ROZDZIAŁ 11

WYDATKI A WIELKOŚĆ PRODUKCJI W GOSPODARCE

1

ODPOWIEDZI DO WYBRANYCH PYTAŃ

ZRÓB TO SAM!

2.

W pewnej keynesowskiej gospodarce, która nie utrzymuje kontaktów z za-granicą i w której nie ma państwa, funkcja konsumpcji ma wzór: C_pl = 0,7 ^. Y (Y to dochód do dyspozycji), a planowane inwestycje, I_pl, równają się 60. a) Jaki poziom produkcji odpowiada krótkookresowej równowadze? b) Oblicz wielkość planowanych oszczędności. c) Powiedzmy, że gospodarstwa domowe decydują się zwiększyć swoje oszczędności. Sprawia to, iż funkcja konsump-cji przybiera kształt: C'_pl = 0,7 ^. Y - 10. Oblicz nowy poziom produkcji odpo-wiadający równowadze. d) Oblicz nowy poziom planowanych oszczędności. Wskaż paradoks zapobiegliwości.

2.

a) Skoro gospodarka jest zamknięta i nie ma w niej państwa, dochód do dyspo-zycji, Y_d, równa się produktowi krajowemu brutto, Y. Wielkość produkcji odpo-wiadającej równowadze znajdziemy, rozwiązując układ równań:

AE_pl = Y,

AE_pl = 0,7 ^. Y + 60.

Okazuje się, że Y = 200.

b) Planowane oszczędności, S_pl są równe S_pl = 0,3 ^. Y = 0,3 ^. 200 = 60.

c) Zagregowane wydatki w gospodarce tym razem równają się AE = C + I = 0,7 ^. Y - 10 + 60. Linia 45⁰ jest dana wzorem: AE_pl = Y. Aby znaleźć punkt przecięcia odpowiednich wykresów, należy zatem rozwiązać układ równań:

AE_pl = 0,7 ^. Y - 10 + 60,

AE_pl = Y.

Ponieważ Y = 0,7 ^. Y + 50, to Y = 166, (6).

d) W nowej sytuacji planowana konsumpcja jest równa: C_pl = 0,7 ^. 166,(6) - 10 = 116,(6) - 10 = 106,(6). Natomiast planowane oszczędności wynoszą: Y - C_pl = 166,(6) - 106,(6) = 60.

Wzrost chęci oszczędzania i przesunięcie wykresu funkcji konsumpcji zmniejszają konsumpcję ze 140 do 106,(6), co powoduje spadek produkcji odpo-wiadającej równowadze z 200 do 166,(6). Jednak planowane oszczędności się nie zmieniają i nadal wynoszą 60.

4.

Jak to możliwe, że w gospodarce bez państwa i handlu zagranicznego - nie-kiedy - mimo nierówności planowanych inwestycji i planowanych oszczęd-ności, rzeczywiste oszczędności i rzeczywiste inwestycje są sobie równe? Od-powiedz szczegółowo.

4.

Kiedy planowane inwestycje przedsiębiorstw nie są równe planowanym oszczęd-nościom gospodarstw domowych, poziom zapasów w przedsiębiorstwach zmienia się i powstają nie planowane oszczędności gospodarstw domowych. Dopełniają one planowane inwestycje i planowane oszczędności do poziomu równych sobie rzeczywistych inwestycji i rzeczywistych oszczędności (zob. podrozdział 11.1.3 Nierównowaga w podręczniku; jego końcowa część jest poświęcona właśnie temu problemowi).

6.

Pa*stwo podwyższa zasi*ki dla os*b starszych. Środki na ten cel pochodz* ze zwi*kszenia emisji pieni*dza. a) Czy produkcja w gospodarce „keynesow-skiej” się zwi*kszy? Odpowied* uzasadnij. b) Czy odpowied* na pytanie /a/ nie kłóci się z tezą z rozdzia*u pt. Mierzymy doch*d narodowy, *e transfery nie s* wliczane do PKB? c) Czy dostrzegasz jakie* ograniczenia polityki gos-podarczej, kt*ra polega na drukowaniu pieni*dzy i rozdawaniu ich ludziom?

6.

a)

Doch*d do dyspozycji gospodarstw domowych się zwi*kszy. A zatem, planowane wydatki konsumpcyjne, C_pl, tak*e wzrosn*. (Są one przecież stałą częścią dochodu do dyspozycji gospodarstw domowych). Zwiększenie się popytu kon-sumpcyjnego spowoduje zwiększenie się produkcji w gospodarce.

b) Nasze ustalenia nie s* sprzeczne z tez*, *e wydatki transferowe - jako osobna, niezależna od C, I, G i NX pozycja - nie s* wliczane do PKB. Bezpo*redni* przyczyn* zwi*kszenia si* PKB jest przyrost wydatk*w konsumpcyjnych, C. Transfery s* istotne w tym sensie, *e to dzi*ki nim rosn* wydatki konsument*w.

c) Polityce takiej towarzyszy niebezpiecze*stwo niekontrolowanego wzrostu cen, czyli inflacji. Do obiegu trafia coraz wi*cej pieni*dzy, co sprawia, że zagrego-wane wydatki zwiększają się. Jest możliwe, że ten wzrost wydatków poza wzrostem produkcji spowoduje inflację. Przecież może się okazać, że w takiej sytuacji dla przedsiębiorców bardziej korzystne jest podwyższenie cen niż zwiększenie produkcji. W modelu „keynesowskim” nie jest to co prawda moż-liwe, ponieważ ceny są tutaj - z założenia - stałe. Jednak w rzeczywistości bywa inaczej...

8.

Pewna zamknięta gospodarka odpowiada założeniom modelu popytowego; C = 0.8•Y_d, t = 0.25. Wydatki państwa na zakup dóbr, G, wzrastają o 20. Jed-nocześnie, także o 20, państwo zmniejsza transfery (załóż, że mimo to stopa podatkowa netto nadal równa się 0,25). a) O ile zmieni się wielkość produkcji odpowiadającej równowadze wyłącznie na skutek wzrostu wydatków pańs-twa na zakup dóbr, G? b) O ile zmieni się wielkość produkcji odpowiadająca równowadze wyłącznie na skutek zmniejszenia transferów, B? c) O ile zmieni się wielkość produkcji odpowiadająca równowadze na skutek wzrostu wydat-ków państwa na zakup dóbr, G, i zmniejszenia transferów, B, łącznie? d) Przez analogię do „mnożnika zrównoważonego budżetu” zdefiniuj „mnożnik zrównoważonych wydatków państwa” Co powiesz o jego poziomie?

8. a)

Kiedy wydatki państwa na zakup dóbr, G, zwiększają się o ΔG = 20, początkowo zagregowane wydatki w gospodarce, AE, również rosną o 20. Następnie ten wzrost wydatków ulega mnożnikowemu wzmocnieniu i w efekcie zagregowane wydatki i wielkość produkcji odpowiadającej równowadze zwiększają się o ΔAE = ΔY = 1/(1 - KSK') • 20 = 1/[1 - 0,8•(1 - 0,25)] • 20 = 1/(1 - 0,6) • 20 = 1/0,4 • 20 = 2,5• 20 = 50.

b) Początkowo zmniejszenie wydatków transferowych o 20 powoduje spadek zagregowanych wydatków o KSK'• 20, czyli o 0,8• 20 = 16. Przecież część dochodu do dyspozycji gospodarstw domowych, Y_d, i tak jest oszczędzana. Na skutek mnożnikowego wzmocnienia zagregowane wydatki w gospodarce zmniejszają się ostatecznie o 16 • 2,5 = 40.

c) Pod wpływem obu zdarzeń opisanych w podpunktach (a) i (b) wielkość produkcji odpowiadająca równowadze wzrośnie o 50 - 40 = 10.

d)

Podobnie jak w przypadku mnożnika zrównoważonego budżetu także w tej sy-tuacji wzrost wydatków państwa na dobra jest kompensowany. Tym razem fun-kcję tę spełniają nie rosnące podatki, lecz malejące płatności transferowe. Jednak w efekcie zagregowane wydatki i wielkość produkcji odpowiadająca równowadze się zwiększają. „Mnożnik zrównoważonych wydatków państwa” równa się 10/20 = 0,5. Oto jego definicja: mnożnik zrównoważonych wydatków państwa jest równy stosunkowi przyrostu wielkości zagregowanych wydatków, ΔAE, i wielkości produkcji odpowiadającej równowadze, ΔY, do wzrostu wydatków państwa na zakup dóbr, ΔG, w sytuacji, kiedy wzrostowi temu towarzyszy równy co do wielkości spadek transferów, ΔB.

Zauważmy, że z definicji „mnożnik zrównoważonych wydatków państwa” jest tożsamy z „mnożnikiem równoważonego budżetu”. Przecież ΔB = ΔNT.

10.

W pewnej gospodarce wielkość produkcji, która odpowiada równowadze, Y_E, równa się 1000; produkcja potencjalna, Y_P, wynosi 1500, wydatki państwa, na zakup dóbr, G, osiągnęły poziom 250, a stopa opodatkowania netto, t, jest równa 0,2. a) Co to znaczy „produkcja potencjalna”? b) Jaki jest stan budżetu? c) Ile wynosi strukturalny deficyt (strukturalna nadwyżka) budżetu? d) Ile wynosi budżet cykliczny? e) Czy w tym kraju polityka budżetowa jest ekspansywna, czy restrykcyjna? Dlaczego?

a)

Potencjalna wielkość produkcji odpowiada całkowitemu wykorzystaniu dostęp-nych w gospodarce zasobów. Na rynku czynników produkcji panuje wtedy rów-nowaga.

b)

Wydatki państwa są równe 250, a jego dochody wynoszą 0,2•1000 = 200. Wystę-puje zatem deficyt budżetowy równy -50.

c)

Jeśli produkcja osiągnęłaby poziom odpowiadający produkcji potencjalnej, wy-datki państwa nie uległyby zmianie, a dochody wzrosłyby do poziomu 0,2 •1500 = 300. W efekcie powstałaby nadwyżka budżetowa równa 50. Innymi słowy w tej sytuacji występuje strukturalna nadwyżka budżetowa równa 50.

d)

Na rzeczywisty stan budżetu wpływają dwa czynniki: stan budżetu w sytuacji, gdy produkcja jest równa produkcji potencjalnej (tzw. budżet strukturalny) oraz zmiana wpływów podatkowych spowodowana rozbieżnością rzeczywistej i potencjalnej wielkości produkcji (tzw. budżet cykliczny). Rzeczywisty stan budżetu (-50) jest równy sumie budżetu strukturalnego (50) i budżetu cyk-licznego. Oznacza to, że budżet cykliczny wynosi -100.

e)

Ponieważ w opisanej sytuacji występuje strukturalna nadwyżka budżetowa mamy do czynienia z restrykcyjną polityką budżetową.

12.

Po „otwarciu” gospodarki, której dotyczy pytanie 5, okazało się, że w stanie równowagi eksport netto, NX = 50, a krańcowa skłonność do importu, KSI = 0,2. Inne wielkości nie zmieniły się. a) Znajdź wielkość produkcji odpowiada-jącej równowadze w nowej sytuacji. b) O ile wzrośnie produkcja, jeśli planowane inwestycje przedsiębiorstw wzrosną o 20?

12.

a) Należy rozwiązać układ równań:

AE_pl = 0,9 ^. (1 - 1/9) ^. Y - 0,2 ^. Y + 50 + 50 + 50 + 0,2 ^. Y,

AE_pl = Y.

A zatem AE = 0,9 ^. (1 - 1/9) ^. Y + 150 = Y.

Po odpowiednich obliczeniach okazuje się, że Y = 750.

b) Obliczamy mnożnik:

M'' = 1/(1 - KSK' + KSI) = 1/(1 - 0,8 + 0,2) = 2,5.

A zatem dochód odpowiadający równowadze wzrośnie o ၄Y = ၄I ^. M'' = 20 ^. 2,5 = 50 i osiągnie poziom 800.

14.

a) Wyprowadź wzór na mnożnik w zamkniętej gospodarce bez państwa. b) Dlaczego mnożnik w gospodarce z państwem okazuje się mniejszy niż w gos-podarce bez państwa? c) Dlaczego po „otwarciu” gospodarki z pytania (b) mnożnik znowu zmniejsza swą wartość? d) Co wspólnego mają odpowiedzi na pytania (b) i (c) z ilorazem ciągu geometrycznego?

14.

a) Oto kolejne przyrosty wydatkow spowodowane początkowym wzrostem wydatków inwestycyjnych: 1) ၄I, 2) KSK ^. ၄I, 3) (KSK ^. ၄I) ^. KSK, 4) [(KSK ^. ၄I) ^. KSK] ^. KSK itd. Całkowity przyrost zagregowanych wydatkow, ၄AE, a zatem również produkcji, ၄Y, wywołany impulsem w postaci pierwotnego wzrostu prywatnych inwestycji o ၄I, jest sumą wyrazów ciągu geometrycznego, którego pierwszy wyraz jest równy ၄I, a iloraz wynosi KSK. Można ją obliczyć, posługując się wzorem:

၄I/(1 - KSK) = ၄I/KSO.

Wobec tego mnożnik, czyli stosunek wzrostu produkcji do wzrostu wydat-ków, który jest jego przyczyną, wynosi (w przypadku wzrostu inwestycji):

၄I/(1 - KSK) 1

M = ၄Y/၄I = -------------------- = ---------- .

၄I 1 - KSK

b)

W gospodarce „z państwem” przyrost wydatków i pochodny przyrost dochodów konsumentów zwiększa ich wydatki na konsumpcję w mniejszym stopniu, niż miało to miejsce w gospodarce „bez państwa”. Przecież część dochodów zabiera państwo w formie podatków. Innymi słowy w gospodarce „z państwem”: KSK' < KSK, więc M' < M.

c)

Po „otwarciu” gospodarki udział wydatków konsumentów na dobra wyprodu-kowane w kraju w ich dochodach zmniejsza się, ponieważ oprócz dóbr krajowych zaczynają oni kupować dobra wytworzone za granicą. Innymi słowy w otwartej gospodarce „z państwem”: KSK'' < KSK', więc M'' < M'.

d)

Udział wydatków konsumentów na dobra wyprodukowane w kraju w ich do-chodach, o którym była mowa wyżej, to właśnie iloraz ciągu geometrycznego. Kolejne wyrazy tego ciągu są falami popytu wywołanego początkową zmianą po-pytu.

16.

W pewnej gospodarce panuje równowaga. Wydatki na krajowe dobra konsumpcyjne, C_pl, są opisane wzorem: C = 0,6 ^. Y, planowane inwestycje, I_pl = 20, wydatki państwa na dobra, G = 50, a eksport, X, wynosi 30. Produkcja potencjalna, Y_P, równa się 300. a) Ile wynosi mnożnik? b) Ile wynosi luka PKB? c) Ustal wielkość luki inflacyjnej lub deflacyjnej. Opisz jej skutki. d) Na odpowiednim rysunku z „krzyżem keynesowskim” zaznacz lukę PKB i lukę inflacyjną (deflacyjną). e) Załóż, że produkcja potencjalna, Y_P, równa się 200, a nie 300 i jeszcze raz wykonaj polecenia a, b, c, d.

16 a)

Mnożnik w tej gospodarce wynosi 1/(1-KSK'') = 1/(1-0,6) = 1/0,4 = 2,5.

b)

W opisanej sytuacji produkcję, która odpowiada równowadze wyliczymy z rów-nania: Y_E = 0,6 ^. Y_E+ 20+ 50+ 30; Y_E = 1000/4 = 250. A zatem, luka PKB wy-nosi Y_P - Y_E = 300 - 250 = 50.

c)

Kiedy produkcja jest równa produkcji potencjalnej, Y_P = 300, zagregowane wydatki, AE, w tej gospodarce wynoszą AE = 0,6 ^. 300 + 20 + 50 + 30 = 280. Natomiast, aby gospodarka ta osiągnęła poziom produkcji potencjalnej, Y_P, w tej sytuacji zagregowane wydatki, AE, powinny wynosić 300. A zatem, w tej gospodarce występuje luka deflacyjna równa 20.

Gdyby konsumpcja autonomiczna, C_A, inwestycje, I, wydatki państwa, G, lub eksport, X, w tej gospodarce zwiększyły się o 20, linia zagregowanych wydatków, AE, przesunęłaby się w górę o odcinek, którego długość wynosi właśnie 20, zadziałałby mnożnik, dla wszystkich poziomów PKB zagregowane wydatki, AE, zwiększyłby się o 20 i produkcja rzeczywista, Y_E, zrównałaby się z produkcją potencjalną, Y_P.

Skutkiem luki deflacyjnej będzie niepełne wykorzystanie zdolności pro-dukcyjnych, w tym - bezrobocie. Być może skłoni ono państwo do zwiększenia wydatków lub obniżenia podatków.

d)

e)

ea)

„Teoretycznie” mnożnik nadal równa się 2,5. Zauważmy jednak, że tym razem w gospodarce nie ma nie wykorzystanych możliwości produkcyjnych. Uniemożliwia to normalne działanie mechnizmu mnożnikowego. Kiedy jednak dojdzie do zmniejszenia się wydatków, mnożnik będzie działał normalnie.

eb) W opisanej sytuacji produkcję, która odpowiada równowadze wyliczymy z równania: Y_E = 0,6^.Y_E+ 20+ 50+ 30; Y_E = 1000/4 = 250. A zatem, luka PKB wynosi Y_P - Y_E = 200 - 250 = -50.

ec)

Kiedy produkcja jest równa produkcji potencjalnej, Y_P = 200, zagregowane wydatki, AE, w tej gospodarce wynoszą AE = 0,6 ^. 200 + 20 + 50 + 30 = 220. Natomiast, aby gospodarka ta osiągnęła poziom produkcji potencjalnej, Y_P, zagregowane wydatki, AE, powinny wynosić 200. A zatem, w tej gospodarce występuje luka inflacyjna równa 20.

Gdyby konsumpcja autonomiczna, C_A, inwestycje, I, wydatki państwa, G, lub eksport, X, w tej gospodarce zmalały o 20, linia zagregowanych wydatków, AE, przesunęłaby się w dół o odcinek, którego długość wynosi właśnie 20, zadziałałby mnożnik, dla wszystkich poziomów PKB zagregowane wydatki, AE, zmalałyby o 50 i produkcja rzeczywista, Y_E, zrównałaby się z produkcją potencjalną, Y_P.

Skutkiem tej luki inflacyjnej okaże się - zapewne - inflacja. Być może skłoni to państwo do zmniejszenia wydatków.

ed)

Luka PKB jest równa -50. Zostałaby ona zamknięta, pod warunkiem, że wydatki zmalałaby o 20. Innymi słowy w tej gospodarce spadek autonomicznych wydat-ków konsumpcyjnych o 20 powoduje zmniejszenie się zagregowanych wydatków i produkcji o 50.

UWAGA, BŁĄD!

Wykaż, że te opinie są nieprawdziwe: a) Z naszego modelu wynika, że przy-rost oszczędności umożliwia zwiększenie inwestycji i wzrost produkcji; nic dziwnego, że oszczędne narody żyją w dobrobycie. b) Należy bez obawy zwiększać państwowe wydatki na dobra, G; dzięki temu wzrośnie produkcja, bezrobotni dostaną pracę, kupione przez państwo towary rozda się obywa-telom. Wzrastające wpływy z podatków umożliwią sfinansowanie tej ope-racji. c) Deficyt budżetowy dowodzi, że państwo prowadzi ekspansywną politykę budżetową. d) „Automatyczne stabilizatory” zmniejszaj* wahania produkcji potencjalnej, spowodowane zmianami wielko*ci inwestycji. e) Za czas*w realnego socjalizmu w polskiej gospodarce mno*nik działał silniej niż obecnie.

a) Nie. W naszym - na razie bardzo uproszczonym - modelu gospodarki inwes-tycje są wielkością autonomiczną i nie zależą od rozmiarów oszczędności. Co więcej, paradoks zapobiegliwości wskazuje, że zwiększenie oszczędności, czyli zmniejszenie wydatków na konsumpcję prowadzi do spadku produkcji.

b) To nie jest prawda. Jeśli wydatki państwa na dobra, G, się zwiększą, to wzros-ną planowane zagregowane wydatki, AE_pl, wielkość produkcji odpowiadającej równowadze, Y₁, i dochody właścicieli czynników produkcji, Y₂. Krańcowa skłonność do oszczędzania, KSO, jest stała, więc zwiększą się także planowane oszczędności, S_PL, które stanowią część rzeczywistych oszczędności, S. Skoro tak, to zwiększy się lewa strona równania: S - I = G - NT, o którym wiadomo, że jest prawdziwe (odpływy równają się przypływom!). Jego prawa strona zatem także musi się zwiększyć. Wobec tego wydatki państwa, G, muszą rosnąć SZYBCIEJ niż podatki netto, NT. Opisane w zadaniu perpetum mobile nie będzie działać.

c)

Nie. Deficyt budżetowy nie jest dowodem ekspansywności polityki budżetowej. Być może jego przyczyną jest jednoczesne występowanie strukturalnej nadwyżki i cyklicznego deficytu budżetowego.

d)

Nie. Powodując zmniejszenie się mno*nika, automatyczne stabilizatory stabi-lizuj* wielko** rzeczywistej produkcji, tłumiąc jej wahania, spowodowane zmia-nami wielkości sk*adnik*w zagregowanych wydatków.

e)

To nie jest prawda. Pami*tasz studium przypadku o planie Balcerowicza z roz-dzia*u Co to jest ekonomia? Przedsi*biorstwa w gospodarce nakazowo-rozdziel-czej nie d**y*y do maksymalizacji zysku, lecz raczej realizowa*y plan, czyli - na-kazy urz*dnik*w. Ewentualny wzrost popytu na pewne dobra nie powodował za-tem automatycznie zwiększenia się ich produkcji, pochodnego wzrostu dochod*w i popytu itd., lecz był po prostu ignorowany, chyba że znajdował odbicie w planie na następny okres.

5

AE₂

AE

AE₁

0

Y

Y_P

Y_E

45^o

Luka deflacyjna

Luka PKB

AE₁

AE

AE₂

0

Y

Y_E

Y_P

45^o

Luka inflacyjna

Luka PKB

---