Wykład 4

15.04.2011

Temat: Konflikty

Rozpoczynamy drugi blok tematyczny dotyczący negocjacji jako porozumiewania się
w różnych sytuacjach życiowych. Konflikty na poziomie indywidualnym, grupowym (organizacje), makro poziomy (narody, klasy społeczne), globalnym (gatunek ludzki).

Konfliktów na poziomach: grupowym i makro nie da się badać za pomocą psychologii klinicznej. Konflikty na tych wszystkich poziomach mają inny charakter. Na temat konfliktów najwięcej wiemy z psychologii. Wykorzystamy tę wiedzę zarówno w zakresie merytorycznym jak i metodologiczno - poznawczym. Temat ma ścisły związek z naukami politycznymi, przejawia się w wielu aspektach życia społecznego.

KOLOROWY TEST

Nazwij kolory, jakich użyto do napisania poniższych wyrazów - zrób to w ciągu 15 sekund!!

ŻÓŁTY NIEBIESKI POMARAŃCZOWY

CZARNY CZERWONY ZIELONY

FIOLETOWY ŻÓŁTY CZERWONY

POMARAŃCZOWY ZIELONY CZARNY

NIEBIESKI CZERWONY FIOLETOWY

ZIELONY NIEBIESKI POMARAŃCZOWY

Jeżeli robiłeś to w szybkim tempie to nastąpił konflikt między półkulami mózgowymi!

PRAWA - próbuje nazwać kolory … natomiast

LEWA - analizuje definicje wyrazów.

Informacja jest niespójna; to pokazuje, że konflikt jest wszechobecny.

Skąd się biorą konflikty?

Hipoteza: wyjściowym stanem naturalnym według badań antropologicznych jest istnienie wrogości między ludźmi. Walka o ograniczone przez przyrodnicze bądź materialne środowisko: zasoby, społeczne pozycje, naturalne zróżnicowanie kompetencji może mieć swoje korzenie w pierwotności ludzkiej egzystencji. Z tego względu konflikty są nieuniknione.

Inne hipotezy: Bóg, geny, środowisko społeczne.

Być może w toku ewolucji człowieka stało się tak, że ta walka tworzy pierwotność ludzkiej egzystencji, opartej na konfliktach. Te rozważania prowadzą do wartościowania, czy konflikt jest naturalnym stanem rzeczy, czy może jest unikany i nie chciany. Ważne jest też środowisko społeczne - jeśli się człowieka wychowa w środowisku bezstresowym, nie konfliktowym, to prawdopodobnie w te konflikty nie będzie się wdawał. To, że konflikt jest stanem naturalnym, prowadzi do wielu daleko idących konsekwencji, z których często nie zdajemy sobie sprawy.

Konflikt - sprzeczność dążeń, niezgodność interesów, poglądów, spór, zatarg. Jest to zjawisko występujące na różnych poziomach życia społecznego. Jego pojawienie się zależy od tego, jak spostrzegana jest sytuacja i jakie działania zostają podjęte przez strony. Konflikt związany jest z jawną lub ukrytą różnicą interesów i wyraża się w postaci określonych zachowań. Zwraca się uwagę zarówno na negatywne jak i pozytywne aspekty konfliktu.

Konflikt jako coś niematerialnego możemy rozpoznać na podstawie interakcji międzyludzkich. Nie możemy wartościować konfliktu (nadawać „+” albo „-„) nie stojąc na stanowisku jakiejś wartości. Konflikty mogą rozwojowi społecznemu sprzyjać, albo przeszkadzać.

Strony konfliktu:

Negatywne

Pozytywne

Marnotrawstwo czasu i energii Dezorganizacja pracy, obniżenie wydajności i jakości działań Pogorszenie relacji interpersonalnych

Funkcja informacyjna - konflikt dostarcza informacji o nieprawidłowościach , powoduje lepsze poznanie ludzi; lepiej wiedzieć więcej niż mniej Funkcja motywacyjna - konflikt pobudza do aktywności; jest motywem do działania; konflikt pobudza do osiągnięcia „zabronionego” nam dobra Funkcja innowacyjna - podstawa do poszukiwania i wprowadzania nowych rozwiązań, szukanie i budowanie nowych rozwiązań; wojny są matką wynalazku, ludzkość rozwijała się dzięki temu, że konieczne były usprawnienia na polach bitwy

Ludzie chcieliby żyć na wyższym poziomie materialnym rozwoju.

Pozytywne strony sytuacji konfliktowej:

Skupiając się tylko na pozytywnym elemencie relacji, możemy dostrzec, że konflikt:

• Umacnia tożsamość jednostki i grupy

• Łączy podobnie myślących ludzi i grupy, co sprzyja budowaniu poczucia wspólnoty

• Pomaga ustalić, które i jakie działania są w danej chwili najważniejsze

• Łagodzi, lub czyni drugoplanowymi inne konflikty istniejące między członkami stworzonej koalicji

• Stymuluje zmiany i powoduje, że są one procesem bardziej systematycznym, uporządkowanym oraz szybszym niż przed powstaniem konfliktu

• Pozwala się rozwijać poprzez poznanie innych punktów widzenia i sposobów działania

• Sprzyja rozwojowi metod zapobiegania, zarządzania, rozwiązywania i sterowania konfliktami w przyszłości

Negatywne sytuacje konfliktowe:

Skupiając się tylko na negatywnym elemencie relacji konfliktu, można dostrzec, że nie każdy konflikt można wygrać, powstają takie gdzie można co najwyżej tylko wzajemnie tolerować różnicę zdań. Przykładem konfliktu niemożliwego do rozwiązania jest konflikt wartości. Dotyczy on różnic związanych z zasadami, których ludzie przestrzegają lub których się wyrzekają. Są one różne w swojej ważności i znaczeniu. Konflikt taki może więc wynikać z przyjętych odmiennych całych systemów wartości (np. religijnych) lub też poszczególnych, odmiennych zasad postępowania. Ze względu na fakt, że przyjęte wartości dają poczucie porządku i przewidywalności, często właśnie w aspekcie aprobaty tylko własnych wartości występuje brak tolerancji i poszanowania do innych wartości, tych uznawanych przez drugą stronę. Ten brak poszanowania odrębności stron może być i przeważnie jest nierozwiązywalny. Z takimi konfliktami mamy do czynienia, gdy spotykamy konflikt dotyczący nie tylko religii, także odrębności kulturowej, etnicznej, sposobu życia, interpretacji historii. Konflikt wartości powstaje także wtedy, gdy ludziom brak wiedzy lub nie chcą przyznać się do swoich potrzeb, interesów (brak asertywności) i „uciekają” w konflikt wartości, próbując w ten sposób tłumaczyć swoje zachowanie, np. niechęć do „innego”, „obcego”, „odmiennego”. Często kryje się za tym strach przed nieznanym, obawa przed zmianą, nowością, zagrożeniem stabilności życia, niechęcią do podejmowania ryzyka. Mają te czynniki istotne znaczenie szczególnie w społeczeństwie kulturowo konserwatywnym / tradycyjnym.

Np. osoby chodzące na etykę, a nie religię, wcale nie będą miały niższego poczucia moralności. Tam, gdzie nie ma pola wspólnych interesów, nie ma mowy o kompromisach! Jest to podstawa funkcjonowania stabilności, co z kolei daje poczucie bezpieczeństwa. System wartości: przyjmujemy coś wyjściowo, a reszta jest konsekwencją. To nie jest tak, że wszyscy mają być postępowi; mają prawo obawiać się nowości - tak powstaje mechanizm powstawania konfliktu.

Istota konfliktu - konflikty są nieodłącznym elementem stosunków międzyludzkich, są nieuchronne - to znaczy, że nie da się ich zupełnie wyeliminować. Konflikt to sytuacja wynikająca z niezgodności, w której występują przynajmniej dwie strony, wzajemnie od siebie zależne i gdy jedna z nich spostrzega, że jej cele, zadania, bądź wartości i zachowania są sprzeczne z działaniami i wartościami drugiej strony, która świadomie lub nie - utrudnia, blokuje ich realizację. Wnioski: konflikt jest zjawiskiem łamiącym pewną równowagę, a więc stresującym, zatem niewłaściwy sposób reakcji na jego występowanie może przynieść negatywne skutki. Nie należy jednak ani unikać konfliktu, ani rezygnować ze swoich interesów w celu jego łagodzenia, gdyż może to prowadzić do utrwalenia wrogości między stronami. Konfliktami w zdecydowanej większości można i należy kierować. Konflikt jest zjawiskiem pożądanym, jeśli potrafimy go zrozumieć i właściwie wykorzystać. Nie obawiamy się samego konfliktu, a jedynie jego efektów w postaci stresu. Jak okiełznamy stres, łatwiej nam będzie walczyć o swoje dobro, nie ulegać, nie unikać konfliktu.

Warunki występowania konfliktu:

1. istnieją wyodrębnione strony (co najmniej dwie) o sprecyzowanych dążeniach / wartościach;

2. istnieje między nimi współzależność społeczna, co oznacza, że żadna ze stron nie może osiągnąć swoich celów bez zgody lub udziału drugiej strony;

3. strony nie pomagają sobie w osiągnięciu celów, stanowią przeszkodę w realizacji sprzecznych dążeń.

Źródła i przyczyny konfliktu - konflikty mogą powstawać na podłożu:

• różnic co do podziału dóbr (dobra rzadkie, unikatowe - interesujące jest to, czego nie ma w nadmiarze);

• sprawowania władzy i kontrolowania innych (przeprowadzanie swojej władzy wbrew woli innych; władza - to, co się robi siłą; władza jest dobrem rzadkim, bo nie wszyscy mogą rządzić);

• uzgadniania (koordynacji) działań (trudno każdemu dogodzić);

• odmienności w zakresie potrzeb, preferencji, nawyków, osobowości, itp. (to cecha gatunku ludzkiego: ludzie są różni, mają różne potrzeby, wymagania, oczekiwania);

• różnych systemów wartości, kultury, sposobu życia;

Bezpośrednie przyczyny powstawania konfliktu:

• wzajemna zależność;

• zależność asymetryczna;

• istotne różnice perspektywy czasowej (jedni czekają, inni chcą mieć wszystko naraz);

• zróżnicowanie wewnętrzne zespołu;

• przeszkody w komunikacji;

• cechy osobowości;

Do konfliktu najczęściej dochodzi na tle:

• naruszania podstawowych zasad współżycia społecznego ludzi

• ograniczenia czyjejś samodzielności (terytorium) i samostanowienia

• wykorzystania kogoś, to znaczy zaspokajania własnych potrzeb kosztem potrzeb partnera

• niewłaściwej realizacji zadań i współdziałania

zwyczaj ≠ obyczaj (w socjologii) - różnica między nim,i polega tylko na tym, czy jest sankcja za ich złamanie.

Istota konfliktu - w każdym związku są różnice, dzięki którym każdy jest indywidualnością, ale stanowią one potencjalne źródło konfliktu między ludźmi. Im większe istnieją różnice, tym trudniej polegać na własnych zdolnościach do radzenia sobie z innymi. Im zaś gorzej radzimy sobie z dzielącymi nas różnicami, tym więcej konfliktów przeżywamy w związkach z innymi ludźmi. Ludzie obawiają się konfliktów, ponieważ spostrzegają je jako rodzaj walki, gdzie muszą być zwycięzcy i pokonani. Dlatego drugą stronę najczęściej traktuje się jak wroga. Dąży się do zniszczenia osoby, a nie do rozwiązania problemu. Istotne są próby godzenia sprzecznych interesów, potrzeb i idei. Mogą być one podstawą nowych pomysłów i rozwiązań, dają możliwość wyrażania własnego zdania oraz poznania drugiej strony. Tylko podjęcie i rozwiązanie konfliktu przynosi satysfakcję i porozumienie. Niepodejmowane problemy, gromadząc negatywne emocje mogą prowadzić do nieracjonalnego działania, być źródłem uprzedzeń i schematycznych zachowań w relacjach z innymi. Stereotypowo postrzegamy konflikt na zasadzie zero - jedynkowej, którego rozstrzygnięciem jest albo zwycięstwo, albo przegrana. Prowadzi to do spustoszenia, a to generuje kolejną fazę konfliktu. W przyrodzie takie konflikty właściwie nie występują.

Typy konfliktów:

1. konflikt indywidualny (wewnętrzny) - tworzymy go sami ze sobą, jesteśmy podatni na konflikty. Powstaje w momencie wyboru pomiędzy dwoma lub większą ilością atrakcyjnych celów;

2. konflikt interpersonalny (międzyosobniczy) - między dwoma osobami, obie pretendują do tego samego dobra, roli, lub mają odmienne poglądy na temat określonych sytuacji;

3. konflikt międzygrupowy - między grupami powiązanymi ze sobą, nikt nie ma racji, każdy patrzy przez pryzmat swoich doświadczeń;

4. konflikt między organizacyjny - różne firmy, instytucje, które są ze sobą powiązane mają różne cele, interesy.

Rodzaje konfliktów:

1. konflikt relacji - odnosi się do satysfakcji bądź jej braku w istniejących kontaktach pomiędzy stronami. W sytuacji takiego konfliktu występuje stereotypowo negatywny stosunek do osób, które pozostają ze sobą w kontakcie, co wiąże się z silnymi negatywnymi emocjami i często z zachowaniem odwetowym (rzadko się zdarza, że ludzie potrafią się rozejść w cywilizowany sposób, tylko obrzucają się błotem, np. Edzia Górniak vs. Darek Krupa);

2. konflikt danych - ma miejsce, gdy ludzie nie dysponują potrzebnymi informacjami, gdy są one błędnie interpretowane. To prowadzi do eskalacji konfliktu - strony podejrzewają się o manipulację, celowe wprowadzenie w błąd. Pojawia się także wtedy, gdy informacje akceptowane przez jedną stronę są odrzucane lub też przez stronę drugą, lub są w inny sposób interpretowane. Taka sytuacja może wystąpić także, gdy strony posiadają odmienne informacje np. ze względu na kontekst, w jakim przedstawione są dane lub czas, w jakim zostały one udostępnione;

3. konflikt wartości - odmienne systemy wartości ludzi zaangażowanych w sytuacje, różna interpretacja norm, stosowanie innych reguł sprawiedliwości, konflikt nietolerancji. Angażuje ludzi i blokuje współpracę.

4. konflikt strukturalny - może wynikać z ograniczonych zasobów, jakimi są między innymi: ziemia, pieniądze, personel i inne wyczerpywane zasoby lub wynikać ze struktury sytuacji, roli jaką pełnią poszczególne osoby, struktury organizacji, ograniczeń czasowych, ilości zadań, zbyt małej przestrzeni. Ten konflikt est w zasadzie niezależny od ludzi i sprzyja generowaniu innych konfliktów (wartości, relacji). Np. sytuacja bez wyjścia (sytuacja, w której nie ma dobrego ruchu; co by się nie zrobiło - dojdzie do konfliktu; pułapka sytuacyjna; taki konflikt generuje kolejne konflikty).

5. konflikt interesów - zablokowanie realizacji potrzeb; powstaje, gdy jedna z osób chce zaspokoić swoje potrzeby kosztem drugiej. Może on dotyczyć potrzeb rzeczowych, proceduralnych, psychologicznych i in. Spór dotyczy tu sposobu realizacji. Konflikt ten może się przerodzić w konflikt relacji, ale nie musi. Nie sprowadza się wyłącznie do pieniędzy - ma dużo głębsze znaczenie;

Koło Moore'a (twierdzenie) - wszystkie typy / rodzaje konfliktów stanowią części składowe prawie każdej sytuacji konfliktowej. Często początkowo zaczyna się od strukturalnych przyczyn, a później przeradza się w inne, kolejne rodzaje konfliktu. Konflikty przypominają koło, toczą się kołem - taka jest natura i dynamika konfliktu.

Konfliktowe spostrzeganie:

• lustrzane odbicie - i Ty i druga osoba macie poczucie, że jesteście niewinną ofiarą, która broni prawdy i sprawiedliwości. Ofiarą, która została złośliwie napadnięta przez nieprzyjaciela. W większości konfliktów obie strony są święcie przekonane że mają rację, przeciwnik - nie, że chcą „sprawiedliwego” rozwiązania, ale drugi się na to nie zgadza. W związku z tym żadna ze stron nie widzi możliwości porozumienia lub kompromisu.

• Mechanizm źdźbła i belki - często w konfliktach każda strona dokładnie widzi wszystkie podstępne i fałszywe czyny tej drugiej strony, a jest całkowicie ślepa na takie same czyny dokonywane przez siebie. Najczęściej obie strony tłumią wszelką świadomość własnych nikczemności, jakich dopuściły się wobec drugiej osoby, ale bardzo się oburzają na nikczemności, które wobec nich popełnia druga osoba. Inaczej rzecz biorąc dla konfliktu charakterystyczna jest odmienna interpretacja tych samych faktów lub działań. Strony dostrzegają tylko to, co chcą widzieć i wybierają tę interpretację, którą uważają za najbardziej zgodną z przewidywanymi celami.

Negocjacje jako sposób porozumiewania się w życiu społecznym: wykłady

Prof. nadzw. dr hab. Jerzy Gieorgica

Semestr 2

- 5 -

---