażenia języków związanych z prawem i języka potocznego,które w tych językach posiadają to samo znaczenie.Np.:ojciec,matka.

KATEGORIA II:tworzą ją wyrażenia mające inne znaczenie w językach związanych z prawem i w języku potocznym.Np.:termin”powód”.To swoiste rozumienie wyrażeń języka prawnego i prawniczego płynie z prawno-konwencjonalnego charakteru aktó prawnych i wiąże się z niezbędną precyzją sformułowań prawa,to swoiste rozuminie wyrażeń języka prawnego prawodawca osiąga dwiema drogami:

PO PIERWSZE:w drodze tzw:DEFINICJI LEGALNYCH,które są wiążące bo prawnie określone znaczeniem jakiegoś terminu,np.:definicje zawarte w art.115 KK §5 postanawia dając definicję legalną mienia znacznej wartości,że jest nim mienie,którego wartość w chwili popełnienia czynu zabronionego przekracza dwustukrotną wysokość najniższego miesięcznego wynagrodzenia.w §10 określa wiążąco pojęcie młodocianego-sprawcy,który w chwili popełnienia czynu zabronionego nie ukończył 21 lat i w czasie orzekania I instancji 24 lat.

PO DRUGIE:to swoiste rozumienie wyrażeń języka prawnego prawodawca czasem osiąga poprzez DEFINICJE UWIKŁANE,inaczej DEFINICJE PRZEZ POSTULATY-kontekst/konteksty użycia w tekście prawniczym jakiegoś wyrażenia języka prawnego pozwalają jego adresatom zorientować się w jakim znaczeniu prawodawca używa tego wyrażenia.

KATEGORIA III:wyrażenia języka prawnego posiadające odmienne znaczenia w różnych gałęziach prawa.Mówimy o specjalistycznym rozumieniu języka

KATEGORIA IV:wyrażenia występujące tylko w językach związanych z prawem,np.:wady prawne,pożytki cywilno-prawne.

Wskażmy więc główne dyrektywy wykłądni językowej jako właściwe dyrektywy interpretacji prawniczej,które są do zaakceptowania przez wszystkie normatywne teori wykładni prawa,tak więc:

1.Zwrotom interpretowanym nie można bez dostatecznych powodów przypisywać swoistego znaczenia,ale jeśli znaczenie takie się ustali to trzeba się tymi zwrotami posługiwać w ustalonym znaczeniu niezależnie od tego jakie znaczenie posiadają równokształtne wyrażenia języka potocznego.Dyrektywa ta,jak łatwo zauważyć,dotyczy drugiej z wyróżnionych kategorii wyrażeń języka prawnego i prawniczego i można powiedzieć,że formułuje ona domniemanie znaczenia potocznego a nie swoiście prawnego wyrażeń języka prawnego.Nie można zapominać o tym,że język prawny jest tylko wyspecjalizowaną pochodną języka potocznego.Gdyby nie istniały odpowiednie przesłanki ku temu,by terminem „powód” posługiwać się w językach związanych z prawem w znaczeniu odmiennym w porównaniu do języka potocznego to terminem tym należałoby się posługiwać w znaczeniu takim jakim używamy w języku potocznym.

2.Zwrotom interpretowanym nie należy bez dostatecznych powodów przypisywać znaczenia specjalnego/specjalistycznego należącego do terminologii części systemu prawa,ale jeśli znaczenie takie się ustali to trzeba się nim posługiwać niezależnie od tego jakie znaczenie posiada równokształtne wyrażenie w przepisach należących do innej gałęzi prawa.Ta dyrektywa odnosi się do trzeciej z wyróżnionych kategorii wyrażeń języka prawnego lub prawniczego i formułuje domniemanie znaczenia ściśle prawnego lecz nie specjalnego jako właściwego dla terminologii części systemu prawa.

3.Zwrotom interpretowanym nie wolno w ramach tego samego aktu przypisywać różnego znaczenia,chyba że prawodawca sformułował w A wiążące interpretatora wskazówki by równokształtnymi zwrotami w odniesieniu do róznych zagadnień regulowanych w A posługiwać się w odmiennym znaczeniu.

4.Gdy prawodawca w sposób wiążący ustali znaczenie jakiegoś terminu poprzezdefinicję legalnych to interpretator związany postanowieniami prawa powinien się posługiwać tym terminem w znavzeniu przez prawo określonym.Ponieważ interpretowana N jest zawsze wyrażeniem złożonym języka prawnego czy prawniczego,można sformułować dyrektywę wykładni prawa uwypuklającą rolę reguł synktatycznych,które obowiązują zarówno w językach związanych z prawem jak i potocznym.Dyrektywa określająca rolę reguł synktatycznych w wykładni prawa daje się sformułować: „Ustalenie znaczenia N powinno przebiegać zgodnie z regułami syntaktycznymi(reg.łączące poprawnie wyrażenia proste w złożone)języka gdzie interpretowana N została sformułowana.”

5.Interesująca jest prawnicza dyrektywa interpretacyjna wykładni językowej,której założeniem jest twierdzenie,że prawo nie zawiera wyrażeń błędnych,a interpretator powinien zawsze tak interpretować prawo by nie stwierdzić,że jakieś fragmenty tekstu prawnego są zbędne.Wymóg ten daje się sformułować w postaci dyrektywy wykładni językowej: „Interpretator winien tak ustalić znaczenie N,by w świetle przyjętego znaczenia nie płynął wniosek że pewne elementy tekstu prawnego są po prostu zbędne.”Interpretator musi wskazać zastosowanie każdego przepisu prawa czy jego części składowej.

WYKŁADNIA SYSTEMOWA:

Polega na ustalaniu znaczenia N ze względu na jej kontekst systemowy,więc system do którego interpretowana N należy.N nigdy nie funkcjonuje w izolacji,zawsze jest elementem większej całości jak instytucja prawna,A normatywny gdzie została sformułowana;jest też elementem określonej gałęzi prawa.Okoliczność ta wpływa na sposób interpretacji rozumienia N.Dyrektywy wykłądni systemowej dogodnie jest podzielić ze względu na własności systemu,którego te dyrektywy dotyczą.

WYKŁADNIA SYSTEMOWA A SPRZECZNOŚCI NORM PRAWNYCH:

Część występujących w prawie obowiązującym sprzeczności to tzw.sprzeczności pozorne występujące tylko prima vista których źródłem są wady techniki prawodawczej.Zarówno prawodawca jaki i praktyka stosowania dążą kształtowania prawa tak by było ono wolne od sprzeczności.Postulat niesprzeczności prawa jako jedna z relacji systemotwórczych prawa daje się uzasdnić względami funkcjonowania prawa.

Występowanie w prawie sprzeczności prowadzi do braku skuteczności motywacyjnej prawa,a dalej do braku tzw.skuteczności socjologicznej prawa.Gdy prawo pełne jest sprzeczności przestaje być ono środkiem tzw.KONTROLI SPOŁECZNEJ i przestaje odgrywać rolę jako ważny instrument realizacji celów i żądań społecznych.Występujące w prawie sprzeczności których źródłem są wady techniki prawodawczej usuwamy dwiema drogami-przez stwierdzenie,że jedna nie ma mocy obowiązywania-poprzez reguły kolizyjne,lub na drodze wykładni prawa-opierające się na stosowaniu następującej dyrektywy wykładni systemowej: „INTERPRETATOR WINIEN TAK USTALIĆ ZNACZENIE N BY NIE PROWADZIŁO ONO DO JAKICHKOLWIEK SPRZECZNOŚCI Z INNĄ N NALEŻĄCĄ DO SYSTEMU.”

WYKŁADNIA SYSTEMOWA A ZASADY SYSTEMU PRAWA:

Wśród przepisów i N prawa obowiązującego lub uznawanych ich konsekwencji wyodrębnia się ZASADY SYSTEMU PRAWA,czyli N o szczególnej doniosłości dla całego systemu prawa lub jego części.Zasady systemu prawa są przeciwstawiane postulatom systemu prawa,nie będącymi N prawa obowiązującego i nie stanowiących uznanych konsekwencji przepisu/N.Ponieważ rozgraniczenie zasad i postulatów systemu prawa odgrywa olbrzymią rolę w świetle wymogów praworządności w procesach stosowania prawa,a nie zawsze tak w orzecznictwie jak i w nauce prawa jest wyraźne przeprowadzane,można sformułować dezyderię(rzeczowo sprecyzowanego żądania)w postaci następującej dyrektywy: „GDY INTERPRETATOR POWOŁUJE SIĘ NA ZASADĘ SYSTEMU PRAWA TO POWINIEN WSKAZAĆ PRZEPIS,KTÓRY WPROST ZASADĘ TE FORMUŁUJE,WZGLĘDNIE WSKAZAĆ PRZEPISY PRAWA OBOWIĄZUJĄCEGO,Z KTÓRYCH ZASADA TA W SPOSÓB NIE BUDZĄCY WĄTPLIWOŚCI WYNIKA.”

Sformułowana w tej postaci dyrektywa nie jest ściśle rzecz biorąc dyrektywą wykładni prawa,bo dotyczy powoływania zasad systemu prawa,a nie interpretacji prawa,ale jej przestrzeganie ułatwia kontrolę prawidłowości powoływania zasad systemu prawa,które ze swej strony odgrywają niemałą rolę w wykładni prawa.

Wpływ zasad systemu na wykładnię ujmuje dwie dyrektywy wykładni systemowej:

1. „JEŚLI NA GRUNCIE WYKŁADNI DYREKTYW JĘZYKOWYCH N MOŻE MIEĆ SZEREG RÓŻNYCH ZNACZEŃ TO INTERPRETATOR WINIEN WYBRAĆ TO ZNACZENIE N,KTÓRE JEST ZGODNE Z ZASADĄ SYSTEMU PRAWA.”W świetle przyjętego przez nas określenia zasad systemu prawa sprzeczność N z zasadą systemu prawa jest zawsze sprzecznością z inną N,choć zachodzą istotne różnice w sposobie usuwania sprzeczności wtedy,gdy sprzeczność zachodzi między N zwykłymi i wtedy gdy sprzeczność zachodzi między zasadą systemu prawa a normą zwykłą.Przy sprzeczności między N zwykłymi interpretator stara się wzajemnie dostosować ich znaczenia tak by sprzeczność nie zachodziła co w praktyce oznacza,że wskazuje odrębne wykluczające się zakresy ich zastosowania.

2. W przypadku sprzeczności między N zwykłą a zasadą systemu prawa interpretator jednostronnie dostosowuje znaczenie N zwykłej do treści zasady systemu prawa,czy zasady części systemu prawa.To właśnie głosi następująca dyrektywa interpretacyjna wykładni systemowej: „USTALAJĄC ZNACZENIE N ZWYKŁYCH INTERPRETATOR WINIEN DOSTOSOWAĆ ZNACZENIE N ZWYKŁEJ DO TREŚCI ZASADY SYSTEMU PRAWA LUB JEGO CZĘŚCI”

WYKŁADNIA SYSTEMOWA A SYSTEMATYKA AKTÓW PRAWNYCH:

Wpływ tzw.SYSTEMATYKI WEWNĘTRZNEJ AKTU PRAWNEGO NA WYKŁADNIĘ PRAWA opiera się na założeniu że podział A na poszczególne jego części składowe nie jest przypadkowy ale uwzględnia istotne i prawnie relewantne zależności między normami prawa.

Uwzględnienie roli systematyki wewnętrznej A prawnego wykładni prawa zakłada zatem pewien stopień poprawności techniki prawodawczej,która czasem zawodzi.Dlatego mówiąc o roli systematyki wewnętrznej A na wykładnię musimy to mieć na uwadze i uwzględniać systematykę aktu prawnego w stopniu w jakim na to zezwala znaczenie N ustalone na podst. innych dyrektyw wykładni prawa.

Wpływ systematyki wewnętrznej A na wykładnię prawa w postaci dyrektywy mogącej być do zaakceptowania przez wszystkie normatywne teorie wykładni prawa oddaje następujące sformułowanie dyrektywy wykładni systemowej: „INTERPRETATOR WINIEN UWZGLĘDNIAĆ W WYKŁADNI PRAWA SYSTEMATYKĘ WEWNĘTRZNĄ AKTU PRAWNEGO W KTÓREJ MIEŚCI SIĘ INTERPRETOWANA N,ALE MOŻE OD NIEJ ODSTĄPIĆ GDY STOSOWANIE INNYCH DYREKTYW WYKŁADNI PRAWA PROWADZI GO DO ZGODNEGO WNIOSKU,ŻE PRWODAWCA WADLIWIE ZASZEREGOWAŁ N W RAMACH PRZYJĘTYCH PRZEZ SIEBIE JEDNOSTEK SYSTEMATYZACJI WEWNĘTRZNEJ AKTU PRAWNEGO.”

WYKŁADNIA FUNKCJONALNA:

Polega ona na ustalaniu znaczenia N prawnej ze względu na jej kontekst funkcjonalny.WYKŁADNIA FUNKCJONALNA NIEZBYT TRAFNIE ALE NAZYWANA JEST TEŻ WYKŁADNIĄ CELOWOŚCIOWĄ.Na ów kontekst funkcjonalny N który wpływa na jej rozumienie składa się cały szereg różnorodnych czynników dających przedstawic się tylko w ogólnym zarysie.

Kontekst funkcjonalny N z pewnością wyznaczają czynniki określające podstawy ustroju gospodarczego i państwowego,czynniki określające strukturę społeczeństwa,której miarą są akceptowane w społeczeństwie oceny i reguły społeczne,wreszcie są to czynniki związane z techniczno-cywilizacyjną stroną naszego życia społecznego.Ów kontekst funkcjonalny N to wszystko to co zostało określone wymogami życia w charakterystyce tzw.dynamicznych teorii wykładni prawa.Ze względu na wielość czynników i skomplikowany charakter czynników określających kontekst funkcjonalny N trudno jest nam uchwycić wpływ wszystkich tych czynników na wykładzie prawa w stopniu umożliwiającym formułowanie odpowiednich dyrektyw wykładni prawa.

WYKŁADNIA FUNKCJONALNA A CELE PRAWA:

W procesie wykładni prawa interpretator często powołuje się na rozmaite cele prawa.Powołuje się na cel interpretowanej N tzw.:”RATIO LEGIS”instytucji prawnej do której N należy,pewnej gałęzi prawa,niekiedy nawet cele prawa w ogóle.Stopień ogólności czy szczegółowości tych celów jest więc różny tak jak różne są materiały z których interpretator może czerpać wiedzę o celach prawa.Nawet prawodawca we wstępie do A prawnego nazywanego preambułą określa cele jakimi kierował się wprowadzając nową regulacje prawną.Wtedy jednak gdy prawodawca nie określa w ustanowionym przez siebie akcie prawnym celów jakimi się kierował,interpretator będzie starał się przypisać cele normom prawnym tak jak są one przypisywane,względnie cele,które należy normom prawnym przypisać.

Zagadnienie roli celów prawa wykładni prawa przedstawia się odmiennie z pozycji statycznych i dynamicznych teorii wykładni.

Zwolennicy statycznych będą odwoływać się do celów historycznego normodawcy,starać się je rekonstruować jako ową wolę historycznego prawodawcy,podczas gdy zwolennicy dynamicznych będą wskazywać na cele współczesnego prawodawstwa względnie będą operować celem samej N rozumiejąc przez to cel jaki normie jest przypisywany lub należy przypisać.Ze względu na ten konflikt sformułowanie dyrektywy interpretacyjnej musi ograniczyc się do DYREKTYWY HIPOTETYCZNEJ ZGODNOŚCI CELÓW JAKO REGUŁY INTERPRETACJI.Gdy interpretator powołuje się na cel N to powinien dążyć do zapewnienia zgodności celu interpretowanej N przynajmniej z celami instytucji prawnej do której N należy.Ogranicznie się treści tej dyrektywy do ram instytucji prawnej płynie stąd,że związek N z instytucją do której ona należy jest na tyle silna,że wywiera wpływ na wykłądnię co może nie zachodzić w odniesieniu do innego zespołu norm prawnych.

WYKŁADNIA FUNKCJONALNA A FUNKCJE PRAWA:

W praktyce interpretacyjnej spotykamy nie tylko rozważania nt.celów prawa,ale i rozważań nt.funkcji prawa,czy funkcji N.

PRZEZ FUNKCJĘ NORMY PRAWNEJ rozumie się skutki społeczne jakie stosowanie jej w określonym znaczeniu wywiera względnie z wysokim prawdopodobieństwem wywrze w przyszłości.Rozważania nt. funkcji prawa/funkcji N pozostają w ścisłym związku z rozważaniami nt.celów prawa/celów N gdy chodzi o funkcje N prawnej jakie jej stosowanie powinno zapewniać.W pozostałych przypadkach są to jednak zagadnienia różne.Tak więc gdy decydujemy się na rozgraniczenie roli celów prawa i funkcji prawa wykładni prawa to dlatego,że bardzo często rozważania funkcjonalne nad prawem stanowią samoistnie środek wykładni prawa.Jest tak zwłaszcza gdy N jest postrzegana jako element instytucji prawnej.Związek N z instytucją prawną staje się widoczny w treści następującej dyrektywy wykładni funkcjonalnej: „JEŻELI INTERPRETATOR POWOŁUJE SIĘ NA FUNKCJE N PRAWNEJ TO POWINIEN TAK USTALIĆ ZNACZENIE N BY BYŁO ONO ZGODNE Z FUNKCJAMI INSTYTUCJI PRAWNEJ DO KTÓREJ INTERPRETOWANA N NALEŻY.”

Praktyka interpretacyjna pokazuje,że rozważania związane z funkcjami prawa często stanowią podstawę eliminacji sposobu rozumienia N prawnej.Tak np.:Sąd Najwyższy w jednym ze swych orzeczeń napisał,że niedopuszczalna jest taka interpretacja N która prowadziłaby do przewlekłości w załatwianiu sprawy,gdyż przewlekłość w załatwianiu sprawy nie jest zgodna z duchem żadnej instytucji prawnej.

Jednym z elementów kontekstu funkcjonalnego normy są tzw.:OCENY i REGUŁY SPOŁECZNE FUNKCJONUJĄCE W CZASIE WYKŁADNI PRAWA.Wśród tych ocen i reguł największy wpływ na wykładnię prawa mają oceny i reguły moralne,które występują nie tylko pod postacią reguł i zasad moralności,ale i pod postacią zasad sprawiedliwości,słuszności i zasad współżycia społecznego.

Wpływ ocen i reguł społecznych rozważamy w dwóch typach sytuacji:

PO PIERWSZE: w sytuacji gdy treść prawa obowiązującego odsyła interpretatora wiążąco do ocen i reg.moralnych.Przepisy prawa często przewidują powinność zachowania się adresata zgodnego np.:z zasadami współżycia społecznego.To odesłanie interpretatora do ocen i reguł moralnych może mieć charakter odesłania ogólnego i np.:dotyczyć wszystkich przepisów jakiejś gałęzi prawa lub też może mieć postać odesłania szczegółowego i być związane z konkretną N.Odesłanie do ocen i reguł moralnych czasem występuje w formie jawnej gdy prawo obowiązujące odsyła np.:do zasad moralności bądź też przybierać formę ukrytą do postaci wyrażeń oceniających,których rozumienie wymaga odesłanie do ocen i reguł moralnych.Na przykład:wyrażenie”niskie pobudki działania sprawcy”które z reguły interpretowane jest jako niskie pobudki działąnia sprawcy ze względu na reguły moralne.

Jeżeli tekst prawa obowiązującego odsyła interpretatora do ocen i reguł moralnych to interpretator jako podmiot stosujący prawo związany postanowieniami prawa będzie uwzględniał w wykładni prawa oceny i reguły moralne.

PO DRUGIE:wpływ ocen i reguł moralnych na wykładnię trzeba tez rozważyć w przypadku gdy tekst prawa obowiązującego nie odsyła interpretatora do ocen i eguł społecznych,co nie eliminuje i nie przekreśla jeszcze faktycznego ich wpływu na wykładnię.W odniesieniu do takich sytuacji powstaje pytanie czy w jakims stopniu interpretator powinien uwzględniać te oceny.Istnieje wiele poglądó,ale dają się one sprowadzić do dwóch stanowiski:UMIARKOWANEGO i SKRAJNEGO w odniesieniu do których da się sformułowaćodpowiednie dyrektywy wykładni funkcjonalnej.

Zwolennicy podejścia umiarkowanego akceptują dyrektywę interpretacyjną głoszącą,że „JEŚLI N MA SZEREG MOŻLIWYCH ZNACZEŃ TO TRZEBA WYBRAĆ TO,KTÓRE JEST W NAJWIĘKSZYM STOPNIU ZGODNE Z OCENAMI I REGUŁAMI MORALNYMI.”

Stanowisko zaś skrajne akceptuje dyrektywę interpretacyjną,która głosi,że: „Należy odrzucic każde rozumienie N prawnej jeśli jest ono niezgodne z ocenami i regułami moralnymi.”To stanowisko skrajne leży u podstaw poglądów nazywanych DOKTRYNAMI PRAWA NATURY.Chodzi tutaj o te wersje prawa natury czy te doktryny prawa natury przyjmujące,że zgodność prawa pozytywnego z prawem natury jest podstawą obowiązywania prawa pochodzącego od organów państwa.

PODZIAŁ WYKŁADNI PR. NA STWIERDZAJĄCĄ,ROZSTRZYGAJĄCĄ I ZWĘŻAJĄCĄ(declarativa,extensiva,restrictiva):

W procesie wykładni prawa interpretator częstokroć używa różnych dyrektyw interpretacyjnych tj.oprócz wykładni językowej stosuje też wykładnie systemową i wykładnię funkcjonalną.

Zakres stosowania N zależy od przyjętego rozumienia normy.Z teoretyczno-prawnego punktu widzenia możemy tu wyróżnić szereg odmienych zakresó stosowania normy:

1.Językowy zakres stosowania normy rozumiejąc przez to zakres jaki N posiada w oparciu o dyrektywy wykładni językowej.

2.Systemowy zakres normy rozumiejąc przez to zakres jaki N posiada na podstawie dyrektyw wykładni systemowej.

3.Funkcjonalny zakres stosowania N,jako ten,który jest wyznaczony przez dyrektywy wykładni funkcjonalnej.

Oprócz wskazanych wyżej zakresów stosowania normy można też mówić o zakresie bezpośrednim mając na myśli zakres N wyznaczony przez bezpośrednie jej rozumienie.

Wprowadzenie tej terminologii pozwala na zwięzłą charakterystkę prowadzącą do przeciwstawienia trzech różnych rodzajów układu zdań nazywanych WYKŁADNIĄ STWIERDZAJĄCĄ,ROZSZERZAJĄCĄ I ZWĘŻAJĄCĄ.Łatwo spostrzec,że przeciwstawienie „interpretatio declarativa,extensiva i restrictiva”zawsze musi się sprowadzać do porównywania dwojakiego:

1.Albo porównujemy zakres jaki posiada N w bezpośrednim rozumieniu z którymkolwiek z zakresów interpretacyjnie ustalonych w oparciu o ustaloną grupe dyrektyw interpretacyjnych.

2.Porównujemy zakres jaki posiada N na gruncie określonej grupy dyrektyw wykładni z zakresem jaki posiada na gruncie innej grupy.

Jeśli zgodzimy się nazwać zakresem odniesienia zakres z którym porównujemy inny zakres stosowania normy to podział wykładni na WYKŁADNIĘ STWIERDZAJĄCĄ,ROZSZERZAJĄCĄ i ZWĘŻAJĄCĄ JEST ZAWSZE PORÓWNANIEM ZAKRESU ODNIESIENIA Z KTÓRYMKOLWIEK Z ZAKRESÓW INTERPRETACYJNEGO stanowią na podstawie określonej grupy dyrektyw wykładni prawa.

Trzeba zaznaczyć,że prawnicy posługując się pojęciem wykładni stwierdzającej,rozszerzającej i zwężającej bynajmniej nie do końca jasno określają który ze wskazanych teoretycznych zakresów stosowania N jest owym zakresem odniesienia z którym porównywany jest inny zakres stosowania normy.

W myśleniu prawniczym przeważnie przyjmuje się że tym zakresem odniesienia jest zakres jaki N posiada na gruncie dyrektyw wykładni językowej.Jeśli tak to możemy powiedzieć,że WYKŁADNIA STWIERDZAJĄCA MA MIEJSCE gdy znaczenie N określonej na podstawie dyrektyw wykładni systemowej,czy funkcjonalnej jest tożsame ze znaczeniem jakie posiada N na gruncie dyrektyw wykładni językowej.WYKŁADNIA ROZSZERZAJĄCA to taka,że znaczenie N uzyskane na podstawie dyrektyw wykładni systemowej,czy funkcjonalnej jest szersze od znaczenia jakie posiada N na gruncie wykładni językowej. WYKŁADNIA ZWĘŻAJĄCA -gdy znaczenie N ustalonej wykładni systemowej czy funkcjonalnej jest węższe od znaczenia jakie posiada N na gruncie dyrektyw wykładni językowej.

WYKŁAD 1:

PRZEPIS PRAWA to najmniejsza jednostka organizacyjna systematyczna aktu prawnego,natomiast NORMA PRAWNA to ustalona reguła zachowania się adresata zbudowana z przepisów prawa.Norma i przepis to nie jedyne jednostki w prawoznawstwie, w użytku są też różne jednostki systematyki wewnętrznej.Np.:w Kodeksie Cywilnym z 1964 mamy: Tytuły, Działy, Rozdziały, Przepisy(artykuły i paragrafy), Punkty i podpunkty, Litery(fragmenty tekstu prawniczego wyznaczone przez znaki interpunkcyjne).

PRZEPIS PRAWA:

Prawnicy nie konkretyzują tego pojęcia, raczej relatywizują jego treść do konkretnego rozważanego aktu prawnego. Można podać definicję przepisu prawnego jako wypowiedzi języka prawnego w sensie gramatycznym,ale taka definicja jest pozbawiona doniosłości teoretycznej i praktycznej.

Obowiązujące prawo to ogół przepisów obowiązujących w danym miejscu i czasie, określające prawa i obowiązki, oraz ustalający wzory i reguły zachowań ludzi. Istnieją trzy podstawowe stanowiska względem norm i przepisów prawnych:

1.Przepis i norma to synonimy mające takie samo znaczenie

2.Przepis prawa to wypowiedź różnokształtna języka prawnego,a norma to znaczenie takiej wypowiedzi

3.Przepis i norma to znaczące wypowiedzi języka prawnego;norma to konstrukcja teoret. Prawna zbudowana z elementów zawartych w przepisach prawnych,której strukturę wyznaczają poglądy na temat budowy normy

ZESTAWIENIE TYCH 3 STANOWISK W NAŚWIETLANIU KRYTYCZNYM:

Synonimiczne traktowanie przepisów i norm to świadoma deklaracja składana w prawoznawstwie,powołując się na opracowania stwierdzamy zamienne posługiwanie się tymi terminami.Świadectwem tego są wypowiedzi stwierdzające, że istnieją normy niekompletne;okazuje się,że kwalifikacje te mogą być sensownie odnoszone jedynie do przepisów prawa, a nie norm prawnych,więc mówienie o normach niekompletnych jest sprzecznością.

Stanowisko dtugie przyjmuje,że przepis prawa to zapis zawarty w akcie prawnym,a norma to znaczenie tego zapisu.Spotyka się to jednak z krytyką, trafnie podnoszącą,że wówczas pojęcie normy prawnej jako teoretycznego pojęcia prawoznawstwa staje się zbędne skoro wystarczy mówić o znaczeniu przepisu prawa.Trafnie też podnosi się,że samo pojęcie normy jako wypowiedzi dyrektywalnej staje się niezrozumiałe w odniesieniu do przepisów prawa,pośrednio wyznaczającego zachowanie się adresata.

Stanowisko trzecie,które akceptujemy,mówi,że przepis prawa to najmniejsza jednostka systematyzyjna aktu prawnego,a norma to reguła zachowania się adresata zbudowana z przepisów prawa wg określonego wzoru.W tym ujęciu norma jest konstrukcją teoretyczną mającą uwzględniać wszystkie elementy uznane za istotne z punktu widzenia prawnej regulacji zachowań.

Odróżnienie przepisu prawa jako jednostki techniczno-prawnej aktu prawnego od normy prawnej jako konstrukcji teoretycznej uzasadnione jest potzrebą sformułowania reguł odpowiadających właściwościom prawnym oddziaływania na zawołanie za pomocą prawa.Np.:gdy oczekujemy,że dana reguła będzie wskazywać adresata i warunki w jakich ma zachować się zgodnie z reguła oraz ewentualnie też akt przymusu ze strony organów państwa w przypadku zachowań niezgodnych z normą to okazuje się,że w wielu przypadkach przepisy prawa nie spełnieją tych wszystkich oczekiwań.

Przepis prawa nie może być określony jako norma prawna np.:gdy określa tylko skutki prawne niesprecyzowanego zachowania dla określenia którego odsyła do innego przepisu.Podobnie przepis określający w jakich warunkach czyje i jakie zachowanie powinno mieć miejsce,ale w celu sprecyzowania konsekwencji prawnych zachowania niezgodnego przepisanym przez prawo odsyła do innego przepisu.

STRUKTURA NORMY PRAWNEJ:

Jeśli norma prawna jest regułą zachowania się adresata zbudowaną z elementów zawartych w przepisach prawa to składniki tej reguły wyznaczone są przez przyjęte poglądy na temat budowy normy prawnej.

W prawoznawstwie zarysowały się dwie,przeciwstawne odpowiedzi na pytanie: czy ogólne stwierdzenie teoretyczne na temat właściwości prawa przesądzają o strukturze normy prawnej.

1.Właściwości prawa przesądzają o strukturze normy prawnej i wyznaczją jedyną, poprawną jej strukturę.

2.Poglądy na temat,czym jest i jakie są właściwości prawa i nie wyznaczają jednoznacznie struktury normy prawnej.

Stanowisko 1 przejawia się w stwierdzeniach,że struktura normy prawnej musi uwzględniać podstawowe własności prawa,wobec nich być adekwatna i je odzwierciedlać.W świetle takich założeń istnieje tylko jedna poprawna struktura normy prawnej.Taką strukturą jest STRUKTURA 3-ELEMENTOWA,odpowiada socjologicznym właściowościom funkcjonowania prawa w społeczeństwie.

Treść normy prawnej można wyrazić za pomocą róznych struktur, nieoznaczając,że za pomocą struktur całkowicie dowolnych.Poglądy na temat tego czym jest prawo tylko częściowo wyznaczją strukturę normy prawnej.Taki pogląd na strukturę normy prawnej określamy UMIARKOWANYM KONWENCJONALIZMEM w podejściu do struktury normy prawnej.Mówiąc o strukturze normy prawnej nie można zapominać,że norma prawna należy do form wypowiedzi dyrektywalnych(nakaz,przestroga,zalecenia).Często ogólne właściowości semiotyczne i synaktyczne wypowiedzi dyrektywalnej są również istotne w charakterystyce normy prawnej.

Ogólna teoria dyrektyw i norm określa skłądniki niezbędne do sformułoania dowolnej normy;nie wskazuje się tam sankcji jako koniecznego elementu normy postępowania.

We współczesnym prawoznawstwie są dwa podstawowe poglądy na budowę normy prawnej:

1.Trójczłonkowość

2.Normy sprzężone

W tradycyjnym ujęciu norma prawna jest przedstawiona jako całość składająca się z 3 elementów:

1.HIPOTEZY

2.DYSPOZYCJI

3.SANKCJI

HIPOTEZA-część,gdzie określony jest adresat,jego cechy,warunki i okoliczności w jakich adresat ma zachować się wg normy.

DYSPOZYCJA-określa wzór zachowań się adresata

SANKCJA-zawiera konsekwencje prawne zachowania niezgodnego z postępowaniem nakazanym w normie prawnej.

W wielu opracowaniach można spotkać się z opinią,że przepisy prawa wykazują specyficzne właściwości wyrażające się tym,że przepisów tych nie daje się zrekonstruować,jako normy o strukturze 3-elementowej-w odniesieniu do przepisów prawa karnego istnieje opinia,że przepisy te cechują się tym,że nie da się w nich oddzielić hipotezy od dyspozycji,bo przepisy tej gałęzi prawa mają w wielu przy[adkach charakter kategoryczny.Uwagi takie nie są jednak przekonywujące i należy je traktować jako brak konsekwencji w stosunku do wcześniejszych ustaleń nt. tego czym jest hipoteza,dyspozycja i sankcja normy prawnej.

3-elementowa struktura normy prawnej może być zapisana w postaci schematu:

(H=>D) * S, co czytamy:jeśli H to D lub S-gdy w war H nie występuje zachowanie określone w D

H-zastępuje nazwę adresata, okoliczności i warunków

D-zastępuje nazwę zachowania się sankcjonowanego

S-zastępuje nazwę konsekwencji prawnych,przewidzianych dla przypadku zachowania niezgodnego z dyspozycją normy

We wzorze tym są również 2 tory prawdziwości implikacji:

=> wyraża związek normatywny określony słowami „jeżeli...to”.Jest to związek natury normatywnej,a nie empirycznej;ilekroć zachodzi sytuacja okreśłona przez H tylekroć powinno mieć miejsce oznaczone przez D.

„i”-koniunkcja normatywna oznaczająca współobowiązywanie elementów normy prawnej

Wielu przedstawicieli twierdzi,że schemat ten jest nieprawdziwy argumentując niespójnością syntaktyczną,oraz tym,że sancja ma charakter hipotetyczny-istnieją warunki wyznaczające powinność zastosowania sankcji.Jest to ujęcie niepoprawne bo sankcja jest odrębnym rodzajem normy i jest wypowiedzią hipotetyczną.

Przeciwnicy tego schematu uważają strukturę norm sprzężonych za właściwszą:

(H=>D)*(h=>d)

(1) (2)

1.Norma sankcjonowana

2.Norma sankcjonująca

Zapis ten nosi nazwę norm sprzężonych bo warunkiem zastosowania (2) jest naruszenie/niespełnienie (1)

Norma sankcjonowana ma 2 elementy,których charakterystka treściowa nie odbiega od charakterystki elementów w 3elementowej strukturze

Norma sankcjonująca składa się z wtórnej hhipotezy i wtórnej dyspozycji-małe litery określają inną charakterystykę treściową por. z (1)

h-opis sytuacji niespełnienia normy sankcjonowanej przez adresata

d-dyspozycja skier. do organów stosujących prawo,wyznaczjąca powinność zastos.konsekwencji prawnych S przewidzianych za naruszenie normy sankcjonowanej

Adresatem normy sankcjonowanej może byćosoba fizyczna,prawna lub organ pańtwa.Jeśli adresatem normy jest organ państwa naruszający przepisy prawa to adresatem normy sankcjonującej jest też organ państwa hierarchicznie wyższy

Struktura norm sprzężonych czasem jest modyfikowana w taki sposób,że w miejsce symbolu koniunkcji normatywnej rozumianej jako współobowiązywanie w systemie prawnym normy sankcjonowanej i sankcjonującej,wprowadzany jest symbol-symb.alternatywnych rozłączeń: (_I_).W interpretacji normatywnej posiada on 2 główne interpretacje:

1.możliwość do przyjęcia na gruncie dowolnej teorii/filozofii prawa i polega na stwierdzeniu ,że z mocy prawa jedna i tylko jedna z tych norm powinna być zrealizowana.Nie mogą być spełnione obie naraz.

2.Interpretacja ta nawiązuje do egzystencjalistycznej filozofii prawa gdzie ów symbol alternatywnych rozłączęn ma podkreślać fakt wolności adresata oraz egzystencjalną konieczność wyboru jednej z tych norm.

Poza przedstawionymi strukturami normy prawnej w prawoznawstwie spotykamy szereg dlaszych poglądów nt. budowy normy prawnej.Wysuwa się tu koncepcję struktury normy posiadającą od jednego do n-elementów,przesadnie twierdząc,że ilość elementów normy dązy nawet do nieskończoności.Można zapytać „jakim prawem?” a więc co prawnie ma miejsce gdy norma sankcjonująca nie zostanie spełniona.Wtedy na winnym organie stosującym prawo ciąży prawnie uregulowany obowiązek zaalarmowania na tą sytuację.

Musimy zwrócić uwagę na podtawowa zasadę f-cjonowania organów wymiaru sprawiedliwości,jaką jest ZASADA TRÓJSANKCYJNOŚCI POSTĘPOWANIA,oraz na INSTANCJĘ PRAWNĄ-zw.prawomocnością orzeczeń.Wobec tego stwierdzenie,że ilośc elementów normy prawnej dąży nawet do nieskończonośći jest twierdzeniem przesadnym i nieprawdziwym.

W świetle stanowiska nazwanego umioerkowanym konwencjonalizmem w podejściu do struktury normy prawnej treść normy może być ujęta za pomocą wielu różnych sttruktur,co nie znaczy,że za poocą struktur całkowicie dowolnych.Struktura normy prawnej w pewnym stopniu zależy od właściwości prawa,ale też od właściwości semiotycznych wszelkich wypowiedzi dyrektywalnych i od stopnia ogólności lub szczególowości prezentacji strukturalnej normy.

HIPOTEZA NORMY PRAWNEJ:

Hipoteza określa adresata,jego cechy i warunki w jakich ma się on zachować w sposób przewidziany w dyspozycji normy prawnej.Hipotezy norm formułowane są z rózną szczególnością.Są hipotezy bardzo szczegółowe,albo formułowane ogólnie/syntetycznie podczas gdy kazuistyczna redakcja przepisów i norm uznawana jest za przejaw niskiej kultury prawoznawczej.Nie dostrzegamy tego,że hipotezy są też formułowane z różnym stopniem szczegółowości sprawiając,że prawnicy niekiedy wprowadzają PODZIAŁ NORM na HIPOTETYCZNE i KATEGORYCZNE.W nawiązaniu do tego podziału wypada stwierdzić,że jest on w zasadzie bezprzedmiotowy,z co najmniej 2 względów-logicznych i merytorycznych.Jak każdą wypowiedź kategoryczną można równoważnie przedstawić jako wypowiedź hipotetyczną,też i każdą normę kategoryczną można równoważnie przedstawić jako normę hipotetyczną,np.:zdanie o postaci:każde S jest T(każdy wróbel jest ptakiem) można równoważnie wysłowić jako:dla każdego X(jeżeli X jest S)to X jest T.

Podział no normy kategoryczne i hipotetyczne jest dyskusyjny z powodów merytorycznych.Czasem normy kategoryczne posiadają swoje hipotezy,chociaż są one sformułowane w sposób ogólny przy użyciu wyrażeń jak:„we wszelkich warunkach”czy „w odniesieniu do każdej osoby”-jeśli pominiemy to co prawnicy nazywają kontratypami-przesłankami wyłączającymi czy to podleganie karze,czy nawet bezprawność czynu.Np.:popełnienie przestępstwa jest kwestionowane w przypadku niepoczytalności sprawcy.

FAKTY PRAWNE:

Fakty prawne są określane z trzech punktów widzenia:

-ze wzgl.na strukturę normu prawnej można powiedzieć,że fakty prawne to okoliczności opisane przez hipotezy norm prawnych

-ze wzgl.na zakres regulacji prawnej i typy konsekwencji prawnych związane z faktami wyróżnionymi przez prawo,można powiedzieć,że FAKTY PRAWNE TO OKOLICZNOŚCI WYZNACZONE PRZEZ PRAWO,Z KTÓRYMI PARO WIĄŻE POZYTYWNE LUB NEGATYWNE SKUTKI PRAWNE.

-w nawiązaniu do koncepcji stosunku prawnego stwierdzając,że FAKTY PRAWNE TO OKOLICZNOŚCI,Z KTÓRYMI PRAWO WIĄŻE POWSTANIE,ZMIANĘ LUB WYGAŚNIĘCIE STOSUNKU PRAWNEGO.

Fakty można opisać bardziej szczegółowo,mówiąc,że FAKTY PRAWNE TO OKOLICZNOŚCI WYZNACZONE PRZEZ HIPOTEZY NORM PRAWNYCH Z KTÓRYMI PRAWO WIĄŻE KONSEKWENCJE POZYTYWNE LUB NEGATYWNE PRZEZ TO,ŻE POWODUJĄ ONE POWSTANIE,ZMIANĘ LUB WYGAŚNIĘCIE STOSUNKU PRAWNEGO.Zbiór faktów prawnych przez taką charakterystykę pokrywa się ze zbiorem wyznaczonym przez wspomniane wyżej3punkty widzenia.

Fakty dzielimy na 2 podstawowe grupy:

-zdarzenia-to okoliczności,które jak wszelkie fakty prawne rodzą skutki prawne,ale powstanie tych okoliczności jest niezależne od woli człowieka(przypadki określane przez cywilistów jako przejaw działanie siły wyższej-`vis major').Przykładem takiego faktu może być zniszczenie ubezpieczonych zasiewów przez gradobicie,bo po stronie ubezpieczyciela leży obowiązek rekompensaty poniesionej stratystosownie do postanowień zawartej umowy

-zachowania-zespół czynności psychofizycznych człowieka.Dzielimy je na:

a)działania:zachowanie się opisywane z pozytywnego punktu widzenia,tj.zachownaie oznaczone za pomocą tzw.nazw pozytywnych;np.:zabicie człowieka,uszkodzenie ciała i im podobne nazwy pozytywne

b)zaniechania:to zawsze zachowanie opisywane negatywnie,za pomocą nazw negatywnych.Np.:nie udzielenie pomocy,nie prowadzenie wymaganej prawem ewidencji.Zaniechanie jest brakiem działania(choć nie każdy brak działania jest zaniechaniem w prawniczym sensie terminu).Zaniechanie to brak takiego działania,które powinno nastąpić ze względu na treść obowiązującej normy prawnej.

Czasem rozważa się kiedy okreśłony zespół czynności psychofizycznych stanowi CZYN w rozumieniu prawnym.Decydują o tym kryteria:

+Tożsamość podmiotu działąjącego

+Jedność rzezczywistego lub domniemanego celu działania

+Kwalifikacja prawna

Podział zachowań na działąnia i zaniechania jest podziałem karnistycznym,więc użytecznym w odniesieniu do prawa karnego jako,że dowolne przestępstwo można popełnić bądź w wyniku działania,bądź zaniechania.Ale ten podział jest nieprzydatny w odniesieniu do przepisów prawa cywilnego,lub jemu pokrewnych.Tu zachowania dzielimy inaczej,wyodrębniając:

1)czynności prawne

2)czyny

a)czyny dozwolone

b)czyny niedozwolone

Czynności prawne to rozmaitego rodzaju umowy(kupno-sprzedaż,o dzieło,najmu).CZYNNOŚĆ PRAWNA to ZGODNE Z PRAWEM I ZASADAMI WSPÓŁŻYCIA SPOŁECZNEGO ZACHOWANIE SIĘ ZMIERZAJĄĆE BEZPOŚREDNIO DO WYWOŁANIA SKUTKÓW PRAWNYCH,GDYŻ ELEMENTEM KONSTYUUJĄCYM KAŻDĄ CZYNNOŚĆ PRAWNĄ JEST ZACHOWANIE POLEGAJĄCE NA ZŁOŻENIU OŚWIADCZENIA WOLI WŁAŚNIE W CELU WYWOŁANIA SKUTKÓ PRAWNYCH.Czynność prawna musi obejmować:

~~zachowanie przepisanej prawem formy dla danej czynności prawnej czasem pod rygorem nieważności czynności

~~spełnienie przesłanek merytorycznych związanych z daną czynnością prawną

~~powinna też wykluczać tzw.wady oświadczenia woli

Kodeks Cywilny wymienia wady oświadczenia woli:

>brak świadomości lub swobody w podjęciu decyzji i wyrażeniu woli

>tzw.pozorność czynności prawnych

>błąd co do treści czynności prawnej

>tzw.groźba bezprawna

Brak świadomości lub swobody w podjęciu decyzji i wyrażeniu woli,oraz pozorność czynności prawnych to wady powodujące z ocy prawa ich nieważność.Błąd oraz groźba bezprawna powodują względną nieważność czynności prawnych,a prawo przewiduje sposób,formę i czas w jakich można się uchylić od skutków prawnych oświadczenia woli dotkniętego błędem lub groźbą bezprawną.

Czynności prawne dzielimy na:

1.Czynności jednostronne

2.Czynności dwustronne

Podział ten następuje w zależności od tego,czy dla sokonania danej czynności prawnej wystarczy oświadczenie woli jednej strony,czy wymagane są zgodne oświadczenia dwóch lub więcej stron,jak ma to miejsce np.w umowie spółki.

CZYNNOŚCI PRAWNE JEDNOSTRONNE to np.sporządzenie testamentu,wypowiedzenie pracy.Większość przewidzianych w prawie cywilnym czynności prawnych to CZYNNOŚCI DWUSTRONNE,dla których dokonania niezbędne są zgodne oświadczenia dwóch stron.Przykładme ich są wszelkiego rodzaju umowy:dzierżawy,darowizny,o dzieło,o przepis,najmu.

Innym podziałem czynności prawnej jest podział na:

-Czynności konsensualne

-Czynności realne

CZYNNOŚCI KONSENSUALNE:dla ich wykonania wymagane są jedynie zgodne oświadczenie stron,podczas gdy w przy CZYNNOŚCIACH REALNYCH oprócz zgodnych oświadczeń stron muszą być spełnione nadto inne okoliczności faktyczne,jak np.wydanie rzeczy>Przykłądem czynności prawnych konsensualnych może byś umowa najmu,dla dokonania której nie jest konieczne by najemca wszedł w posiadaniewynajętego lokalu,a nawet by kiedykolwioek go widział.Przykładem czynności prawnej realnej może być umowa przechowania,którą często zawieramy na dworcach-regulowana art835 Kodeksu Cywilnego.Dla jej dokonania nie wystarczą zgodne ośwaidczenia,ale rzecz ruchoma musi faktycznie zostać oddana na przechowanie

Inny podział czynności prawnych to podział na:

a)czynności odpłatne

b)czynności nieodpłatne

Czynność prawna jest odpłatna gdy strona dokonująca tzw.przysporzenia otrzymuje lub otzrymać ma jakiś ekwiwalent tego przysporzenia.Pewne czynności prawne są poniekąd z natury swej czynościami odpłatnymi,inne zaś są ze swej naytury nieodpłatne.Czynnością prawną odpłątną będzie umowa najmu lub umow a o dzieło.Czynnością zaś nieodpłatną będzie umowa darowizny,czy umowa użyczenia.

Pewne czynności prawne mogą mieć charakter zarówno czynności odpłatnych jak i nieodpłatnych,np.umowa pożyczki oprocentowanej i nieoprocentowanej.Wśród wielu innych podziałów można wyróżnić m.in.:podział na czynności między żyjącymi(inter vivos)i czynności na wypadek śmierci(mortis causa)-np.testament.

Zachowania w cywilistyce obejmują też CZYNY,które nazywa się czynami w rozumieniu cywilistycznym.Najprościej można je określić negatywnie w stosunku do czynności prawnych stwierdzając,że czynem jest zachowanie się rodzące skutki prawne,ale wola podmiotu działąjącego nie jest nastawiona na ich wywołanie.Wśród tak rozumianych wyróżnia się CZYNY DOZWOLONE i CZYNY NIEDOZWOLONE.

Przykładme CZYNU DOZWOLONEGO może być znalezienie zguby,rodzącej skutki prawne przewidziane w atr.186KC mówiącego,że znalazca może żądać znaleźnego w wysokości 10% wartości rzeczy jeśli zgłosił swe roszczenie najpóźniej w chwili wydania rzeczy osobie uprawnionej do odbioru.

Gdy chodzi o CZYNY NIEDOZWOLONE to jest to bardzo rozbudowana instytucja prawa cywilnego uregulowana w art.415 i następnych KC,np433 mówi o odpowiedzialności za uszkodzenia miejsca przez zajmującego to pomieszczenie,chyba,że szkoda powstała wskutek siły wyższej,lub wyłącznie z win poszkodowanego,osoby3-ciej za któ®ą zajmujący pomieszczenie nie ponosi odpowiedzialności i której działania nie mógł zapobiec.

DYSPOZYCJA NORMY PRAWNEJ

Dyspozycja normy prawnej określa zachowanie się aresata będącego przedmiotem obowiązku-nakazu,zakazu zachowania,lub będącego przedmiotem uprawnienia nazyawnego też DOZWOLENIEM MOCNYM.Ze wzgl. Na to,że dyspozycja normy prawnej przybiera postac nakazu,zakazu,albo dozwolenia jakiegoś zachowania normy dzielimy na:

1.nakazujące

2.zakazujące

3.dozwalające

Spotyka się poglądy,że podział norm na nakazujące i zakazujące jest właściwie kwestią redakcji stylistycznej normy,skoro normę równie dobrze można wysłowić w postaci nakazu czyjegoś zachowania,albo równorz ednie zakazu jego zaniechanaia.Niewątpliwie jest tak,że normę prawną możemy równorzędnie wysłowić w postaci nakazu lub zakazu czyjegoś zachowania.Niemniej jednak,by móc sformułować normę nakazującą względnie zakwalifikować jakąś inną normę do rzędu norm zakazujących mimo wszytsko trzeba wiedzieć co znaczy zwrot: norma N₁ jest normą nakazującą;czy zwrot norma N₂ jest normą zakazującą.

W literaturze prawniczej teoretycznejpodział norm na nakazujące i zakazujące nie przedstawia się jasno.Np. prof.Zieliński wprowadzając do rozważań pojęcie ZAKRESU NORMOWANIA PRZEZ NORMY stwierdza,że ów zakres to klas czynów wskazanych przez normętj.czynów które dana norma nakazuje i czynó których ze względu na treść danej normy podejmować nie wolno.Wyróżniamy norme nakazującą oraz zakazująca,przy czym ostatnie wskazują czego adresat w określonych warunkach czynić nie może.W świetle charakterystki pojęcia normowania przez normę(którego nie należy mylić z zakresem stosowania notmy)można wnosić,że właściwie każda norma jest zarazem normą nakazującą i zakazującą skoro wskazuje jednocześnie czyny przez nią zakazane i nakazane.

Podział norm na zkazaujące i nakazujące jest właściwie podziałem logicznym(podziałęm wyczerpującymi rozłącznym).Takiej niezgodności terminologii możemy uniknąć przez wyróżnienie dwóch różnych znaczeń wyrażenia: zachowanie Z wskazane przez normę N.

1.W znaczeniu pierwszym zwrot ten znaczy tyle co wyrażenie:w sformułowaniu normy N występuje nazwa pozytywna/negatywna zachow.Z

2.W znaczeniu drugim znaczy ono:norma N postuluje,wyznacza jako wzór powinnego zachowania,zachowanie się Z

Te dwa sposoby rozumienia można zilustrować w nawiązaniu do treści normt:nikt nie powinien zabijać drugiego człowieka.Zachowaniem w skazanym przez tę normę w znaczeniu pierwszym jest zabijanie człowieka bo w sformułowaniu tej normy występuje taka właśnie nazwa pozytywna zachowania.Zachowaniem zaś wskazanym przez tę normę w znaczeniu drugim nie jest zabijanie ludzi,jako że taka jest intencja kogoś kto normę tą ustanawia lub akceptuje.

W nawiązaniu do wskazanych wyrażeń-zachowanie Z wskazane przez normę N,kryterium podziału norm na normy nakazujące i zakazujące możemy zawrzeć w prostych konwencjach językowych.

Niech norma jest normą nakazującą gdy wskazuje zachowanie się adresata w znaczeniu pierwszym rozważanego zwrotu przy użyciu wyrażenia„powinien”lub jego synonimu-należy,trzeba.

Norma zakazująca to norm wskazująca zachowanie się adresata w znaczeniu pierwszym rozważanego zwrotu przy użyciu wyrażenia„nie powinien”lub synonimu-nie należy, nie wolno.

Norma dozwalająca to norma wskazująca zachowanie się adresata przy użyciu wyrażenia„może”względnie jego synonimu:zezwala się,dopuszcza się.

Wyrażenie „powinien”możemy nazwać wskaźnikiem dyspozycji normy nakazującej,a wyrażenie „nie powinien” bądź synonimu wskaźnikeim dyspozycji normy zakazującej;wyrażenie zaś „nie może”wskaźnikeim normy dozwalającej.Wskaźnik dyspozycji normy tak rozumiany spełnia poniekąd podwójną rolę:kwalifikuje wskazane w znaczeniu pierwszym rozważanego zwrotu zachowanie się jako nakazane,zakazane lub dozwolone;pozwala na orientację co do nakazującego,zakazującego lub dozwalającego charakteru normy.

Jeśli przez analogię do logiki norm i logiki neontycznej(?)użyjemy symbolu”O”dla oznaczenia wskaźnika dyspozycji normy nakazującej,a”M”-zakazującej i”P”-dozwalającej to w prostej notacji symbolicznej dyspozycje przybierają postać formuł:

-nakazane jest Z(zachowanie),względnie nakazane jest ~Zi odpowiednio:zakazane Z,zakazane ~Zi dozwolone Z, dozwolone ~Z

PODANE FORMUŁY DYSPOZYCJI NORM PRAWNYCH UKAZUJĄ,ŻE O NAKAZUJĄCYM,ZAKAZUJĄCYM,CZY DOZWALAJĄCYM CHARAKTERZE NORMY NIE DECYDUJE TO CZY NORMA WSKAZUJE ZACHOWANIE SIĘ ADRESATA W ZNACZENIU PIERWSZYM ZA POMOCĄ NAZWY POZYTYWNEJ LUB NAZWY NEGATYWNEJ,ALE DECYDUJE WSKAŹNIK DYSPOZYCJI NORMY.WSKAŹNIK DYSPOZYCJI NORMY TO INACZEJ MÓWIĄC OPERATOR DYSPOZYCJI,A DYSPOZYCJA SKŁADA SIĘ ZE WSKAŹNIKA I ODPOWIEDNIEGO ARGUMENTU NAZWOWEGO OZNACZAJĄCEGO ZACHOWANIE PRAWNIE REGULOWANE.

W świetle tych ustaleń każda norma jest albo nakazująca,albo zakazująca,albo dozwalająca,ale problem w tym,czy wszystkie normy prawne dadzą się sprowadzić do tak elementarnych formuł.

SANKCJE:

Sankcja normy prawnej jest jej częścią,gdzie odnajdujemy określenie ujemnych następstw,jakie powinny być stosowane przez organ państwa względem adresata,którego zachowanie jest niezgodne z nakazanym lub zakazanym.Sankcje prawne są ustalane i stosowane w sposób prawnie zinstytucjonalizowany.

Gdy odróżniać będziemy tzw.przepisy proceduralne regulujące tok postępowania przed organami stosującymi prawo i przepisy prawa materialnego to sankcje prawa materialnego zwykle dzieli się wyróżniając:

1.SANKCJE REPRESYJNE

2.SANKCJE EGZEKUCYJNE

3.SANKCJE NIEWAŻNOŚCI

Sankcje prawne są wyrazem przymusowości praw oraz wyrazem konwencjonalnego charakteru faktów prawnych.

Elementem konstytuującym dowolną SANKCJĘ REPRESYJNĄ jest jakaś forma dolegliwości pojmowana jako kara i stosowana względem sprawcy naruszenia postanowień prawa.Sankcjami represyjnymi są przewidziane w kodeksie karnym tzw.kary oraz środki karne nieobowiązujące już w Kodeksie Karnym nazywane były karami dodatkowymi.

W świetle postanowień KK i art.32 kary,jako śroski represji to:

-grzywna

-kara ograniczenia wolności

-pozbawienie wolności

-25 lat pozbawienia wolności

-dożywotnie pozbawienie wolności

Do represji należą też środki karne wymienione w atr.39 i następnym KK.Śroski karne to:

#pozbawienie praw publicznych

#zakaz zajmowania określonego stanowiska,wykonywania określonego zawodu,prowadzenia określonej działalności gospodarczej,

#zakaz prowadzenia pojazdów

#przepadek przedmiotó pochodzących z przestępstwa lub służących do jego popełnienia,

#obowiązek naprawienia szkody

#nawiązka

#świadczenie pieniężne

#posanie wyroku do publicznej wiadomości

Zasadniczym elementem każdej kary jest jakaś postać dolegliwości stosowana względem naruszającego reguły i dyktowana przede wszystkim potrzebą zadośćuczynienia sprawiedliwości,ale nie oznacza to wcale by kary przez czynności karania nie dało się w inny sposób racjonalizować i by kara nie miałe spełniać innych jeszcze celów czy funkcji.W nauce prawa penitencjarnego(nauka o karachi karaniu w sensie prawnym)przyjmuje się,że ŚRODKI REPRESJI KARNYCH,poza wspomnianą sprawiedliwością,MAJĄ SPEŁNIAĆ TEŻ DWIE INNE FUNKCJE: CEL/FUNKCJĘ PREWENCJI SZCZEGÓLNEJ i CEL/FUNKCJĘ PREWENCJI OGÓLNEJ.

Celem PREWENCJI SZCZEGÓLNEJ jest to,że stosowanie,względem sprawcy czynu zabronionego przez prawo,określonych środków karnych,ma spowodować motywacyjne oddziaływanie na niego,utrwalić lub wykształcić postawę szacunku względem prawa.Cel PREWENCJI OGÓLNEJ polega na tym,że stosowanie środków represji karnej ma oddziaływać motywacyjnie też na innych skłaniając ich w stronę respektu i poszanowania dla prawa.

Określa się też,że sankcje represyjne są środkiem wychowawczym,umożliwiającym sprawcy powrót do normalnego życia i normalnego funkcjonowania w społeczeństwie.

SANKCJA EGZEKUCYJNA polega na zmuszeniu adresata normy prawnej do wykonania obowiązku nałożonego prawnie,którego dobrowolnie nie wykonał.Sankcja egzekucyjna polega na zmuszeniu,ewentualnie też przez wykonanie zastępcze,adresata normy do wykonania nakazanego przez normę stanu rzeczy.Np.nakaz doprowadzenia danej osoby,przy pomocy Policji,która bez usprawiedliwionej nieobecności nie stawia się na wezwanie sądu.

SANKCJA NIEWAŻNOŚCI to szczególny rodzaj sankcji ujawniająca konwencjonalny charakter aktu i czynności ukonstytuowanej przez prawo.SANKCJA NIEWAŻNOŚCI POLEGA NA STWIERDZENIU BEZSKUTECZNOŚCI,CZYLI STWIERDZENIU BRAKU SKUTKÓW PRAWNYCH,CZYNNOŚCI PRAWNYCH LUB DECYZJI STOSOWANIA PRAWA NIESPEŁNIAJĄCYCH WYMOGÓW NAŁOŻONYCH PRZEZ PRAWO.Jak wspomniano sakcja nieważności wiąże się z czynnościami,o których mówi się,że są CZYNNOŚCIAMI KONWENCJONALNYMI(skłonnościami ukonstytuowanymi przez reguły konstytuujące czynności konwencjonalne).

Czynności konwencjonalne-czynności sztuczne,przeciwstawia się czynnościom naturalnym.Czynności naturalne odnosi się lub interpretuje w świetle tzw.prawidłowości empirycznych,formułowanych prawach empirycznych szeroko rozumianych,podczas gdy czynności konwencjonalne są elementem kontekstu życia społecznego,sformalizowanycxh instytucji spólecznych,czy tez zwykłej konwencji jak np.gra w szachy.

Czynności konwencjonalne statuowane są przez reguły konstytuujące czynności konwencjonalne określające jak należy wykonać daną czynność psychofizyczną,by miała charakter czynności konwencjonalnej,jak np.wrzucenie pewnej karty do pewnej urn miało charakter głosowania,natomiast złożenie krótkich oświadczeń woli przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego charakter aktu zawarcia małżeństwa.

Prawo pełne jest czynności konwencjonalnych będących ukonstytuowane przez reguły prawne,jako reguły konstytuujące czynności konwencjonalne.Można bronić poglądu,że wszelkie zachowania wyznaczone przez prawo,wszelkie czynności prawnie relewantne to czynności konwencjonalne.

Sankcja nieważności wiąże się jeszcze ze skojarzeniem przede wszystkim z czynnościami prawnymi,ale też z decyzjami stosowania prawa,np.z decyzją administracyjną,która jest nieważna gdy np.została wydana przez niepowołany do tego organ.

Sankcja nieważności stosowana jest wtedy gdy czynność prawna nie spełnia wymogów co do formy zastrzeżonej włąśnie pod rygorem nieważności,względnie gdy nie spełnia innych merytorycznych przesłanek.

PODSTAWOWE PODZIAŁY PRZEPISÓW I NORM PRAWNYCH:

I.Przepisy bezwględnie obowiązujące(ius cogens)

II.Przepisy względnie obowiązujące(ius dispositirum)

Podział przepisów czy norm prawnych na przepisy bezwzględnie i względnie obowiązujące jest podziałem cywilistycznym,stosowanym na użytek prawa cywilnego i jemu pokrewnych gałęzi prawa.

Kryterium podziału prezpisów na w/w wyznaczone jest przez stosunek dyspozycji normy do woli adresata,w szczególności do woli strony/stron gdy brac pod uwagę tzw.czynności prawne.

Przepisem bezwzględnie obowiązującym nazywany jest przepis obowiązujący niezalznie od woli adresata,strony/stron czynności prawnych.Natomiast przepis względnie obowiązujący to taki przepis obowiązujący dopiero wtedy gdy strona/strony nie wyrażą odmiennej woli w porównaniu do treści przepisu prawa.

Jest więc zrozumiałe, dlaczego w odniesieniu do przepisów prawa karnego nikt nie dzieli na przepisy bezwzględnie i względnie obowiązujące.Możnaby powiedzieć,że wszelkie przepisy prawa karnego to przepisy bezwględnie obowiązujące.

Trzeba zauważyć,że terminologia przepisy bezwzględnie i względnie obowiązujące jest myląca,gdyż zarówno przepisy bezwzględnie obowiązujące,jak i względnie obowiązujące to przecież przepisy prawa obowiązującego.Dlatego lepszym nazewnictwem byłyby określenia:PRZEPISY BEZWZGLĘDNIE STOSOWANE i PRZEPISY STOSOWANE WZGLĘDNIE.

Analizując niektóre przepisy prawne można zauważyć,że przepisy względnie obowiązujące mają charakterystyczną redakcję stylistyczną,wyrażającą się w tym,że w ich sformułowaniach pojawiają się następujące wyrażenia:„z braku odmiennej woli stron”,czy„o ile strony nie postanowią inaczej”itd.Nie zawsze jesdnak redakcja stylistyczna przepisu prawa wystarcza do poprawnego zakwalifikowania przep[isu,jako względnie,czy bezwzględnie obowiązującego.Bywa i tak,że redakcja stylistyczna może być myląca.We wszystkich tych przypadkach,o tym,czy jest to przepis bezwzględnie,czy względnie obowiązujący rozstrzygane jest w przyjętym orzecznictwie,praktyce stosowania prawa i w nauce prawa przez sposób rozumienia przepisu.

PODZIAŁ PRZEPISÓW PRAWA NA PRZEPISY BEZWZGLĘDNIE I WZGLĘDNIE OBOWIĄZUJĄCE JEST PODZIAŁEM SPOTYKANYM WYŁĄCZNIE W ODNIESIENIU DO PRZEPISÓW PRAWA CYWILNEGO.

Wprowadźmy zatem uniwersalny podział mający zastosowanie w odniesieniu do przeposów i norm prawnych każdej gałęzi prawa:

1.LEX GENERALIS

2.LEX SPECIALIS

Lex generalis to przepis/norma prawna wyznaczające ogólną,zarazem podstawową zasadę rozstrzygnięcia,a w szczególności ogólną podstawową zasadę odpowiedzialności w sprawach określonego typu.

Norma lex specialis to przepis/norma prawna wprowadzające wyjątki od tej ogólnej i jednoczęnie podstawowej zasady rozstrzygnięcia,w szczególności zasady odpowiedzialności w sprawach określonego typu.

Zilustrujmy to przeciwstawienie w odniesieniu do przepisu tak prawa karnego jak i cywilnego.Art.148 §1 kodeksu karnego postanawia,że kto zabija człowieka podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 8 lat,karze 25 lat,albo karze dożywotniego pozbawienia wolności.Można powiedzieć,że §1 art148 KK wyznacza ogólną zasadę odpowiedzialności za przestępstwo,w języku prawnym zwane zabójstwem.Ale prawodawca wprowadza do tej ogólnej zasady odpowiedzialności za zabójstwo szereg licznych wątków,m.in. w §2,pkt.1 stanowi,że o wyżej dolnej granicy pozbawienia wolności w przypadku zabójstwa ze szczególnym okrucieństwem,albo obniża tą granicę,np. w przypadku silnego wzburzenia.Jest to ilustracja działania lex generalis i lex specialis w przepisach zawartych w prawie karnym.

Lex specialis w stosunku do §11 art.148 jest również atr.150 zgodnie z którym kto dokonuje eutanazji podlega karze pozbawienia wolności.

Zilustrujmy konstrukcję tego przeciwstawienia też do przepisów prawa cywilnego.Art.45 KC postanawia,że kto z winy swojej wyrządził szkode drugiemu obowiązany jest do jej naprawienia.Ale zauważamy też i odstępstwa-wyjątki.

Konstrukcja przeciwstawienia przepisów nazywanych lex generalis i przepisów nazywanych lex specialis w ujęciu schematycznym przedstawia się prosto;jeżeli strukturę owych lex przedstawimy za pomocą formuł:

N1(W1→Dg)

N2(W1*W2*W3*Wn→Ds)

W których zmienna W oznacza warunki zachowania się sankcjonującego,a zmienna D zachowania sankcjonujące,to powiemy,że norma N2 jest lex specialis w stosunku do normy N1.

Konstrukcja tego przeciwstawienia sprowadza się do poró…wnania zakresu stosowania norm i przepisów prawa w ich tzw.bezpośrednim rozumieniu normy prawnej.Zakres ten lex specialis jest zawsze podrzędny względem zakresu jaki posiada lex generalis.Innymi słowy pomiędzy zakresami nazw oznaczających zakres stosowania lex generalis i lex specialis zachodzi stosunek nadrzędności.Móimy,że między dwiema nazwami,np.A i B zachodzi stosunek nadzrędności gdy każdy desygnat nazwy B jest desygnatem A,ale nie każdy desygnat nazwy A jest desygnatem nazwy B.

W przypadku lex generalis mówimy,że lex generalis oznacza podstawową regułę rozstrzygnięcia w sprawach danego typu,ale to nie oznacza by prawodawca wyznaczał lex generalis wyłącznie jako przepis,czy normę prawną,której częstość względna zastosowania w porównaniu do pozostałych norm będących lex specialis w sprawach określonego typu była najwyższa.

§1 art.148 KK w spojrzeniu prawników na jego treść zawsze pozostanie lex generalis,też wtedy,gdyby np.większość zabójstw była dokonana ze szczególnym okrucieństwem.Tu należy powiedzieć ,że nawet w literaturze teoretyczno-prawnej brak jest takiej jasności w spojrzeniu jaką funkcję pełnią lex generalis(tzn.mówi się,że wykrycie tego co jest lex generalis i tego co jest lex specialis odbywa się przez porównanie zakresów ich stosowania,a wgruncie rzeczy tego,co nazywamy bezpośrednim rozumieniem norm.

Inny rodzaj podziału przepisów prawnych to podział na:

1.Kompletne(zupełne)

2.Niekompletne(niezupełne)

Przepisem kompletnym nazywamy taki przepis prawa zawierający wszystkie elementy normy prawnej ze względu na założoną jej strukturę.

Przepis niekompletny to przepis prawa niezawierający wszystkich elementów normy w świetle przyjętych poglądów nt.budowy normy.

Podział ten ma charakter względny.Ta kwalifikacja przepisu zależy od przyjętej struktury normy prawnej.Ten sam przepis prawa w świetle pewnej struktury normy może być kwalifikowany jako przepis kompletny,w świetle zaś odmiennych poglądów na budowę normy prawnej może być uznany za przepis niekompletny.Mówiąc o przepisach niekompletnych zwróćmy uwagę,że pojęcie przepisu niekompletnego suponuje z jednej strony pojęcie przepisu odsyłającego,jakim jest przepis niekompletny,z drugiej zaś strony suponuje pojęcie reguły odniesienia,w szczególności przepisu odniesienia,który wespół z tym pierwszym tworzą konstrukcję zazywaną normą prawną.

Właśnie w zależności od tego jaki charakter posiada reguła odniesienia dla przepisu niekompletnego i tym samym odsyłającego,możemy przepisy kompletne podzielić na: odsyłające poza-systemowo i odsyłające wewnątrz-systemowo.

Przepisy odsyłające poza-systemowo to wszelkie przepisy prawa odsyłające do reguł,nie będącymi przepisami prawa obowiązującego,lecz zasadami współżycia społecznego,regułami moralności,słuszności itd.Przez to,że prawo przepisuje zachowanie z nimi zgodne,same nie stają się jak się zdaje elementami sytemu prawa,np.§2 art58 KC: czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego jest nieważna.

Pozostałe przepisy niekompletne to przepisy odsyłające wewnątrz-systemowo-tu regułą odniesienia może być być też przepis.Widzimy więc,że przepisem prawa obowiązującego jest nie tylko przepis odsyłający,ale i przepis będący względem pierwszego przepisem odniesienia.

Aby omówić podstawowe konstrukcje prawnicze związane z przepisami odsyłającymi wewnątrz-systemowo dokonujemy jej podziału na:

-przepisy odsyłające sensu stricto

-przepisy blankietowe stanowiące przepisy odsyłające do innych aktów prawnych niż ten gdzie zawarty jest przepis odsyłający.

Przepisy odsyłające wewnątrz-systemowo możemy podzielić na odsyłające w ramach tego samego aktu prawnego.Przepisy sunsu stricto to pojęcie dominujące w myśleniu prawniczym.Np.:art.175 kodeksu karnego stanowi,że kto czyni przygotowania do przestępstwa określonego w art.173§1 podlega karze pozbawienia wolności.Jest to przepis odsyłający sensu sticto,bo zawiera tylko określenia sankcji,a dla wskazania pozostałych elementów nor,y,tj.hipotezy i dyspozycji w 3-elementowej strukturze normy prawnej,odsyła do innego artykułu.

Przepisem blankietowym nazywany jest przepis zawierający tylko określenie sankcji,natomiast celem formowania pozostałych elementów normy przepis ten odsyła do innych przepisów prawa,często bliżej nieokreślonych i niezawartych w tym samym skcie prawnym.Np. kodeks wykroczeń na drodze przewiduje tylko sankcje za dane zachowanie,ale samo zachowanie nie jest tam określone.

PODZIAŁ NORM PRAWNYCH

Normy prawne podzielmy tradycyjnym sposobem prawoznawstwa na:

1.GENERALNE

2.INDYWIDUALNE

Podział ten jest tradycyjnym podziałem stosowanym np.w charakterystyce procesu tworzenia,stosowania prawa.Jest też podziałem zbiorczym obejmującym 2 poddziały,z których każdy wyznaczony jest przez odmienne kryteria.W uproszczeniu mówiąc,ze względu na adresata normy prawne dzielimy na:NORMY OGÓLNE i NORMY JEDNOSTKOWE.Natomiast,ze względu na tzw.zachowanie się normy prawne dzielimy na:NORMY ABSTRAKCYJNE i NORMY KONKRETNE

Ze względu na adresata,na ich faktyczną ilość rozważamy w pewnym przedziale czasu normy prawne dzieli się na normy ogólne i normy jesdnostkowe.

NORMA OGÓLNA to norma,któej adresat oznaczony jest za pomocą nazwy ogólnej.Odpowiednio NORMĄ JEDNOSTKOWĄ nazywamy taką normę,któej adresat oznaczony jest za pomocą nazwy jednostkowej.Przykładami norm ogólnych będą skierowne do kupującego/sprzedającego,do wynajmującego/wydzierżawiającego.Ponieważ wszytskie wymienione tu nazwy adresatów to normy ogółne.Przykładem normy jednostkowej będzie norma skierowana do adesata oznaczonego nazwą indywidualną:imieniem własnym,jako,że każda nazwa jest nazwą indywidualną ze względu na swój zakres jest nazwą jednostkową.Oczywiście nazwą jednostkową jest nie tylko nazwa indywidualna.W praktyce podział na normy ogólne i jednostkowe nawiązują do znanego w elementarnej logice podziału nazw ze względu na ilość desygnatów nazw na:nazwy ogólne,jednostkowe i puste.Nazwa ogólna to nazwa mająca więcej niż jeden desygnat(np.student).Nazwa jednostkowa posiada w swym zakresie jeden desygnat(np.najwyższa góra w Polsce).Nazwa pusta to nazwa nie posiadająca desygnat(łódzkie Metro).

Ze względu na zachowanie,ściślej ze względu na sposób wyznaczenia przez normę zachowania normy dzielimy na:konkretne i abstrakcyjne.

NORMA ABSTRAKCYJNA to norma prawna wyznaczająca całą klasę zachowań powtarzalnych w określonym typie sytuacji.Przykładem tego typu normy może być norma zobowiązująca każdego do złożenia PITów.

NORMA KONKRETNA to norma określająca zachowanie się jakiegoś podmiotu prawa.Np.decyzja administracyjna zobowiązująca Jana Kowalskiego do rozbiórki wzniesionego na jego posesji garażu w określonym terminie,który wzniósł bez pozwolenia na budowę.

Podział norm prawnych na normy konkretne i abstrakcyjne nie opiera się jak to pokazuje przedstawiona charakterystyka tych norm na ścisłym kryterium.Można zastanawiać się gdzie umiejscowić w obrębie tych norm wyrok sądowy,np.wyrok alimentacyjny zobowiązujących określony podmiot do systematycznych świadczeń na rzecz osoby uprawnionej do alimentacji.Tych trudności związanych z oznaczeniem normy konkretnej i abstrakcyjnej unikniemy zaostrzając kryterium podziału posługując się w tym celu np.pojęciem SPEŁNIENIA NORMY.Korzystając z niego powiemy,że NORMA KONKRETNA to norma,na gruncie której z chwilą jej spełnienia nie powstają już inne prawa,czy obowiązki,co nie zachodzi w odniesieniu do NORMY ABSTRAKCYJNEJ.

Tak więc ze względu na adresata normy dzielimy na ogólne i jednostkowe,a ze względu na sposób w jaki dana norma wyznacza zachowanie adresata dzielimy na normy abstrakcyjne i konkretne.

Łącząc oba kryteria,tj.adresata i zachowania,wyróżnia się NORMY GENERALNE i NORMY INDYWIDUALNE.

NORMĄ GENERALNĄ jest norma,będąca normą ogólną ze względu na adresata i zarazem normą abstrakcyjną ze względu na zachowanie.

NORMA INDYWIDUALNA to norma będąca normą jednostkową ze względu na adresata i normą konkretną ze względu na zachowanie.

Jeśli tak,to łatwo spostrzec,że normy generalne są normami zawartymi w różnego rodzaju aktach prawnych,jak rozporządzenia/zarządzenia,a normy indywidualne to normy zawarte w tzw.decyzjach stosowaniu prawa,więc w wyrokach,czy decyzjach administracyjnych.

SYSTEM PRAWA:

Termin„SYSTEM PRAWA”jest wieloznaczny,a źródłem tego jest wieloznaczność m.in.samego terminu„system”.W ogólnej teorii systemu,tzw.analizie systemowej,powszechnie znane są trudności z określeniem systemu i przeciwstawieństwem systemu- nie-systemowi.Jeśli przez słowo system rozumiemy zbiór elementów to w świetle tej teorii nawet zwykła kartka papieru jest systemem.Trudności związanych z odróżnieniem systemów od nie-systemó możemy uniknąć gdy przez SYSTEM będziemy rozumieć zbiór elementów powiązanych ze sobą przez przedmiot założony lub też zadany-relacje systemotwórcze.Jeśli tak to możemy powiedzieć,że systemy naturalne są rozpoznawane jako systemy,systemy zaś sztuczne są budowane według z góry założonych relacji systemotwórczych.

Twierdzi się,że prawo jest systemem norm.By dowolny zbiór mógł bycuznany za system musi spełniać dwie podstawowe relacje systemotwórcze:

1.Musi to być system norm hierarchicznie zróżnicowany

2.Musi to być zbiór norm niesprzecznych,lub niesprzecznych w możliwie najwyższym stopniu.

Czasem w odniesieniu do systemu prawa oprócz tych dwóch wymogów stawiany jest dodatkowo wymóg zupełności systemu prawa.Oczywiście zbiór norm prawnych nazywany sytemem prawnym posiada te wszystkie własności,które z punktu widzenia uwarunkowań i funkcji społecznych charakteryzują prawo.Obok takich ogółów charakterystyki systemu prawa w języku prawniczym posługujemy się szeregiem różnic bardziej uszczegółowionych,szeregiem znaczeń terminu system prawa.Tak możemy wyróżnić: PO PIERWSZE POJĘCIE KONKRETNEGO SYSTEMU PRAWA.

SYSTEM PRAWA W ROZUMIENIU KONKRETNYM to ogół obowiązków,norm,czy przepisów prawa na jakimś terytorium państwa w określonym przedziale czasu.Posługując się tym pojęciem musimy uwzględnić odniesienie do pojęcia z jednej strony terytorium jakiegoś państwa,z drugiej strony odniesienia tego pojęcia do określonego przedziału czasu.Wiadomo jak liczne są związki pomiędzy prawem,a instytucją państwa.Związek ten wyraża się też w fakcie,że prawo obowiązuje w zasadzie na całym jego terytorium,z zastrzeżeniem wyjątków płynących z konstrukcji związku państwa(federacja,konfederacja) i z wyjątków przewidzianych w prawie międzynardowym.Posługując się pojęciem konkretnego systemu prawa musimy uwzględnić element czasu,gdyż inaczej twierdzenie prawdziwe nt.systemu prawa w czasie t₁ mogłoby okazac się twierdzieniem fałszywym w okresie późniejszym t₂.Musimy więc uwzględnić zmienność norm systemu,gdyż system w rozumieniu konkretnym jest systemem dynamicznym.Coraz to nowe normy zostają ustanawiane,nabierają mocy obowiązującej i wchodzą do systemu prawa podczas gdy inne normy w wyniku tzw.derogacji tracą moc obowiązującą i wypadają z systemu prawa.

PO DRUGIE:jednak terminu„system prawa” używamy w innych znaczeniach gdy wypowiadamy stwierdzenia np. nt.systemów prawnych państw feudalnych,czy sytemów prawnych tzw.państw wyznaniowych.Wtedy mamy do czynienia z pojęciem systemó prawa,które umownie możemy nazwać pojęciem tych systemów.W takim sposobie użycia terminu„system prawa”chodzi o pewna konstrukcję teoretytczną,gdzie chozi o normy wspólne,występujące w różnych,konkretnych systemach prawa państw tego samego typu.lub tez częściej w gre wchodza normy,które z jakiegoś punktu widzenia uznajemy za charakterystyczne.

PO TRZECIE:w innym znaczeniu używamy terminu„system prawa” różnicując pewne systemy biorąc pod uwagę tzw.podstawowe źródła prawa.Ten punkt widzenia prowadzi do przeciwstawienia systemów prawa stanowionego,w szczególności systemów prawa ustawowego,z jednej strony,z drugiej zaś strony systemów prawa precedensowego-zwanych systemami homologów.System prawa precedensowego obowiązuje w m.in.:Anglii,Irlandii,USA,Kanadzie,czy niektórych państach skandynawskich.

System prawa stanowionego,w szczególności prawa ustawowego można scharakteryzować w następujący sposób:w systemie tym normami hierarchicznie najwyższymi są normy zawarte w ustawie co wyjaśnia nazwę(pr.ustawowe);normy te są w wystarczjącym stopniu ogólne i abstrakcyne i pochodzą od najwyższego przedstawicielskiego organu władzy;w systemach tych nie istnieje prawnie wyznaczony rozdział kompetencji między organami tworzącymi i stosującymi prawo,a stosującymi prawo,ale nie tworzącymi go.

W podobny sposób możemy przestawić prawo precedensowe.W tym systemie prawo nie powstaje przez jego stanowienie,ale w toku orzecznictwa w praktyce stosowania prawa. Systemie precedensów źródłem prawa są decyzje sądowe będące precedensami,gdzie wyróżnia się tzw.„ratio decidenta”tj.normę ogólną będącą podstawą rozstrzygnięcia w sprawach okreśłonego typu,oraz tzw.„obiter dictat”-czyli te elementy orzecznictwa nie mające charakteru wiążącego i są związane z daną rozpatrywana sprawą.Obowiązuje także zasada „stare decisis”-stałości decyzji i rozstrzygnięcia precedensowego w odniesieniu do „ratio decidento”,chyba,że praktyka stosowania prawa zrywa z dotychczasową linią precedensu i wydaje nowe orzeczenie akceptowane przez inne sądy stające się precedensem nazywanym przypadkiem wprowadzającym.

W systemie prawa stanowionego organy stanowiące prawo,sięgają do prwa stanowionego,do różnych aktów normatywnych.Natomiast w systemie precedensowym nie ma prawa stanowionego,w związku z czym można soytać co stanowi podstawe rozpatrywania danej sprawy?Podstawą rozstrzygnięcia są właśnie orzezczenia zawarte w sprawach tego samego typu.

System precedensu jest oparty na funkcjonowaniu szeregu zasad m.in.takiej zasady,że precedens,rozstrzygnięcie w jakiejś sprawie wiąże sądy równorzędne i sądy niższej instancji.Ale czasem(ze wzgl.na potzrebą rozwoju prawa)jakiś sąd wydaje nowe rozstrzygnięcie powołując się,że stan faktyczny,który rozpatruje zasadniczo różni się od dotychczasowego stanu faktycznego stanowiącego podstawę jakiegos precedensu.Więc sąd wydaje nowe orzeczenie,które stanie się precedensem jeśli inne sądy równorzędne i sądy niższej instancji go zaakceptują.

W ten sposób system precedensowy rozwija się.Może to wydać się dziwne,że pomimo braku oficjalnych zbiorów prawa staowionego,czy nawet zbiorów precedensów,system ten funkcjonuje,mimo zasadniczych różnic,bardzo podobnie do systemu prawa stanowionego.Ale wspólcześnie tam gdzie obok siebie funkcjonują oba rodzaje daje się zauważyć proces wypierania precedensów przez prawo stanowione.Tam gdzie istniał system precedensu pojawia się regulacja ustawowa.No i tu jśli mówimy o przeciwstawieniu systemu prawa ustawowego jako stanowionego systemu prawa precedensowego to pokazujemy odmienność sposobu użycia terminu„system prawa”ze względu na to,co nazywa się źródłem prawa.

PO CZWATRE:w innym jeszcze znaczeniu używamy terminu„system prawa”gdy chodzi nam o normy,czy przepisy prawne należące do danej gałęzi prawa.Mówi się przecież o systemie prawa cywilnego,systemie prawa pracy itd.

HIERARCHICZNA BUDOWA SYSTEMU PRAWA:

Ten typ budowy omówimy w odniesieniu do systemów prawa ustawowego obowiązujących w państwach jednolitych(in.prostych)np.w Polsce,a nie w odniesieniu do państw np.federalnych,gdzie hierarchiczna budowa systemu prawa jest bardziej skomplikowana.

Wiemy już,że system prawa jest całością hierarchicznie zróżnicowaną w tym sensie,że da się wyodrębnić poszczególne szczeble tej hierarchicznej budowy.I tak w odniesienie\u do obowiązującego u nas systemu prawa można wyodrębnić następujące szczeble hierarchicznej struktury tego systemu posuwając się od aktów hierarchicznie najwyższych w stronę aktów hierarchicznie najniższych..Wyznaczenie hierarchii systemu parawa oparte jest na kryterium mocy prawnej aktów normatywnych.Stąd płynie wniosek,że różne akty normatywne mają różną moc prawną.

Pierwszym szczeblem hierarchicznej budowy systemu prawa jest szczebel ustawy zasadniczej-KONSTYTUCJA.Konstytucja jest aktem prawnym o najwyższej mocy prawnej-w myśl art.8 Konstytucji jest ona najwyższym prawem RP.

Drugim szczeblem hierarchicznej budowy systemu prawa jest szczebel aktów normatywnych rangi ustawy,nie będących Konstytucją.Zgodnie z art.81 Konstytucji do aktó normatywnych rangi ustawy,nie będących Konstytucją należą umowy międzynarodowe ratyfikowane przez prezydenta RP za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ,oraz ustawy tradycyjnie zwane ustawami zwykłymi.Atr.91,pkt.2 Konstytucji stanowi,że umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą,gdy ustawy tej nie da się pogodzić z umową.

Trzecim szczebliem hierarchicznej budowy systemy prawa są rozporządzenia będące rezultatem działalności prawotwórczej prezydenta,Rady Ministrów,premiera,Ministra kierującego działem administracji rządowej,a także KRRiTV.

Czwartym szczeblem hierarchicznej budowy naszego systemu prawa jest szczebel uchwał Rady Ministrów,oraz zarządzeń będących rezultatem działalności prawotwórczej przede wszystkim poszczególnych ministrów.

Trzeba zanaczyć,że nasz system prawa także pod rządami obecnej Konstytucji nie realizuje pełni teoretycznie rozwiniętej,klarownej w szczegółach tzw.koncepcji źródeł prawa przez co powstają wątpliwości,czy do systemu prawa należą tylko wymienione akty normatywne,czy też akty innego jeszcze rodzaju,np.wytyczne,czy pisma ogólne wydawane przez poszczególnych ministrów.Akty ostatniego rodzaju często nazywa się prawem powielaczowym.Nauka prawa stoi zgodnie na stanowisku,że wymienione akty nie stanowią części systemu prawa w żadnej mierze nie ogą ograniczać wolności i praw przyznawanych podmiotom prawa przez akty hierarchicznie wyższe.Akty tego rodzaju określa się mianem któ wyznaczjących struktury organizacyjne,zasady funkcjonowania jednostek podległych danemu ministrowi.

Z racji hierarchicznego zróżnicowania norm systemu między normami prawa zachodzą liczne zależności.Można je traktować jako sumę logiczną szeroko rozumianej relacji hierarchicznego zróżnicowania norm w systemie.Nas interesować będą stosunki zachodzące między normami bezpośrednio po sobie następującego szczebla.Np.stosunek zachodzący między ustawą,a rozporządzeniem wydanym na podstawie ustawy w celu jej wykonania.

Po pierwsze:norm/akty prawne hierarchicznie wyższe są rezultatem działalności prawotwórczej organów hierarchicznie wyższych w porównaniu do tych organów od których pochodzą normy/akty hierarchicznie niższe.Zależność ta ukazuje dodatnią korelację jaka zachodzi między hierarchią organów aparatu państwowego i hierarchią aktów normatywnych pochodzących od tych organów.Myśl tą można wyrazić:im wyższy hierarchicznie organ państwa,tym wyższa pozycja aktu normatywnego stanowionego w hierarchicznej strukturze sys.pr.

Po drugie:akty/normy hierarchicznie wyższe regulują sprawy o większej doniosłości porównując do spraw regulowanych przez normy hierarchicznie niższe.Zależność taka ma charakter względny w sensie uzależnienia od przyjętych kryteriów wartościowania znaczenia regulowanych spraw.Mówiąc o tym,że normy/akty hierarchicznie wyższe reguliją sprawy o większej doniosłości mamy na myśli ich doniosłość w jakimś szerokim społeczno-politycznym sensie.

Po trzecie:normy/akty hierarchicznie wyższe stanowią podstawę obowiązywania norm/aktów hierarchicznie niższych.Jeśli spełnione są wymogi praworządności w procesie tworzenia prawa to zawsze akt prawny powinien wskazywać podstawę swego obowiązywania przez powołanie aktu hierarchicznie wyższego na podstawie/w celu wykonania którego ten pierwszy został ustanowiony.

Po czwarte:jeżeli akty hierarchicznie wyższe stanowią podstawę obowiązywania aktów hierarchicznie niższych to prostą konsekwencją tej zależności jest stwierdzenie,że kty hierarchicznie niższe nie mogą derogować(ukrywać;pozbawiać mocy obowiązującej)norm szcebla wyższego.Akt hierarchicznie wyższy zawsze deroguje akt hierarchicznie niższy.Wzajemnie derogować się mogą akty prawne tego samego stopnia w hierarchii natomiast normatywnie jest wykluczona derogacja aktu hierarchicznie wyższego przez akt hierarchicznie niższy.Na podstawie tej zależności w przypadku sprzeczności między normami hierarchicznie wyższymi i normami hierarchicznie niższymi uznaje się nieobowiązywanie tych ostatnich.

Po piąte:normy/akty hierarchicznie wyższe mogą,ale nie muszą przesądzać norm hierarchicznie niższych.Tak ogólnie pojęta zależność między normami prawnymi róznych szczebli hierarchicznych obejmuje dwa typy hierarchicznego powiązania norm systemu,które Kelsen(twórca normatywizmu)przyjął za podstawę wyróżnienia:SYSTEMÓW STATYCZNYCH NORM i SYSTEMÓW DYNAMICZNYCH NORM.Dokonał on podziału wszelkich systemów norm,nie tylko norm prawnych,na systemy dwojakiego rodzaju:SYSTEMY STATYCZNE i SYSTEMY DYNAMICZNE,oparte na powiązaniach formalno-prawnych(stosunkach delegacji).

W systemach statycznych normy powiązane są zależnościami treściowymi,co oznacza,że norma hierarchicznie wyższa przesądza treść normy szczebla niższego.Zdaniem Kelsena takimi systemami statycznymi są systemy moralne/praw natury.

W systemach dynamicznych w/g Kelsena normy nie są powiązane ze sobą związkami treściowymi,więc normy hierarchicznie wyższe nie przesądzają treści norm szczebla niższego,stanowią jedynie podstawę obowiązywania aktów hierarchicznie niższych,gdy wkazane autorytety prawodawcze uczynią użytek z przyznanych im kompetencji tworzenia prawa.W systemach dynamicznych mamy do czynienia ze stosunkami delegacyjnymi,bo norma hierarchicznie wyższa deleguje organ państwa do ustanowienia norm niższcych nie przesądzając treści.

W spojrzeniu Kelsena na prawo,system prawny jest przykładem systemu dynamicznego.Można to przedstawić w formie schematu:

-N1 postanawia,że obowiązuje N2,ustanowiona przez autorytet prawodawczy A2

-N2 postanawia,że obowiązuje N3 ustanowiona przez A3,czyli

-Nn postanawia,że obowiązuje Nn-1 ustanowiona przez An-1

Schemat pokazuje rodzaj zależności między normami różnych szczebli hierarchicznych.Norma wyższa nie przesądza normy niższej lecz wyznacza kompetentny autorytet prawodawczy do ustalenia normy niższej dając jej tym samym podstawę prawną swego obowiązywania.Podstawą obowiązywania Nn jest norma z poprzedniego wiersza Nn-1 z wyjątkiem normy naczelnej.System dynmiczny dla swego powstania wymaga autorytetów prawodawczych,czyniących użytek z przyznanych im kompetencji.Jeśli tak opisany system norm miałby regulować nie tylko zachowania się normotwórcze,ale też innego rodzaju to w takim systemie musiałaby obowiązywać choćby jedna norma merytoryczna N0 wskazująca jak w określonych warunkach jej adresat powinien się zachować.Trudno wskazać system norm w pełni odpowiadający temu modelowi za wyjątkiem systemów sztucznych.

W analogiczny sposób można opisać statyczny system norm,posłużmy się schematem wg następujących formuł:

-N1 postanawia,że w warunkach W1,adresaci A1,powinni zachować się w sposób Z1

-N2 postanawia,że w warunkach W2,adresaci A2 powinni Z2

-Nn postanawia,że w warunkach Wn,adresaci tej normy powinni zachować się w wyznaczony przez nią sposób Zn

Jeśli tylko porządek cyfrowy wyznaczników zmiennych jest tego rodzaju,że zawsze zmienna z wyznacznikiem n-1(tj.zmienna z poprzedniego wiersza)jest bardziej ogólna od zmiennej z wyznacznikiem n.Oczywiście nie wszystkie wyznaczniki zmiennych muszą zmieniać się jednoczęsnie,jak to przedstawiono na schemacie.W systemie statycznym związek pomiędzy normą hierarhicznie wyższą,a hierarchicznie niższą jest w przybliżeniu tego rodzaju,co związek między twierdzeniem ogólnym,a szczegółowym w logice klasycznej.W systemie statycznym brak jest miejsca na aktywność normotwórczą-system nie rozwija się.Systemy tego rodzaju Kelsen nazwał systemami statycznymi,bo system ten jest dany z chwiląsformułowania normy naczelnej systemu,bo pozostałe normy tego systemu sa konkretyzacją treści normy naczelnej.

System statyczny i dynamiczny to pewne modele budowy systemów ze względu na rodzj hierarchicznego powiązania norm w systemie. W ujęciu Kelsena system prawa jest systemem dynamicznym,ale bliższa analiza systemu prawa pokazuje,że jest on systemem mieszanym statyczno-dynamicznym i można w nim wskazać zarówno elementy jednego i drugiego.W spojrzeniu szerszym w języku teoretyczno-prawnym możemy powiedzieć,że elementami systemu statycznego w systemie prawnym jest:

-zgodność obowiązywania norm

-obowiązywanie pewnych typów konsekwencji norm prawnych

Elementami systemu dynamicznego w systemie prawa są:

-formalne(systemowe)kryteria obowiązywania norm prawnych

-rzeczywiście mający miejsce w procesach tworzenia prawa kompetecyjno-delegacyjny charakter tych procesów;

Po szóste:norma hierarchicznie niższa powinna być rozumiana w sposób zgodny z normą hierarchicznie wyższą.Jest to powszechnie akceptowana dyrektywa interepretacyjna,więc zobowiązująca do takiej interpretacji norm niżych by były zgodne z treścią,celami i f-cją wyższych

SPRZECZNOŚCI NORM PRAWNYCH:

W językach związanych z prawem brak ściśle ustalonego znaczenia sprzezcności,więc posługujemy się tym terminem w sposób luźny.Trzeba zaznaczyć,że pojęcia sprzezcności norm prawnych nie podejmuje się w odniesieniu do jakiegoś systemu logiki normatywnej.

Zbliżenie pojęcia sprzeczności norm prawnych do pojęcia sprzeczności zdań w sensie logicznym można wyrazić następująco:jak wiemy w przypadku zdań sprzecznych(jedno jest negacja drugiego)np.:pada deszcz;nie jest tak,że pada deszcz,zgodnie z zasadą sprzeczności i prawem wyłączonego środka spośród dwóch zdań sprzecznych obydwa nie mogą być fałszywe/prawdziwe jednocześnie.Z dwóch zdań sprzecznych tylko jedno jest prawdziwe,a tylko jedno jest fałszywe.W przypadku sprzeczności norm prawnych nie uznaje się współoboiązywania norm sprzecznych co stanowi odpowiednik prawa sprzeczności,natomiast nie zawsze twierdzi się,że w przypadku norm sprzecznych jedna z norm jest norma prawa obowiązującego.

W koncepcjach teoretyczno-prawnych czasem wyrażany jest pogląd,że w przypadku sprzeczności norm obydwie normy tracą moc obowiązywania,więc brak jest odpowiednika prawa wyłączonego środka(„P”lub„nie P”)

Przypadki,kiedy w praktyce stosowania prawa mówimy o sprzecznościach normy prawnej:

Po pierwsze:neleży wyróżnić pojęcie treściowe(in.abstrakcyjne)sprzeczności norm prawnych.Nazwa pochodzi stąd,że dochodzi się do niej poprzez analizę treści dwóch norm.Przyjmijmyże dwie normy,których sprzeczność stwierdza się na podstawie analizy ich treści charakteryzują trzy zmienne(odpowiedniki hipotezy,dyspozycji i sankcji w strukturze 3-elementowej normy).Zmiennymi tymi są:W1,2;Z1,2;K1,2; wyznaczające warunki zachowania się sankcjonowanego,zachowanie się sankcjonowane i konsekwencje prawne przewidziane dla sytuacji zachowania niezgodnego z wyznaczonym przez normę.Powiemy,że dwie normy są treściowo sprzeczne,gdy:

-gdy normy te mają ten sam zakres zastosowania(gdy pomiędzy W1 i W zachodzi stosunek zamienności)

-gdy przynajmnij jeden z pozostałych elementów(Z,K)normy N1 jest sprzeczny z odpowiadającym mu elementem w normie N2,przy równej zakresowości elementu pozostałego.

Mówimy,że tu sprzeczność elementów można nazwać WYKLUCZANIEM SIĘ TYCH ELEMENTÓW w sensie stosunku wykluczania,o jakim mówi się między zakresami dwóch nazw niepustych w logice.

Przy przyjęciu takich założeń,normy N1 i N2 będą całkowicie sprzeczne w trzech typach sytuacji:

1.gdy Z1 jest sprzeczne z Z2,oraz gdy K1 jest sprzeczne z K2,co zapisujemy: Z₁≠Z₂ ^ K₁≠K₂

2.gdy Z1 jest równozakresowe z Z2,a K1 jest sprzeczne z K2,co zapisujemy: Z1=Z2 ^ K1≠K2

3.gdy zachodzi sytuacja odwrotna do poprzedniej,czyli Z1 jest sprzeczne z Z2,a K1 jest równozakresowe z K2: Z1≠Z2 ^ K1=K2

Wydaje się,że trzy podstawowe typy sytuacji wyczerpują zakres przypadków,w odniesieniu do których,w nauce prawa mówi się o całkowitej sprzeczności,czy niezgodności treściowej norm prawnych.

POJĘCIE TREŚCIOWEJ NIEZGODNOŚCI NORM PRAWNYCH WYMAGA ROZWINIĘCIA PRZEZ DOOKREŚLENIE KIEDY NORMY SĄ ZE SOBĄ SPRZECZNE, CZY TO Z1 I Z2,CZY TO K1 I K2

Można powiedzieć,że Z1 jest sprzeczne z Z2 w dwóch typach sytuacji:

1.gdy Z1 jest tym samym zachowaniem co Z2,ale Z1 to przedmiot nakazu,a Z2 to przedmiot uprawnienia,zwanego dozwoleniem i odwrotnie

2.gdy Z1 jest zaniechaniem Z2 przy tej samej modalności nakazu,albo zakazu

K1 i K2 są sprzeczne też w dwóch typach sytuacji:

1.gdy K1 wyznacza konsekwencję pozytywną(następstwa prawne w postaci sankcji bądź gratyfikacji,przewidzianych prawem w związku z powstaniem,pod zmianą jakiegoś stosunku prawnego),a K2 negatywną(brak rozumianych pozytywnych następstw spowodowanych tym,że określone zachowanie nie jest przedmiotem prawnego obowiązku,albo dozwolenia);

2.gdy K1 i K2 to różne konsekwencje pozytywne,więc gdy K1 jest określona przez negazję przynazwową K2 w zbiorze konsekwencji.

Tak więc normy sprzeczne treściowo na przykład i wtedy,gdy w odniesieniu do tych samych okoliczności i tych samych adresatów,jedna z tych norm wyznacza zachowanie będące przedmiotem nakazu,podczas gdy druga z tych norm zachowania tego w tychże okolicznościach zakazuje w dodatku pod rygorem różnych pozytywnych konsekwencji prawnych.

Analogicznie objaśniamy pojęcie treściowej niezgodności norm prawnych spełniając warunek drugi.

Pojęcie treściowej abstrakcyjnej niezgodności norm prawnych można zmodyfikować,by dało się mówić o częściowej niezgodności norm.

Modyfikacja ta polega na zastąpieniu warunku pierwszego przez warunek,że normy N1 i N2 posiadają wspólny zakres zastosowania,więc wspólną klasę wypadków,względem których są relewantne.Jest tak np.gdy między W1 i W2 zachodzi np.stosunek podrzędności,czy też gdy między W1 i W2 zachodzi stosunek krzyżowania się zakresów.Wyklucza się tylko tzw.stosunek wykluczania się zakresów między W1 i W2.Uchylamy stwierdzenie,że W1=W2. N1 i N2 są częściowo niezgodne,gdy odnoszą się do stanów faktycznych ich zastosowania,a jednocześnie W1≠W2.

Normy są częściowo niezgodne treściowo w tym sensie,że są niezgodne jedynie w odniesieniu do pewnych okoliczności adresata,które to okoliczności i którzy to adresaci należą do wspólnego zakresu zastosowania norm prawnych.W odniesieniu do pozostałych okoliczności wypadków,normy te nie będą częściowo ze sobą niezgodne.Ale tak rozumiane sprzeczności są bardzo rzadkie w prawie obowiązującym.

Słuszne przekonanie,że prawo jest pełne sprzecznoci jest ugruntowane przez występowanie w przepisach prawnych tzw.PRAKSEOLOGICZNYCH NIEZGODNOŚCI NORM PRAWNYCH.Dwie normy prawa są prakseologicznie niezgodne,gdy całkowicie lub częściowo,zależnie od struktury i celu,gdy realizacja stanu rzeczy,będącego celem jednej z tych norm,wyklucza realizację stanu rzeczy,wskazanego przez normę jako jej cel.Np.rozkazy dowódców walczących ze sobą stron,gdzie pierwszy zobowiązuje podwładnych do zdobycia tego wzgórza,które mają zdobyć żołnierze walczący także o jej zdobycie.Inny przykład to dwie normy,z których jedna zobowiązuje państwowe szkoły wyższe do masowego kształcenia studentów,a druga zabrania uruchamiania tam dodatkowych etatów dydaktycznych .

Normy prakseologicznie niezgodne nie muszą być treściowo niezgodne w sensie ustalonym powyżej,by być normami sprzecznymi.Przykładem takich norm mogą być normy skierowane do różnych adresatów,wyznaczające różne zachowania,które jedniak łącznie spełnione być nie mogą.

W lit.prawniczej obok pojęcia treściowej i prakseologicznej niezgodności norm prawnych czasami wprowadza się pojęcie KONFLIKTOWOŚCI NORM.Konfliktowość norm jest to odbicie norm treściowo niezgodnych,czy prakseologicznie niezgodnych,skierowanych do tego samego adresata na sferę jego motywacji.Można powiedzieć,że normy treściowo niezgodne są konfliktowe,gdy ten sam adresat tych norm nie jest w stanie łącznie ich spełnić,gdyż spełnienie jednej z nich jest naruszeniem drugiej i pociąga za sobą konsekwencje jej nieprzestrzegania.Przykładem tych norm są normy prakseologicznie niezgodne,gdzie pierwsza zobowiązuje studenta do stawienia się na egzamin z jakiegoś przedmiotu w określony dzień i o określonej godzinie,a druga zobowiązuje tego samego studenta do stawienia się na egzamin z innego przedmiotu w tym samym terminie co pierwszy.

Tak więc normy konfliktowe prowadzą do braku skuteczności motywacyjnej,jako,że ich spełnienie w określonym czasie jest niemożliwe.

PODZIAŁ SPRZECZNOŚCI NORM PRAWNYCH:

W nauce prawa w różny sposób dzieli się sprzeczności norm prawnych.Pierwszy podział to podział na:

-SPRZECZNOŚCI TECHNICZE

-SPRZECZNOŚCI POLITYCZNE

Podział ten jest oparty na kryterium źródła,skąd płyną sprzeczności,lub inaczej mówiąc,jest wyznaczony przez mechanizm ich powstania.

ŹRÓDŁEM SPRZECZNOŚCI TECHNICZNYCH są wady techniki prawodawczej.ŹRÓDŁEM SPRZECZNOŚCI POLITYCZNYCH są przesłanki natury politycznej decydujące o tym,że prawodawca celowo i świadomie wprowadza do systemu prawa sprzeczności.Sprzeczności techniczne powstają w procesie rozwoju zmian prawa obowiązującego przebiegające w skali masowej na różnych szczeblach w hierarchi organu aparatu państwowego.W ocenie czynników decydujących o prawoznawstwie prawo wymaga poprawiania.Poprawianie prawa powstaje w postaci powstawania nowych norm prawnych lub ewolucji starych.

Dowolny prawodawca ustanawiając nowe normy prawne i uchylając dotąd obowiązujące lub modyfikując nadal utrzymywane w normie,musi się liczyc z faktem,że wszelka modyfikacja nie przebiega w jakiejs próżni,a dokonując zmian prawa,prawodawca wprowadza nowe przepisy prawne w kodeks przepisów prawa już obowiązującego.Stąd istnieje zawsze potencjalna możliwość pojawienia się w prawie obowiązującym norm sprzecznych.Prawodawca stara si tego uniknąć przez ustalenie przepisów wprowadzających i przejściowych,jako ogólny/szczegółowy nadzór erogacyjny,licząc dodatkowo na przyjmowane w praktyce i nauce prawa tzw.REGUŁY KOLIZYJNE,służące do usuwania technicznych sprzeczności norm prawa.Gdy weźniemy pod uwagę ilość aktów normatywnych i wielość ośrodków dyspozycyjnych od których normy te pochodzą to występowanie sprzeczności norm prawnych wydaje się rzeczą nieuniknioną.

Wobec zachodzącej sprawności tradycyjnych sposobów kontroli zabezpieczjących przed sprzecznosciami,poszukuje się sposobów zapobiegania sprzecznościom norm prawnych w matematycznych i informatycznych analizach materiału normatywnego,zarówno w fazie „ex ante” jak i w fazie „ex post” procesu prawotwórstwa.Im mniej jest doskonała technika prawdodawcza i im większa fala materiału normatywnego płynie w jakimś czasie do organu,tworzącego je,tym trudniej zapewnić pożądany,wysoki stopień niesprzeczności prawa.

O ile źródłem sprzeczności technicznych są wady techniki prawodawczej i jej techniczna niedoskonałość,o tyle źródłem sprzeczności politycznych są racje natury politycznej;czasem ze względów politycznych prawodawca z całą świadomością wprowadza sprzeczności do systemu prawa.Przeważnie są to sprzeczności między normami różnych szczebli hierarchicznych.Przeciwstawienie sprzeczności technicznych i politycznych ma niewątpliwie walor poznawczy,bo pokazuje odmienne źródło powstawania,ale ma niewielką wartość operacyjną,bo w prawie każym przypadku można zastanawiac się nad tym,czy wystepująca w prawie sprzeczność to sprzeczność będąca skutkiem niedoskonałości techniki prawodawczej,czy też sprzeczność celowo wprowadzona do systemu.

Stąd sprzeczności norm prawnych powinny się dzielic na:

1.SPRZECZNOŚCI POZORNE- sprzeczności te usuwalne są przez praktykę stosowania prawa,lub poprzez posłużenie się regułami kolizyjnymi.

2.SPRZECZNOŚCI REALNE to takie sprzeczności,których praktyka stosownia prawa,ani nauka prawa nie są w stanie wyeliminować z systemu,ponieważ są właśnie sprzecznościami w prawie realnymi.

Podział sprzeczności norm na techniczne i polityczne-z jednej strony,oraz pozorne i realne-z drugiej strony,oparty jest za każdym razem na innym kryterium,co nie oznacza,by te kryteria nie wyznaczały tego samego zbioru sprzeczności norm.Sprzeczności techniczne to sprzeczności pozorne,a sprzeczności polityczne to sprzeczności realne.

Uznając sprzeczność norm N1 i N2 za sprzecznośc pozorną,wychodzi się z założenia,że sprzeczność ta istnieje tylko dlatego,że niezbyt dokładnie przeanalizowano zakresy ich obowiązywania lub ich treść i z treścią tą wiążące się zakresy i zastosowania.Sa to więc sprzeczności tylko na pierwszy rzut oka,sprzeczności sformułowań prawa,ale nie samego prawa.Dlatego organy stosujące prawo i nauka prawa starają się jemu służyć i przez to wykazują pozorne (ich) występowanie w prawie.

Sposobem usuwania technicznych sprzeczności norm prawnych są reguły kolizyjne,oraz wykładnia prawa,gdzie pozornie sprzecznym normom przypisze się takie znaczenie,przy którym właśnie sprzeczność nie zachodzi.

Nauka prawa spotyka takie sprzeczności w toku systematyzacji prawa obowiązującego,zaś praktyka stosowania prawa napotyka je przy poszukiwaniu podstawy prawnej decyzji stosowania prawa.

Część jednak występujących w prawie sprzeczności to sprzeczności realne,a to dotyczy sprzeczności politycznych.

Nauka prawa może badać przyczyny występowania tych sprzeczności,dostrzec i ocenić.Praktyka stosowania prawa może na nie zareagować podnosząc np.prawo niezgodności z Konstytucją,czy niezgodności z ustawą,ale i nauka i praktyka sprzeczności tych z systemu nie usuną.

ZASADY SYSTEMU PRAWA:

Określenia zasad systemu prawa posiada nie tylko doniosłość teoretyczną;odgrywają one podstawową rolę w procesach stosowania prawa i są często powoływane jako podstawa prawna w decyzji stosowania prawa.Więc,z punktu widzenia wymogów praworządności w procesach stosowania prawa,w szczególności w legalności decyzji stosowania prawa,nie jest obojętny sposób rozumienia wieloznacznego terminu „zasady systemu prawa”.W refleksji teoretyczno-prawnej termin „ogólne zasady prawa”,czy„zasady systemu prawa”używany jest w dwóch podstawowych i różnych znaczeniach,których przeciwstawienie sobie ma doniosłość teoretyczną,jak i praktyczną.

Terminu „zasada systemu prawa”używa się”:

PO PIERWSZE:dla oznaczenia normy prawa,o szczególnej doniosłości dla całego systemu prawa lub gałęzi prawa;względnie dla oznaczenia powszechnie uznawanej konsekwencji norm prawnych,nazywanych także konsekwencjami logicznymi,którym też przypisuje się charakter zasadniczy.

PO DRUGIE:reguły,która nie jest normą prawa obowiązującego,ani też nie stanowi powszechnie uznawanej konsekwencji grupy norm prawnych.

Dla przejrzystości dalszych rozważań wprowadźmy logiczne terminologiczne zróżnicowanie,nazywając reguły I rodzaju zasadami systemu prawa,a reguły II rodzaju postulatami systemu prawa.

Jeśli zasadą systemu prawa,w najprostszym ujęciu jest norma prawa obowiązującego o szczególnej doniosłości dla całęgo systemu prawa lub którejś z jego gałęzi,to spytajmy jakie kryteria decydują o podnoszeniu do godności zasad systemu prawa tylko niektórych norm prawnych.W orzecznictwie sądowym i nauce prawa przyjmowane są kryteria czterech rodzajów(kryteria decydujące o tym,że określona norma jest zasadą systemu prawa:)

1.miejsce normy w hierarchicznej strukturze systemu prawa

2.stosunek tej normy do innych norm,jako odpowiednik wynikania logicznego

3.miejsce normy w konstrukcji instytucji prawnej

4.rozmaitego rodzaju oceny społeczne.

Odnośnie pierwszego kryterium,wiemy,że system prawa jest całością hierarchicznie zróżnicowaną,a w ustaleniu zasad systemu prawa decydującą rolę odgrywają dwa szczeble hierarchiczne struktury systemu:SZCZEBEL USTAWY KONSTYTUCYJNY i SZCZEBEL USTAWY ZWYKŁY.

KONSTYTUCJA jest aktem prawnym szczególnego rodzaju,bo:jest aktem prawnym nakwyższej mocy prawnej,ma szczególną nazwę„ustawa konstytucyjna”,jest uchwalany i zmieniany w sposób szczególny,odnacza się szczególną treścią regulacji postanowień,określa podstawy ustroju gospodarczego i społecznego państwa,wyznacza podstawowe prawa i obowiązki obywateli,reguluje prawa i obowiązki wolności,wyznacza sposób powoływania i zakres kompetencji naczelnych organów władzy publicznej.

Ze względu na treść i wagę postanowień konstytucji powszechnie przyjmuje się,że przepisy w niej zawarte to zasady systemu prawa.

Przepisy zawarte w Konstytucji pełnią na zewnątrz rolę kierunkową i powinny być rozwijane w procesach tworzenia prawa na niższyc szczeblach hierarchii systemu prawa.Można zastanawiać się nad tym,czy wszystkie przepisy zawarte w Konstytucji to zasady systemu prawa,czy też są nimi tylko niektóre z nich.Takie spojrzenie na normy i przepisy kostytucyjne może prowadzić do wyodrębnienia:PRZEPISÓW RELATYWNIE NIEZMIENNYCH i PRZEPISÓW RELATYWNIE ZMIENNYCH.

Przepisy relatywnie niezmienne to postanowienia Konstytucji,których zmiana dla istniejącego ustroju byłaby możliwa tylko w tym kierunku,tzn.w kierunku rozwijania,czy wzmacniania treści,albo pogłębiania.

Przepisy relatywnie niezmienne to przepisy zawarte w Kostytucji,których zmiana jest możliwa w ramach danego ustroju(np.te przepisy Konstytucji regulujące sposób powoływania,czy zakres kompetencji któregoś z naczelych organów władzy.

Zróznicowanie takie nie odgrywa większej roli w określaniu zasad systemu prawa tak przez nazwę prawa,jak i przez praktykę stosowania.

WYODRĘBNIENIE ZASAD SYSTEMU PRAWA SPOŚRÓD NORM ZAWARTYCH W USTAWACH NIEKONSTYTUCYJNYCH (ZWYKŁYCH) OPIERA SIĘ NA KRYTERIACH FORMALNYCH I KRYTERIACH MERYTORYCZNYCH.Tak np.umieszczenia normy w kodeksie,więc ustawy regulującej podstawowe działy prawa,w odniesieniu do innych norm zawartch w aktach prawnych znanej gałęzi prawa nie będącymi kodeksami.

Wyodrębnienie zasad systemu prawa spośród norm zawartych w ustawie może opierać się na systematyce wewnętrznej aktu prawnego,bo czasem prawodawca wyodrębnia pewne przepisy jako właśnie zasady ogólne tego,czy innego aktu normatywnego.Wyodrębnianie zasad systemu prawa z norm ustawowych może też opierać się na kryterium merytorycznym związanym z przeciwstawieniem lex generalis i lex specialis,co nie czyni wobec skomplikowanego charakteru stosunku i zadania,na które prawodawca oddziałuje z płynącej stąd potrzeby różnicowania sposobu tego oddziaływania.

Drugie kryterium oceny wyznaczające szczególną rangę doniosłą normy prawnej jest kryterium zwane stosunkiem normy do innych norm,jako odpowiednik wynikania logicznego.Musimy pamiętać,że nie zawsze zasada systemu prawa jest „expressis verbis”(dobitnie,wyraźnie),czyli wprost wyrażona w postaci określonej normy prawnej.Czasem do jej sformułowania,uznania jej mocy obowiązującej dochodzimy w drodze uogólnienia treści szeregów przepisów prawnych,dl których jest ona wspólną racją.Np.załóżmy,że w prawie obowiązującym nie jest wprost uregulowana tzw.zasada domniemania niewinności oskarżonego;gdyby tak było to i tak moglibyśmy powiedzieć,że zasadą procesu karnego jest zasada domniemania niewinności gdyż jej realizacja przewija się w sformułowaniu szeregu różnych przepisów kodeksu postępowania karnego.Do jej sformułowania,jako wspólnej racji,w drodze uogólnienia,w treści tych przepisów prawnych będących świadectwem realizacj prawnych zasady domniemania niewinności oskarżonego.{Mamy normę N,zwaną zasadą,bo stanowi ona wspólną rację dla szeregu różnych przepisów prawnych:P1,P2...Pn,ale mówimy,że proces dojścia do sformułowania tej normy w ramach prawa obowiązującego jest w stosunku odwrotnym,tj.my analizując treść różnych przepisó prawnych mamy prawo powiedzieć,że tylko zewnętrzno-logiczną jest norma N,będąca ich sumą racji.Natomiast jak charakteryzujemy pojęcie zasady systemu prawa w ogóle to zasadą systemu prawa jest norma,z której wynikają inne normy.Możemy powiedzieć,że racją jest norma N,a następstwem przepisy P1,P2..Pn będących przejawem realizacji,konkretyzując,tamtych norm,ale możemy odwrócić zagadnienie i powiedzieć,że racją są właśnie te przepisy,a ich następstwo stanowi norma N.

Jeżeli jest słabo dookreślone pojęcie konsekwencji logicznej norm prawnych i przepisów prawa to czy taka zasada jest wyrażona w przepisach tej gałęzi prawa.Ale tzn.,że jest normą prawa obowiązującego.Dlaczego tak się dzieje?Bo w przeciwieństwie do pojęcia racji następstwa norm logicznych mówienie o logicznych konsekwencjach normy prawnej,mówienie o tym,że z jakichś przepisów prawnych wynika jakaś norma prawna,jest swoistym przybliżeniem.

Możemy powiedzieć,że zasadą jakiejs gałęzi prawa,czy systemu prawa będzie taka norma,która nie jest wprost wyrażona w postaci określonego przepsiu prawa,ale w niewątpliwy sposó z tych przepisów wynika.To co wynika/nie wynika może być przedmiotem kontrowersji.Niektórzy zastanawiają się więc co tu z czego wynika lub nie wynika?To nie jest słabością nauki prawa to,że my nie potrafimy dobrze określić pojęcia logicznych konsekwencji,potrafimy je wyznaczyć na gruncie pewnych systemów logiki norm,ale one nie przystają do prawa obowiązującego w praktyce stosowania prawa.Jest to problem ogólny dla wszelkiego typów norm.Mówiąc o logicznych konsekwencjach norm,o wynikaniu norm z norm,w takim obiegowym znaczeniu,nadużywamy zwykle tego pojęcia.Ta zasada domniemania niewinności oskarżonego jest wyrażona wprost w Konstytucji,w naszych powyższych wywodach potraktowaliśmy ją z pewnym przybliżeniem,by zrozumieć lepiej problem pojęcia zasad prawa.}

Trzecim kryterium oceny zasadniczego charakteru norm jest miejsce norm w ramach instytucji prawnej.Nauka prawa wyodrębnia wśród przepisów tworzących instytucję prawną przepisy regulujące jej elementy podmiotowo-przedmiotowo istotne oraz przepisy reguljące kwestie,które w ramach instytucji prawnych takiego charakteru nie mają.W odniesieniu do czynności prawnych,mówi się wtedy o czynnikach podmiotowo-przedmiotowo istotnych oraz o czynnikach nie mających takiego istotnego znaczenia.

Dodoajmy jeszcze,że termin „instytucja prawna”w językach związanych z prawem używany jest przeważnie dla oznaczenia przepisów prawnych wyodrębnionych w funkcjonalną całość przez to,że w stopniu praktycznie wystarczającym oraz jednolicie regulują jakieś typy stosunków społecznych.W tym znaczeniu np.w Konstytucji czynów niedozwolonych,rozbudowanej w kodeksie cywilnym,a także o instytucji prawnej w pisemnej formie testamentu,uregulowanej w jednym tylko z argumentów prawa spadkowego.

Czwartym kryterium oceny zasadniczego charakteru normy są rozmaitego rodzaju oceny i wartości społeczne takie jak wartości moralne,ekonomiczne,polityczne itd.Zasady systemu prawa jako normy prawa obowiązującego lub ich powszechnie uznawane konsekwencje trzeba zdecydowanie przeciwstawić tzw.postulatom systemu prawa.

Postulaty systemu prawa najprościej jest określić negatywnie jako reguły,które nie są normami prawa obowiązującego,ani tez nie są normami jako konsekwencje logiczne norm EXPLICTE ustanowionych przez prawodawcę.Te postulaty systemu prawa to reguły wyznaczające pewne ideały społeczne,które prawo powinno realizować.

Przeciwstawienie zasad i postulatów systemu prawa to przeciwstawienie LEX LEGAL i LEX PERENDA,a wieć prawa obowiązującego i prawa postulowanego.Ponieważ przeciwstawienie to odgrywa istotna rolę dla legalności procesu stosowania prawa,a nie jest ani w nauce ani w orzecznictwie wyraźnie do końca przeprowadzane można sformułować dezyderat w postaci następującej reguły,której przestrzeganie ułatwia kontrolę powoływania zasad systemu prawa to powinien wskazać konkretny przepis,który zasadę ta formułuje lub wskazać grupę przepisów prawa z których w sposób nie budzący wątpliwości zasada ta wynika.

ZUPEŁNOŚĆ SYSTEMU PRAWA:

W przeciwieństwie do postulatów niesprzeczności prawa,postulat w zupełności systemu prawa nie jest powszechnie akceptowanyPoglądy nt.tego czy system prawa powinien być/jest zupełny zależą w pierwszej kolejności od AKCEPTOWANIA TZW.IDEOLOGII STOSOWANIA PRAWA,oraz WIĄŻĄ SIĘ Z PRZYJMOWANYMI KONSTRUKCJAMI ZUPEŁNOŚCI SYSTEMU PRAWA.

Ideologia swobodnej decyzji sędziowskiej postuluje niezupełność systemu prawa widząc w niej narzędzie dostosowywania prawa do potrzeb szeroko rozumianego życia.

Ideologia związanej decyzji sędziowskiej postuluje zupełność systemu prawa i nie występowanie w prawie tzw.luk prawa.

Wyodrębniamy trzy pojęcia,trzy rodzaje zupełności systemu prawa i powiązane z nimi konstrukcje teoretyczne:

1.ZUPEŁNOŚĆ OBOWIĄZYWANIA

2.ZUPEŁNOŚĆ KWALIFIKACYJNA

3.ZUPEŁNOŚĆ PROCEDURALNA

Ad.1 System prawa jest zupełny w sensie zupełności obowiązywania jeżeli o dowolnej normie można rozstrzygnąć czy należy ona,czy nie do tego systemu.Temu rozumieniu odpowiada konstrukcja teoretyczna zw.NORMĄ ZAMYKAJĄCĄ SYSTEM.Wyznacza ona zakres norm,należących do systemu przez sformułowanie warunków jakie norma winna spełniać by być normą tego systemu-w nim obowiązującą.Dla systemu prawa jako systemu dynamicznego normę zamykającą system można sformułować jako regułę o treści:do systemu S należą tylko te normy,które zostały ustanowione zgodnie z normami tego systemu,nabyły i nie utraciły mocy obowiązującej.Tak sformułowana norma zamykająca system wyznacza czy system prawa jest postrzegany jako system dynamiczny,ale nie wystarcza by brać pod uwagę także powiązania treściowe norm w systemie prawa.

AD.2 Zupełność kwalifikacyjna(materialna),dotyczy ona stosunku między dowolnym zachowaniem,a normami systemu.Ponieważ ze względu na normy danego systemu zachowania możemy kwalifikować biorąc pod uwagę bądź to tzw.MODALNOŚCI NORMATYWNE ZAKAZU,NAKAZU,bądź TYPY KONSEKWENCJI WIĄZANYCH PRZEZ PRAWO Z ZACHOWANIAMI.Można wyodrębnić dwa sposoby rozumienia w zupełności kwalifikacyjnej nazywając je:MODALNOŚCIOWĄ ZUPEŁNOŚCIĄ KWALIFIKACYJNĄ i KONSEKWENCYJNĄ ZUPEŁNOŚCIĄ KWALIFIKACYJNĄ.

System prawa jest zupełny w sensie modalnościowej zupełności kwalifikacyjnej gdy dowolne zachowanie posiada w normach tego systemu kwalifikację prawną,a więc ze względu na normy tego systemu jest przedmiotem obowiązku(nakazu/zakazu),albo jest przedmiotem uprawnienia,lub jest prawnie indyferentne.

System prawa jest zupełny w rozumieniu konsekwencyjnej zupełności kwalifikacyjnej gdy dowolne zachowanie pociąga ze względu na normy systemu,albo tzw.konsekwencje pozytywne(następstwa prawa w skutek wygaśnięcia stos.prawnego),albo negatywne(brak tak rozumianych następstw prawnych).

Zupełność kwalifikacyjna wiąże się z konstrukcją teoretyczną,zwaną KONSTRUKCJĄ OGÓLNEJ NORMY WYŁĄCZAJĄCEJ.Jeśli indyferencję prawną uznamy za rodzaj modalności prawnej to ogólną regułę wyłączjącą możemy sformułować następująco:dowolne zachowanie się„x”-nie będące przedmiotem obowiązku,albo uprawnienia jest prawnie indyferentne.Analogicznie mając na względzie konsekwencyjną zupełność kwalifikacyjną powiemy,że dowolne zachowanie ze względu na normy systemu pociąga za sobą albo konsekwencje pozytywne,albo konsekwencje negatywne.

AD.3 Zupełność proceduralna(decyzji).System prawa jest zupełny w sensie zupełności proceduralnej,gdy kompetentne organy państwa,powołane do stosowania prawa powinny i mogą rozstrzygnąć każdą należycie wniesioną sprawę.Komstrukcję teoretyczną tak rozumianej zupełności jest NORMA GENERALNEGO NAKAZU ROZSTRZYGANIA.Czasem jest ona wprost sformułowana w prawie,czasem da się wywieść z obowiązujących przepisów prawa,a niekiedy przyjmowana jest tylko jako konstrukcja normatywna ideologii stsowania prawa.Przykładem tej normy jest sformułowanie art.1 szwajcarskiego kodeksu postępowania cywilnego,wyraźnie postanawiającego,że sędzia nie mże odmówić rozstrzygnięcia,bo w przeciwnym razie będzie uznany winnym odmowy wymiaru sprawiedliwości.Normę generalnego zakazu możemy sformułować uogólniając jako regułę o treści:kompetentny organ państwa powinien rozstrzygnąć w każdej należycie wniesionej sprawie zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa.

Wszytskie trzy wymienione rodzaje zupełności stawiają nieco inne zagadnienia teoretyczne i praktyczne.Zupełność obowiązywania założona jest w koncepcji prawa jako systemu i trudno byłoby mówić w ogóle o systemie prawa bez sformułowania normy zamykającej system.Norma zamykająca system w terminologii logicznej wyznacza zbiór elementów przez podanie charakterystyki elementów ten zbiór tworzących.Zupełności systemu prawa jako zupełności obowiązywania jak i pojęcie zupełności kwalifikacyjnej to pewne typy idealne oparte na zespole cech nie przysługujący konkretnym systemom prawnym.O tym,że prawo obowiązuje nie zawsze jest zupełne w rozumieniu zupełności obowiązywania wymownie świadczą negatywne ustalenia instytucji powołanych do badania zgodności norm hierarchicznie niższych z wyższymi,w świetle których dotychczas obowiązujące i stosowane przepisy prawa uznaje się za niobowiązujące,bo niezgodne z innymi normami prawa.Zupełność kwalifikacyjna jest przedmiotem sporu,którego wyraze są dyskusje poświęcone lukom prawa.Dowodem braku zupełności kwalifikacyjnej prawa obowiązującego mogą być sprzeczne żądania stron procesowych,żądanie skazania i żądanie uniewinnienia oskarżonego,uwzględnienia/oddalenia powództwa,bo prawo obowiązujące nie jest typem idealnym.Występowanie luk prawnych to negacja wyznaczona przez prawo kwalifikacją modalnościową lub konsekwencyjną zachowań.Gdy chodzi o zupełność kwalifikacyjną to jest ona niezależna od zupełności proceduralnej.W przypadku systemu prawa,gdzie obowiązuje norma generalnego zakazu rozstrzygania wskazująca do jakich pozaprawnych źródeł np.moralności sprawiedliwości ma się odwołać organ stosujący prawo,gdy prawo nie daje wystarczających wskazówek do rozstrzygnięcia.System taki byłby zupełny w sensie zupełności proceduralnej i otwarcie przewidywałby jego niezupełność kwalifikacyjną.

LUKI W PRAWIE:

Zagadnienie to wiąże się z zagadnieniem zupełności prawnych.System prawa jest zupełny gdy nie występują w nim luki,a niezupełny gdy one się w tym systemie znajdują.Bardzo rzadko rozważa się problematykę luk prawa w nawiązaniu do koncepcji zupełności systemu prawa,a przeważnie rozważania te nie idą ze sobą w parze, prowadzone są z rozmachem znacznie większym w sporach o luki prawne niż w sporach o zupełność systemu prawa.Dokonajmy więc przeglądu podstawowych stanowisk w sporze o luki prawa wydobywając te lub inne przesłanki na których opierają się twierdzenia o występowaniu luk prawa.

PO PIERWSZE:z rezerwą trzeba się odnieść do poglądów wysuwających koncepcję tzw.OCENIAJĄCYCH LUK PRAWA.Okazuje się,że nie są one lukami występującymi w obrębie prawa obowiązującego wewnątrz systemu prawa,a są to postulaty zmian prawa polegające na tym,by prawo z jakimiś zachowaniami wiązało konsekwencję pozytywną w miejsce wyznaczonych przez prawo konsekwencji negatywnych,lub przeciwnie,by z pewnymi zachowaniami,z którymi wiąże pozytywne konsekwencje prawne wiązało konsekwencje negatywne lub innego rodzaju kosekwencje pozytywne.Czasem dokonuje się podziału oceniających luk prawa biorąc pod uwagę treść postulatów zmian prawa obowiązującego.Wyróżniamy wtedy luki PREATER LEGEM-LUKI POZAPRAWNE,ZWANE TEŻ EXTRA LEGEM,oraz luki CONTRA LEGEM-LUKI PRZECIWPRAWNE.

Luka preater legem-luka pozaprawna jest postulatem by prawo wiązało z pewnym zachowaniem pozytywne konsekwencje prawne,wyznaczając dla niego konsekwencje negatywne.

Luka contra legem-luka przeciwprawna(negatywna ocena faktu)jest postulatem zmiany treści prawa obowiązującego by prawo wyznaczało konsekwencje negatywne,lub inne konsekwencje pozytywne w miejsce dotychczasowych pozytywnych konsekwencji prawnych.

Oceniające luki prawa jako luki preater i contra legem są niezgodnością między jakimś wzorcem regulacji prawnej,a prawem obowiązującym.Jedynie przez to,że porównuje się treść prawa obowiązującego da założonego wzorca regulacji prawa stwierdza się w tym pierwszym występowanie luk prawa.Jeśli tak to można stwierdzić,że właściwie teoretyczna dyskusja nad oceniającymi lukami prawa jest bezprzedmiotowa,bo nie są to luki wewnątrz prawa obowiązującego.

PO DRUGIE:nie sposób nie zachować rezerwy wobec twierdzenia o występowaniu w prawie luk zwanych INTRA LEGEM,lukami wewnątrzprawnymi.Są to pewne sposoby sformułowania normy prawnej polegające na tym,że norma zawiera w swym sformułowaniu wyrażenia oceniające lub inne wyrażenia o niewyraźnej treści.Przykładem tego typu luk są przepisy prawne odsyłające pozasystemowo,np.do reguł moralnych,czy te sformułowania tekstu prawnego,gdzie występują wyrażenia oceniające,takie jak:„niskie pobudki działań sprawców”,czy„złośliwe uchylanie się od ciążącego obowiązku”.Czasem do luk intra legem zalicza się sformułowania normy wyraźnie opisowej,której znaczenie nie jest jednak jasne,wymaga ono wykładni prawa.Przez dedukcję do absurdu za lukę w prawie należałoby uznać każdy pzypadek wykładni prawa,której jednak rola jest inna niż wypełnianie tak rozumianej luki prawa.przypadek gdy norma jest niejasna,wątpliwa usuwana za pomocą prawniczych dyrektyw interpretacyjnych.Ten sposób rozumienia terminu luka prawna wyraźnie odbiega od pozostałych sposobów rozumienia tego terminu i teoretycznie jest mało przydatny.

PO TRZECIE:przy sprzeczności luk prawnych w literaturze prawniczej można się spotkać z koncepcją tzw.LUKI LOGICZNEJ-LUKI PRZEZ PRZECIWIEŃSTWO.Twierdzi się,że luki w prawie mogą występować w wyniku nadmiaru regulacji prawnej,sprzecznych dyrektyw ustawowych.U prof.Ziembińskiego luka logiczna polega na tym,że teoretycznie możłiwe jest by w danym systemie prawa obowiązywały dwie normy,z których jedna w danych okolicznościach nakazywałaby czynić to co druga w tych samych okolicznościach zakazywałaby.Czyn,którego te normy dotyczą nie byłby prawnie indyferentny,a jednocześnie brak byłoby rozstrzygnięcia czy jest to czyn nakazany,czy zakazany.Przypadek luki logicznej wyraźnie pokazuje,że lukami prawa są też przypadki sprzeczności norm prawnych.Uznanie,że sprzeczność norm prawnych prowadzi do luki prawa opiera się na dyskusyjnym założeniu,że dwie normy sprzeczne znoszą się wzajemnie-tak jak w matematyce „+”z„-”.Jedynie przy przyjęciu założenia,że w przypadku sprzeczności norm prawnych obydwie tracą moc obowiązującą,w miejsce regulacji prawnej pojawia się luka.Zaznaczmy,że współcześnie nie uważa się przypadku sprzeczności norm prawnych za przypadek luki prawa i odrzuca się założenie o nieobowiązywaniu obydwu sprzecznych ze sobą norm.Przeciwnie zaleca się stosowanie różnych środków prowadząych do stwierdzenia,że jedna tylko spośród norm sprzecznych nie ma mocy obowiązującej.

PO CZWARTE:w dyskusji prawniczej najwięcej uwagi poświęcono zagadnieniom tzw.TECHNICZNYCH LUK PRAWA.Występuje ona w prawie wtedy,gdy wprawdzie jakaś instytucja została uregulowana,ale brak jest regulacji jakiegoś elementu tej instytucji.Luka techniczna to swego rodzaju sprzeczność między rozstrzygnięciem pozytywnym,a negatywnym.Fakt uregulowania przez prawodawcę jakiejś instytucji prawnej nakazuje wiązać z faktami należącymi do akresu jej zastosowania konnsekwencje pozytywne,podczas gdy brak regulacji jedynie jakiegoś elementu tej instytucji powoduje możliwość orzeczenia jedynie konsekwencji negatywnych.Według przekonań wielu autorów właśnie przypadki luk technicznych prawa są przypadkami w pełni zasługującymi na zainteresowanie pod względem teoretycznym,bo tutaj stwierdza się występowanie luk prawnych w sposób opisowy,a nie w sposób oceniający.Ten opisowy sposób stwierdzania luk prawnych maił zaświadczać o ich rzeczywistym występowaniu w prawie obowiązującym.W odniesieniu do technicznych luk prawa niektórzy podnoszą zarzut,że i luki techniczne prawa nie są lukami,które stwierdza się w sposób opisowy wolny od watrościowania prawa,bo termin instytucja prawna jest terminem mało sprecyzowanym i zawsze można mieć wątpliwość czy chodzi tu tylko o brak regulacji pewnego elementu instytucji prawnej,czy też jest to po prostu przypadek przez prawo uregulowany,a prawo nie reguluje wszystkich zachowań.

Na zakończenie tego poglądu trzeba wspomnieć o LUCE REGULACYJNEJ PRAWA-SWOISTEJ LUCE PRAWA .Występuje ona wtedy,gdy brak jest normy prawnej,która powinna zostać ustanowiona zgodnie z normami prawa obowiązującego.Dla stwierdzenia takiej luki prawnej wystarczy rozumienie normy prawnej obligującej do ustanowienia innych norm prawnych i stwierdzenie braku aktu normatywnego wykonawczego.Np.ukazuje się ustawa,ale brak jest przepisów wykonawczych do niej i w rzeczywistości jest ona bezużyteczna-jest to przypadek luki realizacyjnej.

PO PIĄTE:luka to brak norm prawnych mających być ustalonymi na podstawie obowiązujących norm prawnych-brak przepisów wykonawczych,względnia prawa obowiązjącego-sprzeczność realizacyjna prawa lub niekonsekwencja.

Widzimy zatem,że zwolennikomluk chodzi o zagadnienia różne;czasami luką prawną nazywa się postulat zmiany treści prawa obowiązującego ferowany w następstwie negatywnej oceny faktów;czasem są to przypadki sprzeczności norm prawnych;czasem zagadnienia wykładni prawa.Ten pluralizm konstrukcji luk prawa musi zniechęcać naukę prawa i być może doprowadzi do wyrugowania pojęcia luk prawa jako teoreycznego pojęcia prawoznawstwa,chyba że zagadnienie luk prawa zostanie ściślej powiązane z problematyką zupełności systemów prawa.

STOSOWANIE PRAWA:

Termin ten stosujemy w wąskim i szerokim rozumieniu.W szerokim rozumieniu polega on na ustaleniu konsekwencji prawnych faktów wyróżnionych przez prawo na podstawie obowiązujących norm prawnych;w tym szerokim rozumieniu mówimy nie tylko w odniesieniu do działalności organów państwa powołanych do stosowania prawa,ale też w odniesieniu do osób fizycznych,czy prawnych,określające na podstawie obowiązujących przepisów jako strony czynności prawnej swoje prawa i obowiązki,oraz konsekwencje naruszenia obowiązków.My jednak bierzemy pod lupę znaczenie tego terminu w wąskim znaczeniu-jest to proces polegający na wiążącym dla określonych przedmiotów ustalaniu przez organ państwa konsekwencji pozytywnych/negatywnych faktów relewantnych prawnie.Ustalanie tych konsekwencji następuje na podstawie stosownej normy prawnej wyznaczającą je i przybierającą postać normy jednostkowo konkretnej.

Ze stosowaniem prawa mamy do czynienia nie tylko gdy zostały naruszone postanowienia jakiejś normy,ale też gdy chodzi o ustalenie czyjegoś prawa(np.:do spadku)lub gdy chodzi o ustalenie powstania,zmiany lub wygaśnięcia jakiegoś stosunku prawnego.O stosowaniu prawa mówimy w nawiązaniu do systemów prawa ustawowego,których stosowane normy są normami w dostatecznym stopniu ogólnymi i abstrakcyjnymi,gdzie istnieje prawnie wyznaczony rozdział kompetencji między organy tworzące prawo i stosujące prawo,gdzie organy powołane do stosowania prawa,nie tworzące tego prawa.

Zagadnienie stosowania prawa przedstawmy za pomocą teoretycznego(decyzyjnego) modelu stosowania prawa.Jest on zobrazowaniem czynności jakie organ stosujący prawo w procesie tym dokonuje.Nie jest to rekonstrukcja procesów psychicznych sędziego,czy innego podmiotu stosującego prawo,ale uporządkowany w konwencjonalny sposób zespół zagadnień jakie organ stosujący prawo musi podjąć i rozstrzygnąć,by uzasadnić wyniki do jakich doszedł w procesie stosowania prawa.Ten konwencjonalny,umowny charakter teoretycznego modelu stosowania prawa ma charakter względny i zależy w pierwszej kolejności od tego na jakie zagadnienia chcemy za pomocą modelu zwrócić uwagę.Można twierdzić,wbrew modelowi,że proces nie rozpoczyna się od ustalenia jaka norma obowiązuje dla rozstrzyganego przypadku,lecz od stwierdzenia zaistnienia faktu prawnego.Teoretyczny model procesu stosowania prawa przy uwzględnieniu wszystkich poczynionych tu zastrzeżeń i uwarunkowań przedstawia się następująco(stosowanie prawa składa się z etapów):

• Ustalenie jaka norma obowiązuje dla rozstrzyganego przypadku

• Ustalenie jej znaczenia w stopniu wystarczającym do potrzeb rozstrzygnięcia

• Uznanie faktu za udowodniony na podstawie materiału dowodowego i przyjętej teorii dowodu,ujęcie stanu faktycznego w terminach/języku stosowanej normy prawnej

• Tzw. subsunkcja faktu przez normę,czyli podciąganie faktu uznanego za udowodniony pod stosowaną normę

• Wyznaczenie konsekwencji prawnych faktu

PIERWSZYM ETAPEM jest ustalenie normy obowiązującej dla rozstrzyganego przypadku.Ustalenie to zakłada:

• Ustalenie,że jest to norma prawa obowiązującego

• Stwierdzenie jej zastosowalności do rozstrzyganego przypadku

Ustalenie,że norma jest/nie jest wyznaczoną przez reguły prawa obowiązującego nie sprawia więksszych trudności,gdy norma została ustanowiona w sposób przewidziany przez normy systemu,weszłą w życie i nie została formalnie derogowana.Ale ustalenie to nie ma charakteru mechanicznego w przypadku derogacji dorozumianej,gdy uchyla się moc obowiązującą jednej ze sprzecznych norm przez posłużenie się regułami kolizyjnymi,w szczególności przez posłużenie się kryterium merytorycznym,którego użycie wymaga ustalenia stosunku lex generalis-lex specialis co może byś przedmiotem wykładni prawa.

W procesie stosowania prawa organ stosujący prawo np.:sąd ma możliwości zastosowania jednej tylko normy prawnej,tej tylko,która reguluje rozstrzygany przypadek.Czasem jednak organ stosujący prawo musi dokonać wyboru z różnych norm prawnych nasuwających się jako alternatywa prawnej podstawy rozstrzygnięcia.Typowym tego przykładem jest tzw.zbieg przepisów w prawie karnym,gdy dany czyn przestępczy wypełnia znamiona przestępstw określonych w różnych przepisach prawa karnego.

DRUGIM ETAPEM procesu stosowania prawa jest sprecyzowanie znaczenia norm w stopniu wystarczającym do potrzeb rozstrzygającego.Znaczeniem normy uznawanym za wystarczjące jest albo BEZPOŚREDNIE ROZUMIENIE NORMY PRAWNEJ lub ZNACZENIE NORMY USTALONEJ W DRODZE WYKŁADNI PRAWA ZWANE ZNACZENIEM INTERPRETACYJNYM oznaczającym,że organ stosujący prawo poprzestaje na bezpośrednim rozumieniu normy gdy wystarcza ono do określenia pozytywnych/negatywnych konsekwencji prawnych faktu o którym orzeka.To bezpośrednie rozumienie normy wystarcza gdy organ nie ma wątpliwości,że rozważany przypadek jest bezspornie należący do zakresu stosowania normy.Nie zawsze to bezpośrednie rozumienie prawa oparte na znajomości języka wystarcza,bo organ stosujący prawo ma wątpliwości czy sytuacja rozstrzygana należy/nie należy do zakresu stosowania normy.Wątpliwość może być uwarunkowana szeregiem czynników.Mogą występować wyrażenia/terminy w nieostrym zakresie/treści.Poddaje tę wątpliwość czy fakt F jest desygnatem określonej normy.Usuwa je organ w drodze wykładni prawa polegającej na posłużeniu się prawniczymi dyrektywami,tzw.DYREKTYWAMI INTERPRETACYJNYMI,których rodzaje wyznaczane są przez 3 konteksty interpretacyjne norm:

1.językowy-mówią jak usuwać wątpliwości związane ze znaczeniem normy ze względu na jej kontekst języka

2.systemowy-jak ustalać znaczenie normy ze względu na cele prawa,funkcje prawa,

3.funkcjonalny-jak ustalać znaczenie norm ze względu na znaczenie innych norm należących do systemu.

W wielu wypadkach stosowanie prawa przez organ stosujący prawo nie może poprzestać na budzącym wątpliwości bezpośrednim rozumieniu norm i musi ją poddać działąniu wykładni prawa by usunąć wątpliwości.

TRZECIM ETAPEM procesu stosowania prawa jest uznanie faktu za udowodniony na podstawie materiału dowodowego i ujęcie stanu faktycznego w terminach stosowanej normy.Uznanie faktu za udowodniony wymaga relatywizacji do wyznaczenia procedur i założeń ideologicznych.W odniesieniu do ostatniego pojawia się pytanie czy organ stosujący prawo ma uznać za udowodniony fakt na podstawie materiału i przyjętej teorii dowodu,czy powinien stwierdzić zaistnienie faktu przez ustalenie PRAWDĄ OBIEKTYWNĄ/MATERIALNĄ.Założenia ideologiczne wyznaczają różną rolę organu stosowania prawa w procesie gromadzenia materiału dowodowego i wpływają na wyznaczaną przez prawo teorię oceny dowodów.Uznanie faktu za udowodniony następuje na podstawie materiału dowodowego będącego różnorodnym.Są to spostrzeżenia wartości przedmiotu-oględziny przedmiotu,spostrzeżenia dotyczące uwag przedmiotu-wizja lokalna;rozumienie tekstu,wyjaśnienia oskarżonego,zeznania.Uznanie faktu za udowodnionynastępuje w oparciu o zgromadzony w sprawie materiał dowodowy,ale założenia ideologiczne mogą wyznaczać różną rolę organu stosującego prawo w pozyskiwaniu materiału dowodowego.Przyjmowane w sprawie rozwiązania w tym zakresie są między 2 skrajnościami:BIERNĄ ROLĄ ORGANU STOSUJĄCEGO PRAWO i CZYNNĄ ROLĄ TEGO ORGANU.Gdy prawo wyznacza dla organu stosującego prawo ROLA BIERNA to rola tego organu sprowadza się do patrzenia,by strony prowadziły zgodną z prawem grę dowodową i do przyjęcia tego co strony dostarczyły i co nie zostało obalone.Jest to funkcja arbitra baczącego na przestrzeganie reguł i nie przeprowadza sam dowodów i nie zobowiązuje stron do ich przeprowadzenia.

ROLA CZYNNA:organ stosujący prawo albo z urzędu sam przeprowadza środki dowodowe,albo zobowiązuje strony do ich przeprowadzenia.

Zebrany w sprawie materiał dowodowy podlega ocenie w świetle kryteriów wyznaczonych przez teorię dowodów.Podlega ocenie z punktu widzenia wiarygodności w taki sposób,by organ stosujący prawo mógł stwierdzić zaistnienie/nie zaistnienie określonego faktu.Oba elementy obejmowane są nazwą TEORII DOWODÓW.Współczesne systemy prawne wyznaczają teorię dowodów oscylującą między TEORIĄ FORMALNEJ OCENY DOWODÓW,a TEORIĄ SWOBODNEJ ICH OCENY.W przypadku formalnej oceny dowodów prawo nie tylko wyznacza zakres środków dowodowych,ale i wyznacza moc i wiarygodność poszczególnych środków dowodowych.Istota formalnej teorii dowodów jest wtedy gdy prawo nakazuje uznać pewne fakty za udowodnione w razie zaistnienia innych faktów.Np.:średniowieczne systemy prawne,gdzie przyznanie się do popełnienia przestępstwa było koronnym dowodem.

Współczesne system prawa staje na pozycji swobodnej oceny dowodów.W tym przypadku wprawdzie prawo zakreśla zakres środków dowodowych,ale ich wiarygodność jest do uznania wedle przekonania przez organ stosujący prawo.W przypadku realizowanej przez prawo swobodnej teorii oceny dowodów sędzia jest uwolniony od formalnych reguł dowodowych,co nie oznacza,że jego ocena dowodów jest oparta na zasadzie:„TAK SĄDZĘ,BO TAK CHCĘ”.Sąd w ustalaniu faktu musi kierować się wiedzą i doświadczeniem życiowym i zasadami.We współczesnym systemie teoria doznaje ograniczenie w postaci tzw.:DOMNIEMAŃ PRAWNYCH i OGRANICZENIA PRAKTYCZNYMI MŻLIWOŚCIAMI ORGANU STOSUJĄCEGO PRAWO i WYMOGAMI SPRAWNOŚCI FUNKCJONOWANIA ORGANU STOSUJĄCEGO PRAWO.

Jednym z elelmentów procesu stosowania prawa jest ujęcie stanu faktycznego w języku stosowanej normy.Chodzi o relację między językiem w jakim sformułowany jest materiał dowodowy,a językiem stosowanej normy prawnej;zebrany w sprawie materiał dowodowy często jest sformulwoany w języku potocznym-zeznania,lub jest sformułowany w języku specjalistycznym-ocena biegłego.Organ stosujący prawo musi w procesie stosowania prawa stwierdzić,że fakt uznany za udowodniony jest obojętny zakresem stosowanej normy co wymaga ujęcia stanu faktycznego w terminach stosowania normy.Organ stosujący prawo musi dokonać przekładu materiału dowodowego na język faktów stosowanej normy prawnej.Należy założyć wzajemną przekładalność języków w danej sprawie.

CZWARTYM ETAPEM procesu stosowania prawa jest SUBSUMPCJA,jako podciągnięcie faktu pod stosowaną norme prawną.Pod tym terminem rozumiemy sytuację przedstawioną schematycznie: jeżeli stosowaną normę N wyrazimy za pomocą formuły,gdy H to powinny mieć miejsce konsekwencje K,gdzie H-zbiór stanów faktycznych gdzie norma wiąże powinność orzeczenia konsekwencji K.Subsumpcja faktu pod normę polega na tym,że fakt F uznany za normę N jest/nie jest jednym z desygnatów nazwy stanowiący wartość dla H stosowanej N.Subsumpacja ma charakter logiczno-językowy gdy zakres normy stanowiący wartość zmiennej H i zakres normy N oznaczający fakt za udowodniony są ściśle sprecyzowane,że można orzec o przynależności/nie przynależności do zbioru przedmiotów.Ten logiczno-językowy charakter subsumpcji jest zagwarantowany przez to,że mamy do czynienia z normą w sprecyzowanym jej znaczeniu i faktem ujętym w terminologii.Ujęcie stanu faktycznego w języku stosowanej normy prawnej może mieć charakter kwalifikacji pozytywnej/negatywnej polegającej na stwierdzeniu,że fakt nie jest desygnatem normy wyznaczjącej zakres stosowanej normy prawnej.

PO PIĄTE:proces stosowania prawa kończy się decyzją co do konsekwencji prawnej faktu uznanego za udowodniony.Jest to norma jednostkowo onkretna.Normy prawne w różny sposób wyznaczają konsekwencje prawne.Z punktu widzenia zakresu swobody organu stosującego prawo w ustalaniu konsekwencji wyróżniamy normy trzech rodzajów:

4. Norma prawna może wyznaczać konsekwencje w sposób jednoznaczny

5. Norma może wyznaczać konsekwencje prawne w sposób ramowy,określając minimum konsekwencji,maksimum,lub oba razem

6. Norma może wprost nie wyznaczać konsekwencji prawnych zostawiając ich ustalenie w sposób odpowiadający normom słuszności.

Norma może wyznaczać konsekwencje prawne faktów regulowanych w sposób jednoznaczny.Jest tak gdy norma przewiduje jeden rodzaj niestopniowalnej konsekwencji prawnej,np.:dezercja w okresie wojny.Gdy norma wyznacza konsekwencje jednoznacznie to organ nie ma swobody decyzji w jej ustaleniu,a konsekwencja jest niezawodnym rezultatem określenia normy.

Norma może wyznaczać konsekwencje niejednoznacznie,ramowo,przy czym w systemie prawa są reguły wyznaczające jakimi winien kierować się organ w podejmowaniu konsekwencji prawnej.Gdy norma nie wyznacza konsekwencji jednoznacznie,a ramowo a organ stosujący prawo jest zobowiązany do uwzględnienia prawnie wyznaczonych kryteriów decydowania o konekwencji to zakres sędziego decyduje o konsekwencji w jaki sposób owe kryteria wyznaczają decyzje co do konsekwencji prawnych.Gdy kryteria wyznaczają decyzję jednoznaczną to sprowadza się to do sytuacji poprzedniej z tą różnicą,że ustalenie konsekwencji przebiega nie tylko na podstawie stosowanych norm,ale i reguł ustalania konsekwencji prawnych.Jeśli te kryteria nie prowadzą do decyzji jednoznacznej wtedy organ stosujący prawo ma pewne pole swobody w ustalaniu prawnych konsekwencji.Reguły dotyczą rozmaitych ocen związanych z podmiotem działającym,jego zachowaniem i konsekwencjami społecznymi jego zachowania.Przykładem może być art.53 KK mówiący o sędziowskim kryterium wymierzania kary.

ROZUMOWANIE W STOSOWANIU PRAWA:

W procesie stosowania prawa spotykamy się z różnego rodzaju rozumowaniami.W procesie tym występują WNIOSKOWANIA DEDUKCYJNE,takie,w odniesieniu do których zgadza się z ideologią przesłanek.Te gwarantują,że od przsłanek prawdziwych do fałszywych wnioskó.Wnioskowanie dedukcyjne dostarczają niezawodnych schematów wnioskowań.Mamy też do czynienia z WNIOSKOWANIAMI REDUKCYJNYMI,charakteryzujące się jako wnioskowania,których prawdziwość przesłanek nie gwarantue o prawdziwości wniosku.W kontekscie wnioskowań uprawdopodabniających zaistnienie faktów pojawiają się domniemania w stosowaniu prawa.

Termin nie odbiega od rozumianego w sposób potoczny.Domniemanie-uznanie faktu za prawdziwy na podstawie innych okoliczności pozostających z faktem wątpliwym w określonym związku.Ze względu na to jaki jest rodzaj okoliczności z uwagi na które fakt uznajemy za prawdziwy fakty:prawne/pozaprawne i ze względu na sposób ich powiązania z faktem wątpliwym powiązania:normatywne i pozanormatywne.

Domniemania:

1.prawne

2.faktyczne

Ad.2 Polegają na uznaniu faktu za prawdziwy na podstawie innych okoliczności czyniące fakt wątpliwy wysoce prawdopodobnym.Domniemania faktyczne w procesie stosowania prawa nie wnoszą nowej problematyki w porównaniu do zagadnień w logice elementarnej i statystyce wnioskowań uprawdopodabniających od faktów odróżnianych prawnie.

Ad.1 nazwa pochodzi od tego,że prawo obowiązujące nakazuje uznanie za udowodniony fakt należący do wniosku domniemania gdy stwierdzi się zaistnienie faktów należących do określonej przesłanki domniemania.Prawo nie zabrania przeprowadzenia dowodu przeciwnego w stosunku do wniosku domniemania.

Wśród domniemań prawnych wyróżniamy:

• domniemania prawnie wzruszalne

• domniemania prawnie niewzruszalne

WZRUSZALNE polega na tym,że prawo z mocy swych postanowień nakazuje uznać fakt należący do wniosku domniemania gdy zaistnieje fakt należący do przesłanki domniemania,choć prawo nie zabrania przeprowadzenia dowodu przeciwnego w stosunku do domniemania..W naszym kodekszie jest spotykane w art.62 Kodeksu Prawa Rodzinnego i Opiekuńczego,o domniemaniu ojcostwa,art.154 KC o wspólnym użytkowaniu murów,rowów,płotów leżących na granicy posesji.

NIEWZRUSZALNE polega na tym,że prawo obowiązujące nakazuje uznać fakt za udowodniony gdy zaistniały fakty należące do przesłanki domniemania,nie wymaga przeprowadzenia dowodu przeciwnego.Występowanie tych domniemywań jest wyjątkowe.Trudno jest podać ich przykłady w polskim prawie.

Domniemania prawne to nie tylko przepisy prawne je formułujące,ale i reguły rozumowań związane ze stosowaniem przepisó zawierającecdomniemania prawne.Pomiędzy przesłanką,a wnioskiem domniemań prawnych(między stanami rzeczy wyznaczonych przez przesłankę i wniosek domniemania)zachodzi nie tylko związek natury normatywnej(wyraża się on tym,że każde domniemanie jest tworem języka prawniczego i rezultatem decyzji prawodawczych).Między stanami rzeczy też zachodzą zależności empiryczne.Przeglądanie prawidłowości zachodzenia między zależnościami empirycznymi,a przegląd prawa gdzie są formułowane pozwala wnosić,że między stanami rzeczy zachodzą zależności o charakterze probabilistycznym w GENERALIZACJACH STATYSTYCZNYCH.Nie stwierdzają one tego,że zajściu jakiegos zdarzenia bezwyjątkowo towarzyszy zajście innego,a stwierdzają względną częstość występowania wśród innych zjawisk.Generalizacja statystyczna to zdanie statystyczne o standardowej postaci.Częstość przedmiotów stanu rzeczy zbioru K w zbiorze R wynosi P€R€<0;1> P-przedstawia się w postaci procentowego ułamka ,którego licznik róny jest ilości iloczynu elementów zbiorów K ^ L, a mianownik przedstawia ilość elementów zbioru L. P-miara częstości zmiennej elementów K w L lub prawdopodobieństwo całkowite,że losowo wybrany element L jest elementem zbioru K.

Prawodawca ustalając domniemania prawne stara się uwzględnić zależności empiryczne między zjawiskami,szczególnie probabilistyczne,wyznaczające wysokie prawdopodobieństwo występowania pewnych stanów rzeczy wśród innych.W ten sposób prawodawca może określać stany rzeczy,które określać i zmniejszyć konflikt między realizacją,a wartością prawdy.

Jeżeli domniemanie prawne,względnie dobrze uzasadnione nazwiemy D oparte na generalizacji statystycznej większej niż ½ to prawdopodobieństwo wystąpienia pewnych stanów rzeczy wśród innych to mówimy,że wszystkie prawnie wyznaczone domniemania prawne należą do domniemań względnie dobrze uzasadnionych choć prawodawca nie zawsze konkretnie używa terminu domniemanie.Prawodawca określa kto i kiedy może obalić domniemanie prawne,rzadko jednak określa sposób jak to domniemanie można obalić.Możemy wyróżnić minimum 2 formy obalania domniemań prawnych:

1.obalenie w sensie słabym-okazanie,że brak faktów należących do domniemań

2.obalenie w sensie mocnym-okazanie,że mimo,iż zachodzą fakty należące do przesłanki domniemania to nie zaszedł jednak fakt należący do wniosku domniemania.Takie obalenie wymaga przedstawienia w ciągu dowodowym twierdzenia moocniejszego od generalizacji statystycznej leżącej u podstaw domniemań prawnych.

ANALOGIA W STOSOWANIU PRAWA:

Jest prawniczym rozumowaniem prawo do określenia pozytywnych konsekwencji faktów przez prawo nieuregulowanych.Ze względu na to,w oparciu na co ustala się konsekwencje F przez prawo nieuregulowanych doktryna wyróżnia:

1.ANALOGIĘ „LEGIS”-analogia z ustawy

2.ANALOGIA „IURIS”-analogia z prawa.

AD.1:wyraża skrót myślowy bo nie oznacza to by w drodze analogii stosowało się tylko przepisy/normy zawarte w ustawach.Stosowane przepisy/normy zawarte w aktach innych niż ustawy.”Legis”polega na stosowaniu przepisu/normy do przypadku nienależącego do zakresu ich stosowania,ale podobnego do przypadków przez nie uregulowanych lub są przypadkami relewantnymi(istotnymi) z punktu widzenia celu przepisu/normy.Stosowanie N do przypadku przez nie nieuregulowanych i wiązanie z nimi pozytywnych konsekwencji prawnych wywołuje sprzeciw ze względu na wartości praworządności w procesach stosowania prawa.Co zatem uzasadnia wiązanie konsekwencji prawnych nie tylko w przyp. przez N uregulowanych,ale i nieuregulowanych.W zależności od sposobu udzielenia odpowiedzi na to pytanie są 2 modele(schematy)wnioskowania,zw.ANALOGIĄ LEGIS.,sające się sprowadzić do jednego schematu wnioskowania.O tym,że można wiązać konsekwencje prawne nie tylko w przypadkach prawnie uregulowanych ma decydować podobieństwo 2 sytuacji:

1.przypadki przez N uregulowane

2.nieuregulowane

Czasem żąda się by było to podobieństwo pod względem cech istotnych,choć wiemy jakie trudności powstają przy wyznaczaniu własności wszelkich przedmiotów.TEN SCHEMAT WNIOSKOWAŃ DAJE SIĘ PRZEDSTAWIĆ JAKO ROZUMOWANIE PRZEBIEGAJĄCE W NASTĘPUJĄCY SPOSÓB:

PO PIERWSZE:stwierdza się,że N reguluje przypadki F1...Fn

PO DRUGIE:fakt F' nienależy do zakresu zastosowania N

PO TRZECIE:fakt F' jest istotnie podobny do faktów F1...Fn.Jako wniosek takich przesłanek rozumowania wyprowadza się ustalenie: F' powinien pociągać za sobą takie same/podobne konsekwencje co F1...Fn

DRUGI ZE SCHEMATÓW wnioskowań nazywamy ANALOGIĄ „LEGIS” odwołującą się do celu/przepisu N.By następnie rozważyć czy przypadek przez N nieuregulowany z punktu widzenia celu powinien/nie powinien pociągać za sobą takich samych/podobnych konsekwencji prawnych.ROZUMOWANIE DAJE SIĘ ZREKONSTRUOWAĆ W SPOSÓB:

PO PIERWSZE:N ze względu na cel C reguluje fakty F1…Fn

PO DRUGIE: F' nie należy do zakresu zastosowania N

PO TRZECIE” F' jest faktem relewantnym(istotnym) ze względu na cel C.

Wobec tego fakt F' winien pociągać za sobą takie same/podobne konsekwencje jakie pociągają fakty F1…Fn

Zilustrujmy te schematy analogii legis odwołując się do treści art.145 KC, stanowiącego,że jeśli jakaś nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej to właściciel nieruchomości może żądać od właściciela gruntów sąsiadujących ustanowienie za karę tzw.drogi koniecznej.Ale powstał problem czy jest zasadne na podst. 145KC powództwo o służebności linii energetycznych.W II instancji uznano podobieństwo tych dwóch służebności i należy uznać za zasadne powództwo na podst.tego artykułu.Odwołano się do Sądu Najwyższego,który podzielił racje II instancji.W uzasadnieniu SN napisał rozumowanie odpowiadające drugiemu modelowi analogii legis.Należało rozważyć jakie jest „ratio legis”-cel przepisu zawartego w art.145 KC

W przypadku ANALOGII LEGIS podstawą do określenia pozytywnych konsekwencji prawnej faktów przez N nieuregulowanych jest N prawnie regulująca przypadki podobne.

Gdy mamy wnioskowanie ANALOGII IURIS(analogia z ustawy)konsekwencje mogą płynąć z ducha prawa.Z konsekwencji ustalonych o analogię iuris trudno uznać za konsekwencje płynące z prawa,a trzeba powiedzieć,że są to konsekwencje przypisane przez organ stosujący prawo,a nie konsekwencje płynące z postanowień prawa obowiązującego.Organ nie potrafi wskazać normy regulującej przypadki podobne.

Stosunek prawa i jego poszczególnych gałęzi do wnioskowania analogią jest zróżnicowany.W prawie karnym stwierdza się zakaz stosowania przez analogię przepisów prawa karnego,związanego z fundamentalną zasadą:”NULLUM CRIMEN SINE LEGE, NULLA POENA SINE LEGE”-nie ma przestępstwa bez prawa,nie ma kary bez prawa.Zasadę te formułuje art.1 KK postanawiając,że odpowiedzialności karnej podlega popełniający czyn zabroniony(wyraźnie zabroniony)pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.Do odpowiedzialności karnej może być pociągnięty,gdy określony czyn jest w sposób określony zabroniony.

Ze względu na wymogi sprawiedliwości i funkcjonalność prawo nie byłoby właściwe gdyby sytuacje podobne do uregulowanych nie pociągałyby tych samych konsekwencji prawnych.

WNIOSKOWANIE PRZEZ PRZECIWIEŃSTWO-„A CONTRARIO”

Rozumowanie przeciwne względem analogii w sensie,że prowadzi ono do wyznaczenia negatywnych konsekwencji prawnych względem faktów przez prawo nieuregulowanych.Wnioskowanie to polega na tym,że z jakiejś N wyprowadzamy N-my o dyspozycjach przeciwnych w odniesieniu do faktów nie należących do zakresu zastosowania N;w ujęciu schematycznym: REGUŁĄ INFERENCJI,gdy PO PIERWSZE jeżeli H=>D i PO DRUGIE nie jest tak,że H,a wobec tego jako wniosek nie powinno być tak jak wyznacza D,czyli ~H=>~D.

Odwołąjmy się do prawa:art.11 Kodeksu Rodzinnego i opiekuczego §2 postanawia unieważnienie małżeństwa z powodu ubezwłasnowolnienia.Nawiązując do treści tego art. „a contrario” przebiega:gdy ktoś jest małżonkiem innej osoby to jest uprawniony do sądowego unieważnienia małżeństwa z powodu ubezwłasnowolnienia.Gdy określona osoba nie jest małżonkiem drugiej to nie ma uprawnienia do żądania unieważnienia małżeństwa z powodu ubezwłanowolnienia. Art.40 KPK określa szczególne przypadki gdy sędzia z mocy prawa jest wyłączony ze sprawy.”a contrario” polega tu na tym,że sędzia nie może być wyłączony ze sprawy oprócz tych przypadków,okręslonych w art.40 KPK

Jeżeli na podstawie tej samej normy możemy wnioskować per analogio,jak i a contrario,bo zawsze znajdziemy przypadek podobny do uregulowanego przez N,a każde z wnioskowań prowadzi do odmiennych wnioskowań per analogio-wyznaczając konsekwencje pozytywne i „a contrario”-prowadząc do wyznaczenia konsekwencji negatywnych faktów nieuregulowanych przez normę to można pytać od czego zależy wybór któregoś z tych wnioskowań.

WNIOSKOWANIE PRAWNICZE- „ ARGUMENTUM A FORTIORI”:

1.„ARGUMENTUM A MAIORI AD MINOS”-polega na przechodzeniu od czegoś większego do mniejszego

2.”ARGUMENTUM A MINORI AD MAIUS

Argumentum a fortiori jest wnioskowaniem prawniczym wyrażającym zasadę konsekwentnego myślenia.Obejmuje ono powyższe dwa typy funkcjonowania.Zauważamy łacińską grę słów „maiori”, „maius”-„duży”, „większy”; „minori”, „minos”-„mały”, „mniejszy”-widać,że rozumowania te są pewnym sposobem przechodzenia od tego co większe ku mniejszemu.

1.rozumoanie oparte na przepisach uprawniających i nakazujących

2.polega na tym,że na podstawie przepisu prawa przyznającemu określonemu podmiotowi szerszy zakres wnioskuje się o posiadanie uprawnień w zakresie węższym.

Odwołajmy się do prawa: art.149 KC:właściciel gruntu może wejść na teren sąsiada w celu usunięcia zwieszających się z jego drzew gałęzi lub owoców to ma on też węższe polegające na tym,że może usunąć te gałęzie nie wchodząc na grunt sąsiada.

(1)stosuje się nie tylko do przepisów uprawniających,ale też do nakazujących.Zobowiązanie podmiotu do czynienia czegoś w szerszym zakresie zobowiązuje go tym samym do czynienia czegoś w zakresie węższym.

(2) jest prawniczym rozumowaniem odnoszącym się do przepisów zakazujących.Polega to na tym,że na podstawie określonych przepisów prawa zakazującego jego adresatowi podejmowania działań społecznie mniej szkodliwych wnioskuje się o zakazie podejmowania działań społecznie bardziej szkodliwych jako należących do tej samej kategorii.Art.147 KC mówi,że właścicielowi gruntów nie wolno dokonywać robót ziemnych tak,by groziło to sąsiednim nieruchomościom utratą oparcia.W nawiązaniu do jego treści mówimy,że gdy prawo cywilne zabrania właścicielowi nieruchomości prowadzenia robót ziemnych tak,że ich prowadzenie tylko może grozić nieruchomościom sąsiednim utratą oparcia to tym bardziej działań bardziej szkodliwych powodujących utratę oparcia.Te przykłady ARGUMENTUM A FORTIORI mają charakter przykładowy na potrzeby akademickie, a za nimi nie kryje się logika.

OBOWIĄZYWANIE PRAWA:

W systemie prawa zawarte są reguły wyznaczające obowiązywanie prawa pod względem terytorialnym, czasowym i podmiotowym.W związku z tym mówimy o pojęciu TERYTORIALNEGO(przestrzennego)ZAKRESU OBOWIĄZYWANIA DANEJ GAŁĘZI PRAWA/AKTÓW PRAWNYCH na nią składających się, CZASOWE(tempolarne) OBOWIĄZYWANIA PRAWA,PERSONALNE(podmiotowe)OBOWIĄZYWANIA PRAWA.

Regułą terytorialną zakresu obowiązywania A jest to,że A(akty) obowiązują na całym terytorium państwa.Reguł terytorialna obowiązywania przepisów prawa KK formułuje w art.5 w sposób:że ustawę karną polską,stosuje się do sprawcy,który popełnił czyn zabroniony na terytorium RP.Nie jest jasno sformułowany terytorium RP, ale KK posługuje się nim na mocy ustawy o ochronie granic terytorialnych.Polski obywatel może zostać też pociągnięty do odpowiedzialności karnej w przypadku,gdy popełnił czyn zabroniony poza granicami RP-np.na statku powietrznym lub wodnym należącym do RP.Tak przedstawia się to w przypadku państw jednolitych.Inaczej się to ma w przypadku państw federalnych,gdzie poza prawem ogólnopaństwowym część aktów obowiązuje wyłącznie na terenach poszczególnych części państwa.

PERSONALNY zakres obowiązywania prawa to krąg gałęziowo wyznaczanych podmiotów prawa do których postanowienia danej gałęzi prawa/aktów się stosuje.Prawo samo decyduje kto jest jego podmiotem i względem jakich adresatów stosuje się postanowienia tej,czy innej gałęzi.Podmiotowy zakres obowiązywania prawa wyznaczany jest przez:art.10 i 109 i następne KK

TEMPORALNY(czasowy)ZAKRES OBOWIĄZYWANIA PRAWA w szczególności obowiązywanie określonych aktów normatywnych,norm prawnych jest wyznaczany przez dwa krańcowe jego punkty,tj.DATĘ WEJŚCIA W ŻYCIE i DATĘ UTRATY MOCY OBOWIĄZUJĄCEJ A/N.Przepisy prawne w różny sposób wyznaczają ten moment obowiązywania A/N:

PO PIERWSZE:A może wchodzić w życie z dniem ogłoszenia

PO DRUGIE:A może wchodzić w życie z upływem określonego czasu od dnia ogłoszenia.Ten termin od ogłoszenia do wejścia w życie prawnicy nazywają: „VACATIO LEGIS”-jest to czas przeznaczony na zapoznanie się z treścią N przez jej adresatów

PO TRZECIE: spotykamy A,których postanowienia zostaje nadana wsteczna moc obowiązywania.RETROAKTYWNE WSTECZNE DZIAŁANIE PRZEPISÓW PRAWA.Postanowienie A stosuje się do sytuacji powstałej przed dniem wejścia w życie lub prawnie nieunormowanych.Jednym z takich postanowień było to ze stycznia 1946 roku obarczające klęską wrześniową i faszyzację-odniesienie do czynów popełnionych przed 1.IX.1939,w dodatku czynów,które dopiero na mocy dekretów określono jako czyny przestępcze..Współczesne systemy prawne realizują zasadę: „LEX RETRO NON AGIT”-PRAWO NIE DZIAŁA WSTECZ.Uzasadnieniem tej zasady jest wzgląd na pewność prawa i pewność obrotu prawnego w stosunkach cywilno-prawnych.Nie oznacza to,że prawo nie przewiduje wyjątków od tej zaady. Art. formułujący tą zasadę postanawia,że przepisy KC nie mają mocy wstecznej,pod warunkiem,że to wynika z ich znaczenia/celu.Zasadę nieretroaktywności działania przepisów prawa formułuje art.1 KK ale wyjątkiem od tej zasady jest wprowadzenia art.4 stanowiącego,że przepisy prawa karnego mają działanie wsteczne wtedy tylko gdy są względniejsze dla sprawcy.Zaś w odniesieniu do prawa cywilnego zasadę „Lex retro non agit”formułuje art.3 KC mówiący,że przepisy prawa cywilnego nie mają wstecznego działania,chyba,że jasno to z nich wynika.

PO CZWARTE:Spotykamy akty prawne same nie postanawiające od kiedy N tam zawarte wchodzą w życie.Mają wówczas zastosowanie postanowienia ustawy o publikowaniu Dziennika Ustaw i Monitora Polskiego-po opublikowaniu tam A wchodzą w terminie 14 dni,o ile same nie stanowią inaczej.

RÓŻNE DATY UTRATY OBOWIĄZYWANIA AKTÓW PRAWNYCH:

PO PIERWSZE:Akt prawny traci moc z chwilą DEROGACJI-utraty mocy obowiązywania przez postanowienie jakiejś N.Derogacja może przybierać rózną postać:

(1)szczegółowe przepisy derogacyjne-tracą moc wskazane A lub wskazane tylko określone przepisy zawarte w tych A

(2)OGÓLNA KLAUZULA DEROGACYJNA-tracą moc obowiązywania wszelkie przepisy prawa zawierające uregulowania inne od przepisów gdzie jest zawarta ogólna klauzula derogacyjna.Prawodawca często pozbawia moc obowiązywania przepisy prawa będące sprzeczne lub odmienne z uregulowaniem zawartym w A,gdzie została sformułowana ogólna klauzula derogacyjna.

(3)DEROGACJA MILCZĄCA-DOROZUMIANA;prawodawca ustanawia nowe przepisy w odniesieniu do danej dziedziny stosunków społecznych nie uchylając formalnie starych.W przypadku derogacji dorozumianej mają zastosowania REGUŁY KOLIZYJNE PRAWA.

PO DRUGIE:Spotykamy akty prawne,które są aktami wydawanymi z powodów wyjątkowych(przejściowe okoliczności),które to akty mogą same wyznaczać z góry okres swego obowiązywania;przyjmuje się nadto,że tracą one moc z chwilą ustania okoliczności z powodu których zostały wydane;np.:ustawa o stanie wyjątkowym

PO TRZECIE:spotykamy się z poglądem,że twierdzi się,że pewne przepisy prawne tracą moc obowiązywania poprzez ich niestosowanie przez organy państwa,przez długi czas.Przepisy prawa mogą tracić moc obowiązywania „per desuetudo”-wyjście z używania.Konstrukcja wyjścia z życia „per desuetudo” jest niesprecyzowana,bo jak długi ma to być okres nestosowania i jakich przepisów ma ona dotyczyć.Dotyczy ona przepisów z zakresu drobnych spraw życia codziennego,które z upływem czasu przeżyły się i nie odpowiadają współczesnym warunkom.Mimo,że nie zostały formalnie uchylone to twierdzi się niekiedy,że utraciły moc obowiązującą właśnie „per desuetudo”

REGUŁY KOLIZYJNE OBOWIĄZYANIA NORM PRAWNYCH:

Część występujących sprzeczności w systemie prawa to sprzeczności pozorne,uwarunkowane wadami techniki prawodawczej.Dążąc do doskonałości nauka prawa i praktyka wypracowała środki służące do usuwania tych sprzeczności.

Pozorne sprzeczności norm prawnych usuwa się przez:

1.Można analizować zakresy obowiązywania tych N.Obie są sprzeczne,ale jedna z nich nie ma mocy obowiązywania

2.Można analizować znaczenia tych norm i stwierdzić,że można im przypisać znaczenie,gdzie sprzeczność nie zachodzi.

Reguły kolizyjne są sposobami usuwania pozornych sprzeczności norm prawnych przez stwierdzenie,że jedna ze sprzecznych norm nie ma mocy obowiązującej.REGUŁY KOLIZYJNE WIĄŻĄ SIĘ ZE STOSOWANIEM KRYTERIÓW TROJAKIEGO RODZAJU:

I.KRYTERIUM CZASOWE-CHRONOLOGICZNE

II.KRYTERIUM MERYTORYCZNE-PRZECIWSTAWIENIE LEX SPECIALIS-LEX GENERALIS

III.HIERARCHICZNIE

AD I.:Stosowanie KRYTERIUM CZASOWEGO wyraża się w posłużeniu się maksymą: „LEX POSTERIOR DEROGAT PRIORI”-NORMA PÓŹNIEJSZA DEROGUJE WCZEŚNIEJSZĄ.Stosowanie kryterium czasowego i tą regułą kolizyjną wymaga spełnienia dwóch podstawowych warunków:

(1)Normy nie były jednocześnie ustanowione

(2)Norma późniejsza miała nie niższy szczebel hierarchiczny niż norma wcześniejsza.

Teoretycznym uzasadnieniem tej reguły kolizyjnej jest pogląd mówiący o tym,że prawo obowiązujące wyraża rolę prawodawcy,wobec czego,im późniejsza w czasie jest norma tym bliższa jest aktualnej roli prawodawcy i dlatego ma przeciwwagę nad normą wcześniejszą.

AD II.:stosowanie KRYTERIUM MERYTORYCZNEGO związane jest z maksymą: „LEX SPECIALIS DEROGAT GENERALIS”-norma szczegółowa deroguje normę ogólną.Jeżeli ustalono,że między normami sprzecznymi N1 i N2 zachodzi stosunek lex specialis do lex generalis(lex spec-lex gen)to o derogacji N2-generalis mówimy w tym sensie,że N1 deroguje N2 dla tych stosunków należących do stosowania lex specialis i względem których lex specialis reguluje odmienne zachowanie się adresata.Teoretycznym uzasadnieniem dla tej reguły lex specialis derogatlex generalis jest pogląd związany z przekonaniem wprowadzenia przez prawodawcę pewnych wyjątków od ogólnych reguł.

Posłużenie się regułą koizyjną wymaga łącznego spełnienia trzech warunków:

(1)pomiędzy normami zachodzi stosunek lex specialis-lex generalis

(2)lex specialis została ustanowiona jednoczesnie lub później niż lex generalis

(3)lex specialis ma nieniższy szczebel hierarchiczny niż lex generalis.

Gdy są spełnione te warunki to dla stosunków objętych regułą lex specialis stosowane są reguły zachodzące w tej lex

Przyjęcie (2)jest konieczne gdy uznajemy regułę kolizyjną II stopnia: „LEX POSTERIO GENERALIS NON DEROGAT LEX PRIORI SPECIALIS”norma generalna późniejsza nie deroguje normy wcześniejszej specjalnej,która to reguła byłaby zbędna gdyby nie przyjąć przesłąnki (2)

Warunek(3)-konsekwencją hierarchicznej budowy systemu prawa jest derogacja niższej normy przez wyższą

AD III.:HIERARCHICZNE;w przypadku sprzeczności między normami różnego szczebla hierarchicznego sprzeczność tą usuwa reguła: „LEX INFERIOR NON DEROGAT SUPERIORI”-norma niższa nie deroguje normy wyższej.Posłużenie się tą regułą wymaga spełnienia warunku:NORMY MUSZĄ BYĆ RÓŻNYCH STOPNI HIERARCHICZNYCH.Regułą ta jest wyjątkiem od posłużenia się poprzednimi regułami w tych wszystkich przypadkach,gdzie zgodnie z kryterium czasowym i merytorycznym norma byłaby normą derogującą,a będąc normą niższego szczebla zostaje normą derogowaną.Teoretycznym uzasadnieniem tej reguły jest wzgląd taki,że normy wyższe uznaje się za ważniejsze niż N ustanowione przez organy szczebla niższego.Na reguły kolizyjne można nakładać różne warunki zostawiając pewne pole zastosowania reguł kolizyjnych II stopnia.Reguły kolizyjne różnią się zwłaszcza pod względem pewności w ustalaniu przesłanek i ich stosowaniu.Stosowanie kryterium czasowego czy hierarchicznego wiąże się z takim faktami jak:data wejścia w życie aktu czy miejsce jego w hierarchicznej strukturze systemu prawa.Przy prawie stanowionym są to fakty łatwe do ustalenia,jeśli tylko hierarchiczna struktura systemu prawa jest wyraźnie zarysowana.Ze względu na to ostatnie zastrzeżenie możemy powiedzieć,że stosowanie kryterium czasowego jest bardziej obiektywne i pewniejsze od stosowania niż stosowanie kryterium hierarchicznego.

Posłużenie się kryterium merytorycznym zakłada ustalnie stosunku:lex generalis-lex specialis,które może być przedmiotem wykładni opierającej się na przesłąnkach oceniających,związanych z wyborem określonych dyrektyw interpretacyjnych.Ze względu na ten element wartościujący,tkwiący w wykładni prawa i wiążący się z przyjęciem tych,a nie innych dyrektyw interpretacyjnych posłużenie się kryterium merytorycznym jest w porównaniu do pozostałych mniej pewne i mniej obiektywne,oraz najtrudniej przewidzieć,którą ze sprzecznych norm uzna się za normę obowiązującą.Reguły kolizyjne same mogą pozostawać w kolizji,którą rozstrzyga się za pomocą tzw.reguł kolizyjnych drugiego stopnia.

Kryterium czasowe pozostaje w kolizji z kryterium hierarchicznym gdy N późniejsza ma niższy poziom hierarchiczny niż wcześniejsza.Kolizję w takich przypadkach rozstrzyga się na rzecz N wyższej,czyli przewagę zawsze zyskuje kryterium hierarchiczne,gdyż hierarchii systemu prawa nie może zagrażać to,że autorytet prawodawczy niższego szczebla działa sprzecznie z wcześniejszymi ustaleniami autorytetu prawodawczego stopnia wyższego.

Kryterium merytoryczne pozostaje w kolizji z kryterium hierarchicznym gdy lex specilais ma hierarchicznie niższy szczebel niż lex generalis;argumentacja na rzecz kryterium hierarchicznego jest taka sama jak poprzednio.

Kryterium czasowe i merytoryczne pozostają w kolizji gdy powtórzona lex generalis zostaje ustanowiona później niż wcześniejsza i nie powtórzona lex specialis.Na zasadzie kryterium czasowego należałoby uznać obowiązywanie lex generalis,jako norma późniejsza,;natomiast argumentując kryterium merytorycznym przewagę zyskuje lex specialis-wcześniejsza.W ujęciu reguł kolizyjnych jest ona kolizją pozorną i rozstrzyga się ją poprzez posłużenie się zasadą: „LEX POSTERIO GENERALIS NON DEROGAT LEAGIS PRIORI SPECIALI”-n PÓŹNIEJSZA GENERALNA NIE DEROGUJE WCZEŚNIEJSZEJ SPECJALNEJ..Nie daje się ona poprzeć argumentacją aktualnej woli prawodawcy gdyż jest konstrukcją w opozycji do tej woli.Brak jest przekonywujących racji za przyjęciem tej reguły kolizyjnej.Takim teoretycznym jej uzasadnieniem mogłoby być przyjęcie,że lex specialis to przepis o charakterze przywileju,którego odwołanie powinno nastąpić w taki sam szczególny sposób,a nie przez ustanowienie późniejszej lex generalis-reguły ogólnej.Lex specialis nie jest traktowana jako N będąca przywilejem,wobec czego brak jest przekonywujących racji dla reguły: „LEX POSTERIO GENERALIS NON DEROGAT LEX PRIORI SPECIALIS”.Dlatego reguła ta nie jest akceptowana przez wszystkich.W jej miejsce reguła przeciwstawna: „LEX POSTERIO GENERALIS DEROGAT LEX PRIORI SPECIALIS”

TAK WIĘC MOŻEMY USTALIĆ NASTĘPUJĄCĄ KOLEJNOŚĆ POSZCZEGÓLNYCH REGUŁ KOLIZYJNYCH:

1.Reguła hierarchiczna ma zawsze przewagę nad pozostałymi regułami

2.Kryterium czasowe ustępuje zawsze merytorycznemu gdy uznajemy regułę: „LEX POSTERIO GENERALIS NON DEROGAT SPECIALIS”,natomiast kryterium merytoryczne ustępuje czasowemu gdy uznajemy zasadę: „LEX POSTERIO GENERALIS DEROGAT LEAGIS PRIORI SPECIALIS”.

Taka hierarchia kryteriów pokazuje na brak stałej relacji pomiędzy kryterium merytorycznym i czasowym i to z pewnością rzutuje na pewność w procesach stosowania prawa.

POJĘCIE OBOWIĄZYWANIA SYSTEMOWEGO(WEWNĄTRZSYSTEMOWEGO, FAKTYCZNEGO I AKSJOLOGICZNEGO NORM PRAWA):

Obowiązywanie N to termin,którego użycie związane jest ze spełnieniem kryteriów jakie N musi spełnić aby być uznaną za N obowiązującą.Leżą one u podstaw trzech kocepcji obowiązywania N prawnych:

1.obowiązywanie systemowo-formalne(wewnątrzsystemowe)

2.faktyczne

3.aksjologiczne

Koncepcje te są trochę odmienne,ale nie wykluczają się,gdyż odpowiedź na pytanie jakie są kryteria uznawania N za obowiązującą zawarte jest w samej koncepcji systemu prawai przyjętych tu normatywnych źródeł prawa.Zwrot: norma obowiązywania prawa sprowadzamy do formuły:N obowiązuje w systemie S ze względu na przyjęte w nim dyrektywy/kryteria.W odniesieniu do prawa ustawowego formułowane jest kryterium uznawania N za obowiązującą,gdy:

1.N jest ustanowiona zgodnie z N-mami systemu prawa i zgodnie z nim weszła w życie lub jest uznana jako konsekwencyjna norma obowiązująca na podstawie inferencji(wynikania) norm obowiązywania

2.N nie została formalnie derogowana

3.N nie jest sprzeczna z inną normą należącą do systemu,a gdy już jest to nie straciła mocy obowiązywania na podstawie reguł kolizyjnych.

Pojęcie obowiązywania systemowego jest tym sposobem rozumienia terminu „obowiązywanie”,o które prawnikowi chodzi.

WYKŁADNIA PRAWA:

Synonimem tego terminu jest interpretacja prawa.My podchodzimy do tego procesu ze semantycznego punktu widzenia.Przedmiotem wykładni jest przepis/N więc wyrażenie określonego języka-jęz.prawnego gdzie prawodawca formułuje teksty obowiązującego prawa.W każdym interpretowanym języku,też prawnym znaczenie wyrażeń tego języka określone jest przez reguły sensu języka.W rozważaniach teoretyczno-prawnych wyróżnia się dwa sposoby rozumienia terminu wykładnia prawa:

1.WYKŁADNIA SENSU LARGO-szerokie rozumienie terminu wykłądni prawa.

2.WYKŁADNIA SENSU STRICTO-rozumienie wąskie,rozumienie ścisłe terminu wykładni prawa.

AD 1.:WYKŁADNIA SENSU LARGO to wszelkie rozumienie tekstu pawnego,a dyrektywy wykładni to dyrektywy rozumienia tekstu prawnego.Tekst prawny jest zbiorem znaków graficznych języka prawnego,podlegające wykładni prawa w tym sensie,że zostaje im przypisane znaczenie na podstawie dyrektyw języka prawnego.W tym szerokim ujęciu wykładni prawa wszelkie rozumienie tekstu prawnego jest wykładnią prawa.

AD 2.:my opowiadamy się za wąskim ujęciem i rozumieniem terminu wykładnia prawa.Ten sposób rozumienia wykładni odpowiada starej maksymie: „QUOD CLARA SUM EST NON ..”-to co jasne nie podlega interpretacji.W takim spojrzeniu na wykłądnię każde rozumienie tekstu jest wykładnią,bo WYKŁADNIĄ JEST USTALANIE ZNACZENIA PRZEPISÓW/N(budzących w bezpośrednim znaczeniu wątpliwości)NA PODSTAWIE PRAWNICZYCH DYREKTYW INTERPRETACYJNYCH.Czyli nie każde rozumienie tekstu prawnego jest wykładnią prawa,a tylko takie które oparte jest na prawniczych dyrektywach interpretacyjnych i ma rozdzielać wątpliwości jakie przepis/N budzą w bezpośrednim ivh rozumieniu.

Przeciwstawienie szerokiego i wąskiego ujęcia wykłądni prawa wskazuje na istotna różnicę w sposobach rozumienia przepisów i norm prawnych przez organy stosujące prawo.Podobnie jak w codziennej praktyce językowej gdzie zwroty języka w typowych przypadkach użycia rozumiemy bezpośrednio,a tylko w wyjątkowych sytuacjach odwołujemy się do dyrektyw sensu języka,by sprecyzować ich znaczenie tak również w praktyce stosowania prawa organy stosujące prawo w typowych przypadkach zastosowania norm i przepisów prawa stosują je w bezpośrednim rozumieniu,a tylko gdy to rozumienie jest niejasne i budzi wątpliwości przepis/N oddawane są do wykłądni prawa.

Nas interesuje wykłądnia jakiej dokonuje organ stosujący prawo w procesach stosowania prawa.Wykłądnia ta pod pewnymi względami różni się,np.:od tzw WYKŁADNI DOKTRYNALNEJ-wykłądni jakiej dokonuje nauka prawa.Właściwością WYKŁADNI OPERATYWNEJ jest to,że organ stosujący prawo jako interpretator kończy interpretację ustaleniem zawsze pozytywnym uznając przyjęte prze siebie rozumienie normy za właściwe do czego zobowiązuje go REGUŁA GENERALNEGO NAKAZU ROZSTRZYGANIA.

W procesie stosowania prawa organ stosujący prawo musi rostrzygnąć np.:czy fakt F należy lub nie należy do zakresu stosowania normy N.Zilustrujmy stosunek normy do rzeczywistości poza językowej,odwołując się do różnych znaczeń terminu „wypadek przy pracy” regulowanych przez Kodeks Pracy odnośnie roszczeń odniesionych na skutek wypadku przewidywanych kodeksem odpowiadających uszczerbkowi jaki poniósł i relatywnie do stopnia jego winy.

---na początku wyrzućmy to,co nazywa się STREFĄ CENTRALNĄ i obejmującą wszystkie przypadki,które są wyznaczone przez rdzeń znaczeniowy terminu”wypadek przy pracy”.Nie ma wątpliwości,że miał on miejsce gdy pracownik ulega wypadkowi w czasie godzin pracy,na stanowisku pracy i przy wykonywaniu czynności pracowniczych.Odnośnie wypadku należącego do tego,co nazywamy sferą centralną,wystarczy bezpośrednie rozumienie normy,bo organ stosujący prawo jako interpretator nie ma wątpliwości,że są to fakty należące do zakresu zastosowania tej normy.W odniesieniu do tych przypadków wskazany przepis jest jasny,nie budzi wątpliwości,a dla określenia pozytywnej konsekwencji prawnej faktów należących do tej strefy wystarcza bezpośrednie rozumienie normy.

---drugą strefą jest STREFA PRZEJŚCIOWA,którą tworzą przypadki co do których są wątpliwości czy są lub nie są desygnatami nazwy „wypadek przy pracy”.Wyłącznie w odniesieniu do tych przypadków norma jest niejasna i budzi wątpliwości,dlatego trzeba sprecyzować jej znaczenie przez posłużenie się DYREKTYWAMI WYKŁADNI PRAWA.Można mieć wątpliwości,czy miał miejsce wypadek przy pracy,gdy pracownik ulega wypadkowi na terenie zakładu pracy,ale w czasie przerwy na posiłek podczas bójki na stołówce.W odniesieniu do przypadków należących do strefy przejściowej zachodzi potrzeba sprecyzowania znaczenia normy lub przepisu prawnego,bo brak jest ostrej granicy dzielącej fakty,zjaiwska i wypadki na desygnaty jakiejś nazwy.

---trzecią strefą jest STREFA INDYFERENCJI(obojętności).Wyznaczają ją przypadki indyferentne z punktu widzenia danej normy lub przepisu.Dla określenia negatywnych konsekwencji prawnych tych faktów norma jest jasna i nie budzi wątpliwości,gdyż są to przypadki bez wątpienia nie będące desygnatami nazwy”wypadek przy pracy”.Nie ma wątpliwości,że nie miał miejsca wypadek przy pracy,gdy uległ mu pracownik w dzień ustawowo wolny od pracy,podczas prywatnie zorganizowanej wycieczki.

Tak jak widać ta sam norma prawna z uwagi na różne sytuacje rozstrzygnięcia może być jasna i nie wymagać wykładni prawa,bądź przeciwnie,właśnie przypadek rozstrzygany zmusza organ stosujący prawo do sprecyzowania znaczenia normy,by orzec o pozytywnych albo negatywnych prawnych konsekwencjach.

TEORETYCZNY MODEL WYKŁADNI PRAWA(operacyjnej):

Teoretyczny model operatywnych procesów wykładni prawa uwypukla problemy,na które z punktu widzenia refleksji teoretycznej,organ stosujący prawo jako interpretator napotyka i które rozwiązuje,w odniesieniu do właściwości semantycznych(semantyka-analiza znaczeń wyrazów) interpretowanej normy,w sytuacjach rozstrzygnięcia oraz kontekstów interpretacyjnych normy.

PIERWSZYM ETAPEM PROCESU WYKŁADNI PRAWA(elementem modelu) jest stwierdzenie wątpliwości co do bezpośredniego rozumienia normy.Wątpliwości te powodują,że organ stosujący prawo nie ma pewności czy fakt F należy/nie należy do zakresu zastosowania normy N.Jest pytanie co jest źródłem wątpliwości co do bezpośredniego rozumienia N.Wątpliwości te są uwarunkowane szeregiem czynników:

1.Bezpośrednie rozumienie N może budzić wątplwości bo w sformułowaniu normy występują terminy o nieostrym zakresie lub niewyraźnej treści,np.:rażąca niewdzięczność obdarowanego-nieostry zakres;papier wartościowy-niewyraźna treść

2.Bezpośrednie rozumienie N może budzić wątpliwości bo stosowanie N w tym rozumieniu prowadzi do sprzeczności z innymi normami należącymi do systemu prawa.

3.Bezpośrednie rozumienie N może być niejasne i budzić wątpliwości bo stosowanie normy w tym rozumieniu byłoby niecelowe ze względu na przypisywany normie cel lub ze względu na cele stosowania prawa.

4.Bezpośrednie rozumienie N może budzić wątpliwości bo stosowanie normy w tym rozumieniu prowadzi do niezgodności z ocenami i regułami społecznymi,przede wszystkim z ocenami moralnymi,które organ stosujący prawo uznaje za miarodajne dla procesu stosowania wykładni prawa.

We wszystkich przypadkach tego rodzaju ZNACZENIE NORMY JEST NIEJASNE,A NORMA MUSI BYĆ PODDANA WYKŁADNI PRAWA,ABY WĄTPLIWOŚCI TE USUNĄĆ.

DRUGIM ETAPEM PROCESU WYKŁADNI PRAWA jest usunięcie wspomnianych wątpliwości przez posłużenie się PRAWNICZYMI DYREKTYWAMI INTERPRETACYJNYMI STOPNIA PIERWSZEGO,których podstawowe rodzaje wyznaczane są przez trzy konteksty interpretacyjne norm tj.KONTEKST JĘZYKOWY,KONTEKST SYSTEMOWY I KONTEKST FUNKCJONALNY.

KONTEKSTY DYREKTYWY WYKŁADNI JĘZYKOWEJ mówią jak ustalać znaczenie normy ze względu na jej kontekst językowy-język w jakim dana norma jest sformułoana.

KONTEKSTY DYREKTYWY SYSTEMOWEJ mówią jak ustalać znaczenie normy ze względu na jej kontekst systemowy(znaczenie innych norm należących do systemu)

KONTEKSTY DYREKTYWY WYKŁADNI FUNKCJONALNEJ mówią jak ustalać znaczenie normy ze względu na jej kontekst funkcjonalny-ze względu na cel normy,funkcję normy prawnej i ze względu na oceny i reguły społeczne wywierające wpływ na wykładnię.

TRZECIM ETAPEM PROCESU WYKŁADNI PRAWA jest porównanie rezultatów/wyników wykładni uzyskanych na podstawie stosowania dyrektyw wykładni językowej,systemowej,funkcjonalnej.PORÓWNANIE TO MOŻE PROWADZIĆ DO JEDNEJ Z DWÓCH SYTUACJI:

(1)może się okazać,że stosowanie dyrektyw wykładni językowych,systemowych i funkcjonalnych prowadzą do zbieżnych wyników interpretacji,w świetle których norma ma znacznei dostatecznie sprecyzowane i wystarczające dla potrzeb rozstrzygnięcia

(2)porównanie wyników użycia dyrektyw stopnia pierwszego może prowadzić do wniosków,że użycie dyrektyw wykładni systemowych,językowych czy funkcjonalnych prowadzą do wyników rozbieżnych.W takim wypadku proces wykładni prawa należy przedłużyć przez posłużenie się DYREKTYWAMI INTERPRETACYJNYMI STOPNIA DRUGIEGO(określają one jak należy posługiwać się dyrektywami stopnia pierwszego,ale przede wszystkim określają jakie znaczenie normy należy wybrać by stosowanie dyrektyw pierwszego stopnia prowadziło do różnych wyników interpretacji.

Stosowanie dyrektyw wykładni językowych,systemowych,funkcjonalnych może prowadzić do wyników symbolicznie oznaczonych jako (1) i (2)czyli róznych między sobą.Ponieważ organ stosujący prawo ni może poprzestać na stwierdzeniu,że N ,a szereg możliwych znaczeń i nie jest wiadome które przyjąć musimy dokonać wyboru jedynie z pozycji dyrektyw interpretacyjnych stopnia drugiego,które wskazują jakie znaczenie N trzeba przyjąć by użycie dyrektyw stopnia pierwszego dawało różne wyniki wykładni.Dlatego w teoretycznym modelu procesów wykładni operatywnej założenie dyrektyw stopnia drugiego jest po prostu konieczne.

Proces wykładni prawa kończy się decyzją interpretacyjną,którą w najprostszym ujęciu przedstawiamy jako wypowiedź typu:norma Nma znaczenie Z,względnie jako wypowiedź typu:termin T występujący w sformułowaniu normy N ma znaczenie Z.Podana formuła decyzji interpretacyjnej nie jest poprawna,bo pomija relatywizację do języka i pomija-co jest tu bardzo istotne-relatywizację do przyjętych dyrektyw wykładni prawa.

Relatywizacja do języka jest o tyle względna,że zawsze językiem tym jest język prawny,natomiast odniesieniem do przyjętych dyrektyw wykładni prawa staje się koniecznością w świetle proponowanego tutaj spojrzenia na wykładnię prawa.Dlatego też decyzja interpretacyjna w pełnym rozwinięciu jest wyrażeniem postaci:norma N ma znaczenie Z na podstawie dyrektyw interpretacyjnych Di na które składją się dyrektywy stopnia pierwszego i drugiego.

TEORIE WYKŁADNI PRAWA:

Do zagadnień wykładni prawa można podchodzić z dwojakiego punktu widzenia:

PO PIERWSZE:z punktu widzenia poznawczego,którego rezultatem jest opis praktyki interpretacyjnej

PO DTUGIE:z punktu widzenia normatywnego,którego rezultatem jest formułowanie i wybór dyrektyw interpretacyjnych,które interpretator powinien przyjąć by właściwie ustalić znaczenie interpretowanej normy.

Stosownie do tych dwóch punktów widzenia wykładni prawa lub postaw jakie można zajmować względem praktyki interpretacyjnej w prawoznawstwie tradycyjnie wyróżnia się:OPISOWE i NORMATYWNE TEORIE WYKŁADNI PRAWA

OPISOWE TEORIE WYKŁADNI PRAWA:

Zajmują się one opisem praktyki interpretacyjnej.Wybór opracowywanych zagadnień zależy od stawianych sobie celów badawczych,bo przedmiotem zainteresowania może być to jak jest interpretowana okreśłona N.lub też mniejszy lub większy ich zespół przyjmujący postać instytucji prawnej,gałęzi prawa czy całego systemu prawa.Może nas interesować interpretacja tej czy innej N dokonywana przez ten czy inny organ państwa,będący intrpretatorem relatywizacji do jakiegoś przedziału czasu.Tak więc wybór opracowywanych zagadnień zależy od stawianych sobie celów badawczych,niemniej teoretyczny model wykładni prawa wskazuje na zagadnienia jakie są czy mogą być przedmiotem opisowego ujęcia wykładni prawa.Być może na miano teorii zasługuja ustalenia gdzie zawarte są pewne uogólnienia,ale jest to sprawa dyskusyjna wobec dyskusyjności pojęcia „teoria”o czym można się przekonać spoglądając na teorie nauk empirycznych i teorię szeroko rozumianej humanistyki.Mimo tych zastrzeżeń przedmiotem opisowej teorii wykładni prawa są trzy podstawowe zagadnienia:

1.ANALIZA DYREKTYW INTERPRETACYJNYCH

2.CZYNNIKI WARUNKUJĄCE WYKŁADNIĘ-czynniki wpływające na wybór dyrektyw interpretacyjnych.

3.PROGNOSTYKA INTERPRETACYJNA

AD 1.:analiza dyrektyw interpretacyjnych sprowadza się do rekonstrukcji i opisu reguł,jakimi interpretator posługuje się w toku wykładni prawa.Opis tych dyrektyw wymaga odniesienia do określonych materiałów,jakimi w upriszczeniu są:materiał orzeczeń i tzw. materiał psychologiczny.MATERIAŁ ORZECZEŃ to uzasadnienia decyzji stosowania prawa.W uzasadnieniach decyzji stosowania prawa niejednokrotnie pojawiają się rozważania nt.właściwej interpretacji stosowanej N,co pozwala ustalić jakimi dyrektywami interpretacyjnymi posługują się organy stosujące prawo.Zawsze jednak rodzi się pytanie,czy we wskazanym uzasadnieniu orzeczenia sposób rozumienia N nie jest przypadkiem jedynie argumentacją EX POST(pod wpływem innych czynników)decyzji interpretacyjnej do której organ stosujący prawo dotrze w zupełnie inny sposób niż to wynika z treści uzasadnienia.Dlatego też w opisie dyrektyw interpretacyjnych staramy się uwzględnić tzw.MATERIAŁ PSYCHOLOGICZNY,a więc realne procesy myślowe interpretatora,niezależnie od tego czy i wjakim stopniu znalazły one swoje odbicie w materiale orzeczeń.W przeciwieństwie do materiału orzeczeń,który jak chciałoby się powiedzieć ma charakter publiczny i dostęp do niego jest stosunkowo prosty tak materiał psychologiczny poniekąd ze swej natury ma charakter prywatny,o ograniczonym dostepie.Poznanie danych zawartych w tym materiale może być efektem rozmów nieformalnych ze składem orzekającym,względnie efektem tego,co nazywamy introspekcją,tj.analizą własnych przeżyć psychicznych przy założeniu że procesy myslowe interpretatora są w dużym stopniu zbieżne z naszymi intuicjami językowymi i przyjętym sposobem rozumienia tych czy innych wyrażeń zawartych w tekście prawnym.

AD 2.:drugim zagadnieniem opisowej teorii wykładni prawa jest analiza czynników wywierających wpływ na wybór dyrektyw interpretacyjnych.Analizując te czynniki stwierdzamy pewne fakty będące podstawą do uogólnień.Ale teraz jest to raczej program badań prawoznawstwa na przyszłość bo ustalenia zaiązane z czynnikami mają charakter ogólnikowy.Wybór dyrektyw interpretacyjnych zależy od:stopień związania interpretatora dyrektywami interpretacyjnymi,głównie przez tzw.definicje legalne.Dalej strona faktyczna aktów prawnych oraz kompleksowość regulacji prawnych,a także rozmaitego rodzaju oceny społeczne,przede wszystkim wymogi moralności,sprawiedliwości itd.

AD 3.:trzecim zagadnieniem podejmowanym w ramach opisowego spojrzenia na wykładnię jest tzw. PROGNOSTYKA INTERPRETACYJNA,więc przewidywania jak w przyszłości będzie kształtować się wykładnia tych czy innych norm prawnych.Tak jak ekonomista czy socjolog może z określoną dokładnością przewidywać prawdopodobieństwo wystąpienia pewnych zjawisk na podstawie pewnych faktów,tak prawnik na podstawie znajomości praktyk interpretacyjnych może snuć refleksje nt.tego jak będzie przebiegała wykładnia prawa w przyszłości.Przedmiotem tej refleksji może być ogólna linia interpretacyjna jako polityka wykładni prawa-względnie może nas interesować to jak będzie przebiegała interpretacja określonej N lub ich zspołu,zwłaszczas w odniesieniu do określonego typu bądź też określonych typów sytuacji.

NORMATYWNE TEORIE WYKŁADNI PRAWA:

W przeciwieństwie do teorii opisowych normatywne teorie wykładni prawa nie zajmują się opisem zastanej praktyki interpretacyjnej,lecz FORMUŁOANIEM DYREKTYW INTERPRETACYJNYCH OBYDWU STOPNI,JAKIE NALEŻY PRZYJĄĆ BY WŁAŚCIWIE USTALAĆ ZNACZENIA NORM PRAWA.Ten oceniający i postulatywny punkt widzenia leżący u podstaw normatywnych teorii wykładni nie zawsze jest postrzegany,nie widzimy niejednokrotnie tego ,że kwalifikacja jakiejś wykładni jako wykładni CONTRA LEGEM,a więc sprzecznej z prawem jest poprzedzona przyjęciem określonych dyrektyw interpretacyjnych,których rezultat jako rezultat odmienny od wykładni CONTRA LEGEM tak właśnie jest kwalifikowany.Normatywne teorie wykładni prawa nie występują jednakże w postaci usystematyzowanego i wyczerpującego katalogu dyrektyw wykładni,a raczej tkwią w postaci zalążkowej w rozważaniach nauki prawa oraz w praktyce orzecznictwa.

Współcześnie spotykamy szereg odmiennych postaci normatywnych teorii wykładni prawa,które różnią się spojrzeniem na wykładnię prawa i z tym powiązanym stosunkiem do dyrektyw interpretacyjnych i watrości realizowanych w procesach wykładni stosowania prawa.Nasuwa się pytanie czym jest uwarunkowane tworzenie odmiennych normatywnych teorii wykładni prawa.Ze względu na to,że normatywne teorie wykładni prawa opierają się na założeniach oceniająco postulatywnych ich podział jest wyznaczony przez odmienne wartości,jakie chce się realizować w drodze wykładni i stosowania prawa.Właśnie odmienność celów czy wartości przypisywanych procesom wykładni stosowania prawa leży u podstaw podziału normatywnych teorii wykładni na dwie podstawowe grupy:

1.TEORIE STATYCZNE

2.TEORIE DYNAMICZNE

AD 1.:Teorie statyczne dążą do realizacji takich wartości jak stałość prawa pojmowana jako takie same decyzje w takich samych sprawach i dążą do realizacji takich wartości jak pewność prawa i przewidywalność decyzji stosowania prawa.Aby wartości te czy cele dało się osiągnąć trzeba przyjąć że znaczenie N jest niezmienne,że N przez cały okres obowiązywania posiada jedno niezmienne znaczenie powiązane z wolą historycznego normodawcy,a więc normodawcy,który ustanowił daną N.Zwolennicy statycznej wykładni prawa przyjmują że znaczenie N jest niezmienne i jest określone przez wolę historycznego normodawcy.Z uwagi na twierdzenie,że znaczeniem N jest wola historycznego prawodawcy,a więc tego czego chciał historyczny prawodawca.Statyczne teorie nazywa się subiektywnymi teoriami wykładni prawa.Konsekwencją takiego ujęcia znaczenia N jest posługa by interpretator wszelkimi dostępnymi środkami starał się ustalić rzeczywistą wolę historycznego normodawcy.Ale statyczne teorie wykładni prawa przyjmując założenie,że znaczenie N jest określone przez rolę historycznego normodawcy natrafiamy na szerego istotnych trudności.Znane jest pytanie czyją wolę mamy zrekonstruować w warunkach współczesnego tworzenia norm prawa ustawowego-orzekadłowego parlamntu,wola komisji opracowywującej projekt ustawy,czy może wola któregoś z jej członków.Statyczne teorie wykładni napotykają też na trudności w odniesieniu do przypadków,o których wiadomo,że ze względów obiektywnych prawodawca nie mógł przewidzieć ich wystąpienia,a zachodzi potrzeba zastosowania N także na te przypadki.Dlatego zwolennicy współczesnej,statycznej wykładni prawa odstępują od psychologicznego rozumienia woli prawodawcy wprowadzając w to miejsce konstrukcje racjonalnego czy idealnego prawodawcy,którego wola,nie tylko wolna od sprzeczności,opiera się na najlepszej z możliwej wiedzy,ale obejmuje też to,czego rzeczywisty historyczny prawodawca przewidzieć nie mógł.

AD 2.:Teorie dynamiczne przyjmują,że celem wykładni prawa i stosowania prawa jest wartość umownie nazywana adekwatnością prawa i życia.Powszechnie znanym jest fakt nie nadążania prawa za wymogami życia,wobec szybszego tempa przemian życia społecznego,zwłaszcza w okresie intensywnych przemian gospodarczych,ustrojowych i społecznych obserwujemy zjawisko nie nadążania prawa za wymogami życia,co owocuje swoistym konfliktem między potrzebami życia a postanowieniami prawa obowiązującego.Konflikt jet tym silniejszy im treść prawa obowiązującego bardziej odstępuje od tego co współcześnie uważano za celowe,słuszne czy sprawiedliwe.Konflikt ten może być rozwiązny dwiema drogami:

A:przez ustanowienie nowych A dostosowanych do potrzeb zycia

B:może być rozwiązany w drodze wykładni prawa,jeśli przyjąć założenie,że znaczenie N nie jest zależne od woli historycznego prawodawcy,a N przyjmuje takie znaczenie które eliminuje lub łagodzi wspomniany konflikt,więc znaczenie umożliwiające jej najlepsze funkcjonowanie w danym kontekście społecznym.Ustanawianie nowych A jest pracochłonne i czasochłonne,więc można dostosowywać prawo do potrzeb życia w drodze wykładni prawa.Na tym właśnie opierają się zwolennicy dynamicznych teorii wykładni prawa.Przyjmują,że znaczenie N nie jest związane z wolą historycznego prawodawcy i zaczyna żyć własnym życiem.Tak więc realizacja wartości wymaga by przyjąć,że znaczenie N prawnej jest zmienne,bo jest to środek realizacji wskazanego celu,nie jest to znaczenie całkowicie niezależne od tego czego chciał historyczny normodawca.Zwolennicy dynamicznej teorii wykładni prawa zgodnie podtrzymują że znaczenie N jest niezależne od woli historycznego prawodawcy,ale różnią się w formułowaniu kryteriów w oparciu o które ma się ustalać dynamicznie zmieniające się znaczenie N.

Zwolennicy grupy TEORII OBIEKTYWNYCH dynamicznej teorii wykładni prawa postulują by znaczenie N ustalać w sposób odpowiadający każdorazowo aktualnemu kontekstowi społecznemu.Te teorie obiektywne wyrosły z krytyki teorii subiektywnych i w większym stopniu nastawione były na krytykę statycznych teorii wykładni niż sprecyzowanie własnych założeń.

Drugą podgrupę dynamicznej teorii wykładni prawa stanowią TEORIE TEOLOGICZNO-SOCJOLOGICZNE przyjmujące założenie,że celem prawa jest rozwiązywanie konfliktów interesów społecznych.Niekiedy są one nazywane JURYSPRUDENCJĄ INTERESÓW.Według zwolenników jurysprudencji interesów znaczenie N powinno być ustalene tak,by N w tym znaczeniu była narzędziem celowego i racjonalnego rozwiązywania konfliktu interesów społecznych.

Wreszczie dość obszerną grupę stanowią TEORIE OBCE postulujące by ustalać znaczenie N w sposób odpowiadający wymogom prawa natury,sprawiedliwości itp.Nie sposób nie wspomnieć o TEORIACH WOLI AKTUALNEGO PRAWODAWCY przyjmującymi założenie,że znaczenie N winno odpowiadać woli aktualnego prawodawcy.Interpretując N należy przypisac jej znaczenie w jakim stanowiłby ją prawodawca aktualny czy współczesny,gdyby ją stanowił.Ta wola aktualnego prawodawcy jest też wyrażona całokształtem obowiązującego prawa.Ze względu na odmienne wartości jakie chcą realizować zwolennicy statycznych i dynamicznych teorii wykładni prawa różny jest ich stosunek do dyrektyw interpretacyjnych.

Zwolennicy statycznej teorii wykładni postulują korzystanie w pierwszej kolejności z dyrektyw wykładni językowej i systemowej.Ograniczjąc rozważania funkcjonalne,w szczególności rozważania celowościowe do celów dających się przypisać historycznemu normodawcy oraz uwzględniając aspekt ocen wykładni prawa jedynie jako posiłkowe kryterium wyboru znaczenia N spośród możliwych na gruncie dyrektyw wykładnie językowej i systemowej.Mówiąc krócej zwolennicy statycznej teorii wykładni akceptują tylko dyrektywy wykładni językowej i systemowej.

Zwolennicy dynamicznej teorii wykładni prawa preferują rezultat wykłądni prawa oparty na dyrektywach wykładni funkcjonalnej używając wykładnie językową i systemową tylko za wstępny krok wykładni,który zawsze ustępuje rezultatowi płynącemu z posłużenia się dyrektywami wykładni funkcjonalnej.

WYKŁADNIA JĘZYKOWA:

Wykładnia językowa polega na ustalaniu znaczenia N ze względu na kontekst językowy,tj.język w którym sformułowana jest interpretowana norma prawna.Na niego,z logicznego punktu widzenia,składają się reguły i powiązane z nimi elementy trojakiego rodzaju:

1.reguły wyznaczające słownictwo danego języka

2.reguły nazywane regułami synktatycznymi,określającymi poprawne łączenie prostych wyrażeń języka w wyrażenia złożone

3.reguły/dyrektywy sensu języka wyznaczające znaczenia wyrażeń należących do tego języka.

Dyrektywy sensu języka założone są w strukturze każdego zinterpretowanego języka.Jeśli teraz dokonamy przeciwstawienia 3 języków:prawnego,prawniczego i potocznego to można zastanawiać się nad tym,czym różnią się te języki z punktu widzenia wskazanych elementów kontekstu językowego.Dodajmy,że język prawny to język w którym wypowiada się wyłącznie prawodawca,formułując przepisy N prawa obowiązującego.Język prawniczy,odpowiadający logicznej konstrukcji metajęzyka,języka wyższego stopnia jest językiem gdzie nauka prawa i praktyka stosowania prawa formułują swoje wypowiedzi.Czym więc się różnią języki związane z prawem od potocznego?

Analiza porównawcza tych języków prowadzi nas do wnioskó,że języki te nie różnią się pod względem synktatycznym(pod względem reguł określających poprawne sposoby łączenia wyrażeń prostych w złożone).Prawodawca formułując przepisy korzysta z reguł synktatycznych języka naturalnego,bo inaczej formułowałby przepisy prawa obowiązującego niezrozumiałe-bo większość posługuję się językiem potocznym.Natomiast analiza wskazuje na istniejące różnice zarówno co do słownictwa tych języków oraz na różnice semantyczne,więc przyjęte w tych językach sposoby rozumienia wyrażeń języka.Uwzględniając oba aspekty można wyróżnić 4 kategorie wyrażeń językó związanych z prawem i języka potocznego:

KATEGORIA I:wyrażenia języków związanych z prawem i języka potocznego,które w tych językach posiadają to samo znaczenie.Np.:ojciec,matka.

KATEGORIA II:tworzą ją wyrażenia mające inne znaczenie w językach związanych z prawem i w języku potocznym.Np.:termin”powód”.To swoiste rozumienie wyrażeń języka prawnego i prawniczego płynie z prawno-konwencjonalnego charakteru aktó prawnych i wiąże się z niezbędną precyzją sformułowań prawa,to swoiste rozuminie wyrażeń języka prawnego prawodawca osiąga dwiema drogami:

PO PIERWSZE:w drodze tzw:DEFINICJI LEGALNYCH,które są wiążące bo prawnie określone znaczeniem jakiegoś terminu,np.:definicje zawarte w art.115 KK §5 postanawia dając definicję legalną mienia znacznej wartości,że jest nim mienie,którego wartość w chwili popełnienia czynu zabronionego przekracza dwustukrotną wysokość najniższego miesięcznego wynagrodzenia.w §10 określa wiążąco pojęcie młodocianego-sprawcy,który w chwili popełnienia czynu zabronionego nie ukończył 21 lat i w czasie orzekania I instancji 24 lat.

PO DRUGIE:to swoiste rozumienie wyrażeń języka prawnego prawodawca czasem osiąga poprzez DEFINICJE UWIKŁANE,inaczej DEFINICJE PRZEZ POSTULATY-kontekst/konteksty użycia w tekście prawniczym jakiegoś wyrażenia języka prawnego pozwalają jego adresatom zorientować się w jakim znaczeniu prawodawca używa tego wyrażenia.

KATEGORIA III:wyrażenia języka prawnego posiadające odmienne znaczenia w różnych gałęziach prawa.Mówimy o specjalistycznym rozumieniu języka

KATEGORIA IV:wyrażenia występujące tylko w językach związanych z prawem,np.:wady prawne,pożytki cywilno-prawne.

Wskażmy więc główne dyrektywy wykłądni językowej jako właściwe dyrektywy interpretacji prawniczej,które są do zaakceptowania przez wszystkie normatywne teori wykładni prawa,tak więc:

1.Zwrotom interpretowanym nie można bez dostatecznych powodów przypisywać swoistego znaczenia,ale jeśli znaczenie takie się ustali to trzeba się tymi zwrotami posługiwać w ustalonym znaczeniu niezależnie od tego jakie znaczenie posiadają równokształtne wyrażenia języka potocznego.Dyrektywa ta,jak łatwo zauważyć,dotyczy drugiej z wyróżnionych kategorii wyrażeń języka prawnego i prawniczego i można powiedzieć,że formułuje ona domniemanie znaczenia potocznego a nie swoiście prawnego wyrażeń języka prawnego.Nie można zapominać o tym,że język prawny jest tylko wyspecjalizowaną pochodną języka potocznego.Gdyby nie istniały odpowiednie przesłanki ku temu,by terminem „powód” posługiwać się w językach związanych z prawem w znaczeniu odmiennym w porównaniu do języka potocznego to terminem tym należałoby się posługiwać w znaczeniu takim jakim używamy w języku potocznym.

2.Zwrotom interpretowanym nie należy bez dostatecznych powodów przypisywać znaczenia specjalnego/specjalistycznego należącego do terminologii części systemu prawa,ale jeśli znaczenie takie się ustali to trzeba się nim posługiwać niezależnie od tego jakie znaczenie posiada równokształtne wyrażenie w przepisach należących do innej gałęzi prawa.Ta dyrektywa odnosi się do trzeciej z wyróżnionych kategorii wyrażeń języka prawnego lub prawniczego i formułuje domniemanie znaczenia ściśle prawnego lecz nie specjalnego jako właściwego dla terminologii części systemu prawa.

3.Zwrotom interpretowanym nie wolno w ramach tego samego aktu przypisywać różnego znaczenia,chyba że prawodawca sformułował w A wiążące interpretatora wskazówki by równokształtnymi zwrotami w odniesieniu do róznych zagadnień regulowanych w A posługiwać się w odmiennym znaczeniu.

4.Gdy prawodawca w sposób wiążący ustali znaczenie jakiegoś terminu poprzezdefinicję legalnych to interpretator związany postanowieniami prawa powinien się posługiwać tym terminem w znavzeniu przez prawo określonym.Ponieważ interpretowana N jest zawsze wyrażeniem złożonym języka prawnego czy prawniczego,można sformułować dyrektywę wykładni prawa uwypuklającą rolę reguł synktatycznych,które obowiązują zarówno w językach związanych z prawem jak i potocznym.Dyrektywa określająca rolę reguł synktatycznych w wykładni prawa daje się sformułować: „Ustalenie znaczenia N powinno przebiegać zgodnie z regułami syntaktycznymi(reg.łączące poprawnie wyrażenia proste w złożone)języka gdzie interpretowana N została sformułowana.”

5.Interesująca jest prawnicza dyrektywa interpretacyjna wykładni językowej,której założeniem jest twierdzenie,że prawo nie zawiera wyrażeń błędnych,a interpretator powinien zawsze tak interpretować prawo by nie stwierdzić,że jakieś fragmenty tekstu prawnego są zbędne.Wymóg ten daje się sformułować w postaci dyrektywy wykładni językowej: „Interpretator winien tak ustalić znaczenie N,by w świetle przyjętego znaczenia nie płynął wniosek że pewne elementy tekstu prawnego są po prostu zbędne.”Interpretator musi wskazać zastosowanie każdego przepisu prawa czy jego części składowej.

WYKŁADNIA SYSTEMOWA:

Polega na ustalaniu znaczenia N ze względu na jej kontekst systemowy,więc system do którego interpretowana N należy.N nigdy nie funkcjonuje w izolacji,zawsze jest elementem większej całości jak instytucja prawna,A normatywny gdzie została sformułowana;jest też elementem określonej gałęzi prawa.Okoliczność ta wpływa na sposób interpretacji rozumienia N.Dyrektywy wykłądni systemowej dogodnie jest podzielić ze względu na własności systemu,którego te dyrektywy dotyczą.

WYKŁADNIA SYSTEMOWA A SPRZECZNOŚCI NORM PRAWNYCH:

Część występujących w prawie obowiązującym sprzeczności to tzw.sprzeczności pozorne występujące tylko prima vista których źródłem są wady techniki prawodawczej.Zarówno prawodawca jaki i praktyka stosowania dążą kształtowania prawa tak by było ono wolne od sprzeczności.Postulat niesprzeczności prawa jako jedna z relacji systemotwórczych prawa daje się uzasdnić względami funkcjonowania prawa.

Występowanie w prawie sprzeczności prowadzi do braku skuteczności motywacyjnej prawa,a dalej do braku tzw.skuteczności socjologicznej prawa.Gdy prawo pełne jest sprzeczności przestaje być ono środkiem tzw.KONTROLI SPOŁECZNEJ i przestaje odgrywać rolę jako ważny instrument realizacji celów i żądań społecznych.Występujące w prawie sprzeczności których źródłem są wady techniki prawodawczej usuwamy dwiema drogami-przez stwierdzenie,że jedna nie ma mocy obowiązywania-poprzez reguły kolizyjne,lub na drodze wykładni prawa-opierające się na stosowaniu następującej dyrektywy wykładni systemowej: „INTERPRETATOR WINIEN TAK USTALIĆ ZNACZENIE N BY NIE PROWADZIŁO ONO DO JAKICHKOLWIEK SPRZECZNOŚCI Z INNĄ N NALEŻĄCĄ DO SYSTEMU.”

WYKŁADNIA SYSTEMOWA A ZASADY SYSTEMU PRAWA:

Wśród przepisów i N prawa obowiązującego lub uznawanych ich konsekwencji wyodrębnia się ZASADY SYSTEMU PRAWA,czyli N o szczególnej doniosłości dla całego systemu prawa lub jego części.Zasady systemu prawa są przeciwstawiane postulatom systemu prawa,nie będącymi N prawa obowiązującego i nie stanowiących uznanych konsekwencji przepisu/N.Ponieważ rozgraniczenie zasad i postulatów systemu prawa odgrywa olbrzymią rolę w świetle wymogów praworządności w procesach stosowania prawa,a nie zawsze tak w orzecznictwie jak i w nauce prawa jest wyraźne przeprowadzane,można sformułować dezyderię(rzeczowo sprecyzowanego żądania)w postaci następującej dyrektywy: „GDY INTERPRETATOR POWOŁUJE SIĘ NA ZASADĘ SYSTEMU PRAWA TO POWINIEN WSKAZAĆ PRZEPIS,KTÓRY WPROST ZASADĘ TE FORMUŁUJE,WZGLĘDNIE WSKAZAĆ PRZEPISY PRAWA OBOWIĄZUJĄCEGO,Z KTÓRYCH ZASADA TA W SPOSÓB NIE BUDZĄCY WĄTPLIWOŚCI WYNIKA.”

Sformułowana w tej postaci dyrektywa nie jest ściśle rzecz biorąc dyrektywą wykładni prawa,bo dotyczy powoływania zasad systemu prawa,a nie interpretacji prawa,ale jej przestrzeganie ułatwia kontrolę prawidłowości powoływania zasad systemu prawa,które ze swej strony odgrywają niemałą rolę w wykładni prawa.

Wpływ zasad systemu na wykładnię ujmuje dwie dyrektywy wykładni systemowej:

3. „JEŚLI NA GRUNCIE WYKŁADNI DYREKTYW JĘZYKOWYCH N MOŻE MIEĆ SZEREG RÓŻNYCH ZNACZEŃ TO INTERPRETATOR WINIEN WYBRAĆ TO ZNACZENIE N,KTÓRE JEST ZGODNE Z ZASADĄ SYSTEMU PRAWA.”W świetle przyjętego przez nas określenia zasad systemu prawa sprzeczność N z zasadą systemu prawa jest zawsze sprzecznością z inną N,choć zachodzą istotne różnice w sposobie usuwania sprzeczności wtedy,gdy sprzeczność zachodzi między N zwykłymi i wtedy gdy sprzeczność zachodzi między zasadą systemu prawa a normą zwykłą.Przy sprzeczności między N zwykłymi interpretator stara się wzajemnie dostosować ich znaczenia tak by sprzeczność nie zachodziła co w praktyce oznacza,że wskazuje odrębne wykluczające się zakresy ich zastosowania.

4. W przypadku sprzeczności między N zwykłą a zasadą systemu prawa interpretator jednostronnie dostosowuje znaczenie N zwykłej do treści zasady systemu prawa,czy zasady części systemu prawa.To właśnie głosi następująca dyrektywa interpretacyjna wykładni systemowej: „USTALAJĄC ZNACZENIE N ZWYKŁYCH INTERPRETATOR WINIEN DOSTOSOWAĆ ZNACZENIE N ZWYKŁEJ DO TREŚCI ZASADY SYSTEMU PRAWA LUB JEGO CZĘŚCI”

WYKŁADNIA SYSTEMOWA A SYSTEMATYKA AKTÓW PRAWNYCH:

Wpływ tzw.SYSTEMATYKI WEWNĘTRZNEJ AKTU PRAWNEGO NA WYKŁADNIĘ PRAWA opiera się na założeniu że podział A na poszczególne jego części składowe nie jest przypadkowy ale uwzględnia istotne i prawnie relewantne zależności między normami prawa.

Uwzględnienie roli systematyki wewnętrznej A prawnego wykładni prawa zakłada zatem pewien stopień poprawności techniki prawodawczej,która czasem zawodzi.Dlatego mówiąc o roli systematyki wewnętrznej A na wykładnię musimy to mieć na uwadze i uwzględniać systematykę aktu prawnego w stopniu w jakim na to zezwala znaczenie N ustalone na podst. innych dyrektyw wykładni prawa.

Wpływ systematyki wewnętrznej A na wykładnię prawa w postaci dyrektywy mogącej być do zaakceptowania przez wszystkie normatywne teorie wykładni prawa oddaje następujące sformułowanie dyrektywy wykładni systemowej: „INTERPRETATOR WINIEN UWZGLĘDNIAĆ W WYKŁADNI PRAWA SYSTEMATYKĘ WEWNĘTRZNĄ AKTU PRAWNEGO W KTÓREJ MIEŚCI SIĘ INTERPRETOWANA N,ALE MOŻE OD NIEJ ODSTĄPIĆ GDY STOSOWANIE INNYCH DYREKTYW WYKŁADNI PRAWA PROWADZI GO DO ZGODNEGO WNIOSKU,ŻE PRWODAWCA WADLIWIE ZASZEREGOWAŁ N W RAMACH PRZYJĘTYCH PRZEZ SIEBIE JEDNOSTEK SYSTEMATYZACJI WEWNĘTRZNEJ AKTU PRAWNEGO.”

WYKŁADNIA FUNKCJONALNA:

Polega ona na ustalaniu znaczenia N prawnej ze względu na jej kontekst funkcjonalny.WYKŁADNIA FUNKCJONALNA NIEZBYT TRAFNIE ALE NAZYWANA JEST TEŻ WYKŁADNIĄ CELOWOŚCIOWĄ.Na ów kontekst funkcjonalny N który wpływa na jej rozumienie składa się cały szereg różnorodnych czynników dających przedstawic się tylko w ogólnym zarysie.

Kontekst funkcjonalny N z pewnością wyznaczają czynniki określające podstawy ustroju gospodarczego i państwowego,czynniki określające strukturę społeczeństwa,której miarą są akceptowane w społeczeństwie oceny i reguły społeczne,wreszcie są to czynniki związane z techniczno-cywilizacyjną stroną naszego życia społecznego.Ów kontekst funkcjonalny N to wszystko to co zostało określone wymogami życia w charakterystyce tzw.dynamicznych teorii wykładni prawa.Ze względu na wielość czynników i skomplikowany charakter czynników określających kontekst funkcjonalny N trudno jest nam uchwycić wpływ wszystkich tych czynników na wykładzie prawa w stopniu umożliwiającym formułowanie odpowiednich dyrektyw wykładni prawa.

WYKŁADNIA FUNKCJONALNA A CELE PRAWA:

W procesie wykładni prawa interpretator często powołuje się na rozmaite cele prawa.Powołuje się na cel interpretowanej N tzw.:”RATIO LEGIS”instytucji prawnej do której N należy,pewnej gałęzi prawa,niekiedy nawet cele prawa w ogóle.Stopień ogólności czy szczegółowości tych celów jest więc różny tak jak różne są materiały z których interpretator może czerpać wiedzę o celach prawa.Nawet prawodawca we wstępie do A prawnego nazywanego preambułą określa cele jakimi kierował się wprowadzając nową regulacje prawną.Wtedy jednak gdy prawodawca nie określa w ustanowionym przez siebie akcie prawnym celów jakimi się kierował,interpretator będzie starał się przypisać cele normom prawnym tak jak są one przypisywane,względnie cele,które należy normom prawnym przypisać.

Zagadnienie roli celów prawa wykładni prawa przedstawia się odmiennie z pozycji statycznych i dynamicznych teorii wykładni.

Zwolennicy statycznych będą odwoływać się do celów historycznego normodawcy,starać się je rekonstruować jako ową wolę historycznego prawodawcy,podczas gdy zwolennicy dynamicznych będą wskazywać na cele współczesnego prawodawstwa względnie będą operować celem samej N rozumiejąc przez to cel jaki normie jest przypisywany lub należy przypisać.Ze względu na ten konflikt sformułowanie dyrektywy interpretacyjnej musi ograniczyc się do DYREKTYWY HIPOTETYCZNEJ ZGODNOŚCI CELÓW JAKO REGUŁY INTERPRETACJI.Gdy interpretator powołuje się na cel N to powinien dążyć do zapewnienia zgodności celu interpretowanej N przynajmniej z celami instytucji prawnej do której N należy.Ogranicznie się treści tej dyrektywy do ram instytucji prawnej płynie stąd,że związek N z instytucją do której ona należy jest na tyle silna,że wywiera wpływ na wykłądnię co może nie zachodzić w odniesieniu do innego zespołu norm prawnych.

WYKŁADNIA FUNKCJONALNA A FUNKCJE PRAWA:

W praktyce interpretacyjnej spotykamy nie tylko rozważania nt.celów prawa,ale i rozważań nt.funkcji prawa,czy funkcji N.

PRZEZ FUNKCJĘ NORMY PRAWNEJ rozumie się skutki społeczne jakie stosowanie jej w określonym znaczeniu wywiera względnie z wysokim prawdopodobieństwem wywrze w przyszłości.Rozważania nt. funkcji prawa/funkcji N pozostają w ścisłym związku z rozważaniami nt.celów prawa/celów N gdy chodzi o funkcje N prawnej jakie jej stosowanie powinno zapewniać.W pozostałych przypadkach są to jednak zagadnienia różne.Tak więc gdy decydujemy się na rozgraniczenie roli celów prawa i funkcji prawa wykładni prawa to dlatego,że bardzo często rozważania funkcjonalne nad prawem stanowią samoistnie środek wykładni prawa.Jest tak zwłaszcza gdy N jest postrzegana jako element instytucji prawnej.Związek N z instytucją prawną staje się widoczny w treści następującej dyrektywy wykładni funkcjonalnej: „JEŻELI INTERPRETATOR POWOŁUJE SIĘ NA FUNKCJE N PRAWNEJ TO POWINIEN TAK USTALIĆ ZNACZENIE N BY BYŁO ONO ZGODNE Z FUNKCJAMI INSTYTUCJI PRAWNEJ DO KTÓREJ INTERPRETOWANA N NALEŻY.”

Praktyka interpretacyjna pokazuje,że rozważania związane z funkcjami prawa często stanowią podstawę eliminacji sposobu rozumienia N prawnej.Tak np.:Sąd Najwyższy w jednym ze swych orzeczeń napisał,że niedopuszczalna jest taka interpretacja N która prowadziłaby do przewlekłości w załatwianiu sprawy,gdyż przewlekłość w załatwianiu sprawy nie jest zgodna z duchem żadnej instytucji prawnej.

Jednym z elementów kontekstu funkcjonalnego normy są tzw.:OCENY i REGUŁY SPOŁECZNE FUNKCJONUJĄCE W CZASIE WYKŁADNI PRAWA.Wśród tych ocen i reguł największy wpływ na wykładnię prawa mają oceny i reguły moralne,które występują nie tylko pod postacią reguł i zasad moralności,ale i pod postacią zasad sprawiedliwości,słuszności i zasad współżycia społecznego.

Wpływ ocen i reguł społecznych rozważamy w dwóch typach sytuacji:

PO PIERWSZE: w sytuacji gdy treść prawa obowiązującego odsyła interpretatora wiążąco do ocen i reg.moralnych.Przepisy prawa często przewidują powinność zachowania się adresata zgodnego np.:z zasadami współżycia społecznego.To odesłanie interpretatora do ocen i reguł moralnych może mieć charakter odesłania ogólnego i np.:dotyczyć wszystkich przepisów jakiejś gałęzi prawa lub też może mieć postać odesłania szczegółowego i być związane z konkretną N.Odesłanie do ocen i reguł moralnych czasem występuje w formie jawnej gdy prawo obowiązujące odsyła np.:do zasad moralności bądź też przybierać formę ukrytą do postaci wyrażeń oceniających,których rozumienie wymaga odesłanie do ocen i reguł moralnych.Na przykład:wyrażenie”niskie pobudki działania sprawcy”które z reguły interpretowane jest jako niskie pobudki działąnia sprawcy ze względu na reguły moralne.

Jeżeli tekst prawa obowiązującego odsyła interpretatora do ocen i reguł moralnych to interpretator jako podmiot stosujący prawo związany postanowieniami prawa będzie uwzględniał w wykładni prawa oceny i reguły moralne.

PO DRUGIE:wpływ ocen i reguł moralnych na wykładnię trzeba tez rozważyć w przypadku gdy tekst prawa obowiązującego nie odsyła interpretatora do ocen i eguł społecznych,co nie eliminuje i nie przekreśla jeszcze faktycznego ich wpływu na wykładnię.W odniesieniu do takich sytuacji powstaje pytanie czy w jakims stopniu interpretator powinien uwzględniać te oceny.Istnieje wiele poglądó,ale dają się one sprowadzić do dwóch stanowiski:UMIARKOWANEGO i SKRAJNEGO w odniesieniu do których da się sformułowaćodpowiednie dyrektywy wykładni funkcjonalnej.

Zwolennicy podejścia umiarkowanego akceptują dyrektywę interpretacyjną głoszącą,że „JEŚLI N MA SZEREG MOŻLIWYCH ZNACZEŃ TO TRZEBA WYBRAĆ TO,KTÓRE JEST W NAJWIĘKSZYM STOPNIU ZGODNE Z OCENAMI I REGUŁAMI MORALNYMI.”

Stanowisko zaś skrajne akceptuje dyrektywę interpretacyjną,która głosi,że: „Należy odrzucic każde rozumienie N prawnej jeśli jest ono niezgodne z ocenami i regułami moralnymi.”To stanowisko skrajne leży u podstaw poglądów nazywanych DOKTRYNAMI PRAWA NATURY.Chodzi tutaj o te wersje prawa natury czy te doktryny prawa natury przyjmujące,że zgodność prawa pozytywnego z prawem natury jest podstawą obowiązywania prawa pochodzącego od organów państwa.

PODZIAŁ WYKŁADNI NA STWIERDZAJĄCĄ,ROZSTRZYGAJĄCĄ I ZWĘŻAJĄCĄ):

W procesie wykładni prawa interpretator częstokroć używa różnych dyrektyw interpretacyjnych tj.oprócz wykładni językowej stosuje też wykładnie systemową i wykładnię funkcjonalną.

Zakres stosowania N zależy od przyjętego rozumienia normy.Z teoretyczno-prawnego punktu widzenia możemy tu wyróżnić szereg odmienych zakresó stosowania normy:

1.Językowy zakres stosowania normy rozumiejąc przez to zakres jaki N posiada w oparciu o dyrektywy wykładni językowej.

2.Systemowy zakres normy rozumiejąc przez to zakres jaki N posiada na podstawie dyrektyw wykładni systemowej.

3.Funkcjonalny zakres stosowania N,jako ten,który jest wyznaczony przez dyrektywy wykładni funkcjonalnej.

Oprócz wskazanych wyżej zakresów stosowania normy można też mówić o zakresie bezpośrednim mając na myśli zakres N wyznaczony przez bezpośrednie jej rozumienie.

Wprowadzenie tej terminologii pozwala na zwięzłą charakterystkę prowadzącą do przeciwstawienia trzech różnych rodzajów układu zdań nazywanych WYKŁADNIĄ STWIERDZAJĄCĄ,ROZSZERZAJĄCĄ I ZWĘŻAJĄCĄ.Łatwo spostrzec,że przeciwstawienie „interpretatio declarativa,extensiva i restrictiva”zawsze musi się sprowadzać do porównywania dwojakiego:

1.Albo porównujemy zakres jaki posiada N w bezpośrednim rozumieniu z którymkolwiek z zakresów interpretacyjnie ustalonych w oparciu o ustaloną grupe dyrektyw interpretacyjnych.

2.Porównujemy zakres jaki posiada N na gruncie określonej grupy dyrektyw wykładni z zakresem jaki posiada na gruncie innej grupy.

Jeśli zgodzimy się nazwać zakresem odniesienia zakres z którym porównujemy inny zakres stosowania normy to podział wykładni na WYKŁADNIĘ STWIERDZAJĄCĄ,ROZSZERZAJĄCĄ i ZWĘŻAJĄCĄ JEST ZAWSZE PORÓWNANIEM ZAKRESU ODNIESIENIA Z KTÓRYMKOLWIEK Z ZAKRESÓW INTERPRETACYJNEGO stanowią na podstawie określonej grupy dyrektyw wykładni prawa.

Trzeba zaznaczyć,że prawnicy posługując się pojęciem wykładni stwierdzającej,rozszerzającej i zwężającej bynajmniej nie do końca jasno określają który ze wskazanych teoretycznych zakresów stosowania N jest owym zakresem odniesienia z którym porównywany jest inny zakres stosowania normy.

W myśleniu prawniczym przeważnie przyjmuje się że tym zakresem odniesienia jest zakres jaki N posiada na gruncie dyrektyw wykładni językowej.Jeśli tak to możemy powiedzieć,że WYKŁADNIA STWIERDZAJĄCA MA MIEJSCE gdy znaczenie N określonej na podstawie dyrektyw wykładni systemowej,czy funkcjonalnej jest tożsame ze znaczeniem jakie posiada N na gruncie dyrektyw wykładni językowej.WYKŁADNIA ROZSZERZAJĄCA to taka,że znaczenie N uzyskane na podstawie dyrektyw wykładni systemowej,czy funkcjonalnej jest szersze od znaczenia jakie posiada N na gruncie wykładni językowej. WYKŁADNIA ZWĘŻAJĄCA -gdy znaczenie N ustalonej wykładni systemowej czy funkcjonalnej jest węższe od znaczenia jakie posiada N na gruncie dyrektyw wykładni językowej.

---