PSY w5s6

CZYNNIKI ROZWOJU OSOBOWOŚCI

1. Zadatki wrodzone - cechy anatomiczno-fizjologiczne.

Cechy układu nerwowego warunkują :zdolności, temperament, wrażliwość emocjonalną.

Cechy somatyczne: sprawność, zdrowie, wygląd.

2. Środowisko zewnętrzne.

1. Środowisko fizyczne - kształtuje formy zachowań adaptacyjnych i cechy osobowości niezbędne do przetrwania i rozwoju w danych warunkach.

2. Środowisko społeczne - proces socjalizacji - przygotowywanie jednostki do udziału w życiu społecznym poprzez przekazywanie i przyjmowanie sposobów zachowania, norm i modeli oraz wiedzy o rzeczywistości (A.Kozłowska)

Procesy socjalizacji obejmują oddziaływania:

- zamierzone - wychowanie

- niezamierzone - przypadkowe, okazjonalne, niekontrolowane często niepożądane.

3. Wychowanie - to działania zamierzone, zaprogramowane i ukierunkowane na określony cel wychowawczy. Dotyczą kształtowania osobowości, zdolności, postaw, uczenia ról społecznych. To także stwarzanie odpowiedniej atmosfery wychowawczej.

4. Własna aktywność - naturalna aktywność i ciekawość człowieka może przyjąć różne formy w zależności od oddziaływań społecznych (wychowawczych) i osobistych doświadczeń.

KSZTAŁTOWANIE OSOBOWOŚCI POPRZEZ UCZENIE SIĘ ZACHOWAN SPOŁECZNYCH

1. Warunkowanie klasyczne - utrwalanie się reakcji na bodźce nowe gdy zostaną połączone w czasie i przestrzeni z bodźcami znanymi (preferencje uczuciowe, upodobania, urazy, lęki)

2. Warunkowanie sprawcze - „prawo efektu” - utrwalają się reakcje , po których następuje zadowolenie (nagroda) np. aprobata, a zanikają reakcje które przynoszą przykrość (kara lub brak nagrody). Operowanie wzmocnieniami to najczęstsze metody wychowania.

3. Obserwacje zachowania innych

(Teoria społecznego uczenia się - A.Bandury)

NAŚLADOWANIE - to zamierzone lub niezamierzone przejmowanie zewnętrznych przejawów zachowania od obserwowanych osób.

MODELOWANIE - to zamierzone dostarczanie jednostce wzorów zachowań, które chcemy ukształtować. W tym procesie ważne jest kim jest model i jakie są konsekwencje jego zachowania. Zachowania modela nagradzane (lub nie karane) s a przyjmowane szybciej i trwalej.

4. Rola osób znaczących . Są to osoby bliskie (częsty i długi kontakt), ważne i atrakcyjne (zaspokajają ważne potrzeby). Są to rodzice, rodzeństwo, koledzy, osoby wybitne (w dobrym i złym sensie).

Osoby znaczące oddziałują na jednostkę dzięki mechanizmom:

- empatii - tj. zdolność wczuwania się w stany emocjonalne, umożliwia przejmowanie i uczenie się uczuć oraz poznawanie wartości przedmiotów i sytuacji.

- identyfikacji - osoba

OBECNIE NAJBARDZIEJ ZNANĄ METODĄ OPISU OSOBOWOŚCI JEST:

Pięcioczynnikowy Model Osobowości (NEOAC) P.Costy i R.McCrae

Wyodrębnili 5 dwubiegunowych czynników osobowości:

1. Radzenie sobie w sytuacjach trudnych

Neurotyzm - stabilność emocjonalna

2. Relacje interpersonalne i nastawienie do innych:

Ekstrawersja - Introwersja

3. Gotowość do przyjmowania nowych doświadczeń

Otwartość - Zamkniętość

4. Nastawienie na działanie w sytuacjach społecznych

Ugodowość - Nieustępliwość

5. Stosunek do zadań i obowiązków

Sumienność - Chaotyczność

INTELIGENCJA - jako zdolność umysłowa

Inteligencja to zdolność : przystosowania się do okoliczności, uczenia się na podstawie własnych doświadczeń, skuteczna kontrola nad własnymi procesami poznawczymi

STRUKTURA INTELIGENCJI

1. R.Cattel - inteligencja ogólna składa się z inteligencji:

-płynnej - dostrzeganie relacji miedzy symbolami i wykonywania manipulacji na symbolach. Jest w dużym stopniu wrodzona

-skrystalizowana - dysponowanie wiedzą i umiejętnościami ważnymi w danej sytuacji . Jest w dużym stopniu rezultatem uczenia się i zdobywania doświadczenia

2. L.Thurstone - inteligencja składa się z 7 podstawowych zdolności umysłowych:

- rozumienie informacji słownych, płynność słowna , zdolności arytmetyczne, zdolności pamięciowe, szybkość spostrzegania i rozpoznawania obiektów, łatwość wyciągania wniosków, wizualizacja przestrzenna, zdolności wyobrażeniowe.

Poziom inteligencji jest istotnym czynnikiem zróżnicowania ludzi.

Inteligencja uwarunkowana jest dziedzicznością (50%) i wpływem środowiska społecznego. Bliźnięta jednojajowe wychowywane razem współczynnik wynosi 0,86 , oddzielnie 0,72. Badania inteligencji stosuje się w szkolnictwie (dojrzałość szkolna, preorientacja zawodowa) w rekrutacji na określone stanowiska, w sądownictwie, w badaniach klinicznych.

Miarą poziomu inteligencji jest iloraz inteligencji -II (IQ). Test Wechslera II od 0 do >146

norma=85 - 115

ZDOLNOŚCI

Zdolnościami nazywamy takie właściwości psychiczne, które warunkują osiągnięcie wysokich wyników w jakiejś działalności.

Wskaźnikiem zdolności jest różnica poziomu wykonania w porównaniu z innymi ludźmi przy jednakowym przygotowaniu i motywacji oraz warunkach działania.

Talent to taki układ zdolności, który pozwala na osiągnięcie wyniku najlepszego z możliwych

Triadowa teoria zdolności R.Cattella

1. Zdolności centralne (g) - w dużym stopniu wrodzone. Uwarunkowane cechami anatomiczno-fizjologicznymi mózgu, decydują o przebiegu wszystkich procesów poznawczych takich jak: tempo aktywności umysłowej, szybkość kojarzenia, pamięć, uczenie się itd. Jest to tzw. Inteligencja płynna. Zdolności te obniżają się po 25r.życia

2. Zdolności lokalne (p) - zależą od cech ośrodków czuciowo - ruchowych w mózgu i cech receptorów. Ujawniają się w zadaniach wymagających spostrzegania wzrokowego, słuchowego, w motoryce, itp. Uwarunkowane w takim samym stopniu czynnikami wrodzonymi jak i treningiem oraz sprzyjającym rozwojowi i środowiskiem. Są to zdolności artystyczne, sportowe, muzyczne, wokalne, itp.

3. Czynniki pośredniczące (a) - są to powstałe w wyniku uczenia się i nabywania doświadczenia nawyki umysłowe. Przejawiają się w zadaniach wymagających zastosowania wcześniej przyswojonej wiedzy. Rozwijają się przez całe życie. Kompensują ubytki zdolności centralnych.

Obraz JA jako podstawowy regulator zachowania

Obraz JA to uporządkowana struktura informacji opisowych (jakie mam cechy) i wartościujących (samoocena) dotyczących własnej osoby, inaczej jest to zbiór przekonań o samym sobie.

Podstawą kształtowania się obrazu JA jest poczucie własnej tożsamości czyli wyodrębnienia siebie ze świata zewnętrznego (Ja to jestem ja)/

Zdolność do opisu i oceny samego siebie do samoświadomość.

Obraz JA jest strukturą dynamiczną:

- podlega zmianom rozwojowym (stabilizacja obrazu wraz z wiekiem),

- zmienia się pod wpływem doświadczenia i silnych przeżyć

- każdy człowiek „ma wiele twarzy” tzn. tworzy wiele możliwych stanów obrazu JA

- Stanowią one luźno powiązane ze sobą struktury wiedzy o sobie

- ujawnienie obrazu JA („jednej z twarzy”) zależy od sytuacji , w jakiej znajduje się człowiek

- ta część obrazu JA, która jest uświadamiana w danej sytuacji nazywa się JA - spontaniczne. Może być sprzeczna z innymi obrazami JA np. ktoś prezentuje inną „twarz” w pracy a inną w domu i nie widzi w tym sprzeczności.

- Nie istnieje tz. JA prawdziwe.

JA realne - zbiór cech jednostki , o których posiadaniu jest przekonana

JA idealne - to zbiór cech , które chciałaby mieć

JA powinnościowe - zbiór cech, które powinny ją charakteryzować

Te fromy JA są sądami własnymi i przekonaniami o tym co sądzą inni na nasz temat.

W poszczególnych sytuacjach może dochodzić do rozbieżności między formami JA. Jednostka przeżywa wtedy przykre emocje, co motywuje ja do usunięcia tej rozbieżności np. między JA realne a JA idealne.

JA prywatne - jak rozumie i spostrzega sama siebie

JA publiczne - przekonanie o tym jak jest spostrzegana przez ludzi.

Wpływ kultury na kształtowanie obrazu JA

JA niezależne - w kulturach indywidualistycznych. Wzór człowieka:

Autonomicznego, niezależnego, samodzielnego, polegającego na samym sobie, posiadającego wolość wyboru drogi życiowej.

JA współzależne - w kulturach kolektywistycznych. Wzór człowieka:

Zależnego od grupy społecznej i podporządkowanego tej grupie w swoich decyzjach życiowych. Jednostka spostrzega siebie jako element większej całości, stawia cel grupy ponad swój indywidualny interes, przestrzega zasad panujących w grupie. Poza grupą traci swoją tożsamość.

---