Pedagogika opiekuńcza - dyscyplina, która bada, opisuje i wyjaśnia fakty, sytuacje, procesy oraz istniejące między nimi zależności związane z tworzeniem warunków do zaspokajania potrzeb ludzkich (J. Maciaszkowa)
Pedagogika opiekuńcza jako dziedzina praktyczna:
- swoistością pedagogiki jest gromadzenie i systematyzowanie twierdzeń składających się na wiedzę o warunkach praktycznej realizacji założonych stanów rzeczy, stanowiących cele wychowania
- to dyscyplina praktyczna, gdzie gromadzona wiedza ma służyć działalności opiekuńczej,
a zatem nie może być uprawiana na zbyt wysokim poziomie ogólności
Przedmiot pedagogiki opiekuńczej:
- opieka ściśle związana w wychowaniem, polegająca na zaspokajaniu potrzeb ludzkich,
a w szczególności potrzeb dzieci i młodzieży
Opieka - ujęcie współczesne:- jako zaspokajanie potrzeb w ogóle - jako zaspokajanie potrzeb ponadpodmiotowych- jako wspomaganie rozwoju i zdrowia jednostki
Aspekty opieki: - zaspokajanie określonych potrzeb biologicznych i psychicznych - tworzenie warunków wspomagających rozwój i zdrowie jednostki - wspomaganie jednostek wyzwalające ich wewnętrzne siły i możliwości - pomoc jednostkom w zdobywaniu coraz większej samodzielności w zaspokajaniu potrzeb i kreowania właściwych zachowań - kompensowanie braków rozwojowych spowodowanych niesprzyjającymi warunkami społecznymi
Ośrodek pomocy społecznej - udziela wsparcia osobom, które są dotknięte: ubóstwem, sieroctwem, bezdomnością, bezrobociem, niepełnosprawnym, długotrwale lub ciężko chorym, przemocą w rodzinie, potrzebą ochrony macierzyństwa lub wielodzietne, bezradnością w prawach op.-wych., brakiem umiejętności przystosowania się do życia, alkoholizmem i narkomanią, sytuacjami kryzysowymi, klęski żywiołowej.
Pomoc społeczna wspiera osoby i rodziny w zaspakajaniu potrzeb niezbędnych do życia na określonym poziomie. Zadania pomocy społecznej: 1. opracowanie i realizacja gminnej strategii rozwiązywania problemów społ.: - programy pomocy społ., -programy profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. 2. sporządzanie bilansu potrzeb gminy w zakresie pomocy społ. 3. udzielanie schronienia, posiłku osobom tego pozbawionym 4. przyznanie i wypłacanie zasiłków (okresowych, celowych) 5. praca socjalna 6. organizowanie i zapewnienie miejsc w placówkach op.-wych. 7. organizowanie i świadczenie usług opiekuńczych 8. tworzenie gminnego systemu profilaktyki i opieki nad dzieckiem i rodziną 9. dożywianie dzieci.
Kategorie doradców-analitycy-posługują się intelektualnymi opisami i klasyfikacjami problemów osobowych -osoby, które dbają o neutralizowanie własnych emocji by uniknąć stronniczości.-działacze-czyli nastawieni na pomaganie, przejmujący odpowiedzialność za całość procesu.
Model kompetentnej pomocy w ujęciu G. Egana -określenie pomocy poprzez określenie celu
-wypracowanie strategii postępowania -wprowadzenie jej w życie.
Ośrodki szkolno - wychowawcze:
- ustawa o systemie oświaty z 1991 zapewnia możliwość pobierania nauki we wszystkich typach szkół przez dzieci i młodzież niepełnosprawną oraz niedostosowaną społecznie zgodnie z indywidualnymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi oraz predyspozycjami
- ośrodki szkolno-wych.prowadzone są przez jednostki samorządowe
- nadzór merytoryczny sprawuje kuratorium oświaty, regulacje prawne dot.funkcjonowania ośrodków jako placówek op.-wych.wynikają z ustawy o pomocy społ.natomiast jeżeli chodzi o kształcenie dzieci niepełnosprawnych regulacje prawne znajdujemy w ustawie o systemie oświaty
- w Polsce organizuje się placówki op.-wych.i resocjalizacyjne zapewniające opiekę i wych. Dzieciom i młodzieży pozbawionym częściowo lub całkowicie opieki rodzicielskiej
- przeznaczone dla osób niepełnosprawnych; dzieci w wieku od 3 do 18 lat
- placówka opiekuńczo - wychowawcza, w której każda osoba niezależnie od rodzaju i stopnia niepełnosprawności, w granicach własnych możliwości, może kształcić się, zdobywać zawód i wykonywać pracę zawodową oraz pełnić różnorodne funkcje
- zapewniają dziecku opiekę całodobową ciągłą lub okresową
Ośrodki rehabilitacyjno - wychowawcze - przeznaczone dla osób uzależnionych od środka psychoaktywnego (narkotyki, alkohol)⇒ MONAR
Metody pracy ośrodków rehabilitacyjno - wychowawczych:
*społeczność terapeutyczna- pierwsza powstała w 1958 r. w USA (Charls Dederich), wzajemne leczenie się samych pacjentów, grupy przebywające razem tworzy reprezentacja społecznej rzeczywistości, w której jej uczestnicy uczą się pożądanych form zachowania, celem terapii jest nie tylko wyeliminowanie zachowań destrukcyjnych lecz również wzmacnianie pozytywnych sposobów życia i nauka radzenia sobie z problemami i trudnościami, terapia ma na celu społeczny, intelektualny, fizyczny, twórczy rozwój mieszkańców. Zasady funkcjonowania społ.terapeutycznej: *demokratyzacji: każdy uczestnik bierze aktywny udział we wszystkim co dzieje się w ośrodku, współdecyduje o organizacji życia i innych ważnych sprawach. *pełnej akceptacji: akceptujemy ciebie a nie akceptujemy twojego zachowania, uczestnictwo jest dobrowolne i oparte na wewnętrznej motywacji. Zasady funkcjonowania odnoszą się do: pełnej abstynencji, zakaz fizycznej i werbalnej agresji, szczerość i uczciwość.
*terapia grupowa (społeczność-węższe znaczenie) - jest to społeczność na której rozpatrywane są najbardziej trudne i złożone problemy, omawiane są sprawy związane z pełnionymi funkcjami, z przejściem na kolejny etap
*terapia indywidualna (praca prowadzącego wychowawcy z podopiecznym) - obejmuje cztery obszary: 1.kształtowanie obrazu własnej osoby, 2. samoocena, 3. wyrażanie uczuć, 4. utrzymywanie pozytywnych relacji z rówieśnikami i dorosłymi
*terapia pracą - nabywanie umiejętności systematycznego wykonywania zadań życia codziennego
*obozy terapeutyczne: letni i zimowy - sposób na zintegrowanie grupy, pokazanie nowych sposobów spędzania wolnego czasu i odpoczynku, daje możliwość sprawdzenia się w nowych, często trudnych warunkach
*terapia zajęciowa - kontynuacja nauki szkolnej, uczestniczenie w zajęciach warsztatowych
*rozwijanie różnych form aktywności - służy rozwijaniu własnych zainteresowań bądź poznaniu innych sposobów wyładowania energii, rozwijaniu poczucia wartości
*praca z rodziną - spotkania odbywają się regularnie, rodziny uczestniczą w różnych warsztatach i zajęciach
Szkoły przyszpitalne - funkcjonują przy zakładach opieki zdrowotnej, realizują zadania dydaktyczne, opiekuńczo - wychowawcze i terapeutyczno - rewalidacyjne. Działają na podstawie rozporządz.MEN z 2003 r., praca pedagogiczna w tych placówkach jest podporządkowana celom leczniczym. Tworzy się je dla dzieci przewlekle chorych. Dzieciom chorym na mocy orzeczenia o potrzeb.kształ.spec.szkoły przyszpitalne zapewniają: -odpowiednie warunki do nauki oraz dostępność otoczenia -realizację programów nauczania dostosowanych do potrzeb psychofiz.i edukacyjnych dzieci -udział w zajęciach pozalekcyjnych w zależności od potrzeb -oprócz zajęć dyd.organizowane są również zajęcia op.-wych.w ramach zespołów pozalekcyjnych lub grup wychowawczych -prowadzona jest również praca terapeutyczna w oparciu o terapię obciążeniową (Spoczynkową): ruchowa, zabawowa, terapia przez pracę, arteterapia, muzykoterapia, teatroterapia
Dobra materialne: ich posiadanie jest upragnione dlatego, że:
- są one niezbędne do zaspokojenia elementarnych i uniwersalnych wymogów życia (pożywienia, ubrania, schronienie itp.)
- wymaga ich posiadania kultura, definiując pewne obiekty jako pożądane - kultura może także definiować samo posiadanie jako wartość autonomiczną, bez względu na użytek czyniony z posiadanych przedmiotów - kulturowa fetyszyzacja samego posiadania (ideologia konsumpcyjna)
- pomagają one zdobyć inne cenione przez ludzi wartości
Dobra materialne są ograniczone:
- w sensie absolutnym - jest ich skończona ilość
- w sensie relatywnym - w stosunku do stale rosnącego zapotrzebowania - „ludzie nigdy nie są do końca zaspokojeni, zawsze dążą do posiadania więcej niż mają”
Władza:- panowanie, wpływ na innych ludzi Posiadanie władzy daje poczucie siły, przewagi, potęgi, znaczenia, bezpieczeństwa. Jest ona także wymienialna na inne dobra, przede wszystkim ekonomiczne (przynosi korzyści).
Im bardziej absolutna, im mniej kontrolowana, tym łatwiej jest wymienialna na pieniądze.
Prestiż - szacunek, uznanie społeczne, akceptacja, aplauz, sława.Idea prestiżu opiera się na tym, że niektórzy są postrzegani jako lepsi, wyżej oceniani od innych.
Trzy dobra - bogactwo, władza, prestiż - dzielą ludzi najbardziej, są najważniejsze przy generowaniu nierówności społecznych.
Wykształcenie:- jego wartość wynika z satysfakcji autotelicznych (wartość sama w sobie, naczelna, centralna), jakie daje wiedza zaspokajająca typowy dla ludzi impuls ciekawości
- z jego funkcji instrumentalnej (pomocniczej w stosunku do trzech wartości podstawowych) - wykształcenie jest w nowoczesnym społeczeństwie jednym z najważniejszych i uznanych społecznie mechanizmów awansu majątkowego: uzyskanie lepszej pracy, lepszych zarobków, wyższego standardu życiowego.
Kapitał kulturowy - nawyki, umiejętności, odruchy nabyte przez socjalizację w grupach elitarnych, o wyższej pozycji społecznej i wykształceniu, które ułatwiają utrzymanie (reprodukcję) takich elitarnych pozycji, a także są symbolem przynależności do grupa elitarnych.
Zdrowie i sprawność fizyczna - wartość autoteliczna: dobre samopoczucie jest źródłem bardzo silnej samoistnej satysfakcji, ale też warunkiem wszystkich pozostałych wartości.
Na ogół choroba lub niepełnosprawność uniemożliwiają osiągnięcie tych dóbr, a w każdym razie ich skonsumowanie czy wykorzystanie.
Ideologie nierówności - legitymizują nierówności albo domagają się ich zniesienia)⇒ 3 typy
Ideologie elitarystyczne (arystokratyczne) - głoszą, że istnieją takie grupy, które z samej swojej natury są „wyższe” od innych i dlatego muszą mieć wyższą pozycję w społeczeństwie, co wyraża się w ich całkowicie uzasadnionych przywilejach.
Ideologie egalitarne - formułowane przez grupy upośledzone lub w ich imieniu - podkreślają równość ludzi, żądając - w zależności od radykalnego sformułowania:
*albo równości warunków życia,*albo równego zaspokajania minimalnych potrzeb (Janosik)*albo równości startu i szans życiowych*albo równości wobec prawa*albo praw podmiotowych
Ideologia merytokratyczna (ang. merit - zasługa) - głosi, że nierówności są o tyle usprawiedliwione, o ile są efektem własnych zasług (wysiłek, nakład pracy, poniesione koszty i wyrzeczenia, umiejętności lub predyspozycje) oraz korzyści, jakie działalność jednostki przynosi społeczeństwu. Nierówność społeczna jest swoistym wynagrodzeniem za własny wysiłek i społeczną przynależność.
Krytyka funkcjonalna teorii stratyfikacji.
Model teorii funkcjonalnej stratyfikacji działałby tylko w takim społeczeństwie, w którym wszyscy mieliby zapewniony dokładnie równy start, zaczynali zawsze od zera ten wyścig
o wyższe pozycje i związane z nimi przywileje, czyli rodziliby się w społeczeństwie próżni - wiadomo bowiem, że tak nie jest.♥ Funkcjonalna teoria stratyfikacji - sformułowana w 1945r. przez K. Davisa i W. Moore'a na łamach „American Sociological Review”- w tej teorii nierówności społeczne to zjawisko odwieczne, nieusuwalne oraz niezbędne dla funkcjonowania społeczeństw ludzkich- wszelkie znane społeczeństwa, zarówno historyczne, jak i współczesne cechują się nierównością społeczną
Współczesny model opieki nad dzieckiem i rodziną (zasady):
1. Środowisko rodzinne jest dla dziecka najlepszym z możliwych. Zabranie dziecka z rodziny biologicznej może nastąpić dopiero po wyczerpaniu wszelkich form pomocy rodzinie.
2. W sytuacji gdy środowiskowe formy pomocy rodzinie nie przynoszą pożądanych efektów, a dobro dziecka uzasadnia umieszczenie go poza rodziną biologiczną, pojawia się potrzeba rodzinnej opieki zastępczej rozumianej jako ukierunkowana forma wsparcia polegająca na zapewnieniu czasowej opieki i wychowania, dzieciom pochodzących z rodzin przeżywających kryzysy i czasowo niezdolnych do opieki nad własnymi dziećmi.
3. Placówki opiekuńczo - wychowawcze powinny przyjmować opiekę nad dzieckiem tylko
w ostateczności po wyczerpaniu wszystkich innych możliwości: placówki te powinny przyjąć charakter małych domów stwarzających warunki życia zbliżone do rodzinnych.
4. Każdy wychowanek rodziny zastępczej lub placówki, który ze względów osiągnięcia pełnoletniości wychowywał się poza rodziną własną, ma prawo do pomocy w usamodzielnianiu się.
Rozwój alternatywnych form opieki nad dzieckiem w krajach europejskich.
Wśród alternatywnych form opieki nad dzieckiem funkcjonujących w krajach europejskich wyróżnia się takie, jak:*adopcja*rodzinne domy dziecka (małżeństwa zajmujące się 5-10 dzieci)*rodzinne szkoły z internatem (instytucja, w której dzieci mieszkają w grupach zwanych „rodzinnymi”, w odrębnych mieszkaniach - z osobnym wejściem - prowadząc wspólne życie)*opieka prawna (opieka sprawowana przez krewnych)*rodzinne grupy wychowawcze (grupy krótkoterminowe dla dzieci z placówek, które zareagowały właściwie na prowadzoną wobec nich terapię; często przekształca się w rodzinę zastępczą lub adopcyjną)*rodzina tymczasowa (dziecko przebywa w niej przez pewien czas, aby poznać życie rodzinne). Ta forma opieki jest powszechnie krytykowana ze względu na traumatyzację dziecka.*rodzina patronacka (posiada ona bardziej profesjonalny charakter - często funkcje patrona pełni nauczyciel - niż rodzina tymczasowa, ale sprawdza się tylko w sytuacji orzeczenia czasowego braku styczności z rodziną adopcyjną, a także przygotowuje rodzinę adopcyjną na przybycie dziecka)*opieka zastępcza nad matką z dzieckiem (wsparcie dla nieletniej matki i pomoc w wychowywaniu dziecka)
Typy opieki zastępczej:
*stała opieka zastępcza (brak możliwości powrotu dziecka do rodziny biologicznej, ale kontakty z rodziną są utrzymywane)*tymczasowa opieka zastępcza (parodniowy lub kilkumiesięczny pobyt dziecka w rodzinie zastępczej spowodowany chorobą w rodzinie albo krzywdzeniem dziecka)*kryzysowa opieka zastępcza (stosowana jest wówczas, gdy dziecko należy natychmiast umieścić w formie opieki zastępczej; następnie sporządza się plan opieki lub dziecko wraca do rodziny biologicznej)*opieka zastępcza typu „krótka przerwa”*opieka nad nieletnimi sprawcami*opieka zastępcza nad matką*opieka przedadopcyjna
Opieka kompensacyjna (zastępcza) - zastąpienie utraconych przez podopiecznego pewnych wartości opiekuńczych (rodzice, dom rodzinny, bliscy krewni) innymi tego typu, zbliżonymi wartościami (opiekun- wychowawca, przyjaciele itp.) i wyrównanie w ten sposób w możliwym zakresie i stopniu tych strat.
Szwecja W Szwecji rozumiana jest bardzo dobrze profilaktyka rodzinna:
- dużą rolę odgrywa w niej doradztwo rodzinne
- główną formą pracy z rodziną są rozmowy mediacyjne, które często prowadzi się na prośbę rodziców, ale mogą zostać również nakazane przez sąd
- zgodnie ze szwedzkim prawem rodzinnym interwencje w przypadkach zaniedbań opiekuńczych, podejmuje opieka społeczna
- częstą formą pomocy jest kontakt osobisty z rodziną. Kiedy taka forma pomocy nie jest wystarczalna, dziecko trafia pod opiekę osoby kontaktowej, którą może być osoba podana przez rodzinę.
Ważnym elementem opieki nad dzieckiem osieroconym jest adopcja. Dziecko, które ukończyło 12 lat nie może zostać przysposobione bez jego zgody. Sąd w każdym przypadku bada celowość przeprowadzenia przysposobienia.
W skierowaniu dziecka do adopcji ważną rolę odgrywa komisja socjalna, która m.in. bada rodzinę, która chce przysposobić.
Dzieci, wobec których istnieje konieczność zastosowania opieki zastępczej, najczęściej umieszczane są w:
*rodzinnych domach
*rodzinach zastępczych
Większość rodzin zastępczych ma przeszkolenie.
HiszpaniaZa opiekę nad dzieckiem w określonym regionie odpowiada autonomiczna społeczność lokalna.Wiele z nich posiada własne uregulowania prawne dotyczące postępowania z dziećmi potrzebującymi opieki i pomocy.Jednak generalne zasady formułuje ustawa ogólnokrajowa reformująca procedury opieki nad dzieckiem, zwłaszcza te dotyczące adopcji i wychowania.Decyzje dotyczące umieszczenia dziecka są podejmowane w trybie administracyjnym, a sąd jest o nich informowany.W Hiszpanii istnieje instytucja tzw. autonomicznego opiekuna, dzięki któremu w podejmowaniu decyzji w sprawie dalszego losu dziecka pomija się działania administracyjne, a od takiej decyzji przysługuje rodzinie dziecka odwołanie.Wszystkie sprawy dotyczące opieki na dzieckiem, niezależnie od tego czy wymaga to czynności administracyjnych czy prawnych, muszą być prowadzone z udziałem ekspertów.Niektóre społeczności lokalne mają specjalną grupę ekspertów wyznaczoną do tych zadań.W Hiszpanii konsekwentnie wzrasta liczba dzieci umieszczanych w opiece zastępczej (spokrewnionej i nie spokrewnionej) lub poddanych procedurze adopcyjnej. Maleje natomiast liczba dzieci umieszczanych w placówkach.W istniejących placówkach opiekuńczych w większości przebywa maksymalnie do 20 dzieci.Pomoc socjalna w Hiszpanii może przyjąć formę:*doraźną wobec dzieci przebywających we własnych rodzinach*opiece zastępczej*placówce opieki całkowitejNiemal 1/3 przebywa we własnych rodzinach.W Hiszpanii wzrasta liczba placówek instytucjonalnych.
MOW - Młodzieżowe Ośrodki Wychowawcze (inaczej zwane Zakładami Wychowawczymi)
Cele i zadania MOW: *prowadzenie zintegrowanej działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej *nauka zawodu i wychowanie przez pracę w warsztatach szkolnych lub zakładach pracy *uczestniczenie w życiu społecznym, gospodarczym i kulturalnym środowiska *podnoszenie kultury pedagogicznej rodziców wychowanków *współdziałanie z organizacjami i instytucjami w zakresie pomocy wychowankom do czasu usamodzielnienia się
Zasady zwalniania nieletnich z ośrodka (MOW)Pobyt w ośrodku ustaje z powodu:---ustąpienia przyczyn umieszczenia (zmiana orzeczenia sądowego)---usamodzielnienie się wychowanka ---zakwalifikowanie wychowanka do innej formy opieki ---skreślenie z listy wychowanków ośrodka
Rodzaje zakładów poprawczych:
Zakłady resocjalizacyjne:-o charakterze otwartym -o charakterze półotwartym-o charakterze zamkniętym -o wzmożonym nadzorze wychowawczym dla wysoce zdemoralizowanych
Zakłady resocjalizacyjno - rewalidacyjne dla nieletnich upośledzonych umysłowo.
Zakłady resocjalizacyjno - terapeutyczne dla nieletnich: -z zaburzeniami psychicznymi i innymi zaburzeniami osobowości -uzależnionymi od środków odurzających, psychotropowych i alkoholu -nosicieli wirusa HIV