Etyka zawodu nauczyciela - wychowawcy

Zagadnienia etyki zawodowej wywołują wśród etyków i w różnych środowiskach wiele sporów i kontrowersji. Gdy mówimy o „etyce zawodowej” możemy mieć na myśli konkretną etykę zawodową /lekarza, dziennikarza, nauczyciela/, lub etykę zawodową w ogóle. Wiele jest niedomówień w rozważaniach o etyce zawodowej prowadzonych przez etyków, pedagogów i filozofów.

Podstawowa kontrowersja dotyczy rozumienia terminów: „etyka zawodowa" i „moralność zawodowa" oraz relacji między tymi zjawiskami. Według !. Lazari-Pawłowskiej, „etyka zawodowa" to „spisane normy odpowiadające na pytanie, jak ze względów moralnych przedstawiciele danego zawodu powinni, a jak nie powinni postępować." Natomiast I. Tymowski, pisząc o etyce, inżynierskiej zaprzecza definicji Lazari-Pawlowskicj, stwierdzając: „Normy etyki zawodowej rzadko są ujmowane w formę pisemną." Według Z. Borowika z kolei „etyka zawodowa" to:

„Ogół deklarowanych przekonań moralnych ludzi określonego zawodu,
odnoszących się do typowych dla tej profesji sytuacji konfliktowych”;

• „Faktyczne postępowanie przedstawicieli danego zawodu”;

• „Etyka normatywna, która „stawia sobie za cel odpowiedź na pytanie: jak
  przedstawiciele danego zawodu powinni, a jak nie powinni postępować w
  typowych sytuacjach."¹

Nie wszyscy więc teoretycy odróżniają etykę zawodową od moralności zawodowej. Jednakże większość autorów piszących o etyce zawodowej odwołuje się do wyżej wymienionej definicji I. Lazari-Pawłowskicj. Wielu autorów piszących o etyce zawodowej pojmuje ją jako zbiór norm charakterystycznych dla reprezentantów danego zawodu, lub obowiązujących ludzi pracujących w danym zawodzie.

„Każda etyka zawodowa, podobnie jak etyka w ogóle, dzieli się na dwie części: normatywną i opisową. Normatywna etyka zawodowa zawiera normy etyczne szczególnie ważne dla osób pracujących w danym zawodzie. W tej części etyki zawodowej można też określać wzór osobowy idealnego pracownika. Natomiast zawodowa etyka opisowa zawiera opis moralności ludzi dany zawód wykonujących, jej różnorodnych uwarunkowań i tendencji rozwoju."²

Tradycje etyki zawodowej, przynajmniej w odniesieniu do niektórych zawodów, sięgają epoki starożytnej. Ale współcześnie problematyka etyki zawodowej uległa polepszeniu i uzyskała ogromną rangę społeczną. „Problematyka ta dotyczy już nie tylko grup zawodowych tradycyjnie uchodzących pod tym względem za wyróżnione, /.../, lecz wszelkich grup zawodowych o szerszym znaczeniu społecznym, w tym również nowo tworzących się."¹

Wśród zawodów, których wykonywanie zaczęło rozpatrywać z etycznego punktu widzenia, jednym z pierwszych stał się zawód nauczyciela. „Z zawodu nauczyciela, mającym długą tradycję, swoje wzory, normy i wartości etyczne, który w dzisiejszych warunkach wywiera coraz większy wpływ na postęp społeczny i indywidualne losy ludzi, wiążą się szczególnie wysokie wymagania w dziedzinie etyki."² Społeczeństwo wymaga, by nauczyciele reprezentowali wysoki poziom etyczny zarówno w pracy, jak i w życiu prywatnym. Z wychowawczymi funkcjami nauczycieli wiąże się obowiązek nienagannego postępowania moralnego.

Zadania nauczyciela określa społeczeństwo. I to ono właśnie wymaga od nauczyciela identyfikacji z tymi wartościami, które chce zaszczepić dorastającemu pokoleniu. Społeczeństwu nie jest obojętne jakie wartości moralne wyznaje nauczyciel.

Stawia to nauczyciela wobec konieczności ustawicznego wyboru. „Praca

pedagogiczna pojmowana od strony etyki czytelna jest także w kategoriach

umiejętności zawodu; nie wystarcza bowiem samo ich posiadanie - chodzi bowiem o motywacje;, ich stosowanie oraz właściwe posługiwanie sio umiejętnościami zawodu co wykazuje wyraźne etyczne znaczenie. To wszystko staje się etyczną powinnością wychowawców profesjonalnych, a zarazem wymogi jakże trudno wymierne: umiejętność i kompetentność działań, wiedza, zdolności, predyspozycje, doświadczenie zawodowe - to w sumie niemało."¹

Nie chodzi tu jedynie o wiedzę i umiejętności, lecz także o osobowość, postawę, otwartość na innych, kontaktowość. Trzeba więc posiadać nie tylko wiedzę, ale i wartości., które się przekazuje.

Spośród licznych przymiotów, które powinny cechować dobrego nauczyciela i wychowawcę możemy wyróżnić trzy - wydaje się - zasadnicze przymioty: wiedzę, etykę, kulturę.

A. Wiedza w pracy nauczyciela

,,Wiedza w życiu człowieka jest owocem poznawania, jest owocem uczenia się, czy też owocem prowadzenia badań naukowych lub popularnonaukowych /.../. W naturze człowieka jest zakodowane pragnienie, aby wiedza zdobyta była wiedzą prawdziwą /.../. W jakiej szczególnej relacji do wiedzy pozostaje nauczyciel?”¹ Wymienić tu możemy dwa podstawowe momenty.

„a) Nauczyciel powinien być człowiekiem o dużym zasobie wiedzy. Przede wszystkim powinien posiadać i ciągle uzupełniać wiedze specjalistyczną, a więc wiedzę w zakresie tej dyscypliny, w której jest wykształcony i którą przekazuje innym. Uczniowie, studenci, wychowankowie mają prawo, by uczyli ich nauczyciele dobrze przygotowani.

b) Nauczyciel powinien pasjonować się wiedzą z uprawianej dziedziny. Powinien znać wartość i potrzebę tejże wiedzy, powinien za tą wiedzą jakby sam stać i to stać całym sobą”.²

Uczniowie doskonale wyczuwają zaangażowanie nauczyciela w swoja dziedzinę wiedzy. Nauczyciele, wykładowcy, przekazujący wiedzę z pasją, zaangażowaniem, są bardzo cenieni w środowiskach szkolnych, w środowiskach akademickich.

B. Etyka w pracy nauczyciela

„Przez etykę nie rozumie się tu teorii moralności, a więc dyscypliny filozoficznej, traktującej o normach ludzkiego postępowania, ale samą postawę moralną, postawę życiową nauczyciela, wyznaczoną przede wszystkim przez wartości moralne i religijne."³

Oddziaływanie wychowawcze nauczyciela nic powinno się ograniczać tylko do przekazu informacji, do przekazu samej tylko wiedzy. Powinno ono być także przekazywaniem wartości moralnych, wartości, które związane są z ludzką wolą i z ludzkimi dążeniami. „Stąd też nauczyciel to nie tylko informator, ale także i formator; to człowiek, który rzeźbi nie tylko intelekt, ale i wolę ucznia”.1

C. Kultura w pracy nauczyciela - wychowawcy

Kulturą możemy nazwać wszystko to, co człowiek czyni jako „istota rozumno-wolna - to wszystko, co człowiek dodaje do natury swoją rozumną działalnością w świecie. Stąd też nazywa się niekiedy kulturę intelektualizacją natury. Tak pojmowana kultura obejmuje 4 dziedziny: religię, sztukę, naukę i moralność. Najmłodszą z nich jest nauka, najstarszą -religia i moralność /etyka/."2

Gdy mówimy o kulturze w pracy nauczyciela, mówić możemy o harmonijnym zgraniu tych czterech elementów, dziedzin w życiu i działalności pedagoga. Elementami kultury bycia i działania nauczyciela są następujące przymioty: głębia życia duchowego, miłość /przede wszystkim ucznia, wychowanka/, rzetelna wiedza, szacunek do prawdy, odpowiedzialność, słowność, pogodne usposobienie /optymizm życiowy/.punktualność itp. Kultura w pracy nauczyciela, to przecie wszystkim kultura ducha, kultura intelektu i woli.

Praca nauczyciela jest powołaniem szczególnym, „powołaniem do czynnego towarzyszenia rozwojowi duchowemu drugiego, głównie młodego człowieka. Jest przekazywaniem wartości duchowych o wymiarze intelektualno - moralnym.''1

Powołanie to zawsze było i jest trudne i odpowiedzialne. Okolicznością, dodatkową -- często zniechęcającą pedagogów - jest brak widoczności natychmiastowych wyników ich trudnej pracy. W innych zawodach, zwłaszcza związanych z działalnością techniczną, twórczą wyniki są widoczne. Pisarz może cieszyć się nową, wydana książką, inżynier z wybudowanej według jego projektu budowli. Nieco inaczej jest z pracą nauczyciela. Jej efekty są często mało widoczne i trzeba na nie niekiedy długo czekać. Wiadomo jednak, w oparciu o życiowe doświadczenie, że dobra praca nauczyciela przynosi szczytne, chlubne owoce. Bywają one często widoczne po upływie dłuższego czasu, lecz dają się faktycznie zauważyć.

W pedagogice współczesnej pojawiło się wiele koncepcji edukacyjnych. Dużo mówi się o edukacji humanistycznej, o konieczności humanizacji edukacji, oraz o pedagogice czy psychologii humanistycznej.

Jaka jest istota edukacji humanistycznej?

„ * Praca pedagogiczna jest pracą z innym człowiekiem, dzieckiem. Tak więc atrybutem pracy pedagogicznej jest jej humanistyczny charakter. Nie ma zatem edukacji humanistycznej i niehumanistycznej; możemy mówić tylko o edukacji humanistycznej;

* We współczesnym świecie, opartym na konsumpcji i dążeniu za wszelka, cenę do maksymalnych zysków, następuje zjawisko uprzedmiotowienia człowieka. Stąd dążenie do stworzenia dzieciom w szkole odpowiedniego klimatu prawdziwie ludzkiej egzystencji.”¹

Czołowym propagatorem edukacji humanistycznej jest Carl Rogers. uczeń Johna Deweya.

Rogers uważa, że dotychczasowa edukacja oparta była na czynnościach przyswajania przez dzieci gotowej wiedzy i eksponowała percepcyjno -odtwórczy charakter udziału dzieci w procesie edukacyjnym. Tymczasem jego zdaniem podstawę zmian w zachowaniu człowieka stanowi jego własna zdolność do wzrostu i rozwoju, jego własna zdolność do uczenia się na podstawie indywidualnych doświadczeń. Nie można nikogo zmieniać, nie można przekazać gotowych doświadczeń, można natomiast stworzyć odpowiednią atmosferę, sprzyjająca, rozwojowi dziecka.^”2

Carl Rogers tworzenie takiej atmosfery nazywa ułatwianiem samodzielnego, własnego uczenia się dzieci. Czynność, która ułatwia dzieciom uczenie się wymaga swoistych cech osobowościowych nauczyciela. Bardzo duże znaczenie mają w tym zakresie: wrażliwość, empatia, ciepło, bezwarunkowa akceptacja wychowanka.

Dziecko dopiero w takich warunkach może podjąć intuicyjnie decyzje o zmianie własnego zachowania.

Edukacja humanistyczna jest oparła na „pedagogicznym podejściu skoncentrowanym na osobie dziecka. Jest to więc tzw. orientacja na dziecko."¹

Oto niektóre przesłanki edukacji humanistycznej:

- Edukacja jest wspólną sprawą zarówno nauczycieli, dzieci jak i rodziców oraz środowiska lokalnego.

- Nauczyciel dostarcza dzieciom materiałów do uczenia się, korzystając z własnych wiadomości, własnego doświadczenia.

- Dzieci same, lub wspólnie tworzą i rozwijają swój własny program uczenia się.

- W klasie zostaje stworzony odpowiedni klimat, który ułatwia uczenie się.

- Samodyscyplina zastępuje zewnętrzną dyscyplinę.

- Uczenie się jest bardziej efektywne, gdyż kierunek uczenia się jest własnym wyborem dziecka.

Najważniejsze w edukacji humanistycznej jest więc „oparcie pracy pedagogicznej na potrzebach, dążeniach, zainteresowaniach i oczekiwaniach dzieci. Te potrzeby czy oczekiwania wyznaczają treść i charakter edukacji."¹ Rozwój nauczyciela w zawodzie ma charakter stały i ciągły. Jest on uzależniony od osobistego doświadczenia. To doświadczenie może być praktyczne /skierowane ku rzeczom/, umysłowe /skierowane ku symbolom/, społeczne /skierowane ku innym ludziom/ lub autokreacyjne /skierowane ku sobie/. To wszystko razem kreuje nauczyciela - humanistę, który ułatwia drugiemu człowiekowi - dziecku jego własny rozwój.

Przedstawiciele humanistycznego kierunku myślenia o nauczycielu są przeciwni utożsamianiu efektywnego nauczania z fachowością tego, który naucza. Autorzy humanistycznych koncepcji kształcenia są zdania, że dobry nauczyciel jest przede wszystkim niepowtarzalną osobowością. Twórca profesjonalnej edukacji nauczycieli A. W. Combs twierdzi, że: „dobry nauczyciel jest po pierwsze i przede wszystkim człowiekiem i ten fakt jest najważniejszy i decydujący."² Nauczanie ma charakter osobisty i polega na wykorzystaniu indywidualnych możliwości nauczyciela w swoisty dla niego sposób. Dobry nauczyciel nie zachowuje się w wyuczony sposób. Jego styl pracy jest „wypadkową celów, do których dąży, zespołu dziecięcego. Z którym pracuje, filozofii, którą wyznaje, bezpośrednich warunków pracy, a nade wszystko jego własnych uczuć i pragnień. Jest realizatorem upragnionego przez siebie celu i to warunkuje równie osobisty dobór metod i form działania."

W ostatnich czasach w pedagogice poszukuje się nowych wartości, kreujących postęp edukacyjny. Jedną z tych wartości jest idea emancypacji. Idea la jest związana z ideą przymiotowości dziecka, które uczestniczy w procesie edukacyjnym.

Emancypacja jest „swoistym uwolnieniem się jednostki od ograniczeń czy zależności w szerokim tego słowa znaczeniu. Oznacza to także bycie sobą, bycie autentycznym we własnym działaniu i kontaktach z innymi." Możemy wyróżnić następujące sposoby interpretacji pojęcia emancypacji: „* Emancypacja jako cel wychowania, który nie podlega procedurze operacjonalizacji. Oznacza to tworzenie warunków pozwalających dzieciom na swoiste przekraczanie granic dotyczących czasowych osiągnięć.

• Emancypacja jako stan świadomości, jako swoiste poczucie możliwości
  reagowania wbrew uznanym normom /.../.

• Emancypację interpretuje się także jako dążenie do zwiększenia wolności
  wychowanka, do wyzwolenia się przez niego z nadmiernej kontroli i
  ograniczeń.

*Emancypację rozumie się także jako swoisty rodzaj ekspresji
pozwalającej na wychodzenie poza dotychczasowe sposoby działania /.../.

• Emancypację ujmuje się także jako naczelną wartość edukacji. Ta
  interpretacja jest związana z własnym doskonaleniom się jednostki,
  samokształceniem itp. /.../.

* Emancypację interpretuje się wreszcie jako szczególny proces
społecznego uczenia się w kontakcie z różnymi układami odniesienia
/rodziną, szkolą, środowiskiem lokalnym itp./."

Możemy wiec powiedzieć, że emancypacja w myśleniu przejawia się \v stopniowym odchodzeniu od myślenia schematycznego /algorytmicznego/ na rzecz myślenia innowacyjnego. Kompetencje emancypacyjne to - otwartość na innych, dostrzeganie alternatywnych rozwiązań, a także dążenie cło zmiany.

Zjawisko emancypacji jest naturalną potrzebą każdego rozwijającego się dziecka. W procesie rozwoju, zdobywając określony zasób doświadczeń, zwiększają się potrzeby i możliwości emancypacyjne dziecka. Rozwijanie kompetencji emancypacyjnych dzieci jest nie tylko złożonym i trudnym problemem pracy pedagogicznej, ale także może rodzić pewne zagrożenia. Istotą pracy pedagogicznej jest organizowanie szeroko pojętego doświadczania dzieci. Dopiero w ty m kontekście mogą rozwijać się potrzeby emancypacyjne dzieci. Istotnym czynnikiem ograniczającym nabywanie i rozwój kompetencji emancypacyjnych jest zjawisko etykietowania /naznaczania, stygmatyzacji/.

,,Etykietowanie ucznia", oznaczanie go jako zdolnego, dobrego, leniwego, aroganckiego jest powszechną praktyką szkolną. Bardzo często zdarza się tak, że „wnioski na temat uczniów bywają wyciągane na podstawie fałszywej diagnozy. Istnieje kilka potencjalnych źródeł fałszywych przewidywań, m. in. nastawienia i oczekiwania odnoszące się do wieku, płci, pochodzenia etnicznego, religii, imienia i nazwiska, wyglądu zewnętrznego oraz wyróżników klasy społecznej, takich jak język i ubiór, które są zakodowane w schematach interpretacyjnych uczestników. Rezultatem może być samospełniające się proroctwo, kiedy fałszywa diagnoza wpływa na autowizerunek ucznia." Uczeń taki zaczyna się zachowywać zgodnie z oczekiwaniami, potwierdzając początkową, fałszywą diagnozę.

Jednym z podstawowych zadań nauczycieli było i jest zdobywanie informacji o uczniach. Poznawanie uczniów jest zbieraniem danych umożliwiających prowadzenie pracy opickuńczo-wychowawczej, opartej na racjonalnych podstawach. Możemy wyróżnić następujące cele poznawania uczniów:

• diagnoza zjawiska budzącego niepokój nauczyciela / np. pewne zachowania uczniów

• sprawdzanie skutków własnych oddziaływań

• umożliwianie uczniom samopoznania i rozwoju

• zachęcanie ucznia do ustawicznego poszerzania swojej wiedzy /uczeń powinien być przekonany o celowości swojego działania/.

Istotnym argumentem przemawiającym za koniecznością ciągłego

poznawania uczniów jest fakt, że nauczyciel chcąc wpływać na swoich

wychowanków musi ich dobrze znać. Skuteczność poznawania uczniów w

dużej mierze zależy od atmosfery wzajemnych stosunków miedzy

nauczycielem a uczniami.

Chcąc skutecznie poznać uczniów należy wziąć poci uwagę m. in. szczerość.

Jest ona bardzo ważna w kontaktach z uczniami.

Jeśli uczniowie postrzegają nauczyciela jako osobę nieszczerą, zrobią

wszystko, aby nic wiedział o nich zbyt dużo. Bardzo ważna jest również

umiejętność prowadzenia rozmowy z uczniami w taki sposób, by wiedzieli

oni i czuli, że to co mówią jest zrozumiane i właściwie odebrane przez

nauczyciela. Nie znaczy to wcale, że nauczyciel musi zgadzać się z

poglądami uczniów, lecz powinien brać pod uwagę ich punkt widzenia.

„Na zaufanie uczniów trzeba zasłużyć - !o pogląd wyznawany prze/

nauczycieli od dawna. /.../. Zaufanie zdobywa się przede wszystkim lojalnością wobec uczniów i dyskrecją w odniesieniu do informacji, które powierzane są nauczycielowi."

W krytyce szkoły współczesnej często pada zarzut, że nauczyciele za mało uwagi poświęcają rozwijaniu u uczniów motywacji do nauki. Także wielu rodziców i nauczycieli uważa, że uczeń powinien sam chcieć się uczyć, gdyż leży to w jego własnym interesie. Nauczyciel ma uczyć, rozwijać zdolności ucznia, a motywacja - to sprawa ucznia. Jednakże wbrew takim opiniom wiadomo, że obowiązkiem nauczyciela jest nie tylko rozpoznawanie i rozwijanie zdolności, ale także ich motywacji do nauki szkolnej. Diagnozowanie i rozwijanie motywacji uczniów wymaga od nauczyciela pewnych zdolności, takich jak:

• rozbudzanie u uczniów zainteresowań i potrzeby osiągnięć

• doboru odpowiednich metod w interakcji nauczyciel-uczeń

• częstego informowania uczniów o ich postępach w nauce

• częstych kontaktów osobistych z uczniami

Jednakże z doświadczeń i obserwacji wiadomo, że nauczyciele:

• nie mają tyle czasu i pomysłów, by rozbudzać na lekcjach silną motywację
  do nauki

• najczęściej informują uczniów o ich postępach w nauce, gdy zbliża się
  koniec semestru

- kontakty nauczyciel-uczeń bardzo często nie satysfakcjonują uczniów,
gdyż nie są to na ogół rozmowy partnerskie

• o wiele więcej czasu i tolerancji maja. nauczyciele dla zdolnych uczniów,
  niż dla niezdolnych.

Rola nauczyciela w motywowaniu ucznia do nauki była i jest dominująca. Każdy może znaleźć na to dowody we własnych wspomnieniach szkolnych. Jaki zatem powinien być nauczyciel i w jaki sposób powinien uczyć?

Przede wszystkim każdy kto uczy powinien być twórczy. To oznacza postawę nauczyciela, który organizując proces edukacyjny mógłby wykorzystać najlepiej jak potrafi, posiadany przez uczniów potencjał umiejętności i zdolności /oczywiście na miarę swoich możliwości/. Jeżeli nauczyciel pragnie wykreować twórczego ucznia sam musi być twórczy. Sprzyja temu większość współcześnie propagowanych koncepcji tzw. „alternatywnej edukacji”, określanej też jako pedagogiczna orientacja na ucznia. Powstało także mnóstwo programów autorskich, wspierających ich rozwój. Przezwyciężając tradycyjny model nauczania i budując szkoły, które byłyby nastawione na wielokierunkowy rozwój aktywności uczniów, gdzie każdy uczeń miałby indywidualną drogę rozwoju jest dobrym rozwiązaniem problemu obecnego nauczania. Chodzi tu o edukację odbywającą się w atmosferze swobody, bez lęku, stresu, pośpiechu czy też karania. Pozostaje jeszcze problem oceniania. „Nauczyciel powinien skupić się na postępach danego ucznia. Na całokształcie osiągnięć, rozwoju i diagnozowaniu jego umiejętności i realnych możliwości, aby dopomóc w problemach dotyczących podjęcia dalszej nauki w odpowiednim kierunku zgodnie z zainteresowaniami i predyspozycjami ucznia."

Bardzo ważne są w klasie stosunki jakie panują pomiędzy nauczycielem n uczniem. Dobrze jest, gdy opierają się one na dialogu, bez uprzedzeń, w atmosferze pełnego zaufania i tolerancji z obu stron. Ważne jest, by nauczyciel prezentował twórczą postawę w pracy dydaktycznej, znał swoje możliwości zdeterminowane temperamentem, zrezygnował z „etykietki", akceptował uczniów. Wszystkie te działania bowiem wywierają istotny wpływ na pobudzanie i rozwijanie możliwości ucznia. Nauczyciel nowatorski, myślący niestereotypowo sprzyja w wyższym stopniu uzyskiwaniu zamierzonych celów edukacyjny cli. Spostrzega on ucznia jako podmiot, z, którym warto współdziałać, potrafi go zachęcić, przyciągnąć, zainteresować zdobywaniem wiedzy i umiejętności. Utalentowany, „dobry nauczyciel, mający takie cechy osobowości jak: życzliwość, sprawiedliwość, wysoki poziom kultury osobistej, zamiłowanie do pracy z dziećmi winien oddziaływać własną postawą i własnym przykładem. Postawa nauczyciela w kontakcie z uczniami to obok wiedzy i znajomości metod pracy jeden decydujących ważniejszych czynników decydujących o wynikach jego pracy dydaktycznej i wychowawczej.

Nauczyciel musi kształtować osobowość wychowanka, a w szczególności jego aktywność, samodzielność w myśleniu i działaniu oni?, umiejętność współdziałania z innymi.

Jeżeli nauczycie! jest usposobiony życzliwie wobec swych uczniów, okazuje duże zrozumienie dla ich niedoskonałości, a także cierpliwość dla łych, którzy mają problemy ze zrozumieniem pewnych treści, zmniejsza się stan napięcia między uczniem i nauczycielem. Uczniowie nabierają wówczas przekonania, że nauczyciel pragnie im pomóc, zapewne każdy uczeń powinien liczyć na pewną dozę sympatii nauczyciela i nauczyciel powinien ja. okazywać nawet uczniom zachowującym się w sposób niezgodny z normą. Ta niezbędna doza ciepła, zaufania, akceptacji w jakimś zakresie jest konieczna dla nawiązania stosunku wychowawczego. Natomiast okazywanie sympatii w większym zakresie i stopniu jest także dopuszczalne. Jednak granice tego stopnia sympatii są łatwe do przekroczenia i wtedy powstaje u innych uczniów poczucie niesprawiedliwości. Takie zachowanie nauczyciela może budzić zawiść, niezdrową rywalizację o względy nauczyciela, powoduje osobistą faworyzację niektórych uczniów przez nauczyciela. Jest to częste zjawisko, przynoszące szkodę faworyzowanym, innym uczniom i nauczycielowi. Głównym zadaniem nauczyciela jest nauczanie i wychowanie, czyli „celowo zorganizowany system zabiegów /warunków/ stymulujących ucznia do aktywności /rozwoju osobowości/." Nauczyciel, tworząc określone warunki na lekcji i poza nią. sławią ucznia wobec zadań, które powinien wykonać. Jakość pracy wymaga olbrzymiego zróżnicowania zadań. Stąd prace nauczyciela porównuje się niekiedy z pracą aktora „tworzącego obraz na scenie”.

Tak więc nauczyciel z racji specyfikacji pracy, zmuszony jest do ustawicznego konstruowania planu swoich czynności lekcyjnych. Wymaga się również od nauczyciela aby te tworzone sytuacje były stymulatorem rozwoju każdego ucznia, a zatem by każdy uczeń znajdował na lekcji najkorzystniejsze warunki rozwoju zgodne ze swoimi możliwościami, jak pogodzić tyle różnorodnych wymogów?

Z tych powodów prace nauczyciela uważa się za trudną i nazywa się ją „sztuką nauczania". A więc „sztuka nauczania to umiejętność budzenia zainteresowań ucznia i stwarzanie optymalnych warunków ich realizacji w procesie dydaktyczno-wychowawcz.ym."

Obserwując działalność nauczycieli, którzy osiągają wysokie wyniki pracy, zauważamy, iż tych nauczycieli cechuje specyficzna postawa, pewien zespól szczególnych właściwości przejawiających się w interakcjach z uczniem, rodzicami, innymi nauczycielami, dyrektorem szkoły.

Ta postawa przejawia się zarówno w różnorodnych czynnościach lekcyjnych jak i pozalekcyjnych. Taki rodzaj postawy można nazwać postawą optymistyczną.

W pracy nauczyciela optymizm oznacza wiarę w dziecko. Wiarę w jego możliwości i w możliwości jego rozwoju. Nauczyciela o postawie optymistycznej cechuje ustawiczne poszukiwanie dróg dotarcia do ucznia, zrozumienie jego zachowania.

Temu zrozumieniu towarzyszy postawa indywidualnego podejścia do każdego dziecka, refleksja nad trudnościami, ich przyczynami w celu pomocy. Nauczycie! optymista cieszy się z wciąż postępującego rozwoju, ma dokładne rozeznanie co do możliwości każdego ucznia, stymuluje aktywność. Stara się on stworzyć takie warunki pracy, aby uczniowie przyjmowali sami na siebie odpowiedzialność za swoje postępowanie, kierowanie współdziałaniem.

Tak więc nauczycie! powinien umieć stworzyć takie warunki na współdziałanie z uczniem, by uczeń mógł, miał możliwość i chciał przyjmować odpowiedzialność za to, co robi na lekcji i poza lekcjami. Żeby stało się to możliwe należy przyjąć partnerską postawę w stosunku do ucznia, dać możliwość śmiałego działania, podejmowania własnych decyzji, choćby były one na początku nieporadne.

Dziecko powinno i musi czuć się bezpiecznie na lekcji, śmiałe, wierzyć, że podejmując działanie nie spotka się z wyśmianiem, negatywną oceną nauczyciela, lecz z pomocą i pełnym zrozumieniem.

Jak możemy zastosować w codziennym życiu ten głęboko humanistyczny program?

Podstawowa zasada, która powinna przyświecać nauczycielowi w pracy jest następująca: „zawsze, gdy uczynisz jakąś uwagę /.../ pytaj siebie, czy onieśmieli tego, do kogo jest kierowana? I zawsze powstrzymaj się, kiedy jesteś gotowy uczynić uwagę, która może onieśmielić."

Taki program pracy z uczniem wyznają wybitni nauczyciele. Musimy tu pamiętać, iż w przypadku nauczycieli mamy do czynienia z bardzo specyficznym zawodem, który bardziej niż wszelkie inne ingeruje w życie prywatne drugiego człowieka. Wymaga on szczególnej dojrzałości od osoby ingerującej, oraz dużej spójności istniejącego w niej obrazu „ja-człowiek” z obrazem „ja-nauczyciel^”.

Któż z nas nie wspomina /tak czy inaczej/ swoich nauczycieli? Zastanawiające jest, że są oni bardzo różni w naszych wspomnieniach. A przecież wszyscy oni reprezentują jeden zawód. Nie jest łatwo scharakteryzować zawód pedagoga. Czy jest on atrakcyjny. wart zdobywania, czy też - zgodnie z przestrogą: „bodajbyś cudze dzieci uczył"- jeśli zasługujący w ogóle na uwagę, to jedynie w celu unikania? Nie jest łatwo odpowiedzieć na to pytanie. Wydaje się, że wszystko zależy od punktu widzenia, przyjmowanej hierarchii wartości, filozofii życia. Chcąc odpowiedzieć na to pytanie każdy musi uwzględnić własne przekonania. Jeżeli ktoś szuka poprzez pracę jedynie wysokich zarobków, na pewno nic dla niego jest zawód pedagoga. Jeżeli ktoś pragnie In twej pracy, nic wymagającej zaangażowania i wysiłku, niech również ten zawód omija. Ten zawód nic daje wielkich korzyści materialnych a praca związana z nim jest trudna i wymaga ogromnego, wewnętrznego zdyscyplinowania, konsekwencji, cierpliwości. Ta praca wymaga przyjaznego stosunku do innych ludzi oraz poczucia współodpowiedzialności za ich poczynania. Jeżeli jednak ktoś dostrzega w ludziach, z którymi się spotyka cenne tworzywo, z jakim chciałby mieć w pracy do czynienia, to w żadnym innym zawodzie nic znajdzie równie ogromnych możliwości działania. Żadna inna praca nic da mu też większych satysfakcji. Jego osiągnięciami staną się bowiem nie tylko własne dokonania, ale także dokonania osób na które oddziałuje i do rozwoju których przyczynią się swoją pracą zawodową.

Wszelkie, nawet najmniejsze osiągnięcia tych osób stanowią także o

jego własnym sukcesie i dobremu pedagogowi dają największą radość spośród wszystkich radości, jakie może dać praca.

BIBLIOGRAFIA

1. S. Pikus „ABC wiedzy o moralności" - Oficyna Wydawnicza „Gdynika'
   Gdynia 1995.

2. „Pedagogika" pod redakcją M. Godlewskicgo, S. Krawcewicza, T. Wujka
   -PWN Warszawa 1975.

3. „Etyka zawodowa" - praca zbiorowa pod redakcją A. Sarapaty
   Warszawa 1971.

4. J. Homplewicz „Etyka pedagogiczna" - Wydawnictwo WSP
   Rzeszów 1996.

5. Ks. J. Dec „Człowiek jako podmiot wychowania - etos nauczyciela"
   Wychowawca nr 10/1996.

6. R. Wieckowski „Edukacja humanistyczna" - Życie szkoły 1996 nr 4.

7. H. Kwiatkowska „Nowa orientacja w kształceniu nauczycieli" - PWN
   Warszawa 1988.

8. R. Wieckowski „Edukacja emancypacyjna"- Życie szkoły 1995 nr 8.

9. R. Megihan „Socjologia edukacji" -Toruń 1993.

10.U. Kacprzyk „Sposoby poznawania uczniów" - Nowa szkoła 1993 r, nr l.

11. Z. Bartecka „Uczyć inaczej" - Nowa szkoła 1995 r_: nr 6.

12.B. Jodłowska „Optymizm w pracy nauczyciela" - Życie szkoły 1988 r nr 1.

Tamże, s.30

R. Więckowski- Edukacja emancypacyjna- Życie szkoły-1995 nr 8

Tamże

R. Megihan- Socjologia edukacji -Toruń 1993, s. 323

U. Kacprzyk- Sposoby poznawania uczniów- Nowa szkoła 1993, nr 1, s. 18

Z. Barteczka- Uczyć inaczej - Nowa szkoła -1995 nr 6, s. 8

B. Jodłowska - Optymizm w pracy nauczyciela - Życie szkoły -1998 nr 1, s. 55

Tamże

Tamże, s. 58

18

---