l. SZKOŁY SPOŁECZNE SOCJALIZMU Socjalizm to: Doktryna oparta na powszechnej równości społeczeństwa; l. Socjalizm utopijny • Przedstawiciele tego kierunku wyrażali pogląd, że. człowiek stał się ofiarą nierówności społecznych; • Wiodącą ideą utopistów było świadome i wolne uczestnictwo jednostki, " Społeczeństwo równych obywateli, pracujących w oparciu o własność wspólną; • Przeciwni rewolucji. Zło można zmienić drogą perswazji. Dlatego poszukiwali oparcia dla swoich idei w środowisku ludzi możnych i wpływowych; " Przedstawiciele socjalizmu utopijnego: T. Morę, H. Saint-Simon, Ch. Fourier i R. Owen. Tomasz Morę (1478 - 1535) - angielski humanista, szef finansów państwa. Przewodniczący Izby Gmin; - za spór z królem Henrykiem VIII został ścięty; twórca pracy ..Złota książeczka o najlepszym ustroju paiistiva i o nowej wyspie Utopii". Pisał tam. że: królowe są agresywni i rozrzutni, nie dbają o poddanych, ciemiężą lud podatkami, •wybierają presje nasady' *każdy Utopianin pracuje jako rolnik i specjalizuje się w jakimś' rzemiośle. Wszyscy muszą pracować - 6 godzin dziennie (spowoduje to wzrost gospodarczy); - główne założenia: wspólne posiłki, ujednolicone ubrania,skromny dobrobyt (wykluczał zbytek), brak pieniędzy bo państwo zaspokaja potrzeby ludzi, złoto w pogardzie ludzi, surowe represje za pogwałcenie prawa, nie wolno publicznie propagować ateizmu (ateistów się nie karze), wolny czas poświęcać nauce - preferując ' wiedzę stosowaną a nie abstrakcyjna;• utopia nie jest traktowana jako najlepszy ustrój, ale jest przykładem, że można żyć lepiej. H. Samt-Simon (1760-1825) uważał: - francuski arystokrata, twórca dzieła „O reorganizacji społeczności europejskiej''; dążył do zjednoczenia narodów Europy w jeden wspólny organizm (narody miałyby zachowaną niezależność; - produkcja przemysłowa uprawiana przez zrzeszenia producentów na szeroką skale. Zniesie to dotychczasowe konflikty społeczne; • negacja chrześcijaństwa to droga do równości i braterstwa ludzi; - zmienić strukturę władzy państwowej: parlament miał być trzyizbowy: izba pomysłów (artyści i inżynierowie), izba weryfikacji (naukowcy) i izba wykonawcza (menedżerowie). R. Owen (1771-1858) uważał, że: społeczeństwo powinno opierać się na komunach ( Fourier opowiadał się za wzorowymi koloniami produkcyjno-bytowymi, które nazwał falansterami) - rodzaj spółdzielni, zrzeszających 1000-1500 osób; będąc właścicielem przędzalni, skraca czas pracy z 14 do 10 godzin i 45 minut, ogranicza pracę dzieci, buduje w niej (na terenie przędzalni) mieszkania, otwiera sklepy oraz szkoły; w 1818 r. proponował powołanie Komisji Pracy (uważany za prekursora MOP). 2. Anarchizm • Twórcy anarchizmu: Pierre Proudhon - Francuz -1809-1865, Michał Bakunin - Rosjanin 1814-18 76), Piotr Kropotkin - 1842-1921; • Anarchizm - ustrój społecztty be: władzy państwowej, oparty na wolnych stożkach 'wyborców; • Sprzeciw przeciw zwierzchności; • Państwo to towarzystwo wzajemne ubezpieczeń miedzy właścicielem, żołnierzem, sędzią i księdzem (towarzystwo wzajemnej adoracji) • Przeciwstawiał się przeciwko wszelkiej organizacji państwa; • Zwolennicy tego kierunku socjalizmu opowiadali się za nieograniczoną wolnością jednostki, która była hamowana ich zdaniem przez państwo; " Dążyli do zniesienia instytucji państwa drogą rewolucji i stworzenie ustroju bezpaństwowego. Cel ten zamierzali zrealizować powołując organizacje spiskowe, działające na drodze zamachów terrorystycznych; • Głosili ideę równości, którą powinna zrealizować klasa robotnicza drogą rewolucji; " Poprzez strajk generalny można zlikwidować państwo, a na jego miejsce powołać związki zawodowe. Partie polityczne zbędne (anarchosyndykalizm). 3. Socjalizm bezpaństwowy Edwarda Abramowskiego • E. Abramowski tworzył w okresie zaborów (1868-1918); • Jest twórcą programu rewolucji moralnej - przekształceń w świadomości obywateli, które wiodą do wychowania nowych obywateli, zdolnych do działań dla siebie w stowarzyszeniach - ale nie na rzecz państwa; • Był przeciwnikiem państwa; " Przyświecały mu w walce o nowy ład: niepodległość, sprawiedliwy ustrój oraz wolność jednostki w społeczeństwie; • Przyszły ustrój (socjalizm bezpan.sp.vowy} opierać się mial na wolnych stowarzyszeniach, na społeczeństwie srowarzyszemowym, mającym dobrowolny, ci nie przymusowy charakter: • Rewolucję należy czynić oddolnie. Urzędnicy nie są od • rewolucji. Państwo zbiurokratyzowane jest niezdolne do takich działań;
• Rewolucję może przeprowadzić tzw. kooperatywa - zbiór ludzi połączonych pracą i wspólnymi potrzebami. Prowadzi swoją politykę, która opiera się na aktywności człorJców kooperatywy. Członek kooperatywy dba o majątek jak o własny:" • Solidarność to powszechna zasada życia, którą należy realizować poprzez strajki i poprzez wzaj emną p omoc; " Samorządy stanową podsta\wve podmioty polityki społecznej; • Proponował stworzenie ruchu spółdzielczego. 4. Marksizm • Twórcy K. Marks (1818-1883) i F. Engels (l 820-1895); Podstawę marksizmu stanowił materializm dialektyczny, którego głównymi składnikami były: materia (jedyny realny byt, obiektywnie postrzegany, materia pien.yoma świat idei wtórny), świadomość (właściwość mózgu, prawa i zasady dialektyki (prawo walki przeciwieństw, prawo przechodzenia od form mniej zorganizowanych do złożonych, przechodzenie od tego co stare do tego co nowe, zasada związku, przyczyny) oraz teoria poznania; " Centralną tezą filozofii działań społecznych marksizmu jest teza -byt kształtuje świadomość"; Historia ludzkośći to historia walk klasowych, toczonych na płaszczyźnie ekonomicznej, politycznej i ideologicznej; • Proletariat jako klasa społeczna, nie posiada własności prywatnej, ale walczy o władzę, o lepszy byt. Metodą walki jest rewolucja. Rewolucja to ruch, który zmiata Stan obecny, to parowóz dziejów"'. Proletariat na drodze rewolucji przejmie władzę, ustanowi nowe społeczeństwo, charakteryzujące się równością położenia; • Rewolucja staje się koniecznością, gdyż klasa panująca nie oddaje władzy dobrowolnie; • Państwo w ujęciu marksizmu, opiera się na władzy służącej klasie panującej. Krytyka państwa; " Człowiek stanie się prawdziwie wolny gdy zniknie państwo; Państwo wykonuje władzę, wykorzystuje prawo, przymus, podatki i inne formy dla realizacji interesów rządzących; Państwo socjalistyczne jako twór przejściowy do komunizmu, miało stopniowo obumierać, tracąc swój podmiotowy charakter na rzecz społeczeństwa bezklasowego.5. Koncepcja leninowska • W. I Uijanow (Lenin) - (1871-1924), twórca partii bolszewickiej, przywódca rewolucji październikowej, twórca państwa radzieckiego; • Związki zawodowe należy utrzymać i wzmocnić. Są one szkołą sztuki rządzenia; • Związki zawodowe to organizacja, poprzez którą partia komunistyczna zdobywa masy dla komunizmu; • Związki zawodowe miały informować partię o nastrojach społecznych, a także pasmem transmisyjnym przenoszącym idee partii w dół; • Związki zawodowe nie mogą wykonywać bezpośrednio funkcji zarządzania; • Związki zawodowe musza realizować swoje tradycyjne funkcje reprezentowania i obrony interesów pracowniczych; • Związki zawodowe muszą - jako organizacja społeczna - sprawować kontrolę nad aparatem administracyjnym państw; • Związki zawodowe muszą spełniać funkcję „szkoły komunizmu" przez organizowanie udziału robotników w zarządzaniu, kształtowanie postaw; • W praktyce związki zawodowe były przybudówką dla partii i nie posiadały społecznego autorytetu. 6. Socjalizacja (rewolucja) kapitalizmu Edwarda Heimanna • Teoretyk socjaldemokracji niemieckiej. W 1929 r. napisał pracę .^Socjalna teoria kapifalizmu" . Wznowiona w RFN w 1980 r. • Wyzwolenie robotnika, klasy robotniczej nie jest kwestią jednorazowego aktu lecz sprawą cząstkowych zwycięstw (ewolucji); • Nie rewolucja lecz ewolucja zmieni ustrój na korzyść świata pracy; • Poprzez reformy socjalne następuje rozbiórka" kapitalizmu krok po krok-u. Polityka socjalna jest demontażem panowania kapitału na rzecz pokrzywdzonych; • Polityka socjalna jesi sumą środków służących ochronie i poparciu pracujących ludzi; • Polityka społeczna jest sposobem walki o wolność, godność i wspólnotę; • Ruchy socjalne mają duże możliwości działania. Powstają oddolnie, tzn. z inicjatywy obywateli a nie z inicjatywy państwa; • Odrzuca centralizację. Jest za decentralizacja. • Dyktatura proletariatu nie gwarantuje społecznego postępu. W naturze każdej dyktatury leży panowanie człowieka nad człowiekiem, a więc ograniczenie wolności, godności; • Idea samopomocy daje ludziom świadomość samodzielności, uniezależnienia od państwa. 7. Socjalizm gminny Konstantego Krzeczkowskiego • Teoretyk polityki społecznej, działacz oświatowy, bibliotekarz (1897-1939). Absolwent Uniwersytetu Wiedeńskiego i Krakowskiego. Profesor Wyższej Szkoły Handlowej; • Uważał, że gmina jest podstawowym, oddolnym podmiotem działań społecznych; • Gmina i państwo powinny mieć rozdzielone kompetencje; • Gmina była pierwotna w stosunku do państwa. Tam tworzą się piep,votne więzi społeczne oparte na pracy i stosunkach międzyludzkich (współsąsiedztwo, wspólne interesy gospodarcze); • Wspólne potrzeby i interesy stanowią zasadnicze węzły współżycia ludzi zamieszkujących dany teren; • Sens pracy lokalnej jest lepiej widoczny niż w szerszej zbiorowości; • Samorząd gminy to jej organ, gospodarz realizujący zadanie zaspokajania potrzeb społeczeństwa gminy; • Kryzys wartości ujawnia brak motywacji dla aktywności społecznej, co spowodować może powolne obumieranie samorządów; • Samorząd to inna nazwa socjalizmu, który nie może być robiony dla ludu, ale przeciwnie jest socjalizmem tylko wtedy, gdy jest robiony przez lud (nie z zewnątrz i od góry, ale od środka i od dołu). 8. Reformizm Zofii Daszyńskiej - Golińskiej • Historyk gospodarczy i społeczny, socjolog i działaczka społeczna (l 866-1934); • Skuteczna droga to droga powolnych przekształceń - bo bezpieczniejsza, a nie droga radykalnych zmian; • Celem polityki społecznej jest postęp dobrobytu szerokich mas pracujących. Cel ten realizowany jest za pośrednictwem reform; • Reformy realizowane są drogą ewolucji, a nie rewolucji. Należy urabiać poglądy i moralność społeczeństwa; • Państwo jako podmiot polityki społecznej nakazuje reformy i nadzoruje ich wykonanie; • Etatyzm państwa: stopień zaangażowania państwa w życie społeczno-gospodarcze, krępowania inicjatyw prywatnych i społecznych przez państwo/Państwo powinno być ustawodawcą, koordynatorem i kontrolerem poczynań społecznych; • Ważna podmioty polityki społecznej to: związki zawodowe. Kościół i Międzynarodowa Organizacja Pracy; • Reformizm to postęp jaki nastąpił w XIX i XX w. w ustawodawstwie pracy, w ubezpieczeniach społecznych, w metodach walki z bezrobociem, w systemach ochrony pracy robotników, dzieci i kobiet; • Reformizm to powolne przekształcenia porządku ekonomicznego w kierunku uspołecznienia i humanizacji. 2. OGÓLNE PRZYCZYNY ROZPADU „SOCJALIZMU PAŃSTWOWEGO" • Wyścig zbrojeń i zatrzymanie rozwoju gospodarczego; Niewydolność gospodarki; • Autorytarny system władzy; • Brak aktywnego uczestnictwa ludzi w procesach społecznych; • Brak realizacji haseł wzrostu dobrobytu.