Troska o zdrowie i bezpieczeństwo osób ćwiczących jest pierwszoplanowym obowiązkiem każdego nauczyciela prowadzącego zajęcia ruchowe.
Każdego roku w czasie zajęć ruchowych zdarza się wiele nieszczęśliwych wypadków. Pocieszające jest jednak to, że na zajęciach prowadzonych przez nauczycieli rozważnych, przewidujących i odpowiedzialnych wypadki rzadko się zdarzają. Przewidywać potrafi ten nauczyciel, który dobrze zna psychikę ćwiczącego, wie w jakim momencie go ochronić i jak zabezpieczyć stanowisko ćwiczebne, a także zna całą gamę form organizacyjnych.
Podstawowym obowiązkiem prowadzącego jest omówienie i pokazanie miejsc i sytuacji niebezpiecznych, zaś ćwiczący muszą wiedzieć, że jeśli nie dostosują się do wskazań i ustaleń, to ponoszą w pełni ryzyko i odpowiedzialność za powstałą niebezpieczną sytuację bądź wypadek.
Nauczyciel już przed danym ćwiczeniem winien wiedzieć, z czym sobie ćwiczący poradzi a z czym nie.
Na zajęciach ruchowych powinniśmy przeciwdziałać powstawaniu nadmiernego strachu, który bardzo często paraliżuje ruchy ćwiczącego, miesza rytm ruchu, uniemożliwia pełną koncentrację uwagi, nie pozwala na obiektywną ocenę sytuacji. Aby przygotować ćwiczącego do sytuacji trudnych, niebezpiecznych, budzących strach, musimy przede wszystkim dążyć do kształtowania u niego wszechstronnej sprawności ruchowej oraz wytrąceniu ze świadomości myśli o trudnościach.
Nie należy ćwiczyć tych ruchów, do których uczeń ma szczególne uprzedzenie lub jeśli nie przekonało się, że w danym ćwiczeniu ten właśnie ruch mu pomoże. Jeśli pacjent ma uprzedzenie do ćwiczenia, a ćwiczy je pod presją prowadzącego, łatwo jest o wypadek.
Do obowiązków prowadzącego ćwiczenia należy stosowanie wszelkich dostępnych środków zapobiegających wypadkom, a w szczególności:
organizowanie odpowiednich warunków zajęć i stosowanie przepisów bezpieczeństwa związanych z realizacją poszczególnych działów ćwiczeń,
zapewnienie wzorowej dyscypliny na zajęciach i uświadomienie uczniom niebezpieczeństwa wynikającego z nieprzestrzegania poleceń oraz regulaminów korzystania z urządzeń sportowych i regulaminów gier sportowych,
systematyczne kontrolowanie stanu urządzeń i sprzętu sportowego, natychmiastowe usuwanie z użytku sprzętu uszkodzonego,
wydawanie młodzieży poleceń niezwłocznego usuwania zauważonych usterek.
Ważnym zadaniem dla prowadzącego zajecia powinno być wdrażanie ćwiczących do samoochrony i asekuracji. Przy podziale na grupy nauczyciel powinien wyraźnie określić zadania poszczególnym grupom i ich kierownikom, wyznaczyć miejsce do ćwiczeń, a funkcje pomocnicze powierzyć odpowiednio przygotowanym uczniom.
Obowiązkiem jest zapewnić uczniom bezpieczeństwo nie tylko na lekcjach, ale także przed lekcją oraz bezpośrednio po niej. Najwięcej wypadków zdarza się nie podczas lekcji, lecz przed nią lub po niej, gdy opieka ze strony nauczyciela jest słaba lub w ogóle jej nie ma. Często zdarza się, że uczniowie wchodzą do sali gimnastycznej podczas przerwy, ćwiczą bez ochrony potrącając się przy tym, figlując, a o wypadek w takiej sytuacji nie trudno. Prowadzący lekcje powinien wiedzieć ile osób ćwiczy, ile jest zwolnionych z ćwiczeń, zawsze być zorientowanym co się dzieje z uczniami, gdzie się znajdują i co robią.
Dla zapewnienia bezpieczeństwa ćwiczącym duże znaczenie ma wybór oraz przydzielenie poszczególnym grupom odpowiednich miejsc do ćwiczeń. Ciasne ustawienie sprzyja wzajemnemu potrącaniu się, a o wypadek wtedy nie trudno. Wybierając i przydzielając miejsca do ćwiczeń prowadzący musi pamiętać o wyborze odpowiedniego miejsca dla siebie, z którego będzie widział wszystkich uczniów, sam będzie przez nich widziany i z którego będzie mógł swobodnie udzielać wskazówek, kontrolować i kierować ćwiczeniami. Jeżeli uczniowie ćwiczą jednocześnie w różnych punktach, konieczna jest kontrola i nadzór nad poszczególnymi grupami.
Dla bezpieczeństwa ćwiczących konieczne jest również zorganizowanie ochrony i pomocy podczas wykonywania ćwiczeń. Stosując ochronę nie chcemy odbierać ćwiczącemu przyjemności i emocji pewnego ryzyka przy wykonywaniu trudniejszych ćwiczeń, nie chcemy ograniczać możliwości kształcenia jego woli, odwagi oraz wytrwałego dążenia do osiągnięcia zamierzonego celu, chcemy go tylko zabezpieczyć w momencie niebezpiecznym lub pomóc mu przy wykonywaniu ćwiczenia. Ochraniając ćwiczących w czasie zajęć kierujemy się zasadą „Ochraniaj nawet najlepiej ćwiczącego”.
Oprócz przestrzegania środków ostrożności nauczyciel przy asekurowaniu ćwiczeń na przyrządach powinien:
znać technikę wykonywania ćwiczeń i technikę chwytów ochronno - asekuracyjnych,
wiedzieć, który moment w danym ćwiczeniu jest najbardziej niebezpieczny i odpowiednio do tego zająć miejsce tak, aby mógł zdążyć udzielić ewentualnej pomocy,
umiejętnie ustawić ubezpieczających przy zbiorowym wykonywaniu ćwiczeń,
umiejętnie ustawić przyrządy, tak aby ćwiczący nawzajem sobie nie przeszkadzali. W miejscu zeskoków lub tam, gdzie mogą nastąpić upadki, układać materace lub maty.
Do wypadku dochodzi najczęściej wtedy, gdy ćwiczący:
nie zachowa w czasie ćwiczeń właściwej pozycji ciała,
nie rozumie ruchu i nie wie w jaki sposób go sobie przyswoić,
źle rozmieści szybkość ruchu w czasie,
niedostatecznie uchwyci przyrząd, przybór,
jest źle przygotowane do wykonania danego ruchu.
brak dyscypliny przy wykonywaniu ćwiczeń,
przeżycia osobiste,
brak rozgrzewki,
znużenie,
strach,
pochopne lub nieprzemyślane ćwiczenia
brak znajomości samoochrony.